Dr hab. Bożena Kołosowska, prof. WSB
Analiza finansowa przedsiębiorstwa
Plan wykładu:
Elementy analizy finansowej przedsiębiorstwa
Analiza działalności przedsiębiorstwa funkcjonującego w warunkach rynkowych.
1.2. Analiza ekonomiczna i analiza otoczenia.
1.3. Analiza finansowa a analiza techniczno-ekonomiczna
2. Podstawowe źródła informacji
2.1. Materiały zewnętrzne
2.2. Materiały wewnętrzne:
2.2.1. ewidencyjne b) pozaewidencyjne
2.3. Sprawozdawczość finansowa
3. Analiza finansowa sprawozdań finansowych
3.1. Analiza pionowa składników aktywów bilansu
3.2. Analiza pionowa składników pasywów bilansów
3.3. Analiza pozioma składników aktywów i pasywów
4. Analiza wskaźnikowa
4.1. Wskaźniki wykorzystania majątku
4.2. Wskaźniki zadłużenia i zdolności do spłaty długu
4.3. Wskaźniki płynności finansowej
4.4. Wskaźniki rentowności finansowej
4.5. Wskaźniki rynku kapitałowego
Literatura podstawowa
G. Gołębiowski, A. Tłaczała, Analiza finansowa w teorii i w praktyce, Difin , Warszawa 2009.
2. T. Waśniewski, W. Skoczylas, Teoria i praktyka analizy finansowej w przedsiębiorstwie, FRR, Warszawa 2004.
3. M. Dynus, B. Kołosowska, P. Prewysz-Kwinto, Analiza finansowa przedsiębiorstwa, TNOiK, Toruń 2005.
4. D. Wędzki, Analiza wskaźnikowa sprawozdania finansowego, Wolters Kluwer, Warszawa 2009.
Literatura uzupełniająca
1. M. Sierpińska, T. Jachna, Ocena przedsiębiorstwa według standardów światowych, PWN, Warszawa 2006.
2. B. Pomykalska, P. Pomykalski, Analiza finansowa przedsiębiorstwa, PWN, Warszawa 2008.
3. I. Olchowicz, A. Tłaczała, Sprawozdawczość finansowa według standardów krajowych i międzynarodowych, Difin, Warszawa 2009.
4. Gierusz J., Plan kont z komentarzem, ODDiK, Gdańsk 2009.
5. B. Kotowska, A. Uziębło, O. Wyszkowska-Kaniewska, Analiza finansowa w przedsiębiorstwie, zadania i rozwiązania, CeDeWu, Warszawa 2009.
Ad 1. Zagadnienia:
Czym jest analiza i jej zakres i cele.
Źródła informacji niezbędne i potrzebne do przeprowadzenia analizy.
Sprawozdania finansowe: bilans, rachunek zysków i strat, sprawozdanie z przepływów środków pieniężnych.
Analiza bilansu i rachunku zysków i strat.
Analiza wskaźnikowa.
Istota analizy, zakres, cele. Miejsce analizy finansowej w analizie ekonomicznej.
Def. Analiza to metoda poznawania złożonych zjawisk gospodarczych, poprzez ich podział na elementy proste oraz zbadanie powiązań, w szczególności zależności przyczynowo-skutkowych.. Jest ona instrumentem, który służy do poznania rzeczywistości gospodarczej, przebiegu i rezultatów procesów gospodarczych.
Różne definicje analizy ekonomicznej
analiza ekonomiczna: to analiza stanów i procesów ekonomicznych w przedsiębiorstwie,
to dyscyplina naukowa dotycząca zespołu metod umożliwiających stawianie diagnoz gospodarczych w przedsiębiorstwach,
to opracowanie diagnostyczne (dokument) lub czynności zmierzające do postawienia diagnozy gospodarczej.
Miejsce analizy finansowej w systemie analiz
Analiza działalności przedsiębiorstwa w warunkach gospodarki rynkowej powinna obejmować:
analizę otoczenia przedsiębiorstwa,
analizę ekonomiczną.
Analiza otoczenia dotyczy bieżących i przyszłych warunków funkcjonowania przedsiębiorstwa, ma na celu rozpoznanie szans i uwzględnienie ryzyka związanego z otoczeniem oraz określenie na tej podstawie silnych i słabych punktów przedsiębiorstwa.
Analiza rynku to
- badanie popytu na produkty i usługi , badanie sposobów ich dostaw, dystrybucji,
ocena segmentacji rynku, z uwzględnieniem jego charakterystyki demograficznej, geograficznej, psychologicznej .
- wymagania rynku, przewidywanych trendów, zmian w rozmiarach popytu rynkowego, dystrybucji, kierowania nowych segmentów, zanikanie starych.
Analiza konkurencji: identyfikacja głównych konkurentów.
Analiza otoczenia pozwala na określenie czynników kształtujących wyniki ekonomiczne przedsiębiorstwa, w większości niezależnych od jego pracy.
Zasadniczą jednak częścią analizy działalności przedsiębiorstwa obrazującą te wyniki jest analiza ekonomiczna. Obejmuje ona dwa działy:
analizę finansową,
analizę techniczno-ekonomiczną.
Powiązania pomiędzy analizami
Analiza finansowa
W obecnej praktyce analiza finansowa jest tą częścią analizy ekonomicznej, która stanowi najwyższy stopień jej uogólnienia. Obejmuje bowiem zagadnienia związane z całokształtem działalności przedsiębiorstwa, tj. sytuację majątkową oraz finansową (położenie i pewność finansową), analizę wzrostu i pozycji finansowej przedsiębiorstwa. Wynik finansowy i związaną z tym ocenę efektywności gospodarczej - rentowności oraz koszty i przychody. Pozwala na szybki pomiar i ocenę sytuacji finansowej oraz wyników. Dzięki tym walorom, a także ze względu na duże zapotrzebowanie w otoczeniu przedsiębiorstwa na syntetyczne, zrozumiałe względnie porównywalne informacje finansowe, analiza finansowa znajduje powszechne zastosowanie w życiu gospodarczym.
Przedmiot i zakres analizy finansowej w gospodarce rynkowej nie ma jednolitego charakteru, gdyż zależy to m.in. od:
podmiotu sporządzającego analizę,
od celu badań,
statusu prawnego badanej jednostki,
obowiązujących w danym kraju i czasie zasad prowadzenia rachunkowości, przeprowadzania inwentaryzacji oraz sporządzania, weryfikacji i publikowania lub udostępniania rocznej sprawozdawczości finansowej j. gospodarczej
Zadaniem analizy finansowej jest ocena finansowej strony działalności przedsiębiorstwa nie tylko w stosunku do założeń planu, w stosunku do okresów ubiegłych i kierunków przyszłych działań.
W zależności od tego przez kogo przeprowadzana jest analiza i jakiemu celowi służy wyróżnia się analizę finansową:
wewnętrzną,
zewnętrzną.
Wewnętrzna analiza finansowa dokonywana jest przez kierownictwo firmy we własnym zakresie, na potrzeby bieżącego, strategicznego zarządzania. W ujęciu syntetycznym może obejmować następujące cele:
uogólnienie informacji,
szukanie prawdziwego obrazu firmy,
ocenę informacji za okresy ubiegłe i ustalenie prognozy dotyczącej przyszłości przedsiębiorstwa.
Ustalenie decyzji wynikających z przeprowadzanej analizy. Dostarcza kierownictwu przedsiębiorstwa informacji dla korekty bieżących decyzji i wytyczanie działań na przyszłość. Wynikami analizy finansowej, oprócz kierownictwa przedsiębiorstwa, zainteresowane są podmioty pozostające w otoczeniu m.in.:
obecni lub przyszli inwestorzy, przy wyborze kierunków inwestowania,
kredytodawcy,
dostawcy, odbiorcy (konkurenci),
rząd wraz z władzami podatkowymi. Podmioty te dokonują oceny zewnętrznej. Są to głównie informacje dotyczące perspektywicznej sytuacji firmy.
Ramy analizy zewnętrznej są znacznie ograniczone. Wyznacza je stopień dostępności informacji, zależy dużo od pozycji posiadanej przez badającego (np. bank). Ogólnie można powiedzieć, że analiza zewnętrzna przeprowadzana jest w oparciu o bilans i rachunek wyników oraz dodatkowo z wykorzystywaniem ogólnych informacji o branży i występującej tam koniunkturze. Ocena ta w pierwszym rzędzie jest badaniem rocznym, przeprowadzonym w oparciu o finansowe kryteria tj. rentowności, płynności, pewności i finansowej niezależności. Analiza finansowa może być prowadzona w różnych kierunkach oraz węższym lub szerszym zakresie. Nie mniej w każdym przypadku przedmiotem badań pozostaje:
struktura aktywów (proporcje pomiędzy majątkiem trwałym i obrotowym, rotacja środków, polityka inwestycyjna i umorzeniowa),
finansowanie (zmiany kapitału, pochodzenie kapitału, struktura pasywów i terminowość spłaty zobowiązań, bezpieczeństwo finansowe),
płynność środków (zdolność płatnicza, upłynnianie środków, pokrywanie majątku kapitałem),
zysk (ocena wielkości absolutnych i relatywnych - analiza rentowności)
Analiza zewnętrzna - określana jest sprawozdaniem rocznym, przeznaczona dla akcjonariuszy, inwestorów, udziałowców, banków, dziennikarzy, pracowników nauki, izb przemysłowych, przedsiębiorstw handlu zagranicznego.
Analiza wewnętrzna - to system sterowania wynikiem w aspekcie efektywności gospodarczej.
Analiza retrospektywna - zawiera ocenę wyników działań podejmowanych w przeszłości.
Analiza bieżąca - (operatywna) ma na celu bieżącą ocenę przebiegu podjętych zadań i sygnalizowanie zainteresowanym komórkom o negatywnych skutkach zdarzeń.
Analiza prospektywna - obejmuje ustalenie i ocenę różnych wariantów rozwiązań, stosowana przy planach gospodarczych.
Analiza funkcjonalna, polega na badaniu oddzielnych zjawisk występujących w działalności gospodarczej przedsiębiorstwa, np. koszty, dochody.
Analiza kompleksowa - polega na przeprowadzeniu oceny działalności gospodarczej i stanu ekonomicznego z punktu widzenia powiązań i zależności występujących między zjawiskami gospodarczymi.
Analiza decyzyjna - sprowadza się do badań wycinkowych, grupujących zjawiska gospodarcze wokół zamierzonej lub zrealizowanej decyzji. Trwa od rozpoczęcia do zakończenia działań spowodowanych badaną decyzją.
Analiza ogólna - obejmująca całokształt działalności przedsiębiorstwa, oparta na wąskiej grupie odpowiednio dobranych wskaźników syntetycznych.
Analiza szczegółowa - polega na badaniu określonego odcinka działalności lub danego problemu.
Celowość i przydatność sporządzania bilansu analitycznego i analitycznego zestawienia rachunku zysków i strat
Bilans i rachunek zysków i strat uważane są za najbardziej syntetyczne elementy sprawozdawczości finansowej. Dlatego też wskaźniki finansowe wyliczane na ich podstawie mogą wyrażać znaczne zróżnicowaną treść ekonomiczną, z tego względu przy badaniu niektórych zagadnień celowe jest również korzystanie z danych uzupełniających, materiałów szczegółowych pochodzących z ewidencji gospodarczej lub innych dostępnych źródeł. W sprawozdawczości finansowej mogą też występować dane liczbowe, które nie będą wykorzystywane. Z tego względu sprawozdania te wymagają odpowiedniego przekształcenia, mającego na celu dostosowanie układu i treści tych sprawozdań do potrzeb badającego. Przekształcenie bilansu syntetycznego w bilans analityczny zmierza do wyodrębnienia i wstępnej oceny w grupie aktywów trwałych i aktywów obrotowych, z podziałem na główne ich grupy, a w ramach źródeł finansowania kapitałów własnych i obcych, z dalszą klasyfikacją na długo- i krótkoterminowe. Przekształcenie aktywów bilansu nie nastręcza większych problemów. większe trudności związane są z pasywami. Wyodrębnia się w ramach kapitałów własnych:
I. Kapitał podstawowy
II. Należne wpłaty na kapitał podstawowy
III. Udziały (akcje własne)
IV. Kapitał (fundusz) zapasowy
V. Kapitał (fundusz) z aktualizacji wyceny
VI. Pozostałe kapitały (fundusze) rezerwowe
VII. Zysk (strata) z lat ubiegłych
VIII. (zysk) strata netto
IX. Odpisy z zysku netto w ciągu roku obrotowego
B. Zobowiązania i rezerwy na zobowiązania
Rezerwy i zobowiązania długoterminowe
Zobowiązania krótkoterminowe
W zobowiązaniach krótkoterminowych zawarta jest dywidenda jako zobowiązanie przedsiębiorstwa z tytułu podziału zysku.
Przekształcenie rachunku zysków i strat w syntetyczne zestawienie wiąże się z:
- kompensatą jego pozycji,
- rozszerzeniem informacji pochodzących ze sprawozdania z dochodu zatrzymanego.
Bilans analityczny i syntetyczne zestawienie rachunku zysków i strat uzupełniają pewne elementy oceny wstępnej. Oprócz wielkości na początek i na koniec roku w przedstawionym układzie zawierają one także wskaźniki struktury dla poszczególnych okresów (kol. 3 i kol. 5), odchylenia bezwzględne (kol. 6) oraz wskaźnik tempa wzrostu (kol. 7). Sprawozdanie finansowe w przedstawionej postaci dostosowane są do potrzeb analizy i posiadają większą przejrzystość oraz wartość poznawczą.
Treść |
Rok bieżący |
Rok ubiegły |
Odchylenia |
|||
|
w mln zł |
(%) |
w mln zł |
(%) |
w mln zł |
(%) |
1 |
2 |
3 |
4 |
5 |
6 |
7 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Struktura majątku i kapitałów w przedsiębiorstwie
Struktura majątkowa informuje o sposobie zaangażowania kapitału przedsiębiorstwa. W badaniu tej struktury podstawowe znaczenie mają wskaźniki wyposażenia przedsiębiorstwa w określone środki gospodarcze. Wskaźniki struktury wskazują na udział poszczególnych pozycji majątku i źródeł finansowania w ogólnych ich wielkości (sumie bilansowej). Analiza statyczna dotyczy właśnie badania struktury majątku przedsiębiorstwa i źródeł jego finansowania w wybranym momencie:
badany składnik
* 100
ogólna suma aktywów (pasywów)
Najistotniejszy z nich to wskaźnik wyposażenia przedsiębiorstwa w aktywa trwałe i obrotowe. Udział aktywów trwałych w sposób istotny zależy od rodzaju prowadzonej działalności, technologii wytwarzania i asortymentu wyrobów. jest szczególnie duży w przemysłach wydobywczych, budownictwie, hotelarstwie. Udział ten pozostaje w bezpośrednim związku z kwota osiąganych przez przedsiębiorstwo przychodów. Im większy jest udział trwałych składników majątku w jego strukturze, tym mniejsza jest zdolność przedsiębiorstwa do wypracowania przychodów.
Tak ogólnie określoną strukturę majątkową przedsiębiorstwa można poszerzyć o badanie bardziej szczegółowe, dotyczące struktury wewnętrznej ważniejszych pozycji aktywów, które pozwalają odpowiedzieć na pytanie:
a) jaki jest udział w aktywach trwałych jego składników rzeczowych, wartości niematerialnych i prawnych, inwestycji długoterminowych,
b) jaką pozycję w aktywach obrotowych zajmują: zapasy, należności, gotówka, inwestycje krótkoterminowe,
c) jaka jest struktura kapitałów własnych,
d) udział zobowiązań długo i krótkoterminowych w pasywach ogółem.
Ujęcie dynamiczne pozwala natomiast ocenić również kierunki zmian tej struktury oraz dynamikę poszczególnych elementów aktywów i pasywów poprzez porównanie danych z kilku lat. Zróżnicowanie tempa zmian poszczególnych elementów aktywów i pasywów prowadzi do przesunięć w środkach gospodarczych i źródeł ich finansowania wyrażających w zmianach struktury.
Wskaźnik jest to liczba względna wyrażająca stosunek dwóch jednorodnych wielkości, z których jedną przyjęto za podstawę.
Współczynnik to liczba wyrażający stosunek dwóch różnych pojęciowo wielkości, ale pozostających w pewnym logicznym związku.
Analiza finansowa opiera się na dwóch etapach:
I etap badań polega na czytaniu sprawozdania finansowego oraz przekształcenie go stosownie do potrzeb analizy,
II etap to analiza wskaźnikowa:
a) analiza pionowa składników aktywów, polegająca na ocenie sytuacji majątkowej przedsiębiorstwa z przy pomocy wskaźników wykorzystywania majątku (sprawności działania).
b) analiza pionowa składników pasywów bilansu, z wykorzystaniem wskaźników zadłużenia i niezależności finansowej,
c) analiza pozioma składników bilansu, jako analiza sytuacji kapitałowo-majątkowej, z wykorzystaniem wskaźników płynności finansowej.
d) analiza wyników finansowych przedsiębiorstwa, przy pomocy wskaźników rentowności.
Ocena sytuacji majątkowej przedsiębiorstwa
Charakterystyka składników majątkowych
Aktywa przedsiębiorstwa odzwierciedlają składniki majątkowe, które służą do:
zarobkowania, czyli wygospodarowywania zysku,
zabezpieczenie wypłacalności (pretensji wierzycieli).W strukturze majątkowych wyróżnia się:
a) aktywa trwałe,
b) aktywa obrotowe.
Rola ich w osiągnięciu zysku nie jest jednakowa. Uważa się, że aktywa trwałe są mało elastyczne, nie ma możliwości bieżącego regulowania ich wielkością do poziomu wykorzystywanych zdolności produkcyjnych. Decyzje optymalizujące zaangażowanie tych składników majątkowych wymagają czasu i specjalnych zabiegów. Aktywa trwałe są obciążone ryzykiem, nakłady inwestycyjne mogą zakończyć się niepowodzeniem, np. nakłady na inwestycje będą wyższe niż ostateczne efekty. Koszt zużycia środków trwałych jest stały (amortyzacja). Rosnący udział kosztów stałych w kosztach całkowitych jest wynikiem m.in. dokonujących się w skali gospodarki światowej procesów mechanizacji i automatyzacji. Może to także spowodować skrócenie ekonomicznego czasu użytkowania maszyn i urządzeń. Dla konkretnego przedsiębiorstwa może to oznaczać trudności w dostosowywaniu się do zmian zachodzących na rynkach, niepełne wykorzystanie zdolności produkcyjnych, spadek rentowności.
Aktywa obrotowe uczestniczą w procesie produkcyjnym w sposób bezpośredni. Wchodzą one do procesu gospodarczego i tam podlegają stałym przemianom. Czas przebywania poszczególnych składników aktywów obrotowych w postaci zapasów, należności, środków pieniężnych - uzależniony jest od charakteru produkcji, terminowości regulowania rozrachunków. Czas ten jest zazwyczaj krótki, rozchód składników musi być uzupełniony odpowiednim przychodem, co stwarza możliwość ciągłego wykorzystywania zdolności produkcyjnych. Ryzyko występujące przy angażowaniu aktywów obrotowych jest o wiele mniejsze niż w przypadku angażowania aktywów trwałych.
Przedmiotem analizy aktywów są:
wielkość, struktura i dynamika aktywów,
wykorzystanie aktywów trwałych i obrotowych.
Analiza wielkości, struktury i dynamiki aktywów bilansu
Informacje dotyczące majątku znajdujemy w bilansie analitycznym. Oceniamy wskaźniki odchylenia bezwzględnego i względnego (wskaźniki tempa zmian). Wielkość dodatnia tego wskaźnika, oznacza rozwój przedsiębiorstwa, powiększanie zdolności produkcyjnych, ujemna zawężanie działalności oraz ograniczanie posiadanych zdolności produkcyjnych.
Istotnym uzupełnieniem w ocenie wstępnej jest analiza struktury procentowej, wyrażającej stosunek procentowy poszczególnych składników majątkowych do majątku ogółem. Porównanie tych wskaźników w czasie pozwala na zbadanie relacji zachodzących w wewnętrznej strukturze majątku.
Obliczamy wskaźnik struktury aktywów trwałych:
Aktywa trwałe
* 100
Aktywa ogółem
Wskaźnik struktury aktywów obrotowych:
Aktywa obrotowe
* 100
Aktywa ogółem
Ocena tych relacji charakteryzujących proporcje między aktywami trwałymi i aktywami obrotowymi stanowi w gospodarce rynkowej podstawę do oceny elastyczności firmy oraz stopnia ryzyka, co oznacza istotne znaczenie dla wierzycieli, banków.
Aktywa trwałe
A = * 100
Aktywa obrotowe
A - wskaźnik elastyczności, syntetyczna miara stopnia elastyczności przedsiębiorstwa.
Interpretacja tego wskaźnika:
100% informuje o znacznym unieruchomieniu majątku, wysokich kosztach stałych i małej elastyczności firmy, która w przypadku wystąpienia obniżenia zapotrzebowania odbiorców na wytwarzane produkty lub narastającej konkurencji ze strony dotychczasowych producentów, pojawienie się na rynku substytutów może spowodować obniżenie rentowności, a nawet powstanie straty.
Uwaga!
Nie dotyczy to przedsiębiorstw przemysłowych wprowadzających nowoczesną technikę i technologię, w których wzrost udziału środków trwałych może świadczyć o rosnącym stopniu mechanizacji produkcji i postępie technicznym.
Analiza sytuacji majątkowej nie może opierać się wyłącznie na danych bilansu. Pełniejszy obraz gospodarowania posiadanym majątkiem uzyskuje się przez odpowiednie porównanie aktywów z wielkościami strumieniowymi rachunku zysków i strat.
Analiza wykorzystania majątku
Analiza wykorzystania aktywów, a zwłaszcza aktywów trwałych wiąże się z badaniem posiadanych zdolności produkcyjnych. W analizie zewnętrznej przedmiotem pomiaru i późniejszej oceny są relacje między stanem wyposażenia przedsiębiorstwa w składniki majątkowe, a osiągniętymi wynikami produkcyjnymi. Relacja ta nazywa się produktywnością majątku.
Intensywność wykorzystania całego majątku charakteryzuje wskaźnik produktywności majątku (aktywów):
Przychody ogółem (1+6+10)
Przeciętny stan majątku ogółem
Wskaźnik ten wyraża liczbę obrotów całego majątku. Dla oceny intensywności wykorzystania majątku ważne są zarówno jego wielkość, jak i tempo zmian.
Inna rola aktywów trwałych i obrotowych w procesie osiągania zysku wywołuje potrzebę oddzielnego badania intensywności wykorzystania tychże grup majątku.
Przychody ogółem (1+6)
Wskaźnik produktywności
Przeciętny stan aktywów trwałych
aktywów trwałych
Analiza wykorzystania aktywów obrotowych
Szybkość obrotu określonego składnika majątku oznacza długość okresu unieruchomienia środków pieniężnych tkwiących w tym składniku, tj.
ile razy w jednostce czasu miał miejsce obrót, lub
ile dni trwa jeden obrót tym składnikiem.
W pionowej analizie aktywów uwzględnia się najczęściej:
wskaźnik obrotowości (rotacji) zapasów,
wskaźnik obrotowości (rotacji) należności.
wskaźnik rotacji zapasów w „razach”
Koszt sprzedanych produktów, towarów, materiałów
Przeciętny stan zapasów
Wzrost tego wskaźnika oznacza poprawę efektywności gospodarowania zapasami. Jednocześnie nie mogą temu towarzyszyć równocześnie braki w zaopatrzeniu materiałowym, rzutującym na zakłócenia produkcji i sprzedaży.
Spadek może świadczyć o wzrastającym poziomie zapasów w stosunku do sprzedaży, co może być wynikiem planowanego wzrostu sprzedaży w przyszłości (lub tez powstania zapasów zbędnych).
b) wskaźnik rotacji zapasów „w dniach”
Przeciętny stan zapasów * 365 dni
Koszt sprzedanych produktów, towarów, materiałów
lub
365 dni
wskaźnik rotacji zapasów
Jak długo środki pieniężne pozostawały zamrożone w zapasach. Wskaźnik podaję liczbę dni zamrożenia środków pieniężnych w poszczególnych rodzajach zapasów.
wskaźnik rotacji należności z tyt. dostaw, robót i usług (wskazujący liczbę cykli inkasa należności) w „razach”:
Przychody ze sprzedaży brutto
Przeciętny stan należności
wskaźnik rotacji należności z tyt. dostaw, robót i usług (wskazujący długość trwania jednego cyklu inkasa należności) „w dniach”:
Przeciętny stan należności * 365 dni
Przychody ze sprzedaży brutto
lub:
365 dni
Wskaźnik rotacji należności
Długość kredytowania odbiorców uzależniona jest od stosowanej polityki w danej branży, od własnej polityki prowadzonej w przedsiębiorstwie. Każde skrócenie, czy wydłużenie okresu spływu należności powinno być poparte odpowiednimi wyliczeniami opłacalności podjętych decyzji.
Analiza sytuacji finansowej przedsiębiorstwa w oparciu o pionową ocenę pasywów bilansu. Ocena zadłużenia.
1. Charakterystyka pasywów przedsiębiorstwa
Klasyfikując ogół źródeł finansowania majątku przedsiębiorstwa biorąc pod uwagę kryterium własności wyróżnia się:
- kapitał (fundusz) własny,
- kapitał (fundusz) obcy.
Kapitał własny pochodzi z wkładów właścicieli, wspólników, udziałowców lub akcjonariuszy, jak też z części przeznaczonego na ten cel zysku. W zależności od formy organizacyjno-prawnej jednostki gospodarczej kapitałem własnym są:
- fundusz założycielski odzwierciedlający wkład Skarbu Państwa w wyposażenie przedsiębiorstwa w majątek trwały i obrotowy, podlegający opisowi do rejestru przedsiębiorstw państwowych, fundusz przedsiębiorstwa będący równowartością mienia wygospodarowanego przez samo przedsiębiorstwo w toku jego działalności.
- kapitał podstawowy , zapasowy i rezerwowy w spółkach akcyjnych, z.o.o oraz w spółkach z kapitałem zagranicznym,
kapitał akcyjny w spółce akcyjnej jest wkładem akcjonariuszy w majątek przedsiębiorstwa włożonym na czas nieokreślony i bez gwarancji oprocentowania. W strukturze kapitału własnego spółki akcyjnej można wyróżnić:
- kapitał akcyjny uprzywilejowany, dający jego posiadaczom m.inn. pierwszeństwo przy podziale zysku, jak i majątku w przypadku upadłości firmy,
- kapitał akcyjny zwykły stanowiący równowartość akcji zwykłych w wartości nominalnej,
- kapitał zapasowy odpowiadający różnicy między ceną sprzedaży a ceną nominalną akcji oraz uzyskanym opłatom za uprzywilejowanie akcji, powiększony o obligatoryjne i fakultatywne odpisy z zysku, dopłaty wspólników i inne źródła zasilania,
- kapitały rezerwowe powstałe w wyniku aktualizacji wyceny składników majątkowych oraz zakumulowania zysków,
- część zysku z lat ubiegłych dotychczas nie rozliczonego,
- wynik finansowy netto roku obrotowego.
W obowiązującym obecnie układzie bilansu kapitał własny występuje w pozycji „Kapitały (fundusze) własne”. Obejmuje on wielkość kapitału (funduszu) podstawowego zadeklarowaną oraz odrębnie wielkość ujemną „Należne lecz nie wniesione wkłady na poczet kapitału podstawowego”. Wielkość kapitału własnego ujęta w bilansie odpowiada więc rzeczywiście wpłaconej przez akcjonariuszy kwocie, nawet w sytuacji gdy emitowane za gotówkę akcje nie zostały w całości opłacone.”
Kapitał własny powiększa „,Kapitał (fundusz) zapasowy którego struktura pozwala na wyodrębnienie rezerw kapitałowych oraz rezerw z zysku. Rezerwy kapitałowe stanowią część kapitału zapasowego i są wynikiem sprzedaży akcji powyżej ich wartości nominalnej oraz kapitału z aktualizacji wyceny . Pozostałe elementy kapitału zapasowego oraz kapitałów rezerwowych, jak również nie podzielony wynik finansowy z lat ubiegłych są rezerwami z zysku. Wynik finansowy netto roku obrotowego, jeżeli brak jest informacji o jego wykorzystaniu zaliczany jest do kapitału własnego - rezerw z zysku. W przypadku natomiast planowanej wypłaty dywidend odpowiednia jego część traktowana jest jako zobowiązania krótkoterminowe, a pozostała kapitały własne - rezerwy z zysku.
- udział lub kapitał zakładowy w spółce jawnej ,
- kapitały w przedsiębiorstwach prywatnych osób fizycznych.
fundusz udziałowy , zasobowy oraz fundusze specjalne w spółdzielni.
Kapitał obcy dzieli się na:
- kapitał długoterminowy,
- kapitał krótkoterminowy.
W strukturze bilansu kapitały obce występują jako zobowiązania długoterminowe, krótkoterminowe, rozliczenia międzyokresowe, przychody przyszłych okresów. jeżeli planuje się wypłacenie dywidendy - część zysku netto roku bieżącego będzie stanowiła zobowiązanie krótkoterminowe.
Struktura kapitałowa wynikająca z pasywów bilansu jest kształtowana przez szereg czynników tj. rodzaj przedsiębiorstwa (przemysłowe, handlowe, itp.), koniunktura wynikająca na rynku, czy też stopa procentowa. Najważniejszą rolę odgrywa jednak polityka finansowa firmy. Wzajemna relacja między kapitałem własnym a obcym daje więc obraz podstawy finansowej, na której oparta jest działalność przedsiębiorstwa.
Analiza dynamiki i struktury pasywów bilansu
W analizie pasywów bilansu zmierza się do zbadania tendencji rozwoju, struktury wyrażającej źródła finansowania przedsiębiorstwa oraz do oceny zaistniałych w tym zakresie zmian. Podstawą wstępnej oceny jest bilans analityczny. W przedstawionej wersji zawiera on bowiem odchylenia bezwzględne, wskaźnik tempa wzrostu. Sposób obliczenia tych wskaźników został zaprezentowany wcześniej. Oceniamy udział poszczególnych rodzajów kapitałów w pasywach ogółem, a więc udział kapitału własnego, obcego - długo- i krótkoterminowego oraz kapitału stałego, który stanowi sumę kapitałów własnych i zobowiązań długoterminowych.
Kapitał stały = kapitał własny + długoterminowy kapitał obcy
Dodatkowo w analizie finansowej wyodrębnia się zobowiązania odsetkowe, jako zobowiązania przedsiębiorstwa z tytułu udzielonych kredytów (pożyczek) krótkoterminowych i dłużne papiery wartościowe o charakterze krótkoterminowym. Kapitał zainwestowany zaś to suma kapitałów stałych i zobowiązań odsetkowych.
Zobowiązania odsetkowe = kredyty (pożyczki) krótkoterminowe + krótkoterminowe dłużne papiery wartościowe
Kapitał zainwestowany = kapitał stały + zobowiązania odsetkowe.
W przypadku malejącego udziału kapitałów własnych obniża się zabezpieczenie kapitału obcego. Wobec rosnących potrzeb kapitałowych chcąc utrzymać zaufanie do firmy spółka może wyemitować dodatkowe akcje, zwiększyć udział zysku w zasilaniu kapitałowym.
W ramach analiz wewnętrznych powinna mieć miejsce szczegółowa ocena wewnętrznej struktury kapitałów długo- i krótkoterminowych oraz terminowości zobowiązań. Występowanie i wzrost kredytów oraz zobowiązań przeterminowanych świadczy o trudnościach finansowy firmy. Należy szukać przyczyn zaistniałych sytuacji.
Analiza zadłużenia i niezależności finansowej
W celu uzyskania kredytu, bądź pożyczki przedsiębiorstwo musi w pierwszej kolejności wykazać się zdolnością do zaciągania kredytu krótkoterminowego, czyli mieć płynność finansową. Płynność finansowa jest związana z krótkim horyzontem czasowym i dotyczy działalności eksploatacyjnej. Wypłacalność wiąże się zaś z możliwością spłaty zobowiązań długoterminowych, zaciągniętych na inwestycje, modernizacje.
Analiza zadłużenia pozwala ocenić politykę finansową przedsiębiorstwa, stąd określa się ją także analizą struktury finansowej. Wskaźniki służące do oceny zadłużenia przedsiębiorstwa można ująć w dwie grupy:
- wskaźniki obrazujące poziom zadłużenia,
- wskaźniki informujące o zdolności przedsiębiorstwa do obsługi długu.
Ocena poziomu zadłużenia przedsiębiorstwa ma na celu ustalenie kto dostarczył firmie środków: właściciele, czy zewnętrzni kredytodawcy. Do oceny stopnia zadłużenia służy szereg wskaźników. Najważniejsze z nich:
- wskaźnik ogólnego zadłużenia, będący relacją zobowiązań ogółem do pasywów ogółem:
Zobowiązania ogółem
Wskaźnik zadłużenia ogółem = * 100
Pasywa ogółem
Wskaźnik ten określa udział zobowiązań, czyli kapitałów własnych w finansowaniu majątku przedsiębiorstwa. Zbyt wysoki poziom wskaźnika świadczy o dużym ryzyku finansowym, informuje jednocześnie, że przedsiębiorstwo może utracić zdolność do zwrotu długu. Według standardów zachodnich w firmie, w której nie została zachwiana równowaga między kapitałem obcym, a własnym, wskaźnik ten powinien oscylować w przedziale 0,57 - 0,67
- wskaźnik zadłużenia kapitału własnego (wskaźnik napięcia):
Zobowiązania ogółem (kapitały obce ogółem)
Kapitały własne
Określa on wielkość długu, a jednocześnie zdolność lub niezdolność przedsiębiorstwa do dalszego zaciąganie kredytów niezbędnych w przeprowadzeniu pożądanych zmian gospodarczych. Wartością graniczną w małym biznesie w USA jest proporcja 3:1, dla średnich i dużych przedsiębiorstw relacja ta jest dużo ostrzejsza. Banki niechętnie udzielają kredytu, jeżeli ta relacja nie osiąga wielkości: 1:1.
Ocena wielkości i zmian omawianego wskaźnika wymaga złożonej analizy w powiązaniu z oceną oddziaływania „dźwigni finansowej”, przy uwzględnieniu konkretnej sytuacji danego przedsiębiorstwa. Nie ma bowiem i być nie może żadnych standardowych relacji kapitału obcego do kapitału własnego. Za przedsiębiorstwa o zdrowych podstawach finansowych uważa się te, w których udział kapitału własnego w kapitale całkowitym wynosi 33% 1:2. jest rzeczą niewątpliwą, że wysoki stan kapitałów własnych do kapitałów obcych świadczy o silnych podstawach finansowych, lecz niekoniecznie pozytywnie o jego rentowności. Im są większe kapitału obce w stosunku do kapitałów własnych, tym w określonych warunkach może być większa rentowność (działanie dźwigni finansowej), lecz także i większe ryzyko oraz mniejsza pewność stabilnej działalności gospodarczej przedsiębiorstwa.
Oceniając strukturę źródeł finansowania należy pamiętać, że:
- przedsiębiorstwa osiągające relatywnie odpowiedni poziom rentowności jest w stanie udźwignąć ciężar nawet dużego zadłużenia,
- przedsiębiorstwo nierentowne musi w końcu upaść bez względu na posiadaną strukturę źródeł finansowania.
W Polsce koszt kapitału obcego jest obecnie wyjątkowo wysoki co powoduje, że wskaźnik zadłużenia przyjmuje z konieczności znacznie mniejsze wielkości. Duży udział zasilenia zewnętrznego o charakterze krótkoterminowym mógłby zachwiać egzystencję firmy. Rentowność kapitału całkowitego jest bowiem z reguły niższa od stopy procentowej stosowanej przez banki przy udzielaniu kredytu. Efekt dźwigni finansowej działa dotąd, dopóki rentowność kapitału całkowitego jest wyższa niż stopa procentowa od zaciągniętego kredytu.
Wskaźnik zadłużenia długoterminowego do kapitałów własnych:
Zobowiązanie długoterminowe
Wskaźnik zadłużenia długoterminowego =
Kapitał własny
Wskaźnik ten określany jest też jako wskaźnik długu, bądź wskaźnik ryzyka. Zobowiązania długoterminowe dotyczą długów spłacanych w okresie dłuższym niż rok od daty sporządzenia bilansu. Mogą to być zobowiązania z tytułu wypuszczonych przez firmę obligacji, dł. kredytów inwestycyjnych, czy pożyczek. W literaturze uważa się, iż zadowalający poziom tego wskaźnika jest wynikiem struktury kapitału: 33:67, a więc 0,5. Wskaźnik wyższy niż 1,0 świadczy o tym, że zobowiązania długoterminowe są wyższe niż kapitał własny. zatem racjonalny wskaźnik długu powinien mieścić się między 0,5 - 1,0. Firmy posiadające wyższą proporcję długoterminowych zobowiązań do kapitału własnego są uważane za poważnie zadłużone. Należy jednak pamiętać o indywidualnej ocenie każdego przedsiębiorstwa. Musimy pamiętać, iż rentowne przedsiębiorstwo jest w stanie udźwignąć bardzo wysoki poziom zadłużenia.
Kredyty długoterminowe najczęściej zabezpieczone są przez określony majątek trwały. Stąd do oceny poziomu zadłużenia firmy można wykorzystać również wskaźnik pokrycia długu środkami trwałymi. (Określany także jako wskaźnik poziomu zadłużenia środków trwałych).
Wskaźnik pokrycia zobowiązań Rzeczowe składniki aktywów trwałych
Długoterminowymi aktywami trwałymi Zobowiązania długoterminowe
Wskaźnik ten informuje o stopniu zabezpieczenia zobowiązań długoterminowych przez rzeczowe składniki majątku trwałego. Ile razy wartość netto tych składników wystarczy na pokrycie danego kredytu.
Odwrotnością wskaźnika zadłużenia jest wskaźnik samofinansowania. Posiadaną niezależność i siłę finansową przedsiębiorstwa mierzyć można wykorzystując podstawowy wskaźnik struktury pasywów (B).
Kapitały własne
B =
Kapitały obce
Zagadnieniem będącym dalszą kontynuacją (pogłębieniem) analizy niezależności finansowej przedsiębiorstwa jest zbadanie wewnętrznej struktury kapitału własnego przedsiębiorstwa. Analiza struktury kapitału własnego jest interesująca z tego względu, że kapitały własne nie mogą być wypłacane właścicielom, stanowią zabezpieczenie przed stratami, zapewniają rozwój. Wysoki udział rezerw w kapitale własnym umożliwia stabilizację przedsiębiorstwa i określa stopień zasilania działalności gospodarczej z zysku. Relatywnie wysokie rezerwy uważane są przez finansistów za objaw przezornej polityki finansowej przedsiębiorstwa. Podczas tworzenia wolnych rezerw powstaje jednak konflikt między kierownictwem, a akcjonariuszami.
Możliwość zadłużania się przedsiębiorstwa nie zależy wyłącznie od poziomu kapitałów własnych, lecz także od zdolności do zwrotu zaciągniętych długów. W tej ocenie przedmiotem badań pozostają dwie grupy wielkości:
- zadłużenie lub zobowiązania z tytułu zaciągniętych kredytów (raty kapitałowe i odsetki) oraz
zysk przed zapłatą odsetek i opodatkowaniem lub po opodatkowaniu oraz nadwyżka środków wynikająca z przepływów pieniężnych (cash flow).
Wskaźnik zdolności - pewności zysk netto + amortyzacja
kredytowej =
zadłużenie efektywne
gdzie:
zadłużenie efektywne = kapitał obcy ogółem - (środki pieniężne + inwestycje krótkoterminowe.
Wskaźnik ten odzwierciedla zdolność do pokrycia zobowiązań efektywnych z wygospodarowanych nadwyżek. Odwracając wzór można stwierdzić ile lat trwałoby spłata długów przy założeniu, że aktualny poziom nadwyżek środków będzie osiągany w przyszłości.
Inną postacią wskaźnika używaną w ocenie możliwości spłaty zaciągniętych kredytów jest wskaźnik pokrycia obsługi długu, zwany także wskaźnikiem wiarygodności kredytowej:
Wskaźnik pokrycia = zysk netto + amortyzacja
obsługi długu
raty kapitałowe + odsetki
lub:
Wskaźnik pokrycia obsługi zysk przed spłatą odsetek i opodatkowaniem
długu raty kapitałowe + odsetki
wskaźnik ten informuje ile razy zysk z działalności pokrywa roczne spłaty kredytu długoterminowego i odsetki od niego, czyli obsługę kredytu. Określa więc on stopień zabezpieczenia obsługi kredytu przez wygospodarowany przez przedsiębiorstwo zysk. Jego wysokość zależy od kondycji finansowej firmy i powinien być większy od 1 (min. 1,2). Bank Światowy proponuje 1,3 - optymalny 2,5.
Wskaźnik pokrycia zysk po opodatkowaniu
obsługi długu II = > 1
raty kapitałowe + odsetki
Śledzenie w czasie zmian poziomu tego wskaźnika dostarcza informacji o sposobie wykorzystania kredytów do finansowania rozwoju przedsiębiorstwa. Malejąca wielkość wskaźnika może świadczyć o nieefektywnym zarządzaniu przedsiębiorstwem, niewielkiej zyskowności i zbyt ambitnym planów rozwojowych firmy ( stałe utrzymanie się niskiego poziomu to konieczność wydłużenia okresu spłaty kredytów.
Ważną cechą wypłacalności jest zdolność do terminowej spłaty odsetek, bowiem umowa może przewidywać późniejszą spłatę kredytu.
Wskaźnik pokrycia zobowiązań zysk przed opodatkowaniem i odsetkami
odsetkowych =
odsetki
Kredyt nie będzie spłacony z zysku, spłata będzie rozłożona lub nastąpi zaciągnięcie nowego kredytu. Jeżeli zarówno odsetki, jak i kwota kredytu muszą być spłacane z zysku jednocześnie, to nie ma wówczas potrzeby liczenia tego wskaźnika
Analiza wykorzystania kapitałów
Miarą wykorzystania kapitałów są wskaźniki obrotu. Wskaźniki te ustala się odrębnie dla kapitałów całkowitych, kapitałów własnych, obcych. W każdym przypadku konstrukcja wskaźnika jest taka sama. Stanowi go relacja przychodów z działalności i przeciętnego stanu odpowiedniego rodzaju kapitału.
1. Wskaźnik szybkości obrotu kapitału całkowitego (własnego, obcego):
Przychody ze sprzedaży ogółem
przeciętny stan kapitału ogółem (własnego, obcego)
2. Wskaźnik obrotu zobowiązań
Zużycie materiałów + wartość sprzedanych towarów
przeciętny stan zobowiązań z tytułu dostaw i usług
3. Wskaźnik szybkości obrotu zobowiązań w dniach:
przeciętny stan zobowiązań z tytułu dostaw i usług * 365
Zużycie materiałów + wartość sprzedanych towarów
Informuje o długości trwania cyklu realizacji rozrachunków. Pełne badanie źródeł np. obniżenia szybkości obrotu pasywów wymaga weryfikacji poszczególnych tytułów zobowiązań. Co jest możliwe podczas prowadzenia analiz wewnętrznych w oparciu o ewidencję analityczną.
Analiza sytuacji kapitałowo-majątkowej przy zastosowaniu oceny bilansu w układzie poziomym. Analiza płynności finansowej
Oddzielne badanie struktury aktywów i pasywów czyli tzw. pionowa analiza bilansu nie wystarcza. Rzeczywisty obraz sytuacji ekonomiczno-finansowej przedsiębiorstwa uzyskuje się dopiero w wyniku oceny wzajemnego związku między składnikami majątkowymi a odpowiadającymi im kapitałami. Istnienie równowagi bilansowej niewiele jeszcze mówi o sytuacji finansowej danego przedsiębiorstwa. Majątek charakteryzuje się różnym stopniem płynności, kapitały zaś różnym stopniem wymagalności (terminowości). Konieczność zwrotu kapitałów obcych wierzycielom wymaga lokowania ich w składnikach majątkowych, które w odpowiednim momencie mogą być szybki spieniężone, umożliwiając tym samym szybki zwrot długu. Dobra sytuacja finansowa i prawidłowy układ bilansu występuje w tych przedsiębiorstwach, w których płynność środków w aktywach odpowiada terminowości kapitałów w pasywach. Im krótsze występują terminy zwrotu kapitałów obcych, tym więcej składników o wyższej płynności powinno posiadać przedsiębiorstwo i odwrotnie.
Za punkt wyjścia w tej analizie można przyjąć ustalenie udziału kapitału własnego w finansowaniu aktywów trwałych przedsiębiorstwa. Udział ten ustala się wg poniższej relacji:
Wskaźnik pokrycia aktywów kapitał własny
= ≥ 1
trwałych kapitałem własnym aktywa trwałe
Jeśli aktywa trwały są w pełni pokryty kapitałem własnym, to wówczas zachowana jest tzw. „złota reguła bilansowania” . Zgodnie z nią trwałe składniki majątku przedsiębiorstwa powinny być finansowane z kapitału własnego, ponieważ ta właśnie część majątku, jak również kapitału własnego, oddawana jest do dyspozycji firmy na długi okres czasu.
Jeśli kapitał krótkoterminowy w pełni pokrywa aktywa obrotowe, wówczas zachowana jest „złota reguła bilansowania” w stosunku do obrotowych składników aktywów.
Wskaźnik pokrycia kapitałami krótko- Kapitał krótkoterminowy
= ≤ 1
terminowymi aktywów obrotowych Aktywa obrotowe
W tym przypadku stwierdza się, że z uwagi na krótki czas związania mogą być finansowane krótkoterminowym kapitałem obcym. Przestrzeganie wyżej wymienionych reguł finansowania sprzyja utrzymaniu równowagi finansowej przedsiębiorstwa, warunkującej bieżącą i przyszłą jego egzystencję.
Badać także możemy tzw. „złotą zasadę finansową”, według tej zasady kapitał nie może być dłużej związany czasowo z danym składnikiem majątku, aniżeli wynosi okres pozostawania tego kapitału w przedsiębiorstwie. Zasada ta znajduje wyraz w następującej nierówności:
wskaźnik pokrycia aktywów Kapitał stały
= ≥ 1
trwałych kapitałem stałym aktywa trwałe
gdzie kapitał stały = kapitał własny + długoterminowy kapitał obcy
W praktyce część środków obrotowych finansowana jest kapitałem stałym. Ta część kapitału stałego, która finansuje środki obrotowe określana jest kapitałem obrotowym, pracującym .
kapitał obrotowy netto = kapitał stały - aktywa trwałe lub:
kapitał obrotowy netto = aktywa obrotowe- zobowiązania bieżące
Zadaniem kapitału obrotowego w przedsiębiorstwie jest zmniejszenie ryzyka wynikającego z unieruchomienia części środków obrotowych (zapasów, należności) lub też wynikającego ze strat związanych z tymi środkami, np. z trudnością sprzedaży wytworzonych wyrobów. Stanowi więc pewnego rodzaju element bezpieczeństwa ułatwiający zachowanie płynności finansowej firmy.
W praktyce przedsiębiorstwa mają różny poziom kapitału obrotowego. Prezentuje to wykres:
aktywa trwałe
kapitał obrotowy netto
kapitał stały
aktywa obrotowe
zobowiązania bieżące
Kapitał stały - aktywa trwałe > 0
Dodatnia różnica między kapitałem stałym a trwałymi składnikami majątku oznacza, że część środków obrotowych w przedsiębiorstwie jest finansowana kapitałami długoterminowymi i z tego powodu pozostaje w jego ciągłej dyspozycji. Kapitał długoterminowy, stanowiący kapitał obrotowy, może być:
- w pełni kapitałem własnym,
- sumą części kapitału własnego i zobowiązań długoterminowych,
- tylko kapitałem obcym pochodzącym z kredytów i pożyczek.
Mogą zachodzić następujące sytuację:
Aktywa trwałe Kapitał stały
Aktywa obrotowe Zobowiązania bieżące
Kapitał stały - aktywa trwałe = 0
Aktywa trwałe Kapitał stały
kapitał
obrotowy netto
Aktywa obrotowe Zobowiązania bieżące
Kapitał stały - aktywa obrotowe < 0
W przypadku gdy wartość aktywów trwałych jest wyższa niż wartość kapitału stałego, przedsiębiorstwo ma ujemną wartość kapitału obrotowego. Część środków trwałych, wiążących na długi okres czasu środki pieniężne finansowana jest krótkoterminowymi zobowiązaniami. Sytuacja ta jest typowa dla przedsiębiorstw handlowych, które wydłużając terminy płatności zobowiązań za dostarczone towary otrzymują na bieżąco gotówkę w momencie sprzedaży. Firmy te mają więc znacznie krótsze terminy realizacji należności niż terminy płatności zobowiązań, co powoduje powstawanie wolnych środków pieniężnych, które mogą być angażowane do finansowania środków trwałych, np. na budowę nowych pawilonów handlowych, spłatę rat kredytów długoterminowych itp.
Wielkość kapitału obrotowego może być wykorzystana do badania struktury majątkowo-kapitałowej przedsiębiorstwa. Sprowadza się ono do ustalenia relacji między kapitałem obrotowym a majątkiem przedsiębiorstwa ogółem, bądź tylko majątkiem obrotowym.
Udział kapitału obrotowego kapitał obrotowy
= * 100
w finansowaniu majątku ogółem aktywa ogółem
Udział kapitału obrotowego kapitał obrotowy
= * 100
w finansowaniu aktywów obrotowych aktywa obrotowe
Analiza pokrycia finansowego aktywów trwałych
Zgodnie z zasadą bilansową majątek obciążony wysokim stopniem ryzyka powinien być sfinansowany kapitałem własnym. Oznacza to w praktyce, że aktywa trwałe powinny być co najmniej równy kapitałowi własnemu. Osiągnięcie przedstawionego stanu źródeł finansowania aktywów trwałych jest w wielu przypadkach niemożliwe, zwłaszcza w przedsiębiorstwach, w których w szerokim zakresie są prowadzone inwestycje. Zgodnie więc z regułą finansową aktywa trwałe i długookresowe aktywa obrotowe mogą znaleźć pokrycie również w długoterminowym kapitale obcym. Niedopuszczalne jest natomiast finansowanie inwestycji kredytami krótkoterminowymi. Przebieg amortyzacji obiektów aktywów trwałych nie jest zgodny z wielkością i terminem płatności kredytów krótkoterminowych.
Przy poziomej analizie bilansu bada się przede wszystkim stopień sfinansowania aktywów trwałych kapitałem własnym. Im wyższy jest stopień sfinansowania aktywów trwałych przez kapitał własny, tym bardziej wierzyciele mogą liczyć na odzyskanie swoich kapitałów, nawet w przypadku likwidacji firmy. W analizie źródeł finansowania aktywów trwałych wykorzystuje się dodatkowo następujące wskaźniki pokrycia:
- I stopień pokrycia
kapitał własny
aktywa trwałe
Osiągnięcie wielkości 1,0 jest we współczesnej praktyce gospodarczej krajów wysoko rozwiniętych rzadko osiągalne.
- II stopień pokrycia
Kapitał własny + Kapitał długoterminowy obcy
aktywa trwałe
Wskaźnik > 1 oznacza, że kapitał stały w pełni pokrywa aktywa trwałe, a nadwyżka finansuje aktywa obrotowy.
Analiza płynności finansowej
Płynność pokazuje zdolność firmy do wywiązywania się z krótkoterminowych zobowiązań, tzn. tych, które są płatne w przeciągu 1 roku. W tym celu przedsiębiorstwo wykorzystuje zasoby płynne, a więc te aktywa bieżące, które mogą być szybko zamienione na gotówkę.
Rachunki płynności sporządzane dla oceny sytuacji finansowej przedsiębiorstwa mogą dotyczyć długiego horyzontu czasowego, jak i okresów krótszych, najczęściej rocznych. Analiza płynności prowadzona w długich okresach jest elementem składowym dynamicznego rachunku ekonomicznej efektywności inwestycji.
Płynność firmy jest zwykle powiązana z jej pozycją w zakresie przepływów strumieni pieniężnych. Toteż analiza płynności finansowej może być prowadzona na podstawie:
1) strumieni przepływów środków pieniężnych w okresie, za który sporządzono rachunek zysków i strat,
2) stanów w zakresie środków obrotowych i zobowiązań płatniczych (początek i koniec okresu sprawozdawczego).
Rachunki płynności sporządzane w oparciu o strumienie środków pieniężnych pokazują źródła pochodzenia środków pieniężnych oraz kierunki ich rozdysponowania i dotyczą działalności przedsiębiorstwa w danym okresie.
Natomiast do oceny zdolności przedsiębiorstwa do wywiązywania się z bieżących zobowiązań służą najczęściej wskaźniki, które prezentują relacje pomiędzy majątkiem obrotowym a zobowiązaniami bieżącymi. Rozróżnia się trzy stopnie płynności aktywów obrotowych:
- I stopień - to kasa, czeki, środki pieniężne na rachunkach bankowych,
- II stopień to należności, inwestycje krótkoterminowe,
III stopień reprezentują rozliczenia międzyokresowe kosztów, zapasy.
Przedstawiony podział aktywów bilansu jest podstawą konstrukcji wskaźników płynności.
- Wskaźnik płynności finansowej I stopnia (płynności gotówkowej):
środki pieniężne
zobowiązania bieżące
zobowiązania bieżące = zobowiązania krótkoterminowe + rozliczenia międzyokresowe kosztów (bierne)
Wskaźnik płynności I stopnia powinien przybierać wielkość w granicach 0,20 (20%). Niski poziom tego wskaźnika wynika z reguł zarządzania gotówką w przedsiębiorstwie. Zasoby gotówkowe powinny być ograniczone do niezbędnego minimum, tylko kapitał zaangażowany w obrocie przynosi zysk. Niski wskaźnik nie oznacza braku płynności, gdyż firma dysponując innymi składnikami aktywów obrotowych może je szybko spieniężyć. Stąd większą wartość poznawczą mają dwa kolejne wskaźniki:
- wskaźnik płynności II stopnia (szybki) (Quick Ratio):
płynne środki obrotowe
zobowiązania bieżące
płynne środki obrotowe to należności, środki pieniężne, inwestycje krótkoterminowe. (aktywa obrotowy - zapasy - rmk czynne)
Mocny test pokazuje stopień pokrycia zobowiązań krótkoterminowych aktywami o dużym stopniu płynności. Wskaźnik szybki wynoszący 1,0 uważany jest za satysfakcjonujący i pokazuje, że firma może szybko sprostać bieżącym zobowiązaniom. Jednak w sytuacji wysokiej inflacji czasami może być uzasadniony niższy niż 1,0 poziom tego wskaźnika. Wysoki poziom tego wskaźnika świadczy o nieprodukcyjnym gromadzeniu środków pieniężnych na rachunkach bankowych oraz występowaniu wysokiego stanu należności.
- Wskaźnik płynności III stopnia (bieżący Current Ratio):
aktywa bieżące
zobowiązania bieżące
aktywa bieżące = aktywa obrotowe + rozliczenia międzyokresowe kosztów (czynne).
Wskaźnik płynności bieżącej informuje ile razy bieżące aktywa pokrywają bieżące zobowiązania. Stanowią je zobowiązania wobec dostawców, pracowników, inne. Zadowalający poziom wskaźnika płynności bieżącej mieści w granicach 1,2 - 2,0, co oznacza, że zachowanie równowagi finansowej firmy wymaga, aby wielkość aktywów bieżących była około dwa razy większa niż kwota bieżących zobowiązań. Minimum bezpieczeństwa określa się poziom wskaźnika równy 1,2. Nadmiernie wysoka lub nadmiernie niska wartość wskaźnika bieżącego powinna skłaniać kierownictwo przedsiębiorstwa do zbadania przyczyn takiego kształtowania się omawianej relacji. Niski poziom wskaźnika oznacza bowiem, że firma działa z dnia na dzień i nie posiada wystarczających zasobów gotówkowych do spłacenia bieżących zobowiązań. Natomiast im większy będzie wskaźnik płynności bieżącej, tym mniejszy będzie udział zobowiązań bieżących w finansowaniu cyklu eksploatacyjnego.
Na pozytywną ocenę sytuacji finansowej zasługuje przedsiębiorstwo, w którym różnica między wskaźnikiem bieżącym i wskaźnikiem szybkim nie jest zbyt duża. Jeśli szybki wskaźnik jest niski, a wskaźnik bieżący wysoki, to oznacza, że firma utrzymuje zbyt wysoki poziom zapasów, w których zamrożony jest fundusz obrotowy. Jednak utrzymywanie wysokiego stanu zapasów przedsiębiorstwo może niekiedy traktować jako barierę przeciwko inflacji. Wysoki wskaźnik szybki oznacza natomiast nieproduktywne gromadzenie środków pieniężnych na rachunkach bankowych oraz występowanie wysokiego stanu należności. Oceniając sytuację finansową w firmie należy sprawdzić, jakie są tendencje zmian powyższych wskaźników w czasie. Niskie wskaźniki płynności są sygnałem o zagrożeniu zdolności płatniczej przedsiębiorstwa, zaś płynność większa niż potrzeby firmy może niekorzystny wpływ na jej rentowność.
Analiza rentowności przedsiębiorstwa
Podstawowymi miernikami informującymi o szybkości zwrotu zaangażowanego w przedsiębiorstwie kapitału są wskaźniki rentowności, określane także wskaźnikami zyskowności lub stopami zyskowności. Mogą one służyć nie tylko do oceny przedsiębiorstwa ale i do oceny zdolności kierownictwa do generowania zysków z zaangażowanych środków. Wykorzystuje się je do analizy prospektywicznej, w której prezentuje się przyszłą sytuację majątkowo-finansową firmy. Generalnie można wyróżnić trzy aspekty rentowności:
Rentowność sprzedaży - rentowność handlowa,
Rentowność majątku (aktywów) - rentowność ekonomiczna,
Rentowność zaangażowanego kapitału własnego - rentowność finansowa.
Rentowność sprzedaży (ROS)
Wskaźniki sprzedaży mogą być liczone jako rentowność brutto i netto, w zależności od kategorii zysku przyjmowanej do obliczeń. Można badać:
relację nadwyżki finansowej brutto do sprzedaży netto,
relację zysku przed spłata odsetek i opodatkowaniem do sprzedaży netto,
relację zysku brutto do sprzedaży netto,
relację zysku netto do sprzedaży netto itp.
zysk brutto
Wskaźnik rentowności sprzedaży = * 100
brutto sprzedaż netto
Odzwierciedla politykę cenową przedsiębiorstwa oraz zysk jaki generuje ona poprzez określoną wielkość sprzedaży. Poziom tego wskaźnika jest uzależniony od struktury zysku generowanego na poszczególnych rodzajach działalności. Pożądane jest określenie tego wskaźnika na podstawowej działalności operacyjnej. Poziom wskaźnika rentowności sprzedaży na działalności podstawowej jest zdeterminowany strukturą asortymentową wyrobów o różnej rentowności jednostkowej oraz specyfiką branży.
Zysk netto
Wskaźnik rentowności netto = * 100
sprzedaży sprzedaż netto
Wskaźnik ten określany jest też jako wskaźnik zwrotu ze sprzedaży. Informuje on w udziale zysku netto w wartości sprzedaży, czyli jaka marżę zysku przynosi dana wartość sprzedaży. Im niższy jest ten wskaźnik tym większa wartość sprzedaży musi być zrealizowana dla osiągnięcia określonej kwoty zysku. Większa wartość tego wskaźnika oznacza korzystniejszą sytuację (kondycję) finansową firmy. Podniesienie rentowności netto oznacza bowiem wzrost efektywności sprzedaży, gdyż każda złotówka sprzedaży generuje dodatkowy zysk. Wielkość wskaźnika sprzedaży netto jest uzależniona od rodzaju działalności. W praktyce na ogół się powtarza zależność, iż zyskowność jest niższa przy wytwarzaniu wyrobów charakteryzujących się krótkim cyklem produkcyjnym i możliwością szybkiej ich sprzedaży. Natomiast wyższa marża zyskowności jest niezbędna w sytuacji dłuższego cyklu eksploatacyjnego. Krótszy cykl obrotowości łączy się bowiem z mniejszymi kosztami zamrożenia i niższą skalą ryzyka, które rośnie w przypadku wydłużonego cyklu eksploatacyjnego. Przy takim cyklu wyższa rentowność sprzedaży neto powinna skompensować większą skalę kosztów zamrożenia środków i ryzyka.
Poza obserwacją poziomu wskaźnika rentowności w czasie, należy porównywać go ze wskaźnikami osiąganymi przez inne firmy tej samej branży oraz wskaźnikami średniobranżowymi.
Rentowność majątku (ROA)
Rentowność ekonomiczna (majątku) informuje o wielkości zysku netto przypadającego na jednostkę wartości zaangażowanego w przedsiębiorstwie majątku.
Zysk netto
Wskaźnik rentowności majątku = * 100
Przeciętny stan majątku (aktywów ogółem)
Wskaźnik ten również określany jest zwrotem z majątku (Return on Assets) ROA, wyznacza ogólną zdolność aktywów przedsiębiorstwa do generowania zysku, czyli pokazuje, jak efektywnie firma zarządza swoimi aktywami. Im wartość tego wskaźnika jest wyższa, tym korzystniejsza jest sytuacja finansowa firmy, Na jego wielkość wpływa szereg różnorodnych czynników, niekiedy o przeciwnym kierunku oddziaływania.
Rentowność ekonomiczna zależy więc od rentowności sprzedaży netto, czyli wielkości zysku zrealizowanego przy określonej sprzedaży oraz szybkości rotacji zaangażowanych aktywów.
Zysk netto zysk netto sprzedaż netto
= *
Aktywa ogółem sprzedaż netto aktywa ogółem
Wsk. rentowności Wsk. rentowności Rotacja aktywów
aktywów sprzedaży netto
Taka sama rentowność aktywów może być wynikiem zupełnie różnej polityki sprzedaży wyrobów i usług:
Polityki ilościowej (niskich cen), charakteryzującej się niską rentownością jednostkową, ale odpowiednio wyższą wartością sprzedaży.
Polityki jakości (wysokich cen), charakteryzującej się wysoką zyskownością i niska rotacja aktywów.
Rentowność finansowa (ROE)
Interesują się nią przede wszystkim akcjonariusze. Pozwala ona bowiem określić stopę zysku, jaką przynosi im inwestycja w dane przedsiębiorstwo wyraża ja relacja:
Zysk netto
Wskaźnik rentowności kapitału = * 100
netto kapitał własny
Im wartość wskaźnika zwrotu kapitału własnego jest wyższa tym korzystniejsza jest sytuacja finansowa przedsiębiorstwa. Wyższa efektywność kapitału własnego stwarza bowiem możliwość uzyskania wyższych dywidend oraz dalszego rozwoju przedsiębiorstwa. Dla celów analitycznych wskaźnik zwrotu kapitału własnego można przedstawić:
Zysk netto zysk netto aktywa ogółem
= *
Kapitał własny aktywa ogółem kapitał własny
Wzrost tego wskaźnika zależy więc od efektywności produkcji wyrażonej zyskownością aktywów oraz efektywności finansowej wyrażonej relacją aktywów do kapitału własnego, czyli rentowność finansowa zależy od wielkości wygospodarowanego zysku oraz źródeł finansowania majątku, czyli struktury finansowej. Jednak niekiedy zwiększenie sprzedaży i zysku poprzez zwiększenie kapitałów własnych, może okazać się mniej rentowne, niż osiągnięcie go w wyniku wzrostu zadłużenia. Aby uzyskać efekt z tytułu zadłużenia przedsiębiorstwa, koszty uzyskania dodatkowego kapitału obcego, powinny być niższe niż rentowność kapitału całkowitego. Ten dodatkowy efekt określony jest mianem „dźwigni finansowej”, stąd też wysokość wskaźnika rentowności kapitału własnego zależy od:
- różnicy między wskaźnikiem rentowności kapitału całkowitego, a stopą płaconych odsetek za pozyskanie kapitału obcego,
wskaźnika struktury kapitału, tj. udziału kapitału własnego w kapitale całkowitym.
Rentowność kapitału całkowitego (majątku ogółem) zależy od rentowności sprzedaży oraz rotacji majątku, a więc rentowność kapitału własnego rośnie także wraz ze zwiększeniem rentowności sprzedaży i rotacji kapitału całkowitego:
Zysk netto zysk netto sprzedaż netto aktywa ogółem
= * *
Kapitał własny sprzedaż netto aktywa ogółem kapitał własny
Dźwignia finansowa = wsk. rentowności kapitału całkowitego - wsk. rentowności kapitału własnego
Rozwinięciem przedstawionej relacji jest model analizy Du Ponta.
W analizie przyczynowej wskaźnika rentowności kapitału własnego należy uwzględnić:
rentowność sprzedaży netto,
rotację majątku (aktywów) posiadanego przez przedsiębiorstwo,
strukturę kapitału zaangażowanego w przedsiębiorstwa tj. udziału w nim kapitału własnego.
Wpływ poszczególnych czynników na rentowność kapitału własnych może się wzajemnie kompensować, np. zmniejszenie rentowności sprzedaży może być z nadwyżką pokryte przez odpowiedni wzrost rotacji majątku, co stanowi wyraz znanej ogólnej prawidłowości „niższy zysk jednostkowy - większy obrót”.
W dobrze pracującym przedsiębiorstwie rentowność kapitału własnego powinna być wyższa od rentowności kapitału całkowitego (kapitał własny + kapitał obcy).
Dodatkowo można policzyć wskaźnik rentowności kapitału stałego:
Zysk netto + odsetki od kredytu dług.
Wskaźnik rentowności kapitału stałego =
Kapitał własny + dług. kapitał obcy
Wielkość tego wskaźnika pokazuje potencjalne możliwości rozwoju przedsiębiorstwa, stąd jest to istotny miernik kondycji finansowej przedsiębiorstwa.
Rentowność przedsiębiorstwa jest konsekwencją przyjętej strategii rozwoju obejmującą:
politykę cen oraz kontrolę kosztów wyznaczających udział zysku w sprzedaży, czyli marżę zysku,
politykę inwestycji, od której zależy produktywność i rentowność inwestycji,
politykę finansową, która określa strukturę zadłużenia umożliwiającą zwiększenie rentowności inwestycji w odniesieniu do właścicieli kapitału lub powodującą spadek tej rentowności.
Przyjęcie niewłaściwej polityki w jednym z trzech wymienionych kierunków, będzie powodować określone konsekwencje finansowe dla przedsiębiorstwa.
1
Analiza otoczenia przedsiębiorstwa
Ocena warunków Analiza rynku Analiza konkurencji
Społecznych i
prawnych
Analiza ekonomiczna
Analiza Analiza techniczno-
Finansowa
ekonomiczna
Synteza wyników analiz i przygotowanie decyzji przyszłych okresów
Analiza ekonomiczna
Analiza techniczno-ekonomiczna
Analiza finansowa
Analiza produkcji,
Analiza zatrudnienia, płac, wydajności,
Analiza wyposażenia przedsiębiorstwa w środki trwałe,
Analiza gospodarki materiałowej,
Analiza postępu technicznego.
Wstępna analiza bilansu,
Analiza rachunku zysków i strat,
Ustalenie i ocena przepływów pieniężnych,
Analiza kondycji finansowej przedsiębiorstwa,
Czynnikowa analiza wyniku finansowego
Wyszukiwarka