ZIMNA WOJN1, Zimna Wojna


ZIMNA WOJNA

Termin określający stosunki między USA a ZSRR po II wojnie światowej. Charakterystyczny dla bipolarnego systemu międzynarodowego system stosunków opierał się na wrogości i napięciu. Każda ze stron odrzucała system wartości politycznych, społecznych i kulturalnych. Zimnowojenna rywalizacja była na płaszczyźnie ideologicznej, politycznej, ekonomicznej i militarnej (wtedy to stanowiła wyścig zbrojeń). Ważnym narzędziem- propaganda. Z. w. przebiegała w wielu stadiach rozwojowych. Pierwszy raz terminu tego użył Bernard Baruch w przemówieniu przygotowanym przez Herberta B. Swope W roku 1947. Początek zimnej wojny określa się różne. Chronologicznie pierwszym wydarzeniem jest zrzucenie bomby atomowej na Hiroszimę i Nagasaki w VIII 1945; wymienia się tez kryzys irański 1947. Najczęściej- przemówienie Winstona Churchilla w Fulton 5 III 1946, który stwierdził, iż zapadła żelazna kurtyna („Od Szczecina nad Bałtykiem po Triest nad Adriatykiem kontynent został rozcięty żelazną kurtyną”)- pokazując tym samym strefy wpływów. Kurtyna miała swój wyraz w izolowaniu przez ZSRR państw na wschód do linii Szczecin- Triest od współpracy z Zachodem (odrzucenie planu Marshalla, powstanie RWPG.

1945- 47 Kształtowanie się konfrontacji i załamywanie współpracy Wielkiej Koalicji

Narastanie kontrowersji wokół sprawy niemieckiej i polskiej, wojny domowej w Grecji. Doktryna, która była pierwszą zimnowojenną ogłoszoną w 1947 przez USA była doktryna powstrzymywania (zwana też Kennana) ogłoszona w periodyku Foregin Affairs, podpisana X. Przedstawiała zróżnicowanie stylów prowadzenia polityki przez ZSRR i USA> ZSSR nie znający demokratycznej tradycji sukcesji władzy żyje w poczuciu wiecznego zagrożenia, które powoduje także poczucie braku bezpieczeństwa i tym samym wrogość wobec innych. Postulaty głoszone przez ZSRR o tym jakoby USA mu zagrażały mają usprawiedliwić represyjną władzę. W przeciwieństwie do ZSRR, który nie wyznacza dal realizacji celów, USA prowadzą politykę serii gier, stawiając sobie coraz to nowsze cele. Doktryna niesie postulat długofalowego powstrzymywania ekspansji ZSRR polegającej na rozszerzaniu wpływów ideologii komunistycznej. Kennan nie mówi o zagrożeniu militarnym ze strony ZSRR, gdyż ten jest zbyt osłabiony po wojnie.

Kolejną doktryną tego okresu jest doktryna Trumana z III 1947. Zapowiadała ona pomoc wojskową i ekonomiczną dla państw zagrożonych komunizmem; została zatwierdzona w doniesieniu do Grecji i Turcji. Rozszerzenie jej na inne państwa Bliskiego i Środkowego Wschodu przyniosła w 1957 doktryna Eisenhowera. Faktycznie dla USA oznaczała zerwanie z izolacjonizmem na rzecz globalizmu.

Duże znaczenie w tym okresie przyniosła sprawa broni atomowej. Zajęcie stanowiska w jej sprawie było konieczne ze względu na wydarzenia z `45 roku. Sprawę rozbrojenia omawiano na forum Komisji Energii Atomowej powołanej w '46 przez Zgromadzenie Ogólne ONZ. W jej skład weszli członkowie Rady Bezpieczeństwa i Kanada. Celem Komisji było znalezienie sposobów pokojowego wykorzystania energii atomowej. Komisja nie przyniosła porozumienia między USA i ZSRR i została rozwiązana w 1952 roku. Znaczącym elementem jej prac był jednak plan Barucha przedstawiony właśnie tejże Komisji, a stanowiący propozycję międzynarodowej kontroli nad energią atomową przez ponadnarodową organizację. Zakładał przymusowąkontrolę lub przejmowanie na własność przedsiębiorstw atomowych. Plan skrytykował ZSRR. Toczona od 1946 roku debata zakończyła się fiaskiem po dwóch latach. Międzynarodową organizację kontrolującą energię atomową w postaci MAEA stworzono dopiero w '57 roku.

1948- 53 Narastanie zimnowojennej konfrontacji.

Ma miejsce pierwszy kryzys berliński i blokada Berlina. Status Berlina określały akty: protokół i porozumienie londyńskie mocarstw z 1944, dokonujące podziału miasta na sektory, zatwierdzone na konferencji w Jałcie w 1945, deklaracja berlińska z 1945 o ustanowieniu władzy mocarstw sojuszniczych, porozumienie z 1945 w sprawie wspólnego zarządu nad Berlinem w ramach Sojuszniczej Komendantury Wojskowej Berlina. Współpracę mocarstw przerwała zimna wojna. Pierwszy kryzys berliński w latach 1948-1949 spowodowany był zawieszeniem spotkań w ramach Sojuszniczej Rady Kontroli (1948), w związku z konfliktem między zachodnimi mocarstwami a ZSRR. Było to przyczyną wprowadzenia przez administrację radziecką nakazu kontroli ruchu międzystrefowego, dotyczącego także wojskowych transportów; objęcia zachodnich sektorów Berlina, wbrew ZSRR, reformą walutową zarządzoną przez aliantów w ich strefie okupacyjnej (1948). W efekcie ZSRR wprowadził blokadę w ruchu naziemnym między Berlinem Zachodnim a strefami okupacyjnymi zachodnich mocarstw. Odpowiedzią na to było utworzenie przez aliantów “mostu powietrznego” i zaopatrywanie Berlina Zachodniego w niezbędne towary drogą lotniczą aż do 1949. Doszło do podziału Niemiec i ustanowienia kontroli ZSRR nad Europą Wschodnią, uwieńczonej serią układów sojuszniczych z państwami demokracji ludowej. Komuniści przejęli też władzę w Czechosłowacji w 1948 roku. Natomiast w Chinach już w 1945 Kuomintang, przy pomocy USA, podjął walkę z komunistami, która przekształciła się w wojnę domową, zakończoną zwycięstwem sił kierowanych przez KPCh. W 1949 powstała Chińska Republika Ludowa z przewodniczącym Mao Tse Tung na czele. Na początku lat 50., we współpracy z ZSRR, w Chinach przeprowadzono reformę rolną i nacjonalizację przemysłu. Znaczącym elementem także o charakterze ekonomicznym był ogłoszony w 1947 plan Marshalla, zakładający odbudowę światowej gospodarki Europy Zachodniej w latach 1948- 52. Na realizacje tego planu USA zdecydowały się przeznaczyć 17 mld $. Plan ten zyskał znaczenie militarne, gdy powstało NATO i wybuchła wojna koreańska.

Doktryną przewodnią tego okresu jest doktryna Dullesa, sformułowana w 1949 roku, dotycząca strategicznego programu polityki wypierania ZSRR ZSRR rejonów objętych jego kontrolą (głownie dotyczy więc Europy Wschodniej, w której wspierana miała być polityka zbrojna). W celu realizacji doktryny dopuszczano znalezienie się na „krawędzi wojny”. Nie osiągnięto jednak zamierzonych celów, gdyż żaden z ówczesnych krajów socjalistycznych nie został wyzwolony. Kolejna ważną była doktryna wyzwalania sformułowana jeszcze w '52, ale realizowana do 1956, związana właśnie z doktryną Dullesa. Głosiła pełną eliminację ideologii komunistycznej i cofnięcia przemian w Europie Wschodniej jakie zaszły po II wojnie światowej.

Nie bez znaczenia pozostała rezolucja Vandenberga z 1948 roku, uchwalona przez Senat USA, a oznaczająca faktyczne zerwanie z izolacjonizmem. Mówiła o gotowości USA do uczestniczenia w regionalnych porozumieniach o wzajemnym bezpieczeństwie poza półkulą zachodnią, w zgodzie z KNZ i prawem do samoobrony indywidualnej i zbiorowej. Rezolucja poprzedziła znaczący propagandowo i militarnie fakt powstania NATO. Decyzja o utworzeniu Paktu Północnoatlantyckiego zapadła 4 IV 1949r.w Waszyngtonie. Państwa założycielskie to: USA, Wielka Brytania, Francja, Dania, Belgia, Holandia, Luksemburg, Włochy, Portugalia, Islandia, Kanada, Norwegia. W późniejszym czasie dołączyły do organizacji Grecja, Turcja, RFN i Hiszpania. NATO stanowiło forum wymiany poglądów nt. problemów dotyczących spraw politycznych i wojskowych, a mających wpływ na bezpieczeństwo. Metodami przyjętymi przez NATO miały być odstraszanie i obrona. Do osiągnięcia celów powołano instytucje cywilne i wojskowe. Poglądy wymieniano podczas szczytów NATO i zebrań Rady Stałych Przedstawicieli. Główny organ decyzyjny w sprawach wojskowych stanowił Komitet Planowania Obrony. W roku 1991 powołano Północnoatlantycką Radę Współpracy z krajami Europy Środkowo- Wschodniej i ogłoszono w 1994 program Partnerstwa dla Pokoju, którego celem było wsparcie dążeń do zapewnienia procesów narodowego planowania obronnego i sporządzania budżetów obronnych. PdP miało zagwarantować demokratyczna kontrolę nad siłami zbrojnymi, utrzymanie zdolności wnoszenia wkładu do działań ONZ i/lub OBWE; rozwój współpracy i kontaktów wojskowych z NATO w celu wspólnego planowania i zwiększenia efektywności misji pokojowych. W tych celach państwa podpisały Dokument Ramowy. Odpowiedzią na przyjęcie przez NATO w 1955r. RFN było powstanie Układu Warszawskiego, organizacji polityczno- wojskowej istniejącej w latach 1955-91.

Chronologicznie po powstaniu NATO znaczącym elementem tego okresu było utworzenie 1950 Komitetu Koordynacyjnego Wielostronnej Kontroli Eksportu (COCOM),a w 1951roku zawarcie Paktu Bezpieczeństwa Pacyfiku (ANZUS). COCOM kierował wojną gospodarczą, głównie technologiczną USA przeciwko krajom socjalistycznym. Skupiał państwa NATO (bez Islandii) oraz Japonię i Australię. Powodem jego powstania była chęć kontrolowania eksportu do Europy Wschodniej produktów i technologii o charakterze strategicznym. Wprowadził kontrolny system udzielania zezwoleń na import i eksport. Ustanowił trzy międzynarodowe listy artykułów zakazanych. W '72 liczba grup towarowych zmniejszyła się z 167 do 50. Likwidacje COCOM zaproponowała Japonia, co stało się w 1994. Powodem było to, iż stał się barierą hamującą napływ nowych technologii. Podtrzymano jednak ograniczenia w przepływie sprzętu i technologii tzw. podwójnego zastosowania. ANZUS, czyli Australia, Nowa Zelandia, USA. Pakt polityczno- wojskowy, odpowiednik NATO. Do 1972 stanowił jedno z ogniw w systemie antykomunistycznych bloków wojskowych i element doktryny okrążania. Był bezpośrednio związany z SEATO i pośrednio z CENTO.

W latach 1950- 52USA wycofały klauzulę najwyższego uprzywilejowania Albanii, Rumunii, Bułgarii, Czechosłowacji, Polsce, Węgrom i ZSRR. Klauzula mówiła o zobowiązaniach w stosunkach handlowych. Państwo je dające zapewnia drugiemu państwu uprawnienia udogodnienia nie mniejsze niż jakiemukolwiek innemu, z którym utrzymuje stosunki handlowe. Wyróżnia się klauzule: bezwarunkowe (identyczne traktowanie) i warunkowe (udogodnienia w zależności od otrzymania korzyści).

Okres ten kończy stanowiąca apogeum zimnej wojny wojna w Korei. Nasiliła się w ten czas wroga propaganda i do minimum zredukowano stosunki między oboma blokami. Koreańska wojna 1950-1953, konflikt międzynarodowy wywołany napaścią Korei Północnej na Korę Południową. W wyniku II wojny światowej zostały utworzone dwa państwa koreańskie. W 1948 na południe od 38 równoleżnika utworzono Republikę Korei związaną z USA. W tym samym roku, lecz nieco później, na północ od 38 równoleżnika, w strefie okupacyjnej sowieckiej, Koreańską Republikę Ludowo-Demokratyczną o ustroju komunistycznym. Wojna rozpoczęła się 25 VI 1950 atakiem armii północnokoreańskiej w sile 200 tys. żołnierzy na Republikę Korei. Do połowy września prawie całe państwo południowokoreańskie zostało zajęte. W efekcie bojkotu Rady Bezpieczeństwa przez Związek Radziecki zwróciła się ona z apelem o pomoc do państw członkowskich ONZ. 15 IX doszło do desantu sił amerykańskich z Japonii, dowodzonych przez generała D. MacArthura. Przeprowadzona ofensywa wojsk amerykańskich (udział wojsk innych państw był symboliczny) doprowadziła do przyparcia armii Kim Ir Sena do granicy chińskiej. Wtedy to do wojny przystąpiły wojska tzw. ochotników chińskich dowodzone przez Peng Te-Huaja w sile 40 dywizji. Nieprzerwana ofensywa chińska została zatrzymana w maju 1951 kontruderzeniem amerykańskim, a linia frontu ustabilizowała się wzdłuż 38 równoleżnika. W wyniku planu użycia broni atomowej przeciw Chinom i Związkowi Radzieckiemu zdymisjonowany został generał MacArthur, którego zastąpił generał M. Ridgway. Po okresie dwuletnich walk pozycyjnych podpisano 27 VII 1953 układ w Panmundżonie, w myśl którego aktualna linia frontu uznana została za rozgraniczenie obu państw koreańskich w formie neutralnego pasa o szerokości 4 km. Od tego czasu nad przestrzeganiem zawieszenia broni czuwa powołana do tego celu Komisja Nadzoru Państw Neutralnych. W wojnie zginęło ok. 1 mln Koreańczyków, prawie 300 tys. Chińczyków i 35 tys.

1954- 62 po śmierci Józefa Stalina, faza „falującego antagonizmu”

Jest to okres przeplatania się odprężenia z gwałtownym narastaniem sprzeczności i ostrymi konfliktami. Odprężeniu sprzyjały decyzje ZSRR ZSRR zrzeczeniu się roszczeń terytorialnych wobec Turcji i przekazaniu Finlandii bazy Porkkala- Udd. Zawarto także w tym okresie traktat o neutralności Austrii. ZSRR zakończył stan wojny z Niemcami i nawiązał stosunki dyplomatyczne z RFN w 1955 roku. Odbyła się międzynarodowa konferencja w Genewie w sprawie uregulowania problemu koreańskiego oraz indochińskiego (1954). Został nawiązany dialog między mocarstwami. Po 10 latach przerwy doszło do spotkania przywódców ZSRR i USA, a także Wielkiej Brytanii i Francji (1955, Genewa). W 1959 Nikita Chruszczow jako pierwszy premier radziecki odwiedził Stany Zjednoczone. Płaszczyzna konfrontacji pozostawała sprawa niemiecka. Zachód demilitaryzował RFN i przyjął to państwo do Unii Zachodnio- Europejskiej 1954 i w 1955 do NATO. ZSRR utworzyło w odpowiedzi Układ Warszawski właściwie Układ o Przyjaźni, Współpracy i Pomocy Wzajemnej, europejski sojusz wojskowo-polityczny ZSRR i państw od niego uzależnionych. Podpisany 14 maja 1955 w Warszawie przez Albanię (wystąpiła w 1968), Bułgarię, Czechosłowację, NRD, Polskę, Rumunię, Węgry i ZSRR. Wszedł w życie 6 czerwca 1955. Celem wewnętrznym sojuszu było ujednolicenie struktur wojskowych i podporządkowanie ich ZSRR oraz usankcjonowanie obecności wojsk radzieckich na terytorium NRD, Polski, Rumunii i Węgier. Układ miał obowiązywać 20 lat z automatycznym przedłużeniem o 10 lat, o ile żadna ze stron go nie wypowie. W 1975 przedłużono go o 10 lat, a w 1985 o dalsze 20.Główne organy - Doradczy Komitet Polityczny i Zjednoczone Dowództwo Sił Zbrojnych (z siedzibą w Moskwie) - były przez cały czas istnienia sojuszu podporządkowane ZSRR i kierowane przez dowódców radzieckich. W ramach układu doszło w 1968 do inwazji Czechosłowacji, w której nie wzięła udziału tylko Rumunia.W wyniku rozpadu bloku socjalistycznego w Europie (1989) nastąpiło formalne rozwiązanie układu na posiedzeniu w Pradze 1 lipca 1991. W 1953 w Berlinie odbywały się strajki i demonstracje skierowane przeciw władzom wschodnioniemieckim, wywołane zaostrzeniem polityki stalinowskiej i wprowadzeniem podwyższonych norm produkcyjnych dla robotników. Zakończyły się masowymi aresztowaniami. Kolejny kryzys (1958) wiązał się z odrzuceniem przez aliantów propozycji ZSRR przekształcenia Berlina Zachodniego w wolne, zdemilitaryzowane miasto. Masowa emigracja obywateli NRD do Berlina Zachodniego spowodowała zamknięcie przejść w Berlinie (1961) i powstanie berlińskiego muru. Alianci zachodni zareagowali tylko notą protestacyjną (1961). Taka sytuacja trwała do rozpoczęcia procesu jednoczenia Niemiec w 1989.

W 1954 utworzono SEATO- Organizację Paktu Południowo- Wschodniej Azji. To organizacja wojskowo-polityczna założona na podstawie Paktu Manili z 1954, z siedzibą w Bangkoku. Rozwiązana w 1977 w wyniku sprzeczności interesów między USA i Francją.Członkami SEATO były: Australia, Filipiny, Francja, Nowa Zelandia, Pakistan, Tajlandia, Wielka Brytania i USA. Obszar jego działania obejmował także kraje Indochin. Strony Paktu zobowiązywały się do udzielania pomocy w zwalczaniu agresji, co faktycznie oznaczało niedopuszczanie do poszerzania wpływów komunizmu, przejmowania władzy przez ugrupowania lewicowe. W 1955- CENTO, Pakt Współpracy w dziedzinie Bezpieczeństwa i Obrony. Powstał w 1955 roku i do '59 nosił nazwę paktu bagdadzkiego. Stanowił sojusz wojskowo polityczny zawarty w II.1955 pomiędzy Turcją a Irakiem w Bagdadzie, do którego następnie przyłączyły się Wielka Brytania (IV.1955), Pakistan (IX.1955), Iran (XI.1955). Mimo iż USA nie było oficjalnie członkiem sojuszu to aktywnie uczestniczyły w jego strukturach.Głównym zdaniem BPO było strategiczne uzupełnienie luki pomiędzy sojuszami NATO i SEATO oraz utrzymanie wpływów Wielkiej Brytanii i USA. Pakt miał również zahamować ekspansję komunizmu w tym regionie. Po wystąpieniu z paktu Iraku (III.1959), siedzibę układu wojskowego przeniesiono do Ankary oraz zmieniono nazwę (VIII.1959) sojuszu na Cento (Central Treaty Organization). Główne zadania, cele i struktura pozostał jednak nie zmienione. Do sojuszu mogło przystąpić każde państwo Ligi Państw Arabskich lub inne, zainteresowane utrzymaniem pokoju i bezpieczeństwa w regionie, po uzyskaniu akceptacji wszystkich członków.Najwyższym organem sojuszu była Rada Ministrów (premierzy, ministrowie spraw zagranicznych i sporadycznie inni ministrowie państw członkowskich). Działała także Rada Ambasadorów pod kierunkiem sekretarz generalnego paktu. Jako organy wyspecjalizowane pracowały komitety wojskowy, ekonomiczny, łączności i komitet do zwalczania działalności wywrotowej. W skład komitetu wojskowego wchodzili szefowie sztabów lub naczelni dowódcy armii sojuszniczych. Od 1957 działał także Połączony Sztab Planowania Wojskowego z sekcjami wywiadu, planowania, szkolenia, operacji i logistyki. Sprawy organizacyjne i techniczne załatwiał sekretarz generalny stojący na czele Sekretariatu.Rozbieżne interpretacje w kwestii zadań paktu pojawiające się od lat 60. doprowadziły do wystąpienia z sojuszu kolejnych członków. W 1979 opuścił sojusz Iran, a następnie Pakistan i Turcja co spowodowało rozwiązanie paktu.

Obie te organizacje stanowiły element doktryny okrążania ZSRR i Chin polegającej na tworzeniu sieci paktów politycznych iwosjkowych. Szczególnie okres prezydentury Eisenhowera określano mianem „paktomanii”, co stanowiło wyraz poszukiwania „klientów”. Zawarto pakty między innymi z Japonią, Pakistanem, Tajlandią. Doktryna ta zakładała także tworzenie baz wojskowych.

Jedną z pierwszych doktryn tego czasu była doktryna Eisenhowera z 1957 r., stanowiaca przedłużenie doktryny Trumana, a będąca elementem doktryny okrążania. Wyróżniającym ją elementem było przyjęcie jej jako rezolucję obu izb kongresu. Uznawała doktrynę powstrzymywania za zbyt pasywną; Eisenhower oskarżył Trumana o utratę Chin i Koreę. Uważał, że komunizm należy powstrzymywać aktywnie na całym świecie. Doktryna stanowiła propozycje pomocy dla państw Europy Środkowo- Wschodniej, dla tych które o taką pomoc się zwrócą.

„Falujący antagonizm” najbardziej przyjazną postać obierał- można powiedzieć- podczas projektów stref bezatomowych. Strefy te mówią o obszarach, na których nie może być rozmieszczona broń jądrowa oraz środki jej przenoszenia. Jest to szczególny rodzaj strefy zdemilitaryzowanej, obejmującej zakazem tylko jeden rodzaj broni. Pierwszy raz pomysł utworzenia przedstawiono w ramach szerszego planu ZSRR na forum Komisji Rozbrojeniowej w '56. Obszar taki stanowić miała Europa środkowa., w której zbrojenia miały być w szczególny sposób ograniczone i kontrolowane. Polską inicjatywę utworzenia strefy bezatomowej przedstawiał plan Rapackiego z '57. Był kontynuacją polskich dyplomatów w dziedzinie częściowych kroków rozbrojeniowych. Adam Rapacki, msz PRL, złożył oświadczenie o gotowości Polski wprowadzenia w życie zakazu produkcji i magazynowania broni jądrowej na swoim terytorium. Warunek: przyjęcie takich zobowiązań przez oba państwa niemieckie. Pełniejsza wersja została zawarta w memorandum rządu PRL z '58. Proponowana strefa bezatomowa objąć miała: Polskę, CSRS, NRD< RFN. Zobowiązania rozciągałyby się także na mocarstwa dysponujące bronią jądrową oraz inne państwa, których wojska stacjonowałyby na obszarze któregoś z państw objętych strefą. Nieprodukowanie, nieprzetrzymywanie, niesprowadzalnie, niezezwalanie na rozmieszczanie, nieinstalowanie… Przewidywał ustanowienie szerokiej kontroli. Zachód się nie zgodził ze względu na pozbawienia państw NATO obrony przed Układem Warszawskim. W odpowiedzi- nastąpiła modyfikacja planu i propozycja jego realizacji w dwóch etapach. Ostateczna wersja przedstawiona w '62. Deklarowanym celem- eliminacja broni jądrowej, środków jej przenoszenia i redukcja sił zbrojnych konwencjonalnych na terytorium bezatomowych państw. Możliwość przystąpienia innych państw. Etapy: 1)oznacza zakaz przygotowań do produkcji i zakaz zezwalania na nowe bazy; 2) eliminacja z uzbrojenia. Z prawnomiędzynarodowego punktu widzenia plan był częściowym programem rozbrojeniowym, z elementami demilitaryzacji i neutralizacji obszaru pod kontrolą międzynarodową z gwarancjami ze strony mocarstw nuklearnych .Realizacje planu uniemożliwił negatywny stosunek USA i RFN.

W latach 1954-58 doszło do kryzysów tajwańskich. Najpoważniejszym kryzysem tego okresu był 1962- kubański kryzys rakietowy, który doprowadził świat na próg wojny jądrowej. Wybuchł w momencie, gdy Kuba pod przywództwem F. Castro weszła w sferę wpływów ZSRR, otrzymując pomoc, również wojskową.Bezpośrednią przyczyną było uzyskanie przez wywiad amerykański informacji o rozmieszczaniu na terenie Kuby 42 wyrzutni radzieckich rakiet balistycznych ziemia-ziemia średniego zasięgu, 144 wyrzutni rakiet ziemia-powietrze, myśliwców bombardujących oraz tysięcy radzieckich żołnierzy.W 1962 prezydent J. Kennedy zarządził kontrolę wszystkich statków, również handlowych, płynących na Kubę, wzmocnił siły stacjonujące w bazie marynarki wojennej na Guantanamo i zażądał usunięcia rakiet z terenu Kuby. Radzieckie statki zatrzymały się na granicy strefy wyznaczonej przez USA, ale ZSRR twierdził, że rakiet na Kubie nie ma i żądał przerwania blokady. Oba kraje postawiły swe siły jądrowe w stan pełnej gotowości.USA zaczęły przygotowania do inwazji na Kubę. Świat stanął w obliczu nuklearnego konfliktu. Przywódca radziecki N. Chruszczow zadecydował jednak o wycofaniu statków i usunięciu rakiet z Kuby, w zamian za rezygnację USA z interwencji w tym kraju oraz usunięcie z terenu Turcji rakiet amerykańskiego średniego zasięgu. Zgodził się także na inspekcję amerykańską podczas demontażu wyrzutni. Eskalacja konfliktu w czasie kubańskiego konfliktu uświadomiła potrzebę zapewnienia w przyszłości bezpośredniego kontaktu przywódców obu nuklearnych supermocarstw, została wtedy zainstalowana tzw. gorąca linia.

Jeżeli chodzi o aspekt doktrynalny to w tym okresie znaczenie uzyskała doktryna zmasowanego odwetu, będąca militarnym odpowiednikiem doktryny powstrzymywania, z roku 1954. Doktryna ta zakładała użycie broni jądrowej w celu zniszczenia ZSRR wtedy, kiedy zainicjuje on konflikt bronią konwencjonalną. Wojna przeprowadzona na zasadzie odwetu UDA miała być błyskawiczną. Uje podstaw legło przekonanie o przewadze sił konwencjonalnych ZSRR i niemożności przewidzenia miejsca wybuchu konfliktu zbrojnego. USA wyszły z założenia iż niemożliwe jest posiadanie sił konwencjonalnych w potencjalnych miejscach ataku ZSRR. Dlatego zrodziło się przekonanie, iż każdy konflikt konwencjonalny da początek potencjalnej wojnie jądrowej Rezultatem tejże doktryny było właśnie balansowanie na krawędzi wojny nuklearnej. Mówiono o Tarczy i Mieczu. Odtąd państwa sojusznicze same miały rozbudowywać swe siły konwencjonalne, które stanowiłyby podczas ataku ZSRR Tarczę, a Mieczem byłyby strategiczne siły jądrowe USA. Dezaktualizacja doktryny nastąpiła, gdy ZSRR doścignęło USA i stworzyło lotnictwo strategiczne, a nastąpiło to już w '55.

Bardzo ważnym momentem było ogłoszenie prze gen. Taylora doktryny elastycznego reagowania. Jako doktryna USA została przyjęta przez Kennedy'ego w '61 roku, gdy nastąpił „pat nuklearny” i ZSRR dorównał USA. Doktryna zakładała rozbudowę różnego rodzaju sił zbrojnych i nastawienie na różne działania wojenne (głównie nacisk położono na wojny ograniczone partyzanckie). Monizm strategiczny zastąpiono więc pluralizmem strategicznym. Doktryna przynosiła chęć przygotowania się do:1)wojny nuklearnej, nastawionej na niszczenie celów przysparzających sił zbrojnych przeciwnikowi; 2) wojny konwencjonalnej ograniczonej do Europy; 3) do wojen lokalnych prowadzonych w Trzecim Świecie. NATO przyjęło tę doktrynę w roku 1967. Odwrócono wtedy znaczenie Tarczy i Miecza. Odtąd tarczą były siły jądrowe a Mieczem- siły konwencjonalne. Doktryna stanowiła odrzucenie „zastraszania” (związanego z doktryną zmasowanego odwetu)na rzecz :odstraszania”.

Kolejną doktryną związaną z polityką Kennedy'ego była jego doktryna ogłoszona w '61. Mówiła ona o dostarczaniu pomocy i popieraniu tylko tych krajów Ameryki Południowej, których rządy pochodziły z demokratycznych wyborów. Faktycznym celem była izolacja Kuby.

1963-69 Faza kształtowania się przesłanek odprężenia

Zapoczątkowana została porozumieniem ZSRR USA w sprawie założenia gorącej linii. Problem potrzeby zainstalowania takiego systemu pojawił się już w latach 50-tych. Potrzebę tego typu ochrony przed niebezpieczeństwami przypadku lub omyłki potwierdził kryzys kubański. W '63 przystąpiono do rokowań. podpisano memorandum, w którym oba państwa zobowiązały się do zainstalowania i utrzymania w stałej sprawności systemu bezpośredniej łączności. Porozumienia zawierane w kolejnych latach (1971, 1984, 1987) służyły doskonaleniu tego systemu, w miarę rozwoju nowocześniejszych środków przekazu. Państwa zapewniły, że nie zakłócą działania linii zapewnia stałe jej funkcjonowanie. Gorąca linia była elementem budowy wzajemnego zaufania i czynnikiem gwarantującym zapobieganie konfliktom. Zaszyfrowane informacje dotyczyły np. prób z bronią jądrową, możliwych awarii w funkcjonowaniu jądrowego wyposażenia wojskowego lub cywilnego. Podobne systemy bezpośredniej łączności wprowadziły również inne kraje, np. ZSRR z Francją i Wielką Brytanią, oba państwa koreańskie, Chiny i RFN. Drogą gorącej linii przekazano między innymi informacje o realizacji postanowień układu średniego likwidacji rakiet średniego krótszego zasięgu (INF), dwóch o ograniczeniu podziemnych wybuchów jądrowych (1974,1976) oraz umowy ws. bezpieczeństwa okrętów wojennych na morzy ('72). W przeddzień inwazji na Czechosłowację poinformowano o tym USA.

Datą otwierającą ten okres zimnej wojny jest także podpisanie w Moskwie układu o zakazie prób z bronią nuklearna w atmosferze, przestrzeni kosmicznej i pod wodą (VIII 1963).

Ogniska konfliktów przeniosły się poza Europę, do Indochin, na Bliski Wschód, do Afryki Ameryki łacińskiej. Stany Zjednoczone interweniowały w Indochinach podczas wojny wietnamskiej 1965-73. (Urząd prezydenta objął Ngo Dinh Diem. Nowe państwo otrzymało pomoc gospodarczą i wojskową od USA. W opozycji do antykomunistycznego rządu Republiki Wietnamu wystąpili byli członkowie Viet-Minh, tworząc zbrojne oddziały partyzanckie Vietcongu (wietnamscy komuniści), wspierane przez DRW, jak również doradców i sprzęt wojskowy z ZSRR. W 1960 powstał, kierowany przez komunistów, Narodowy Front Wyzwolenia Wietnamu Południowego (NFWWP), dążący do zjednoczenia Wietnamu, którego siłą zbrojną były oddziały Vietcongu. 1961 do trwającej wojny obu państw wietnamskich włączyły się USA, które zaangażowały duże siły wojskowe po stronie Republiki Wietnamu. 1963 poparły wojskowy zamach stanu, który obalił Ngo Dinh Diema (zginął podczas zamachu). Od 1964 lotnictwo USA prowadziło bombardowania baz Vietcongu. W okresie największego nasilenia działań wojennych w 1969, w Wietnamie walczyło 0,5 mln żołnierzy amerykańskich.)Interwencja USA nie powstrzymała ataków Vietcongu w Republice Wietnamu i w 1969 na ziemiach zajętych przez komunistów proklamowano powstanie Republiki Wietnamu Południowego. 1969 pod naciskiem międzynarodowej i amerykańskiej opinii publicznej, USA podjęły rokowania z rządem w Hanoi. 1973 strony konfliktu (USA, Demokratyczna Republika Wietnamu, Republika Wietnamu i Vietcong) podpisały układy paryskie o zakończeniu wojny i przywróceniu pokoju w Wietnamie.Po wycofaniu wojsk USA siły komunistyczne wznowiły walki. 30 kwietnia 1975 upadł Sajgon, prezydent Nguyen Van Thieu złożył urząd i wyjechał z kraju, generał Duong Van Minh ogłosił bezwarunkową kapitulację Republiki Wietnamu.W wyniku trwających trzy dekady wojen zginęło 2 mln Wietnamczyków, 4 mln zostało okaleczonych lub rannych, 57% ludności kraju pozostało bez dachu nad głową, a większość ziem uprawnych została zdewastowana. 1976 Republika Wietnamu została formalnie przyłączona do Demokratycznej Republiki Wietnamu, w tym samym roku zmieniono nazwę kraju na Socjalistyczna Republika Wietnamu.

W drugiej połowie lat sześćdziesiątych ZSRR odnawia sojusze z państwami Europy Środkowo-Wschodniej.

Także w tym okresie na znaczeniu zyskiwały projekty tworzenia bezatomowych stref. Wyróżnić należy plan Gomułki z końca 1963 r. Był on konsekwencja ogłoszonego wcześniej planu Rapackiego. Także tu zakres terytorialny dotyczył czterech państw: Polski, CSRS, RFN Ind z możliwością przyłączenia się inny państw. Zakres podmiotowy podobnie rozciągał się na obszarze strefy zamrożenia(ZSRR, Wielka Brytania, USA, Francja, Belgia, Holandia, Kanada). Realizacja planu- w odróżnieniu do poprzednich planów- miała opierać się na trzech kryteriach: jakościowym (zachowanie tylko niektórych rodzajów broni),liczebnych (zachowanie pewnego pułapu) i terytorialnych (nierozprzestrzenianie określonych typów broni). Istotnym elementem- postulat stworzenia systemu nadzoru i gwarancji. Plan nie został przyjęty.

W tym samym temacie wspomnieć należy o traktacie traktacie użytkowaniu i badaniu przestrzeni kosmicznej i księżyca oraz traktacie Tlatelolco z 1967. Nazwa oficjalna drugiego traktatu to: Traktat o Zakazie Broni Nuklearnych w Ameryce Łacińskiej. Był to pierwszy regionalny traktato utworzeniu strefy bezatomowej na obszarze zamieszkałym oraz pierwszy układ, na mocy którego wszystkie mocarstwa atomowe udzieliły gwarancji państwom które broni jądrowej się wyrzekły. Kuba jako jedyne państwo AŁ odmówiła podpisania traktatu, protestując w ten sposób przeciwko utrzymywaniu przez USA baz z bronią jądrową w regionie Karaibów. Sygnatariusze zobowiązali się do: wykorzystanie materiałów wyłącznie w celach pokojowych, zakaz i zapobiegania testowania, wykorzystania, produkcji lub nabywania broni jądrowej, a także rozmieszczania, magazynowania, instalowania. Eksplozje być mogą, ale tylko w celach pokojowych. Strefa na południu przylega do Antarktyki, na zachodzie- do Strefy Bezatomowej Południowego Pacyfiku; północ- wyłączenie kontynentalnej części USA. Choć USA ratyfikowały traktat zgłosiły zastrzeżenia- między innymi nie uznały zakazu przewozu jądrowej w tranzycie lotniczym czy morskim przez strefę bezatomową. Zobowiązały się do nieatakowania, ale gwarancja ta traciła ważność, gdyby któreś z państw zaatakowało USA.

Doktryną która wyznaczała charakter polityki tego okresu była między innymi sformułowana w 1963 doktryna Johnsona-Manna. Stanowiła wyraz interwencjonistycznej polityki USA w Ameryce Łacińskiej i anulowała doktrynę Kennedy'ego. Głosiła, iż z uwagi na wysokie koszty i niepowodzenie Sojuszu dla Postępu, należy popierać każdy rząd wyłoniony w AŁ, bez względu na sposób jego wyłonienia. W efekcie reżimy opanowały 3/4obszaru Ameryki Południowej.

Bardzo ważną doktryną była doktryna Breżniewa z1968 zwana też ograniczonej suwerenności. Sformułowana została w efekcie stłumienia tzw. Praskiej Wiosny, stanowiąca wydarzenia związane z próbą reformy systemu komunistycznego i osiągnięcia w nieco większym stopniu niezależności państwowej. Za początek procesu uznaje się wybór na stanowisko I sekretarza Komunistycznej Partii Czechosłowacji (KPCz) A. Dubčeka w 1968. Udało mu się skupić wokół siebie grono partyjnych reformatorów i przeforsować program zmian politycznych i gospodarczych. Opublikowany program reform był zwany "polityką otwartych drzwi", a reformy określano jako "socjalizm z ludzką twarzą". Obiecano rozszerzenie swobód obywatelskich i politycznych. Perspektywa liberalizacji spowodowała powstawanie różnych grup nieformalnych, np. Klubu Zaangażowanych Bezpartyjnych, Klubu 231. Zapowiedziano też reformy gospodarcze, rehabilitację skazanych w procesach politycznych w latach 1949-1954 i ukaranie ich organizatorów, zniesienie cenzury. W czerwcu 1968 ukazał się manifest autorstwa pisarza L. Vaculika 2000 słów. Autor poddał w nim ostrej krytyce rządy komunistów. Wydarzenia w Czechosłowacji mocno zaniepokoiły rządy państw członkowskich Układu Warszawskiego. Zorganizowano szereg narad przywódców partii komunistycznych, a po ostatniej z nich w Černej nad Cisą doszło do interwencji. W nocy z 20 na 21 sierpnia wojska Bułgarii, NRD, Polski, Węgier i ZSRR, w sile 200 tys. żołnierzy, wkroczyły do Czechosłowacji. Interwencja nie doprowadziła do przelewu krwi na wielką skalę (ocenia się, że zginęło ok. 200 osób), a opór ludności został utrzymany w ramach walki cywilnej, w tym ogłoszonego 23 sierpnia strajku generalnego. W efekcie nie powołano rządu z V. Bilakiem na czele (wezwał na pomoc wojska Układu Warszawskiego). Dotychczasowe kierownictwo (m.in. A. Dubček i O. Černik) przewieziono do Moskwy i 26 sierpnia podpisali oni tzw. protokół moskiewski, który sankcjonował obecność wojsk "sojuszniczych" na terenie Czechosłowacji, uznali też za nielegalny odbyty w konspiracji XIV Zjazd KPCz. Po powrocie do kraju A. Dubček musiał realizować politykę Moskwy, co spotkało się z licznymi protestami, łącznie z tragicznym samospaleniem J. Palacha w styczniu 1969. Po tzw. rozruchach hokejowych w marcu 1969, będących skutkiem zwycięstwa hokeistów czechosłowackich nad ekipą ZSRR, władze radzieckie doprowadziły do zmiany na stanowisku I sekretarza KPCz. 17 IV 1969 A. Dubčeka zastąpił G. Husak i przystąpił do "normalizacji", czyli do zniesienia dotychczasowych reform.

Doktryna Breżniewa stanowiła- jak określano-samoobronę przed ingerencją wrogiej ideologii. Mówiono o konieczności ograniczenia suwerenności państw Układu Warszawskiego na rzecz wspólnoty socjalistycznej. Niosło to z sobą możliwość użycia siły zbrojnej przeciwko państwu, które od tej wspólnoty próbowałoby się oderwać. Doktryna stanowiła usprawiedliwienie dla działań z '68.

Przesłankę odprężenia niewątpliwie stanowił układ o nieproliferacji broni jądrowej podpisany w VII 1968 r. w Moskwie, Waszyngtonie i Londynie. Państwa dysponujące bronią jądrową zobowiązały się do nieprzekazywania komukolwiek tej broni lub innych urządzeń oraz do kontroli nad ta bronią i urządzeniami. Także zobowiązano się do niezachęcania, nie pomagania w jej zdobyciu. Zakazano również produkowania broni jądrowej. Układ przewiduje kontrolę w ramach systemu MAEA. Propozycja wykorzystania energii atomowej do celów pokojowych, ale zakaz przeprowadzania wybuchów, nawet do celów pokojowych. Układ wszedł w życie w '70.W 1995 roku został bezterminowo przedłużony.

1970- 79 era detante

Doszło do normalizacji stosunków z RFN z ZSRR(1970), w tym samym roku z Polską, dalej z NRD (1972) i Czechosłowacją (1973). Podpisano czterostronny układ w sprawie Berlina Zachodniego (1971).

Erze detante przyświecały idee ustalone podczas XXV Sesji Zgromadzenia Ogólnego ONZ 1970, a wyrażone w „Deklaracji zasad prawa międzynarodowego dotyczących przyjaznych stosunków i współdziałania państw zgodnie z Kartą NZ”. Idee te to: 1)powstrzymywanie się od użycia siły i gróźb jej użycia;2) pokojowe rozstrzyganie sporów (rokowania, badania, pojednastwo rozjemstwo…); 3)nieingerencja w sprawy innego państwa; 4)obowiązek współpracy; 5)równouprawnienie i samostanowienie narodów;6)suwerenna równość państw; 7)zasada dobrej wiary w wykonywanie zasad KNZ. Deklaracja nie stworzyła nowych zasad, lecz określiła treść już istniejących w innych dokumentach. Katalog tych zasad został uzupełniony Aktem Końcowym KBWE.

KBWE, Konferencja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie, wielostronne rokowania na szczeblu rządowym prowadzone od początku lat 70. przez państwa europejskie oraz USA i Kanadę z racji ich przynależności do NATO.Idea takiej konferencji pojawiła się już w latach 60. w związku z powolnym odchodzeniem od zimnej wojny na rzecz współpracy w zakresie bezpieczeństwa międzynarodowego. Zgłaszał ją też minister spraw zagranicznych Polski, A. Rapacki na XIX sesji Zgromadzenia Ogólnego ONZ w 1964, a popierały inne kraje Układu Warszawskiego.Zwołanie konferencji było możliwe dopiero w chwili odprężenia w stosunkach Wschód-Zachód (normalizacja stosunków między RFN a Polską, ZSRR, NRD i Czechosłowacją, podpisanie porozumienia w sprawie Berlina Zachodniego, rozpoczęcie rokowań rozbrojeniowych w Wiedniu). Na ostatnim etapie rokowań w 1975 przywódcy 37 państw podpisali Akt końcowy KBWE. Od tej chwili rozpoczął się tzw. proces helsiński, który miał na celu realizację postanowień konferencji oraz doprowadzenie do dalszych spotkań. Akt końcowy KBWE, zwany Wielką Kartą Pokoju, dokument przyjęty na zakończenie Konferencji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie w 1975 w Helsinkach. Podpisany przez wszystkie, z wyjątkiem Albanii, państwa europejskie (33) oraz USA i Kanadę. Nie był umową w rozumieniu prawa traktatowego, stanowił uroczystą deklarację intencji o znaczeniu politycznym i moralnym, wyrażał wolę współdziałania państw w podzielonej na dwa ideologiczne bloki Europie. W części I Aktu, obejmującej zagadnienia bezpieczeństwa, znalazła się m.in. Deklaracja zawierająca zasady postępowania w stosunkach międzynarodowych:1) suwerenna równość i poszanowanie praw wynikających z suwerenności powstrzymywanie się od groźby użycia siły lub jej użycia;2) nienaruszalność granic;3) integralność terytorialna państw;4) pokojowe załatwianie sporów;5) nieingerencja w sprawy wewnętrzne;6) poszanowanie praw człowieka i podstawowych wolności, włączając w to wolność sumienia, myśli, religijną i przekonań;7) równouprawnienie i prawo narodów do samostanowienia;8) współpraca między państwami, wykonywanie w dobrej wierze zobowiązań wynikających z prawa międzynarodowego.

Do części I włączono też dokument o środkach budowania zaufania i niektórych aspektach bezpieczeństwa i rozbrojenia. Wyrażał on wolę zmniejszania stopnia konfrontacji militarnej na rzecz odprężenia, rozbrojenia i bezpieczeństwa.

Część II dotyczyła współpracy w zakresie gospodarki, nauki, techniki oraz ekologii, a część III współpracy w dziedzinie humanitarnej:1) kontaktów między ludźmi - poszerzenia zakresu ich swobody; 2) informacji - poprawy stanu jej rozpowszechniania i wymiany;3) współpracy i wymiany w dziedzinie kulturalnej oraz oświaty. Części Aktu były określane mianem “koszyków” problemów.

Rola KBWE zmieniła się od lat 90., po zakończeniu konfliktu Wschód-Zachód podpisano nowy dokument - Kartę paryską. Umożliwiło to podjęcie rozmów i zawarcie porozumień stabilizujących bezpieczeństwo w Europie i rozwijających proces rozbrojenia, np. traktat o konwencjonalnych siłach zbrojnych CFE (1990), układ o ograniczeniu stanu osobowego sił zbrojnych (1992), układ otwartego nieba (1992). Osobnym polem aktywności stała się kwestia demokratyzacji państw i ochrony praw człowieka, tzw. ludzki wymiar KBWE, wiąże się to też z udzielaniem pomocy uchodźcom, wysyłaniem misji obserwacyjnych w rejony konfliktu. Po zmianach terytorialnych z lat 90., KBWE liczy 53 członków. Na spotkaniu w Budapeszcie przekształcono ją w Organizację Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie (OBWE).

Jako czołową doktrynę tego okresu należy uznać doktrynę Nixona, 1970, sformułowaną na potrzeby kampanii prezydenckiej i zapowiadającej przechodzenie „od ery konfrontacji do ery negocjacji”, a wygłoszona w orędziu. Zaznacza konieczność zakończenia wojny w Wietnamie, a także dodaje, że przewaga nuklearna USA nad ZSRR w latach 60-tych została zredukowana, a także fakt iż Japonia i Europa Zachodnia odzyskały swą siłę. Doktryna zawiera „ramy trwałego pokoju na świecie”: 1) partnerstwo z sojusznikami; 2)utrzymanie potencjału militarnego, by móc zachować mocarstwowość USA; 3)negocjacje z komunistycznymi państwami. Określa też dziedziny współpracy z ZSRR i przyczynia się do odprężenia. W 1972 Richard Nixon jako pierwszy prezydent USA udał się z wizytą do ZSRR.

Kolejną doktryną proklamowana przez USA jest doktryna z 1975- doktryna Forda, zwana inaczej Pacyfiku. Potwierdzała, ze USA są mocarstwem Oceanu Spokojnego i zamierzają prowadzić na Dalekim Wschodzie politykę siły. Mówiła, ze potęga USA to podstawa równowagi sił w tym regionie a także suwerenności i niezależności azjatyckich sojuszników USA. Wśród nich wyróżniono głównie Japonię, a także Chiny, z którymi dążono do normalizacji. Do „nowych przyjaciół” zaliczono Indonezję. Doktryna mówiła tez o konieczności współpracy gospodarczej, podpartej pomocą militarna dla azjatyckich sojuszników. Zakończono wojnę w Wietnamie (zawieszenie broni- Paryż 1973). Interwencja USA nie powstrzymała ataków Vietcongu w Republice Wietnamu i w 1969 na ziemiach zajętych przez komunistów proklamowano powstanie Republiki Wietnamu Południowego. 1969 pod naciskiem międzynarodowej i amerykańskiej opinii publicznej, USA podjęły rokowania z rządem w Hanoi. 1973 strony konfliktu (USA, Demokratyczna Republika Wietnamu, Republika Wietnamu i Vietcong) podpisały układy paryskie o zakończeniu wojny i przywróceniu pokoju w Wietnamie.Po wycofaniu wojsk USA siły komunistyczne wznowiły walki. 30 kwietnia 1975 upadł Sajgon, prezydent Nguyen Van Thieu złożył urząd i wyjechał z kraju, generał Duong Van Minh ogłosił bezwarunkową kapitulację Republiki Wietnamu.W wyniku trwających trzy dekady wojen zginęło 2 mln Wietnamczyków, 4 mln zostało okaleczonych lub rannych, 57% ludności kraju pozostało bez dachu nad głową, a większość ziem uprawnych została zdewastowana. 1976 Republika Wietnamu została formalnie przyłączona do Demokratycznej Republiki Wietnamu, w tym samym roku zmieniono nazwę kraju na Socjalistyczna Republika Wietnamu.

Inna mocarstwową była doktryna trilateryzmu , sformułowana przez Komisję Trójstronną powstała w 1973. Stanowiła o założeniach polityki dla kandydata na prezydenta- J. Cartera i mówiła o miejscu USA w świecie. Trilateryzm określał stosunki miedzy USA a resztą świata, głównie między Europą Zachodnia i Japonią. Chodziło o koordynację wspólnych posunięć w rozwiązywaniu rozmaitych problemów Doktryna miała sprzyjać utrzymaniu mocarstwowej pozycji USA.

Nie bez znaczenia- doktryna Sonnenfelda z 1976, sekretarza stanu USA. Przyjął założenie, iż chociaż Europa Wschodnia znajduje się w zasięgu ZSRR, to nie jest możliwe aby zapewnił on sobie lojalność tego regionu inaczej niż za pomocą środków militarnych. Dlatego konieczna jest zamiana „nieorganicznych” stosunków, zagrażających pokojowi na „organiczne”, czyli niemilitarne więzi. Polityka USA powinna odpowiadać aspiracjom Europy wschodniej. Założenia te stanowiły wytyczną w polityce zagranicznej USA i wynikały z przekonania o konieczności respektowania stref wpływów. Podział kontynentu nie był do przezwyciężenia siłą.

W sferze militarnej wyróżnić należy doktrynę 2,5 i 1,5 wojny. W „ramach realistycznego powstrzymywania” w latach 7—tych USA planowały uzyskać gotowość do prowadzenia „1,5 wojny”, tzn. jednej w Europie LUB Azji i jednej małej- lokalnej. Wielka wojna („1,0”)dopuszczała możliwość użycia broni masowego rażenia, małe miały być prowadzone z użyciem klasycznych środków walki. Było to odejście od wcześniejszych założeń o gotowości USA doprowadzenia „2,5 wojny”- jednej w Europie, drugiej w Azji i małej trzeciej w innych częściach globu. Tu małe wojny miały być poligonem dla wypróbowania nowych środków walki. Odejście od tej koncepcji tłumaczy się kosztami przygotowań do ich prowadzenia oraz porażką w Wietnamie, która pokazała niemożność wygrania nawet „0,5 wojny”.

Wiedeńskie rokowania rozbrojeniowe, rozmowy w sprawie wzajemnej redukcji sił zbrojnych i zbrojeń (z wyjątkiem sił morskich) w Europie Środkowej podjęte w 1973 z udziałem państw NATO i Układu Warszawskiego. Z tym, iż tylko część krajów miała prawo podejmowania wiążących decyzji (Belgia, Holandia, Luksemburg, Kanada, RFN, USA, Wielka Brytania oraz Czechosłowacja, NRD, Polska i ZSRR).Kilkanaście lat dyskusji nie zaowocowało zawarciem umów, gdyż strony nie mogły się pogodzić co do sposobu ustalania pułapów zbrojeń, zakresu redukcji i jej przebiegu. Rokowania zostały więc zakończone w 1989, jednak nowa sytuacja międzynarodowa pozwoliła powrócić do nich już miesiąc później i doprowadzić do zawarcia traktatu o siłach konwencjonalnych w Europie CFE w 1990.Najważniejsze układy wielostronne dotyczące ograniczenia rozprzestrzeniania broni jądrowej zostały zawarte pod auspicjami ONZ, m.in.: układ o demilitaryzacji Antarktyki (1959), układ o zakazie prób z bronią nuklearną w atmosferze, w przestrzeni kosmicznej i pod wodą (1963), układ o denuklearyzacji Ameryki Łacińskiej (1967), porozumienie dotyczące działalności państw na Księżycu i in. ciałach niebieskich (1979), układ o zakazie używania, produkcji i składowania broni chemicznej (1993). Znacznie większe znaczenie miały układy bilateralne radziecko-amerykańskie: oprócz porozumień dotyczących powstania "gorącej linii" (1963) i jej modernizacji (1971) starano się zapobiegać incydentom na morzu (1972) i wojnie nuklearnej (1973).

Zawarto też układ amerykańsko- radziecki w sprawie ograniczenia zbrojeń strategicznych SALT I, a w 1979 SALT II. W 1973 podjęto rokowania w sprawie redukcji zbrojeń i sił zbrojnych w Europie Środkowej (wiedeńskie rokowania rozbrojeniowe). Długotrwały przebieg miały rokowania w sprawie ograniczenia zbrojeń strategicznych zwane potocznie SALT (Strategic Armaments Limitation Talks). Pierwsza runda toczyła się w latach 1969-1972 (SALT I). W '72 podpisano dwa podstawowe dokumenty: układ miedzy ZSRR a USA o ograniczeniu systemów obrony przeciwrakietowej (ABM)a także zawarto tymczasowe porozumienie o niektórych środkach ograniczania strategicznych zbrojeń ofensywnych. Zobowiązały się strony do zaprzestania rozbudowy stałych, naziemnych wyrzutni międzykontynentalnych balistycznych pocisków rakietowych.

Druga tura odbyła się w latach 1972-1979 (SALT II). Układ o ograniczeniu systemów obrony przeciwrakietowej podpisano w Moskwie 26 V 1972 na czas nieograniczony.Rokowania SALT II zakończono podpisaniem 18 V 1979 w Wiedniu układu ustalającego limity ilościowe i jakościowe systemów broni strategicznej. Kongres USA nie ratyfikował go z uwagi na interwencję radziecką w Afganistanie. W 1987 został podpisany układ o likwidacji rakiet średniego i krótkiego zasięgu.

W latach 70-tych ZSRR wzmogło interwencje w Trzecim Świecie i zmodernizował potencjał rakietowy. Stany Zjednoczone podejmują próby utrzymania równowagi (dozbrojenie i doktryna Forda). Kres era detante kładzie interwencja radziecka w Afganistanie.

1980- 85 „nowa zimna wojna”

Zaostrzyła się konfrontacja między Wschodem a Zachodem. Dialog rozbrojeniowy został przerwany. Znalazła ona odbicie w konflikcie afgańskim. 1973 gen. Daud Chan, który proklamował republikę, a następnie ogłosił się jej prezydentem, premierem, ministrem obrony oraz ministrem spraw zagranicznych. 1977 wprowadził nową konstytucję, systematycznie jednak odsuwał od władzy przedstawicieli lewicy, szukając oparcia w arystokracji i elementach konserwatywnych. Kolejny przewrót wojskowy 1978, zwany rewolucją kwietniową, w którego wyniku zginął Daud Chan i jego stronnicy, otworzył drogę do władzy Ludowo-Demokratycznej Partii Afganistanu (L-DPA).

Na czele utworzonej Rady Rewolucyjnej Demokratycznej Republiki Afganistanu stanął sekretarz L-DPA, Muhammad Nur Taraki. Nowe władze zapowiedziały niekapitalistyczną drogę rozwoju, wzorowaną na modelu radzieckim, i rozpoczęły przeobrażanie rodowo-plemiennego społeczeństwa muzułmańskiego w nowoczesne państwo totalitarne. Reformy (m.in. rolna, kulturalna) dokonywane bez liczenia się z tradycjami społecznymi i zasadami religii muzułmańskiej zapoczątkowały falę protestów przeciwko polityce władz, które stopniowo przerodziły się w zbrojną rebelię (m.in. w III 1979 wybuchło powstanie w Heracie, inspirowane przez fundamentalistów islamskich). Nasiliła się również walka między dwoma rywalizującymi frakcjami L-DPA: umiarkowaną Parczam (Sztandar) i radykalną Chalk (Lud). We wrześniu 1979 został zamordowany prezydent Taraki, a jego miejsce zajął przywódca frakcji Chalk, Hafizullah Amin, który nie uzyskał akceptacji ZSRR. W grudniu 1979 rozpoczęła się radziecka interwencja wojskowa w Afganistanie, dająca początek długotrwałej (do 1993), wojnie domowej. Po zamordowaniu Amina, na stanowisko prezydenta został wyniesiony, dyspozycyjny wobec Moskwy, Babrak Karmal z frakcji Parczam, który usiłował osłabić pozycję opozycji łagodząc kurs polityczny. Interwencja radziecka wywołała protesty na arenie międzynarodowej, stając się przyczyną nawrotu "zimnej wojny" pomiędzy ZSRR i USA.

Kilkuletnie walki partyzantów afgańskich (mudżahedinów) z armią rządową i radzieckim korpusem interwencyjnym spowodowały masową ucieczkę ludności miejscowej do Pakistanu (ok. 3 mln osób) i Iranu (ok. 2 mln osób), gdzie powstały również bazy szkoleniowe i zaopatrzeniowe partyzantów, którym pomocy udzielały: USA, państwa Europy Zachodniej oraz kraje arabskie, zwłaszcza Arabia Saudyjska. Po dojściu do władzy w ZSRR M.S. Gorbaczowa (1985) następowało stopniowe ograniczanie radzieckiej interwencji wojskowej w Afganistanie.

1986 Karmal został zastąpiony przez M. Nadżibullaha, szefa afgańskiej służby bezpieczeństwa, który zapowiedział politykę zgody narodowej, rezygnując stopniowo z haseł komunistycznych na rzecz propagandy islamu. 1988 Pakistan, Afganistan, USA i ZSRR podpisały w Genewie porozumienie dotyczące uregulowania konfliktu afgańskiego oraz wycofania do 15 II 1989 wszystkich wojsk radzieckich z Afganistanu. Opozycja nasiliła antyrządową ofensywę, równocześnie nastąpił w niej rozłam na dwa ugrupowania: sunnickie, łączące 7 partii popieranych przez Pakistan, i szyickie, skupiające 8 mniejszych ugrupowań, współpracujących z Iranem. Dochodziło również do konfliktów na tle narodowościowym, głównie między dominującą grupą etniczną, Pasztunami, a innymi mniejszościami.

W tym czasie USA umacniały sojusze, zwiększają wysiłek zbrojeniowy. Kryzys nastąpił, gdy przetransportowały USA pociski Pershing II do Ramstein (Niemcy)

Podczas całego wyścigu zbrojeń Stany Zjednoczone zawsze dysponowały 5-10 letnią przewagą nad Związkiem Radzieckim. W latach 80-tych Amerykanie dysponowali niemal gotowym systemem pierwszego uderzenia, składającym się z trzech części:
1) uderzenie Pershing II umożliwiało realizację planu szybkiej eliminacji dowództwa ZSRR; czas lotu pocisków z bazy w Niemczech Zachodnich do Moskwy wynosił zaledwie 6 minut.
2) kontruderzenie: w późnych latach osiemdziesiątych stało się możliwe zniszczenie wszystkich radzieckich pocisków balistycznych. Nie można było jednak wykluczyć, że część sił radzieckich przetrwa uderzenie - dlatego potrzebny był odpowiedni "parasol" antyrakietowy.
3) parasol taki miała dostarczyć Strategiczna Inicjatywa Obronna (SDI) zwana częściej programem Gwiezdnych Wojen; SDI było jednak niezmiernie zaawansowanym technicznie i kosztownym przedsięwzięciem, dlatego udało się zrealizować jedynie jego część. Sam program przedstawił Ronald Reagan w marcu '83 roku. Zawierał upoważnienie do podjęcia programu badawczego i rozwojowego systemu obrony rakietowej w Kosmosie; przewidywał rozmieszczenie PIERWSZEGO przestrzeni kosmicznej i na ziemi wielowarstwowego systemu rakiet strategicznych. Rok później prezydent podpisał Dyrektywę Bezpieczeństwa Narodowego, która określała przekazanie 26 mld dolarów na realizację planu PIERWSZEGO ciągu 5 lat. Wstępne rozmieszczenie miało nastąpić w połowie lat 90-tych.


Plan PIERWSZEGO UDERZENIA zamiast zapewnić USA względny spokój i bezpieczeństwo strategiczne, doprowadził świat na krawędź wojny atomowej. Amerykanie zapomnieli bowiem, że w takiej sytuacji dla Rosjan wystarczającym i jedynym sygnałem do odpalenia pocisków będzie odczyt z być może zepsutego radaru.

W kwestii doktryn to wspomnieć należy o tych autorstwa J. Cartera. Doktryna Cartera z 1980 mówiła, iż próba przejęcia kontroli nad Zatoka Perską będzie równoznaczna z naruszeniem żywotnych interesów USA. W związku z tym zapowiedziała odpowiedź z użyciem siły zbrojnej. Doktryna pozwoliła na powołanie zapowiadanych już wcześniej sił szybkiego reagowania (RDP). Była to część sił zbrojnych wchodzących w skład wojak specjalnego przeznaczenia, która odporna była na różne warunki klimatyczne i terenowe. Siły też można było szybko przerzucić. Utworzono je w celu realizowani decyzji politycznych środkami militarnymi. Ich podstawą była dyrektywa 18 Cartera jeszcze z '77.

Koleją ważną doktryną jest doktryna ograniczonej wojny jądrowej z '80. Carter mówi wojnie ograniczonej co do celów, gdyż niszczone miały być te cele terytorium przeciwnika, które umożliwiały mu potencjalny odwet. USA miały zaatakować pierwsze i ten odwet uniemożliwić. Odpowiedzią na tę doktrynę była wydana przez R. Reagana ograniczonej wojny jądrowej. Tym razem wojna miała być ograniczona co do miejsca. Zakładała zwycięstwo USA, nawet gdyby konflikt zostałby wydłużony. Konflikt jądrowy miał nastąpić na terenie Europy, ale bez ryzyka powszechnej wojny jądrowej. Doktryna ta wzbudziła kontrowersje członków NATO. Jej efektem było jednak zwiększenie budżetu wojskowego USA i sojuszników.

1986- 91 faza zapoczątkowana polityką „pieriestrojki” Miachaiła Gorbaczowa.

11 marca 1985 r. plenum KC KPZR na sekretarza generalnego KC KPZR wybrało Michaiła Gorbaczowa. Wybór został dokonany jednomyślnie, chociaż poważnym kontrkandydatem był - związany z poprzednimi sekretarzami generalnymi, czyli L. Breżniewem, J. Andropowem i K. Czernienką - Wiktor Griszyn. W momencie przejmowania władzy przez Gorbaczowa ZSRR był w głębokim kryzysie po okresie 18 lat rządów L. Breżniewa. Krótkie rządy J. Andropowa i K. Czernienki nie zmieniły
sytuacji. Zamierzał on zbudować prawdziwy socjalizm w tym kraju, z tym że miało to być realizowane w długofalowym planie. Aby to osiągnąć, rozpoczął się proces przebudowy "pieriestrojki", zarówno w wymiarze międzynarodowym, jak i wewnętrznym. Gorbaczow zdecydował się na przebudowę stosunków z USA. Chodziło tu o zahamowanie wyścigu zbrojeń, ograniczenie wydatków na te cele, czyli powrót do tzw. pokojowego współistnienia. Rywalizacja między mocarstwami miała istnieć w wymiarze idei, a nie zbrojeń i wojen. 19 listopada 1985 r. doszło do pierwszego od sześciu lat szczytu między ZSRR a USA. W Genewie M. Gorbaczow spotkał się z prezydentem R. Reaganem, człowiekiem określającym ZSRR jako "imperium zła". Łącznie do 1991 r. odbyło się dziewięć spotkań między Gorbaczowem a prezydentami Reaganem, a później Bushem. Na kolejnym szczycie w Reykjaviku w 1986 Gorbaczow przedstawił pakiet propozycji rozbrojeniowych oraz zakazu prób z bronią jądrową. Rok później, w Waszyngtonie nastąpiło podpisanie układu o eliminacji rakiet średniego i krótkiego zasięgu. W roku 1988 w Moskwie wymieniono dokumenty ratyfikacyjne o redukcji rakiet średniego i krótkiego zasięgu. Na kolejnym szczycie M. Gorbaczow zobowiązał się do redukcji liczby żołnierzy zawodowych do 500 tys. Podczas spotkania na Malcie w roku '89 Gorbaczow i Bush oceniali sytuację międzynarodową w progu lat 90. Ważnym szczytem był waszyngtoński z '90 roku. Podpisano wiele porozumień wojskowych i gospodarczych, m.in. w kwestii współpracy gospodarczej, redukcji strategicznych broni nuklearnych oraz przyspieszenia rokowań w sprawie redukcji sił konwencjonalnych w Europie. Ostatni szczyt moskiewski w lipcu '90 nastąpiło podpisanie układu START (Traktat o Redukcji i Ograniczeniu Ofensywnych Zbrojeń Strategicznych). Było to uwieńczenie rozmów rozpoczętych w 1982 r. Bush określił je jako "świadectwo nowych czasów".

Znaczna zmianę w stosunkach między obu blokami zapowiadało podpisanie w 1987 porozumienia w sprawie redukcji rakiet średniego i krótkiego zasięgu- INF. Zawiera on zobowiązania do eliminacji wszystkich rakiet średniego zasięgu i ich wyrzutni oraz wszelkich pomocniczych struktur w okresie trzech lat. Czas trwania likwidacji rakiet o krótszym zasiegu ustalono na 18 miesiecy. Postanowiono również, że żaden z sygnatariuszy nie powinien produkować, dokonywać lotów ćwiczebnych wszelkich rakiet lub produkować stopni dla wyrzutni. Strony przewidziały możliwość dokonywania inspekcji (USA- 117,ZSRR- 31).Niszczenie rakiet krótkiego zasięgu zakończono do XI 1989,a średniego do VI 1991. W odróżnieniu od poprzednich porozumień rozbrojeniowych była to pierwsza umowa o redukcji uzbrojenia.

Także w tym etapie zimnej wojny pojawił się pomysł utworzenia bezatomowej strefy. Plan Jaruzelskiego, bo o nim mowa, zakładał pojawienie się strefy na styku Układu Warszawskiego i NATO, z możliwością rozszerzenia na obszar „od Atlantyku po Ural”. Plan został zgłoszony w 1987. Swym zasięgiem obejmować miał początkowo 9 państw: NRD,RFN, CSRS, Węgry, Polskę, Belgię, Holandię, Luksemburg, Danię. Do zrealizowania planu konieczny był udział państw, których siły zbrojne i broń atomowa oraz konwencjonalna były rozlokowana na obszarze planowanej strefy bezatomowej (chodzi o USA, ZSRR, Kanadę, Wielką Brytanię i Francję). Plan miał być zrealizowany w 4 punktach: 1)stopniowe wycofywanie i redukcja broni jądrowej; 2) stopniowe wycofywanie i redukcja broni konwencjonalnej; 3) ewolucja doktryn wojennych kierunku obronnych; 4) ciągłe szukanie środków bezpieczeństwa. Plan uzupełniał proces helsiński KBWE.

Kolejnym ważnym traktatem po INF był traktat o siłach konwencjonalnych CFE. Rokowania w tej sprawie rozpoczęły się jeszcze w 1989, ale podpisanie nastapiło 1 '90. Wszedł w życie w 1992. Obejmował on początkowo 16 państw NATO i 6 państw Układu Warszawskiego (teraz 14 państw byłego Układu) i na celu miał redukcję zbrojeń konwencjonalnych w Europie. Strony traktatu ustaliły ilość posiadanego uzbrojenia i sprzętu w poszczególnych kategoriach uzbrojenia konwencjonalnego. Wykonanie zobowiązań podzielono na dwa okresy (uwiarygodnienie danych z wymiany informacji, redukcja uzbrojenia do ustalonych pułapów; uprawomocnienie nowych pułapów; utrzymanie ich bezterminowo). W Oslo, w 1992 przyjęto aneks uwzględniający poprawki wynikające z przystąpienia nowych państw. W lipcu tego roku sygnatariusze w Helsinkach podpisali porozumienie CFE- 1A określające limity liczebności sił zbrojnych w strefie stosowania traktatu. CFE-1A jest zobowiązaniem politycznym (nie umową międzynarodową). Zobowiązania traktatowe CFE zostały wykonane. Określone zaległości redukcyjne mają niektóre państwa postradzieckie. Polska jako pierwsze państwo byłego Układu Warszawskiego wykonała w IX 1995 swoje zobowiązania. Tymczasem na szczycie w Stambule z roku 1999 przyjęto nową wersję CFE. Do traktatu mogą przystąpić nowe państwa, po akceptacji dotychczasowych członków. Utrzymano dotychczasowy system narodowych pułapów uzbrojenia. Większość członków NATO samowolnie postanowiła o jednostronnej redukcji uzbrojenia (z wyjątkiem Grecji, Turcji, Norwegii). Traktat wprowadził dla państw europejskich pułapy terytorialne, które zastąpiły pułapy strefowe. Ma to gwarantować w miarę równomierne rozmieszczenie uzbrojenia. Porozumieniem nie objęto samolotów i śmigłowców bojowych.

Nowe spojrzenie na stosunki międzynarodowe prezentowane przez Kreml doprowadziło do wielu istotnych wydarzeń na arenie międzynarodowej.
Przywódca radziecki doprowadził do wycofania wojsk radzieckich z Afganistanu. W lutym 1989 r. ostatni żołnierz radziecki opuścił Afganistan. Był to już ważny krok na drodze stabilizacji w tym kraju. Wydarzenia z listopada 1989 r. w Berlinie, które doprowadziły do demontażu "muru berlińskiego", zostały odebrane przez M. Gorbaczowa jako moment umożliwiający zjednoczenie Niemiec. W praktyce wszystko zależało tu od Kremla. Gorbaczow nie przeciwstawił się temu procesowi.
Uwieńczeniem jego było podpisanie w Moskwie 12.09.1990 r. traktatu zjednoczeniowego. Umożliwiło to proklamowanie 3.10.1990 r. zjednoczenia Niemiec. W dowód uznania dla roli ZSRR M. Gorbaczow złożył jako pierwszy przywódca oficjalną wizytę w zjednoczonych Niemczech 9-10.11.1990 r. "Jesień Ludów" w 1989 r. pokazała, że Gorbaczow odrzucił "doktrynę Breżniewa" oświadczając, że każde z państw Układu Warszawskiego ma prawo do swobodnego decydowania o swoim porządku ustrojowym. Oznaczało to, że Kreml definitywnie zrezygnował z zasady interwencji i utrzymywania siłą socjalizmu w państwach Europy Środkowej i Wschodniej. Aktywność tego polityka na arenie międzynarodowej była bardzo pozytywnie oceniona na Zachodzie.
W kraju Gorbaczow nie cieszył się zbyt dużym uznaniem. "Pieriestrojka" (przebudowa), "uskorienie" (przyspieszenie) i "głasnost" (jawność) nie były należycie doceniane przez zwykłego obywatela. Wręcz przeciwnie, doszło do spadku stopy życiowej, obudziły się tendencje nacjonalistyczne w państwie, które w rezultacie doprowadziły w 1991 r. do upadku ZSRR. Demokratyzacja życia, która przejawiała się w zwolnieniu szeregu więźniów politycznych, rozwoju nowych partii politycznych i wzroście nacjonalizmu, zamiast doprowadzić do konsolidacji państwa, doprowadziła do jego upadku. W samym kierownictwie partyjnym M. Gorbaczow stał na czele reformatorów, a jego przeciwnikiem był J. Ligaczow, a później B. Jelcyn, wybrany w 1990 r. na szefa Republiki Rosyjskiej. Ligaczow i jego konserwatywni zwolennicy zarzucali mu zdradę ideałów rewolucyjnych. W lipcu 1990 r. na XXVIII Zjeździe KPZR
Gorbaczow odniósł zwycięstwo, wymieniając 90% składu osobowego KC.
Wiosną 1991 r. zadawano pytanie: Czy M. Gorbaczow kontroluje jeszcze sytuację w kraju, czy już nie? Co prawda, referendum na temat zachowania w zreformowanej formie ZSRR z 17 marca 1991 r. zakończyło się zwycięstwem zwolenników utrzymania jedności państwa, ale zbojkotowały je takie republiki, jak: Armenia, Gruzja, Mołdawia oraz republiki nadbałtyckie - Litwa, Łotwa i Estonia. Być może istniała szansa na nowy kształt państwa, gdyby nie pucz dokonany w dniach 19-21 sierpnia 1991 r. przez wiceprezydenta G. Janajewa. Dzięki rozbiciu w , postawie B. Jelcyna i protestom na Zachodzie, po 72-godzinach odzyskał on władzę. W rezultacie można powiedzieć, że prezydent ZSRR do końca 1991 r. stał się "niewolnikiem" Rosji i jej prezydenta B. Jelcyna. Powołanie w grudniu 1991 r. WNP przyspieszyło tylko koniec kariery M. Gorbaczowa. 25 grudnia 1991 r. podał się do dymisji z funkcji prezydenta ZSRR. Kiedy w 1985 r. obejmował władzę, nie wiedział, że "pieriestrojka" uruchomiła proces nie przebudowy, a demontażu systemu w ZSRR i upadek samego państwa i ładu jałtańskiego w Europie. Nim jednak podał się do dymisji nastąpiło na początku grudnia porozumienie białowieskie o utworzeniu WNP. Porozumienie zawarły Rosja, Ukraina i Białoruś. Wspólnota otwarta była dla innych republik. Wkrótce licznie przystąpiły inne państwa powstałe po rozpadzie ZSRR. Formalnie WNP istnieje od 1994, gdy Mołdawia ratyfikowała protokół z Ałma Aty. Wspólnota posiada dość rozbudowana strukturę organizacyjną. Jej organy koordynują sferę gospodarczą, politykę zagraniczną, koordynują także działalność parlamentów, obronność, zobowiązania gospodarcze. W 1993 9 państw WNP powołało Unię Gospodarczą, dążącą dostopniowej integracji gospodarczej. Rozwój WNP zależy od tego, jak będzie korzystać z doświadczeń UE.

31 VII 1991 zawarto układ o redukcji zbrojeń strategicznych (START I), na podstawie którego zamierzano ograniczyć liczbę głowic nuklearnych do 6 tys. dla każdej ze stron. Po rozpadzie ZSRR podpisano w Moskwie 3 I 1993 układ START II pomiędzy USA i Rosją: obie strony mają ograniczyć do 2003 liczbę głowic nuklearnych odpowiednio do 3500 i 2971. Układ został ratyfikowany przez wszystkie państwa Wspólnoty Niepodległych Państw (WNP), co doprowadziło do zniszczenia głowic nuklearnych m.in. na terenie Ukrainy.



Wyszukiwarka