Pojęcie polityki finansowej państwa, rodzaje polityki finansowej państwa, podmioty polityki finansowej państwa, przesłanki koordynacji polityki monetarnej z polityką fiskalną, cele polityki finansowej państwa, narzędzia polityki finansowej, społeczne, publiczne i gospodarcze zadania polityki fiskalnej, ZASADY PODATKOWE, strategia podatków w Polsce po roku 1992 r., mierniki interwencji fiskalnej państwa (mierniki fiskalizmu), koncepcja konserwatyzmu fiskalnego, deficyty budżetowe - wielkość, struktura, źródła finansowania, dług publiczny, należności Skarbu Państwa, poręczenia i gwarancje SP, procedury ostrożnościowe i sanacyjne finansów publicznych.
I. POLITYKA FINANSOWA PAŃSTWA.
1. Pojęcie polityki finansowej państwa.
P.f. - decyzje rządu odnośnie podatków i wydatków; działalność państwa polegająca na wykorzystywaniu narzędzi pieniężnych do osiągania określonych celów (powodowania zmian w gospodarce; w produkcji, inwestycjach, eksporcie, zatrudnieniu). Podmiotem polityki finansowej jest państwo.
2. Rodzaje polityki finansowej państwa.
a. Polityka monetarna.
P.m. - zastosowanie narzędzi monetarnych dla realizacji określonych celów. Podmiotem polityki monetarnej jest bank centralny, który decyzje odnośnie wykorzystania instrumentów monetarnych podejmuje niezależnie od rządu. Bankowi centralnemu nie wolno udzielać pożyczek rządowi na finansowanie bieżących potrzeb budżetowych.
Instrumentami polityki monetarnej są:
- stopa procentowa (stopy: referencyjna/interwencyjna/repo, lombardowa, redyskontowa, depozytowa),
- stopa rezerw obowiązkowych,
- operacje otwartego rynku.
b. Polityka fiskalna.
P.f. - zastosowanie narzędzi fiskalnych do realizacji określonych celów. P.f. to całokształt polityki podatkowej państwa; decyzje władzy ustawodawczej (parlamentu), rządu, ministra finansów odnośnie ilości, rodzajów i wysokości wprowadzanych podatków. Instrumentami polityki fiskalnej są:
- podatki,
- wydatki związ. z tworzeniem nowych miejsc pracy i z finansowaniem programów zmiany kwalifikacji zawodowych,
- wydatki promujące restrukturyzację gospodarki,
- wydatki promujące rozwój drobnej przedsiębiorczości,
- wydatki na roboty publiczne,
- deficyt budżetowy,
- dług publiczny,
- zasiłki dla bezrobotnych,
- poręczenia i gwarancje państwa dla podmiotów zaciągających pożyczki.
3. Podmioty polityki finansowej państwa.
Podmiotem polityki monetarnej jest bank centralny. Podmiotami polityki fiskalnej są: parlament, rząd, minister finansów, aparat skarbowy.
a. działalność i zakres odpowiedzialności banku centralnego.
DZIAŁALNOŚĆ
Bank centralny pełni w gospodarce trzy ważne funkcje, ponieważ jest:
- centralnym bankiem państwa,
- emitentem pieniądza,
- bankiem nadrzędnym dla innych banków.
CENTRALNY BANK PAŃSTWA
Bank centralny jest bankiem państwa - oznacza to, że świadczy usługi bankowe instytucjom rządowym, w tym między innymi prowadzi rachunek Ministerstwa Finansów. Bank centralny zajmuje się także bieżącym rozliczaniem dochodów i wydatków państwa, obsługuje przy tym emisje skarbowych papierów wartościowych (emitowanych przez państwo).
BANK EMISYJNY
Bank centralny zajmuje się - w imieniu państwa - emisją pieniądza. Bank centralny jest jedyną instytucją, uprawnioną do emitowania znaków pieniężnych danego państwa. Określa przy tym nie tylko wielkość emisji, ale też podejmuje decyzje o wprowadzeniu pieniądza do obiegu. Bank emisyjny decyduje również o ilości pieniądza znajdującego się w obiegu - w celu oddziaływania na tę wielkość używa własnych instrumentów: m. in. stóp procentowych i operacji otwartego rynku.
BANK BANKÓW
Bank centralny świadczy usługi bankowe na rzecz innych banków: przyjmuje ich depozyty oraz udziela kredytów. Jedną z ważnych funkcji banku centralnego jest dostarczanie gotówki bankom komercyjnym oraz prowadzenie rozliczeń międzybankowych. Istotne jest również, że bank centralny jest dla banków handlowych „pożyczkodawcą ostatniej instancji”. Oznacza to, że w razie potrzeby banki komercyjne mogą uzyskać kredyt w banku centralnym (jest to element ochraniający system bankowy przed utratą płynności). Bank centralny jest więc stabilizatorem systemu bankowego, a jednym z jego zadań jest zapewnienie jak największego bezpieczeństwa rynku pieniężnego.
ODPOWIEDZIALNOŚĆ
Bank centralny odpowiada za:
· stabilny poziom cen (cel strategiczny),
· (z punktu widzenia Keynsistów odpowiednio wielką) podaż pieniądza, wysokość stóp procentowych, wielkość kredytu,
· poziom kursów walutowych (w razie potrzeby przeprowadza konieczne interwencje),
· bezpieczeństwo systemu bankowego w danym kraju.
b. działalność i zakres odpowiedzialności władz fiskalnych.
DZIAŁALNOŚĆ
Władze fiskalne:
- konstruują system podatkowy,
- ściągają podatki,
- kontrolują działalność przedsiębiorstw (czy nie dochodzi do oszustw podatkowych),
- podejmują decyzje odnośnie wydatkowania zebranych środków.
ODPOWIEDZIALNOŚĆ:
Władze fiskalne odpowiadają za:
- zapewnienie środków dla działalności państwa (spełnianie funkcji państwa),
- realizację celów polityki finansowej.
4. Przesłanki koordynacji polityki monetarnej z polityką fiskalną.
Ze względu na potężne możliwości oddziaływania władz monetarnych na gospodarkę a także dlatego, iż działania te mogą być z sobą sprzeczne w realizowaniu podstawowych celów gospodarki, działalność władz monetarnych i fiskalnych powinna być skoordynowana. Nie podważa to autonomii działania Banku Centralnego, który może być poddawany naciskom władz fiskalnych zwłaszcza w kwestii emisji pieniądza w celu sfinansowania deficytu. Argument koordynacji wynika stąd, że rząd (państwo) jest najpotężniejszym podmiotem gospodarki ze względu na rozmiary zasobów i dochodów.
Oba rodzaje polityki muszą obejmować cele globalne: walka z bezrobociem, wzrost gospodarczy, ograniczanie amplitudy wahań cyklu koniunkturalnego, walka z inflacją.
5. Cele polityki finansowej państwa.
a. cele uniwersalne.
- promowanie wzrostu gospodarczego (przyrostu PKB),
- stabilizacja cykli koniunkturalnych (przy pomocy automatycznych stabilizatorów koniunktury: podatków progresywnych i zasiłków dla bezrobotnych oraz narzędzi dyskrecjonalnych, czyli np. zwiększonych wydatków rządowych),
- ochrona wartości pieniądza w czasie (przeciwdziałanie, zapobieganie inflacji),
- ochrona dotychczas istniejących miejsc pracy oraz tworzenie nowych,
- wspieranie konkurencyjności gospodarki,
- bezpieczeństwo systemu finansowego.
b. cele specyficzne.
Cele specyficzne to cele uniwersalne skonkretyzowane ze względu na dany kraj i czas.
6. Narzędzia polityki finansowej.
Narzędzia polityki finansowej można podzielić na narzędzia monetarne i fiskalne.
Narzędzia monetarne to:
- stopa procentowa (stopy: referencyjna/interwencyjna/repo, lombardowa, redyskontowa, depozytowa),
- stopa rezerw obowiązkowych,
- operacje otwartego rynku.
Narzędzia fiskalne to:
- podatki,
- dług publiczny,
- deficyt budżetowy,
- gwarancje kredytowe udzielane podmiotom gospodarczym.
II. POLITYKA FISKALNA - ZAGADNIENIA WPROWADZAJĄCE.
1. Pojęcie i rodzaje polityki fiskalnej.
Polityka fiskalna - zastosowanie narzędzi fiskalnych do realizacji określonych celów. P.f. to całokształt polityki podatkowej państwa; decyzje władzy ustawodawczej (parlamentu), rządu, ministra finansów odnośnie ilości, rodzajów i wysokości wprowadzanych podatków.
Można rozróżniać politykę fiskalną aktywną oraz pasywną.
Aktywna: gdy rząd stosuje wybrane środki w celu: przeciwdziałania cyklicznym fluktuacjom, zapewnienie stabilizacji cen, ograniczanie bezrobocia. Głównymi rodzajami tych posunięć są zmiany stawek podatkowych, wydatki na roboty publiczne. Może to jednak powodować wiele niekorzystnych zjawisk.
Pasywna: wykorzystuje automatyczne stabilizatory koniunktury (ASK), które nie wymagają aktywności legislacyjnej państwa, lecz działają samoczynnie. Stabilizatory mają „wbudowaną giętkość” tzn. zmiany ich rozmiarów dokonują się przy niezmiennych zasadach opodatkowania i zmiennych zasadach dokonywania wydatków. Jeżeli wielkość wpływów podatkowych zależy od wielkości np. dochodów osobistych ludności to zmiana poziomu dochodów powoduje zmianę poziomu wpływów. Do stabilizatorów zaliczyć można:
- podatki od dochodów osobistych,
- podatki od dochodów osób prawnych,
- podatki pośrednie,
- zapomogi dla bezrobotnych i inne świadczenia społeczne jak np. programy stabilizacji dochodów w rolnictwie.
2. Społeczne, publiczne i gospodarcze zadania polityki fiskalnej.
Zadania P.f. można ująć jako następujące cele:
· zaspokojenie popytu państwa (władz publicznych) na pieniądz (dochody)- jest to kluczowe zadanie, państwo nie jest w stanie wytwarzać dochodów, a jeśli tak, to musi sięgać po dochody innych podmiotów,
· realizacja statutowych zadań władz publicznych za pomocą zgromadzonych środków pieniężnych,
· realizacja pozafiskalnych celów państwa, ale przy wykorzystaniu instrumentów polityki fiskalnej - długookresowa analiza funkcjonowania gospodarki kapitalistycznej prowadzi do wniosku, że jej rozwój nie odbywa się bez zakłóceń, a nawet może wywoływać negatywne skutki i dla gospodarki i dla społeczeństwa (???). Te właśnie fakty leżą u podstaw możliwości wykorzystania instrumentów finansowych.
Cele pozafiskalne polityki fiskalnej:
a. tworzenie warunków pełnego wykorzystania zdolności wytwórczych gospodarki,
b. tworzenie warunków gromadzenia oszczędności pieniężnych przez optymalizacje obciążeń
podatkowych,
c. ograniczenie amplitudy wahań cyklu koniunkturalnego,
d. walka ze skutkami bezrobocia i promowanie procesu tworzenia nowych miejsc pracy,
e. korekta nadmiernego zróżnicowania dochodów w społeczeństwie będącego skutkiem bezwzględnie
działającego mechanizmu rynkowego,
f. łagodzenie negatywnych skutków ubocznych działalności podmiotów rynkowych, które kierują się
przede wszystkim motywem zysku.
3. Zasady konstrukcji systemów podatkowych.
Aby efektywnie próbować realizować deklarowane cele polityki fiskalnej konieczne jest stworzenie sprawnej techniki podatkowej i organizacji administracji skarbowej. Technika podatkowa obejmuje konstrukcję systemu podatkowego jako całości urządzeń służących gromadzeniu dochodów publicznych o charakterze podatków oraz konstrukcje pojedyńczych świadczeń podatkowych, objętych systemem. Przystępując do konstrukcji systemu podatkowego trzeba rozstrzygnąć następujące kwestie:
1. wprowadzać jeden czy kilka podatków, sięgających do tego samego źródła,
2. obciążać podatkiem każdy przedmiot czy też wyłączyć z opodatkowania przedmioty nie osiągające ustalonego minimum.
ad.1.
Gdyby kierować się zasadą, iż do każdego źródła podatku może sięgać tylko jeden podatek, system podatkowy powinien obejmować tylko dwa rodzaje podatków, a mianowicie:
a. podatki dochodowe (czy podatek dochodowy),
b. podatki majątkowe (czy podatek majątkowy).
ad.2.
Władze fiskalne często ustalają wysokość dochodu wolnego od opodatkowania.
- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
Sformułowana wyżej kwestia: jeden czy wiele podatków dochodowych, może być przedstawiona również jako problem: czy jeden bezpośredni podatek dochodowy, czy też podatek dochodowy i podatki pośrednie, czy też wreszcie wyłącznie podatki pośrednie, przy zaniechaniu bezpośredniego opodatkowania dochodów.
Bezpośrednie opodatkowanie dochodów posiada pewne wady. Jedną z nich jest stosunkowo wysokie koszty wymiaru i poboru tego podatku. Jest to podatek kosztowny i dla podatnika, którego przepisy skarbowe zmuszają do prowadzenia szczegółowej ewidencji przychodów i kosztów (w dodatku z podziałem na takie, które przepisy podatkowe od strony jakościowej i ilościowej zezwalają uznać za koszty uzyskania przychodów i odjąć od nich przy ustalaniu dochodu jako podstawy opodatkowania, oraz na takie, których przepisy podatkowe nie pozwalają potrącać od przychodów przy ustalaniu podstawy opodatkowania), i dla organów skarbowych, które muszą analizować skomplikowane zeznania podatkowe, sprawdzać prawidłowość obliczeń, rzetelność danych zawartych w zeznaniach.
Inną wadą podatków dochodowych jest to, że obciążenie podatkiem dochodu zmniejsza zarówno jego część konsumowaną, jak i część zaoszczędzoną. Oszczędzanie jest wyznacznikiem możliwości inwestowania w społeczeństwie, a przez to i możliwości jego rozwoju ekonomicznego, społecznego i kulturalnego. Oprócz opodatkowania dochodów prawie w każdym państwie opodatkowuje się wydatki (oczywiście chodzi tu tylko o zmianę podstawy obliczenia świadczenia podatkowego, bo źródłem pokrycia świadczenia zawsze pozostaje dochód). Tak na przykład następuje wymiar i pobór podatku od towarów i usług (VAT), który można uznać za typową formę opodatkowania wydatków. Podstawą opodatkowania jest tu cena towaru czy usługi, stawki podatkowe ustalone są w procentowych częściach ceny, a wymiar podatku i jego pobór następuje przy każdej transakcji sprzedaży w momencie wystawienia faktury i zainkasowania należności przez sprzedawcę. Takie uproszczenie techniki wymiaru i poboru podatku, w porównaniu z opodatkowaniem dochodu:
· znacznie obniża koszty administracji skarbowej,
· likwiduje niedogodności podatnika związane z dokumentowaniem i składaniem zeznania podatkowego,
· bardzo ogranicza też możliwości uchylania się od podatku.
Drugim samodzielnym źródłem poboru podatków - obok dochodów podatników - może być ich majątek. Pozwala to na wprowadzenie do systemów podatkowych, obok bezpośrednich podatków dochodowych, także bezpośrednich podatków majątkowych. Czasem występuje sytuacja, gdy majątek staje się koniecznym źródłem pokrycia podatku wymierzonego od majątku, gdyż podatnik nie ma już żadnych bierzących dochodów i dla wywiązania się z obowiązku podatkowego jest zmuszony do sprzedaży części tegoż majątku. Nasuwa się tu więc wniosek, iż podział podatków bezpośrednich na dochodowe i majątkowe właściwie nie opiera się na kryterium źródła pokrycia świadczenia podatkowego, lecz na kryterium podstawy wymiaru.
Innym problemem konstrukcji systemów podatkowych jest dokonanie wyboru między podatkami ogólnymi a podatkami celowymi. Podatki ogólne służą gromadzeniu dochodów budżetowych na pokrywanie wszystkich wydatków budżetu, niezależnie od ich kierunków i rodzajów. Podatki celowe natomiast w założeniu mają służyć nagromadzeniu środków na finansowanie jednego, ściśle określonego rodzaju wydatków. Przykładem podatku ogólnego może być podatek dochodowy, natomiast przykładem podatku celowego mógłby być podatek od środków transportowych (czyli podatek drogowy), gdyby wpływy z tego podatku rzeczywiście były wykorzystywane tylko na cele budowy i konserwacji dróg publicznych, a nie na pokrywanie wydatków budżetowych nie związanych z transportem. Wskazuje się tu, że podatki celowe pozwalają bardziej sprawiedliwie rozłożyć ciężary opodatkowania między różnych podatników i ich grupy. Jeżeli jakiś rodzaj wydatków przynosi specjalne korzyści określonej grupie ludzi, to jest zasadne, ażeby ci właśnie ludzie przyczyniali się do sfinansowania tych wydatków wnosząc podatki celowe. Istotnym problemem systemu podatkowego jest podział podatków na centralne i lokalne.
W sumie dostosowanie konstrukcji systemu podatkowego do przyjętych zasad podatkowych i celów polityki fiskalnej wymaga rozstrzygnięcia takich podstawowych zagadnień, jak:
- kierowanie jednego czy też wielu podatków do tego samego źródła, jakim może być dochód lub majątek,
- jak poprzestanie na podatkach bezpośrednich, czy też łączenie ich z pośrednimi, czy wreszcie rezygnacja z
bezpośredniego opodatkowania,
- dalej, dokonanie wyboru między opodatkowaniem dochodów a opodatkowaniem wydatków (czy też łączenie w
systemie podatkowym obu przedmiotów opodatkowania),
- następnie rozważenie zagadnienia połączenia w systemie podatkowym podatków ogólnych i podatków celowych,
- a na tle decentralizacji państwa podjęcie decyzji co do tworzenia obok systemu podatków centralnych oddzielnego
systemu podatków samorządowych, czy też pozostania przy jednolitym systemie podatkowym z ustaleniem zasad
partycypacji samorządów w dochodach podatkowych.
Konstrukcja każdego podatku musi obejmować określenie następujących elementów:
1. podmiot opodatkowania,
2. przedmiot opodatkowania,
3. moment powstania obowiązku podatkowego,
4. podstawę opodatkowania,
5. stawki i skale stawek podatkowych,
6. zwolnienia i ulgi podatkowe,
7. terminy i tryb regulowania płatności podatkowych.
ZASADY PODATKOWE
Można wyróżnić następujące zasady podatkowe:
Fiskalne:
1) Wydajność - jako wydajne źródło dochodów władz publicznych (państwo powinno sięgać do takiego przedmiotu opodatkowania, który dostarczy dochodów niezbędnych do realizacji funkcji i zadań państwa oraz władz samorządowych)
2) Elastyczność - podatek powinien reagować na zmieniające się procesy i zdarzenia gospodarcze oraz społeczne; reagowanie skal podatkowych (w podatku dochodowym) na przebieg cyklu koniunkturalnego
3) Stałość - konieczność ograniczonych zmian w systemie podatkowym
Ekonomiczne:
4) Nienaruszalność majątku podatników - podatek powinien być pokrywany z bieżących dochodów, a jego wysokość nie może zmniejszać majątku podatnika
Sprawiedliwości:
5) Powszechność - ciężary podatkowe powinny mieć charakter powszechny (każdy obywatel powinien być objęty podatkiem, jeżeli spełnione są warunki powstania stosunku podatkowego)
6) Równość - równomierne rozłożenie ciężarów podatkowych na wszystkich podatników (proporcjonalnie do ich dochodów - niezgodne z zasadą zdolności dochodowej)
7) Zdolność dochodowa (podatkowa) - system podatkowy powinien korygować proporcje pierwotnego podziału dochodu narodowego, jeśli uzna się go za niesprawiedliwy
Techniczne:
8) Pewność - podatki powinny być takie, aby były niezawodnym źródłem dochodów państwa i aby podatnik z góry wiedział, jaki podatek będzie płacił w związku z prowadzoną działalnością lub/i osiąganymi dochodami
9) Dogodność - pobór podatku powinien uwzględniać warunki finansowe podatnika, cykl i charakter jego działalności, itp.
10) Taniość - koszty realizowania podatków nie powinny nadmiernie zmniejszać dochodów państwa
4. Strategia podatków w Polsce po roku 1992 r.
Łagodna rewolucja podatkowa.
I. Przesłanki zmian.
1. rewolucja wystąpiła w okresie transformacji i konieczność reformy systemu podatkowego wynikała
z jego anachronicznego i nieadekwatnego do współczesnej gospodarki rynkowej charakteru,
2. praktyczny zanik podatku jako kategorii ekonomicznej, społecznej itd.,
3. podatkami obciążona była gospodarka prywatna, głównie indywidualne gospodarstwa rolne, które dawały tylko kilka procent w tworzeniu budżetu państwa,
4. ostry kryzys finansów publicznych na przełomie I i II kwartału 1991 r.,
5. dochody państwa opierały się na podatkach bezpośrednich płaconych przez przedsiębiorstwa państwowe, jednak po zastosowaniu restrykcyjnej polityki dochody budżetu zaczęły spadać a jednocześnie nie nastąpił też zakładany wzrost podatków od sektora prywatnego. Wynikało to także z niedorozwoju aparatu skarbowego, który nie był w stanie kontrolować płacenia podatków przez sektor prywatny. W tej sytuacji konieczne było szybkie rozszerzenie podatków pośrednich przez rozszerzenie zakresu stosowania podatku obrotowego i podniesienie jego stawek a potem wprowadzenie podatku od towarów i usług,
6. przywrócono w Polsce samorząd terytorialny, konieczne było ustanowienie finansowych podstaw działalności władz gminnych i oparciu ich działalności na podatkach centralnych i gminnych.
II. Główne zasady reformy systemu podatkowego.
1. zachowana została zasada centralnego władztwa podatkowego, która i tak do końca nie była bezwzględnie przestrzegana gdyż prawo samorządowe dopuszcza możliwość samoopodatkowania się mieszkańców gminy,
2. przyjęto zasadę koncentracji dochodów władz publicznych za pomocą kilku wiodących podatków:
- od towarów i usług,
- akcyzowy,
- dochodowy od osób fizycznych,
- dochodowy od osób prawnych,
- jak również ceł,
3. przekazywanie części podatków w gestię władz samorządowych jako wyłączne źródło zasilania budżetów gmin,
4. oparcie się w większym stopniu dochodów budżetowych na podatkach pośrednich (łatwiejszych do ściągnięcia i nie naruszających wprost zysków przedsiębiorstw tworząc tym samym warunki do inwestowania),
5. wprowadzenie powszechnego podatku od dochodów osób fizycznych,
6. władze gminne mogą trwale partycypować w podatkach władz centralnych,
7. możliwość używania podatków do realizacji celów pozafiskalnych,
8. reforma systemu podatkowego zgodnie z podstawowymi zasadami obowiązującymi w Unii Europejskiej.
III. Filary reformy podatkowej.
1. Wprowadzenie 1 stycznia 92 r. podatku dochodowego od osób fizycznych,
2. Wprowadzenie 5 lipca 93 r. podatku od towarów i usług,
3. Zreformowanie w 92 r. podatku dochodowego od osób prawnych,
4. Wprowadzenie systemu podatków i opłat lokalnych: podatek od nieruchomości, rolny, od spadków i darowizn, od środków transportu,
5. Ustanowienie podatku importowego,
6. Wprowadzenie podatku od sprzedaży akcji w obrocie publicznym, podatku od gier losowych , opłaty wyrównawczej.
IV. Skutki łagodnej rewolucji podatkowej.
1. wprowadzono dwa podatki: dochodowy od osób fizycznych, oraz od towarów i usług, (udało się to głównie dzięki niskiej świadomości podatkowej społeczeństwa),
2. przy wprowadzaniu podatku dochodowego od osób fiz. duże znaczenie miało ubruttowienie wynagrodzeń, co zneutralizowało w znacznym stopniu jego wpływ na dochody podmiotów.
Wpływ wprowadzenia podatku od towarów i usług nie wywołał silnego impulsu inflacyjnego. Wzrost inflacji w roku 93 wyniósł około 6 pkt %, przy stopie inflacji 34,3%.
5. Mierniki interwencji fiskalnej państwa (mierniki fiskalizmu).
Mierniki fiskalizmu:
- stosunek wydatków systemu finansów publicznych do wielkości PKB,
- stopień pokrycia wydatków publicznych z dochodów,
- progresywne skale podatkowe,
- różnice między nominalną a efektywną stopą opodatkowania,
- zakres występowania tzw. szarej strefy w gospodarce.
6. Redystrybucja budżetowa za pomocą podatków i transferów.
Państwo bezpośrednio nie wytwarza dochodu, chociaż spełniając konstytucyjne funkcje ponosi wydatki. Wymusza to redystrybucję dochodów społecznych, która jest realizowana w formie pieniężnej i budzi wiele kontrowersji.
Kryteria redystrybucji (wtórnego podziału dochodów, które poprzez działanie mechanizmu rynkowego zostały już podzielone w sposób pierwotny) mają aspekty:
- makroekonomiczny: dotyczy zakresu redystrybucji PNB, ogólnej struktury dochodów i wydatków realizowanych przez władze,
- makrospołeczny: polega na analizowaniu skutków działalności państwa dla różnych grup społecznych,
- jednostkowy.
Podstawowym kryterium redystrybucji dochodów jest jej taki jej zakres i struktura, które pozwalają funkcjonować gospodarce, a państwu wypełniać jego funkcje. Redystrybucja dokonywana jest przez ogromną ilość operacji finansowych. Finansowanie procesów dóbr publicznych i społecznych jest możliwe tylko przy określonym systemie wyrzeczeń jednostek, które pozbawiane są części dochodów na rzecz ogółu, co powoduje pogorszenie ich sytuacji materialnej. Pojawia się tu problem sprawiedliwego rozłożenia ciężarów finansowania zadań publicznych i społecznych.
Podstawowy dylemat związany z redystrybucją sprowadza się do wyborów, czy nadać:
- priorytet efektywności gospodarowania (pobudzanie aktywności gospodarczej, co może niestety prowadzić do nadmiernego zróżnicowania dochodów)
- priorytet równości dochodów, co z kolei hamuje aktywność gosp.
Pojawia się tu także spór dlaczego ludzie bogatsi mają płacić większe podatki.
1.1. Transfery (dotacje) publiczne - skala, przeznaczenie.
Redystrybucja dochodów jest realizowana w formie pieniężnej. Dokonuje się przez system transferów dochodów. Transferami są przepływy pieniądza między różnymi podmiotami a państwem (władzami publicznymi). Dla transferów o charakterze publicznym istotne jest to, że - w zasadzie - przepływ pieniądza ma charakter jednostronny, ściślej jednokierunkowy. Tak dzieje się z podatkami, które można określić jako definitywne przejęcie przez władze publiczne części dochodów. Z kolei władze publiczne dokonują - albo bezpośrednio, albo pośrednio - transferów na rzecz różnych podmiotów, w tym także na rzecz podatników, np. wówczas, gdy administracja publiczna dokonuje wypłat wynagrodzeń pracownikom zatrudnionym w sektorze publicznym, wypłat rent, emerytur, stypendiów itd.
System transferów do i od władz publicznych jest skomplikowanym układem o różnorodnym charakterze. W jego ramach występują transfery, które nie są związane z żadnym kontrświadczeniem; jest tak w przypadku podatków, emerytur lekarza, nauczyciela, policjanta itp. Osobną grupą transferów są transfery wewnątrz sektora publicznego;
np. transfery z budżetu państwa do publicznych funduszy celowych, transfery z budżetu państwa do budżetów samorządowych, transfery między różnymi szczeblami gestorów pieniężnych środków publicznych a podmiotami sektora publicznego wytwarzającymi dobra i usługi. Niezależnie od wymienionych wyżej transferów występują transfery o charakterze zwrotnym, a więc transfery pieniądza związane z zaciąganiem i spłacaniem przez państwo (samorządy) pożyczek. Ten rodzaj transferów nie jest jednak typowy dla władz publicznych. Ze względu na wysoki stopień skomplikowania systemu transferów jednym z ważnych kryteriów ich systematyki, ułatwiającej ich rozpoznanie i prowadzenie analizy, jest ich „stosunek” do wykorzystania produktu krajowego brutto (dochodu narodowego). Na podstawie tego kryterium rozróżnia się transfery, których skutkiem są wydatki nabywcze podmiotów, na rzecz których transfery są dokonywane, oraz transfery nie mające bezpośredniego związku z wykorzystaniem produktu krajowego brutto (dochodu narodowego).
7. Reakcje społeczeństwa na ciężary podatkowe.
Jeżeli obywatel poczuje się nadmiernie obciążony podatkami będzie przed nimi uciekał.
Ucieczka przed podatkami:
§ jeżeli mechanizm rynkowy nie daje szansy złagodzenia ciężarów podatkowych, podatnik będzie dążył do ucieczki przed podatkiem,
§ zachodzi między podatnikiem a państwem.
Formy ucieczki przed podatkami:
1) unikanie podatku - polega na świadomym powstrzymywaniu się przed dokonywaniem czynności wywołujących powstanie stosunku podatkowego lub na wyszukiwaniu luk w przepisach podatkowych po to, by w ogóle uniknąć podatku bądź zmniejszyć jego ciężary, np. powstrzymywanie się od zakupu opodatkowanych dóbr, odmowa przyjęcia spadku; sprzyja temu rozwój międzynarodowych stosunków gospodarczych i społecznych - w aspekcie międzynarodowym unikanie podatków może głównie polegać na:
- unikaniu nałożenia podatku,
- unikaniu uiszczenia podatku,
2) oszustwa podatkowe - są łamaniem prawa i podlegają karze; typowe formy oszustw podatkowych to:
- zatajenie materialne (ukrywanie przedmiotów podlegających opodatkowaniu),
- zatajenie rachunkowe (niezgodne ze stanem faktycznych prowadzenie rachunkowości),
- fałszywe kwalifikowanie (ukrywanie rzeczywistej sytuacji prawnej podatnika przez fikcyjną sytuację
prawną, np. podstawianie osób, zmiana treści operacji finansowych).
8. Wpływ inflacji na politykę fiskalną.
Istotne zależności między inflacją a elementami polityki fiskalnej:
WPŁYW NA DOCHODY
· Jeżeli przykładowo średni poziom cen wzrasta o jakieś r, to wzrosty cen pojedynczych towarów i usług lub ich grup mogą być bardzo zróżnicowane. Stąd pojawiają się tzw. zyski albo straty inflacyjne, czyli wzrosty cen danego pojedynczego dobra, które realnie przewyższają (zysk) lub pozostają poniżej (strata) wzrostu przeciętnego poziomu cen. Zastosowanie określenia zysków i strat inflacyjnych do dochodów i wydatków budżetowych jest możliwe pod warunkiem ustalenia wrażliwości poszczególnych rodzajowych pozycji dochodów i wydatków na inflacyjne zmiany cen.
· W przypadku podatków pośrednich, czyli wymierzanych od wartości sprzedaży w bieżących cenach, przy zastosowaniu stałych stawek procentowych, (podatek od towarów i usług - VAT oraz podatek akcyzowy), inflacyjny wzrost cen towarów i usług przy zachowaniu obu tych podatków na poprzednim poziomie i innych warunkach niezmienionych powinien przynosić proporcjonalny do wzrostu cen wzrost dochodów budżetowych. Daje to podstawę do uznania tej pozycji dochodów za niewrażliwą na inflację w tym sensie, iż wzrost cen nie przynosi budżetowi ani zysków ani strat inflacyjnych, pod warunkiem, że wzrost cen towarów i usług objętych różnymi stawkami podatkowymi jest jednakowy i pokrywa się z ogólnym wskaźnikiem inflacji.
· W sytuacji, gdy wzrosty cen poszczególnych grup towarów różnią się od ogólnego wskaźnika inflacji, dochody budżetu mogą nie być proporcjonalne do wzrostu przeciętnego poziomu cen; czyli mogą wystąpić zyski lub straty inflacyjne (przykład): do strat w dochodach budżetowych może dojść, gdy ceny towarów obciążonych niższymi stawkami podatków rosną powyżej ogólnego wskaźnika inflacji, zaś ceny towarów objętych wyższymi (czy normalnymi) stawkami rosną poniżej wskaźnika inflacji. Można więc powiedzieć, iż wpływ inflacji na dochody budżetowe gromadzone w formie podatków dochodowych zależy i od ich konstrukcji prawnej i od uprawianej w tej dziedzinie polityki fiskalnej.
· Podatki dochodowe pobierane według niezmiennych stawek podatkowych, a więc podatki dochodowe typu proporcjonalnego (takim jest w Polsce podatek od osób prawnych) powinny być w zasadzie niewrażliwe na inflację, o ile oczywiście podstawy opodatkowania w tym podatku, przy innych warunkach nie zmienionych, na skutek inflacji wzrastają tak samo jak ceny.
· Nieco inaczej może oddziaływać inflacja na wpływy budżetowe z podatku dochodowego o progresywnych stawkach podatkowych, czyli wzrastających wraz ze wzrostem podstawy opodatkowania. Wpływ inflacji na dochody zależy tu jednak nie tyle od progresji stawek, ile od tego, czy wraz ze wzrostem cen są zmieniane przedziały (progi) podstaw opodatkowania, których przekroczenie powoduje zastosowanie wyższych stawek podatkowych.
· W przypadku różnego rodzaju opłat stanowiących dochód budżetu inflacja staje się raczej przyczyną strat budżetowych niż zysków. Jeżeli opłaty ustalane są kwotowo (co dotyczy znacznej części opłat administracyjnych, sądowych, notarialnych), to wraz z inflacją następuje spadek ich realnej wartości i realnych dochodów budżetowych. Tak więc w pozycjach niepodatkowych dochodów budżetu należy spodziewać się raczej inflacyjnych strat niż zysków, po przeliczeniu ich na wielkości realne.
· Jeżeli zważyć, że w obszarze podatkowych dochodów budżetu zyski inflacyjne mogą wystąpić raczej wyjątkowo (zaniechanie korekt przedziałów podatkowych w podatkach typu progresywnego), to możemy generalnie uznać, że wbrew dość rozpowszechnionym opiniom inflacja po stronie dochodów budżetu w ujęciu realnym powoduje najczęściej ich ubytek.
WPŁYW NA WYDATKI
· Nieprzewidziana lub niedoszacowana inflacja może spowodować straty inflacyjne budżetu w pozycji wydatków na obsługę długu publicznego. Inflacja nie wpływa na nominalną wielkość długu publicznego. W stosunkach kredytowych w naszym kraju panuje zasada nominalizmu, zgodnie z którą kwoty należności i zobowiązań, określone w momencie powstania stosunku kredytowego, nie podlegają zmianom przez cały okres jego trwania, choćby siła nabywcza pieniądza, w którym zostały wyrażone, została zdeprecjonowana na skutek inflacji. Zmniejszenie realnej wielkości zadłużenia w efekcie deprecjacji siły nabywczej pieniądza jest inflacyjnym zyskiem dłużników i inflacyjną stratą wierzycieli. Inflacyjna deprecjacja pieniądza wywiera natomiast wpływ na wydatki budżetowe z tytułu oprocentowania długu publicznego. Nienaruszalność nominalnych kwot zobowiązań, powodująca inflacyjne straty wierzycieli, musi być rekompensowana w postaci oprocentowania długów przy zastosowaniu „realnie dodatniej stopy procentowej”, to znaczy takiej stopy procentowej, której nominalna wysokość przekracza stopę inflacji. Stosowanie tej zasady powoduje znaczny wzrost bieżących wydatków budżetowych na obsługę długu.
Podsumowując można sformułować generalną tezę, iż inflacja nie przynosi realnych korzyści budżetowi państwa:
· Nominalny wzrost dochodów budżetowych może stać się wzrostem realnym tylko wtedy, gdy w progresywnych podatkach bezpośrednich zaniecha się podwyższania górnych granic przedziałów podatkowych odpowiednio do stopy inflacji,
· Podatki pośrednie, obliczane od cen towarów i usług w stałych stawkach procentowych, w warunkach inflacji nie rosną w ujęciu realnym, podobnie jak opłaty pobierane w stałych stawkach procentowych „ad valorem”,
· Inflacja zawsze prowadzi do wzrostu wydatków na oprocentowanie długu publicznego, gdyż nominalne stopy procentowe są podwyższane conajmniej o wskaźnik spodziewanej stopy inflacji. Wzrost tych wydatków - przy innych warunkach niezmienionych prowadzi do wzrostu deficytu budżetowego i konieczności finansowania tego wzrostu deficytu przez powiększanie zadłużenia państwa.
9. Polityka fiskalna a bilans płatniczy.
Państwo narzędziami polityki fiskalnej może wpływać na równowagę w bilansie płatniczym. Środkami fiskalnymi będą cła, podatki importowe, a bezpośrednimi np. kontyngenty przywozowe. Ogólnie im niższe bariery celne dla importerów, tym bilans płatniczy ma silniejszą tendencję do wykazywania niedoborów na rachunku bieżącym (importerzy zakupią dużą ilość obcych walut w swoim kraju i wydadzą je za granicą, co spowoduje deficyt na rachunku bieżącym). Odwrotnie rozumując, im państwa znajdujące się na zewnątrz danej gospodarki mają dla jej eksporterów niższe cła (z pkt. widzenia tych państw na zewnątrz będą to oczywiście importerzy), tym więcej będzie się eksportować, a zatem napływ walut do kraju zwiększy się, co wpłynie na bilans płatniczy dodatnio, tj. będzie go kształtować w kierunku powstania nadwyżki na rachunku bieżącym.
Władze fiskalne wpływają bezpośrednio narzędziami polityki fiskalnej również na poziom inwestycji w gospodarce, zachęcając lub zniechęcając inwestorów zagranicznych do inwestowania na terenie swojego kraju. To znajduje z kolei swoje odzwierciedlenie w drugiej pozycji bilansu płatniczego, jakim jest rachunek kapitałowy. Im rząd przy stabilnej sytuacji politycznej nakłada na społeczeństwo mniejsze podatki (w szczególności podatki od przedsiębiorstw) tym większy napływ zagranicznego kapitału inwestycyjnego, co znów kształtuje bilans płatniczy w kierunku powstawania nadwyżek. I znowu, rozumując odwrotnie: gdy większe podatki, mniejsze inwestycje, czyli mniejszy napływ kapitału i deficyt na rachunku kapitałowym.
III. POLITYKA FISKALNA W POLSCE W OKRESIE TRANSFORMACJI.
1. Doktrynalne uwarunkowania polityki fiskalnej.
Dla realizacji głównych celów polityki fiskalnej: zaspokojenia popytu władz publicznych na pieniądz, realizacji założeń odnośnie polityki wydatków publicznych, potrzebne są:
a. dobrze skonstruowany i rozwinięty system podatkowy,
b. skuteczny aparat skarbowy,
c. sprawne procedury legislacyjne,
d. dobrze rozwinięte instytucje publiczne.
ad. a.
Od jakości i stopnia rozwoju systemu podatkowego (podatki pośrednie czy bezpośrednie) zależy możliwość stymulacyjnego lub hamującego oddziaływania na aktywność podmiotów.
ad.b.
Warunkiem skutecznej polityki fiskalnej jest sprawnie działający aparat skarbowy, na który składają się zarówno jednostki skarbowe wymierzające i egzekwujące należności skarbowe, jak i jednostki kontroli skarbowej. Aparat skarbowy z natury rzeczy narażony jest na korupcję, dlatego państwo zapewnie pracownikom tej sfery wysokie dochody.
ad.c.
Ustawodawcy powinni mieć możliwość szybkiego przeprowadzania zmian w regulacjach systemu podatkowego, aby według własnej wizji odpowiadać na zmieniające się warunki w gospodarce.
ad. d.
Warunkiem skutecznej polityki fiskalnej są także sprawnie działające instytucje publiczne, tj. te, które wydatkują dane środki na określone cele. Są to np.: biura pośrednictwa pracy, instytucje organizujące i nadzorujące zamówienia publiczne itp.
2. Koncepcja konserwatyzmu fiskalnego.
Konserwatyzm fiskalny zaleca aby budżet państwa był jak najmniejszy. J.B. Say: „podatek jest ciężarem nie tylko z
prywatnego lecz także społecznego punktu widzenia”.
Koncepcja małego budżetu oznacza, że powinien on być tworzony do takiej wysokości, która pozwala finansować ewidentne zadania publiczne państwa a zwłaszcza zapewnienie ładu wewnętrznego i obrony narodowej.
K. f. cechuje szukanie podobieństw między gospodarstwem domowym, przedsiębiorstwem prywatnym i gospodarstwem publicznym.
Przeznaczenie zaciągniętych pożyczek:
Jeżeli nie uda się uniknąć deficytu budżetowego, musi być on bezwzględnie przeznaczony na finansowanie rozwoju gospodarczego. Pożyczki te powinny być zaciągane w ramach operacji długoterminowych, tak aby nie zmniejszać bieżących kapitałów potrzebnych przedsiębiorstwom prywatnym. Pożyczki te powinny być jak najszybciej spłacone, aby nie zwiększać kosztów obsługi długu.
4 założenia konserwatyzmu fiskalnego:
1) równowaga ekonomiczna gospodarki,
2) równość między oszczędnościami i inwestycjami,
3) komplementarność między konsumpcją i oszczędnościami,
4) stała suma oszczędności w warunkach równowagi ekonomicznej.
Neutralność podatkowa (pierwotnie nawet absolutna), głoszona była w XIX w. przez Paul Leroy-Beaulieu czy
Rene Stourm. Zakłada ona, iż rząd nie próbuje ingerować za pomocą podatków ani w rozkład dochodów ani naturalny proces alokacji zasobów; państwo nie powinno ani stymulować, ani protegować, ani ograniczać niczego, co legalne. N.p. jest elementem koncepcji konserwatyzmu fiskalnego.
2.4. Przeciwdziałanie monetyzacji deficytu budżetowego (dodruku pieniądza).
· Rząd może finansować deficyt budżetowy przez zaciągnięcie pożyczki - emituje obligacje (trzeba jednak pamiętać iż kosztami obsługi tego długu, tj. odsetkami od pożyczonego przez rząd kapitału zawsze zostają obarczeni podatnicy. Rząd bowiem nie prowadzi przecież działalności gospodarczej tak, jak robi to przedsiębiorca i jego bezwzględnie głównym źródłem dochodu są zawsze podatki).
· Może też sprzedać swoje obligacje bankowi centralnemu, który w celu ich zakupienia dostarczy dodatkową ilość pieniądza. Rząd wykorzysta te pieniądze na pokrycie deficytu. Jest to wówczas równoznaczne z drukowaniem pieniędzy na pokrycie deficytu budżetowego.
· Rząd decyduje się na monetyzację deficytu, gdy nie ma możliwości pożyczania (tzn., gdy nie może sprzedać obligacji). Kiedy może się to zdarzyć? Na przykład: Gdy deficit jest bardzo duży i rząd nie może znaleźć chętnych na kupno obligacji. Skutek - monetyzacja deficytu, dodruk pieniędzy i...wyższa inflacja.
3. Realizacja polityki fiskalnej w polskim systemie podatkowym.
3.1. Zakres redystrybucji PKB w Polsce.
Zakres redystrybucji PKB oznacza jaki procent produktu krajowego brutto zostaje zwydatkowany przez system finansów publicznych. W 2002 r. zakres ten wyniósł 43% PKB.
3.2. Struktura dochodów publicznych - różne przekroje (tabela w ksero)
3.3. Struktura wydatków publicznych - różne przekroje (tabela w ksero)
3.3.2. Koncepcja wydatków sztywnych.
Wydatki sztywne to wydatki, których poziomu nie da się zmienić, które państwo w danym roku budżetowym musi bezwzględnie ponieść; obowiązek ponoszenia przez władze publiczne wydatków sztywnych jest bardziej rygorystyczny niż ponoszenia wydatków stałych. Najczęściej za wydatki sztywne uważa się wydatki związane z obsługą długu publicznego. Nieprzeznaczenie wydatków na te cele oznaczałoby zachwianie wiarygodności władz publicznych na rynkach pożyczkowych, co utrudniłoby państwu zaciąganie pożyczek w przyszłości, a także wywołałoby szereg innych negatywnych skutków związanych z podważaniem zaufania obywateli do instytucji państwa.
W polskich warunkach do wydatków sztywnych zalicza się także wydatki na finansowanie deficytu funduszy ubezpieczeń społecznych. Cofnięcie dotacji z budżetu państwa na rzecz tychże funduszy groziłoby załamaniem się systemu ubezpieczeń społecznych.
3.3.2 Wydatki prorozwojowe.
Wydatki prorozwojowe to wydatki mające za zadanie stymulować rozwój w różnych sferach gospodarki. Przykładowo będą to wydatki na:
- na oświatę i naukę,
- szkolnictwo wyższe,
- badania naukowe.
· W Polsce w latach 1996-1997 udział wydatków prorozwojowych w ogólnej sumie wydatków uznaje się za zbyt mały,
· W. prorozwojowe jako % PKB w poszczególnych latach:
- 1993: 5.2
- 1994: 5.5
- 1995: 5.3
- 1996: 5.2
- 1997: 5.1
4. Przychody z prywatyzacji - skala, przeznaczenie (tablica 3).
Udział przychodów z prywatyzacji w ogólnej sumie przychodów nie jest imponujący: wyniósł on 5% w roku 1997, natomiast planowanych dochodach budżetu na rok 1998 pozycja ta już nie występuje; jest to skutek zmiany w metodzie liczenia salda budżetu państwa. Dochody z prywatyzacji zyskały status przychodów i po odliczeniu kosztów związanych z prywatyzacją (przychody netto) będą przeznaczane na finansowanie długu publicznego i finansowe wsparcie reformy emerytalno-rentowej.
5. Podstawowe wielkości oraz wskaźniki ekonomiczne i finansowe Polski.
Podstawowe wskaźniki makroekonomiczne:Produkt krajowy brutto, stopa bezrobocia,stopa inflacji, podaż pieniądza
Okres Produkt Krajowy Brutto (a) Stopa bezrobocia [%] (b,c) Stopa inflacji I [%] (e) Stopa inflacji II [%] (f) Podaż pieniądza M1 (b,d) Podaż pieniądza M2 (b,d)
2004 01 - 20.6 1.7 0.4 152.5 331.7
2003 12 104.7 18.0 1.7 0.2 158.1 337.8
2003 01 - 18.7 0.5 0.4 129.8 315.4
2002 12 102.2 18.1 0.8 0.1 136.3 319.8
2002 01 - 18.0 3.4 0.8 98.3 328.5
2001 12 100.2 17.4 3.6 0.2 104.0 334.7
2001 01 - 15.7 7.4 0.8 89.4 292.6
2000 12 102.4 15.0 8.5 0.2 93.8 294.4
2000 01 - 13.7 10.1 1.8 90.6 255.3
1999 12 106.2 13.0 9.8 0.9 99.4 263.5
1999 01 - 11.4 6.9 1.5 79.3 221.8
1998 12 102.9 10.4 8.6 0.4 81.5 220.8
1998 01 - 10.8 13.6 3.1 67.3 175.7
Uwagi:
a) W tablicach podano okresy miesięczne, w przypadku braku informacji podano dane kwartalne
b) Stan na koniec okresu
c) Udział bezrobotnych w cywilnej ludności aktywnej zawodowo
d) Podaż pieniądza M1 obejmuje:
- pieniądz gotówkowy w obiegu (poza kasami banków);
- depozyty bieżące (łącznie z rachunkami inwestycyjnymi w bankowych biurach maklerskich) złotowe i walutowe osób prywatnych, podmiotów gospodarczych sektora niefinasowego i niebankowych instytucji finansowych oraz książeczki oszczędnościowe a'vista. Do końca 1996 r. depozyty walutowe oraz książeczki oszczędnościowe a'vista ujmowane były wyłącznie w M2.
e) Inflacja I - względem analogicznego miesiąca roku poprzedniego
f) Inflacja IV - wskaźnik inflacji średniorocznej (średnia inflacji I z ostatnich 12 miesięcy)
Podaż pieniądza M2 obejmuje:
- pieniądz gotówkowy w obiegu (poza kasami banków);
- zobowiązania złotówkowe wobec osób prywatnych i podmiotów gospodarczych; zalicza się tu: złotowe depozyty bieżące, złotowe depozyty terminowe i zablokowane oraz złotową część kategorii: bony oszczędnościowe i certyfikaty depozytowe (niezbywalne), pożyczki otrzymane od funduszy i fundacji niefinansowych, kredyty i pożyczki otrzymane od niebankowych instytucji finansowych, zobowiązania z tytułu sprzedaży papierów wartościowych z udzielonym przyrzeczeniem odkupu;
- zobowiązania walutowe wobec osób prywatnych i podmiotów gospodarczych; zalicza się tu: walutowe depozyty bieżące, walutowe depozyty terminowe i zablokowane oraz walutową część kategorii: bony oszczędnościowe i certyfikaty depozytowe (niezbywalne), pożyczki otrzymane od funduszy i fundacji niefinansowych, kredyty i pożyczki otrzymane od niebankowych instytucji finansowych, zobowiązania z tytułu sprzedaży papierów wartościowych z udzielonym przyrzeczeniem odkupu.
Źródło: GUS
6. Deficyty budżetowe - wielkość, struktura, źródła finansowania.
Deficyt budżetowy, niedobór dochodów budżetu państwa w stosunku do jego wydatków (inaczej - nadwyżka wydatków nad dochodami). Źródłami finansowania deficytu budżetowego mogą być:
- kredyty bankowe udzielane przez bank centralny,
- emisja papierów wartościowych (obligacji, weksli, bonów skarbowych),
- podwyższenie stopy podatkowej,
- a w ostateczności dodatkowa emisja pieniądza.
Przekroczenie jego "bezpiecznej" granicy (5% produktu narodowego brutto) może wywołać poważne zaburzenia w gospodarce (inflacja).
Deficyt budż. nie jest tylko rachunkowym wynikiem działaln. państwa w sferze finans. publ., ma także treść ekonomiczną. Rozpoznanie tej treści jest trudne ze wzgl.:
1) 1 rok - czyli czas, na jaki sporządza się budżet - jest zbyt krótki, by ocenić przyczyny zjawiska;
2) rok budżet. nie przystaje na ogół do cyklu koniunkturalnego, a poszczególne fazy cyklu wpływają na dochody i wydatki budżetowe;
3) deficyt może dotyczyć budżetów bieżących, majątkowych, zwyczajnych i nadzwyczajnych; kwestia, jak interpret. ewent. deficyt poszczeg. rodzajów budżetów i związki między saldami tych budżetów;
4) deficyt nie dotyczy tylko budżetu centralnego, ale całego systemu funduszy publ.; transfery między budż. centr. a budż. samorząd. i funduszami ubezp. społecznych;
5) deficyt jest związ. w pewnym stopniu z polityką monetarną państwa, np.wysoka stopa % → niższa aktywn. gospod. → niższe wpływy z podatków;
6) stan budżetu centr. jest pod wpływem otoczenia zewn.: kształt. się kursu waluty krajowej; wynika to z faktu, że zagran. zakupy publ. są finans. z budżetu, oraz z tego, że zadłużenie państwa może być zadłużeniem zagranicznym.
Analiza przyczyn i treści deficytu powinna dać odpowiedź na 1, ogromnie ważne pytanie;-)): czy deficyt jest skutkiem procesów gospod., których nie można było przewidzieć, czy jest wynikiem świadomej polityki państwa.
Ekonomiczne rodzaje deficytu budżetowego:
Ekonomiści zaproponowali rozróżnienie 3 rodzajów deficytu budżet.:
1) deficyt rzeczywisty - faktyczna różnica między wydatkami i dochodami w danym okresie budżet.
2) deficyt strukturalny - wielkość symulowana, hipotetyczna, powstająca, gdyby dochody i wydatki były realizowane przy pełnym wykorzystaniu zdolności wytwórczych gospodarki.
3) deficyt cykliczny - rezultat cyklu koniunkturalnego (ożywienia lub recesji), wpływ. na dochody i wydatki, w warunkach niepełnego wykorzyst. zdolności wytwórczych.
Deficyt cykliczny zawsze różni się od rzeczywistego i strukturalnego! Jest on konsekwencją stosowania automatycznych stabilizatorów koniunktury.
7. Dług publiczny.
Dług publiczny, dług państwowy, suma nie spłaconych przez rząd lub in. związki publicznoprawne zobowiązań zarówno wobec wierzycieli krajowych, jak i zagranicznych. Zobowiązania te mogą mieć charakter krótko- (do 1 roku), średnio- (do 10-15 lat) lub długoterminowy (powyżej 15 lat).
Główną przyczyną powstawania długu publicznego jest kumulowanie się występujących w kolejnych latach deficytów budżetowych, na sfinansowanie których wymienione instytucje emitują papiery wartościowe (np. obligacje, bony, weksle) lub zaciągają kredyty i pożyczki.
Elementami długu publicznego mogą być również kredyty zaciągane przez skarb państwa lub instytucje władzy terytorialnej na inwestycje infrastrukturalne lub produkcyjne, salda międzypaństwowych rozliczeń majątkowych, dotacje, odszkodowania za wywłaszczone mienie (np. w związku z nacjonalizacją niektórych dziedzin gospodarowania), odszkodowania wojenne i in.
Wierzycielami krajowego długu publicznego mogą być krajowe instytucje finansowe, in. podmioty gospodarcze oraz osoby fizyczne. Pożyczkodawcami zagranicznymi są z reguły państwowe i komercyjne instytucje finansowe. Zapewnienie równowagi finansów publicznych wymaga, aby długu publiczny nie przekroczył kwoty 60% produktu krajowego brutto, koszty rocznej obsługi (spłaty rat kapitałowych i odsetek) długu krajowego stanowiły nie więcej niż 10% rocznych wydatków budżetu państwa, długu zagranicznego zaś nie więcej niż 25% wpływów z eksportu. Nadmierny długu publicznego osłabia bowiem aktywność gospodarki.
W celu zmniejszenia uciążliwości długu publicznego dla budżetu i gospodarki rząd może podjąć działania zmierzające do konwersji długu (negocjacje z wierzycielami, zwł. zagranicznymi, w sprawie częściowego umorzenia, wydłużenia okresu spłat, obniżenia oprocentowania), ogłosić moratorium, tzn. zawiesić okresowo obsługę długu lub repudiację, tzn. całkowicie zaniechać spłaty długu, uznać go za niebyły.
7.1. Wielkość długu i przyczyny jego zmian.
Dług publiczny przekroczył 50 proc. PKB.
Państwowy dług publiczny, powiększony o przewidywane wypłaty z poręczeń i gwarancji, w 2003 roku wyniósł 420,05 mld zł, czyli 51,6 proc. PKB, i przekroczył tym samym pierwszy próg ostrożnościowy - poinformowało w poniedziałek Ministerstwo Finansów.
"Państwowy dług publiczny na koniec 2003 roku wyniósł 408,64 mld zł, natomiast powiększony o przewidywane wypłaty z tytułu gwarancji i poręczeń udzielonych przez podmioty należące do sektora finansów publicznych 420,05 mld zł" - napisało ministerstwo w komunikacie.
"Wyrażony w relacji do produktu krajowego brutto (...) wyniósł odpowiednio 50,2 proc. oraz 51,6 proc." - głosi komunikat. Dług publiczny powiększony o przewidywane wypłaty z gwarancji i poręczeń w 2002 r. wynosił 364,75 mld zł, czyli około 47,2 %., wobec 311,6 mld zł i 41,5% w 2001 r.
Przekroczenie w 2003 roku przez poziom długu pierwszego progu ostrożnościowego (50 proc. PKB) oznacza, że rząd musi przygotować na 2005 rok taki budżet, w którym relacja deficytu do dochodów nie będzie wyższa niż w tegorocznym.
Zgodnie z ustawą o finansach publicznych, gdy dług przekroczy 55 proc. PKB, to kolejny budżet musi zapewniać spadek stosunku długu do PKB. Jeśli dług wyniesie 60 proc. PKB albo będzie wyższy, to w kolejnym budżecie państwa i w budżetach samorządów wydatki nie mogą przekraczać dochodów. Skarb Państwa nie może też już udzielać poręczeń i gwarancji.
Poniżej tabela przedstawiająca zadłużenie sektora finansów publicznych na koniec 2003 roku:
w mln zł w proc. PKB
państwowy dług publiczny powiększony o kwotę przewidywanych wypłat z tytułu poręczeń i gwarancji udzielonych przez podmioty sektora finansów publicznych 420.049,9 51,6
państwowy dług publiczny 408.640,5 50,2
dług Skarbu Państwa 378.943,8 46,5
Dług publiczny można podzielić na:
- globalny dług publiczny, obejmujący dług państwa, dług samorządów oraz innych związków publicznoprawnych,
- wewnętrzny (krajowy) dług publiczny,
- zewnętrzny (zagraniczny) dług publiczny.
Podział długu publicznego na dług wewnętrzny i dług zewnętrzny jest istotny zarówno przy zaciąganiu pożyczek przez władze publiczne, jak i przy spłacie rat kapitałowych oraz odsetek. W wyniku pożyczkowej aktywności państwa w układzie kraj-zagranica następuje redystrybucja dochodów z tytułu kosztów obsługi długu. Stąd też ważne jest, czy ponoszone przez władze publiczne (podatnika) koszty są dochodem podmiotów krajowych - np. banków komercyjnych, inwestorów instytucjonalnych (funduszy powierniczych), gospodarstw domowych - czy zagranicznych. Dochody te mogą sprzyjać wzrostowi gospodarczemu, gdyż tworzą popyt w gospodarce, w przypadku banków zwiększają ich siłę kredytową. Z drugiej jednak strony władze publiczne mogą się kierować wyłącznie kryterium ceny pozyskania pożyczki, a tam może być korzystniejsza w przypadku pożyczek zaganicznych. Władze publiczne - przewidując różnorakie skutki publiczne - stoją więc wobec dylematu: pożyczać na krajowych czy zagranicznych rynkach finansowych.
W rozstrzyganiu tego dylematu uwzględnia się także możliwości pożyczkowe krajowych rynków finansowych.
7.5 Koszty obsługi długu.
Tablica 9 - pozycja „Finanse”.
Na koszty związane z obsługą długu krajowego składają się:
- koszty obsługi długu krajowego,
- koszty obsługi długu zagranicznego.
W 1997 r. globalne wydatki na obsługę długu wyniosły
Wydadtki globalne (w mln zł): 16 278 (w proc.): 100,0 %
- obsługa długu krajowego 12 595 77,4 %
- obsługa długu zagranicznego 3 683 22,6 %
Na wydatki związane z obsługą zadłużenia krajowego w 1997 r. złożyły się (w mln zł):
1. koszty obsługi skarbowych papierów wartościowych 12 391
2. wydatki w tytułu spłaty poręczonych przez ministra finansów kredytów bankowych 197
3. pozostałe wydatki 7
Struktura naważniejszej pozycji wydatków, tj. kosztów obsługi SPW (skarbowych papierów wartościowych) w 1997 r. była następująca:
1. dyskonto bonów skarbowych 45,6
2. dyskonto i odsetki od obligacji „aktywnych” 37,7
3. odsetki od obligacji „pasywnych” 15,6
4. odsetki od kredytów infrastrukturalnych 0,5
5. odsetki od kredytu powodziowego 0,6
Inne istotne czynniki wpływające na wielkość długu publicznego:
· sytuacja na rynkach finansowych oraz kształtowanie się kursów walutowych (stopy procentowe, kursy walutowe),
· struktura sprzedawanych bonów skarbowych (im więcej bonów długoterminowych, czyli najbardziej rentownych, np. 52 tygodniowych, tym większe koszty odsetek, czyli obsługi długu).
Wydatki na obsługę zadłużenia zagranicznego w 1997 r. dotyczyły przede wszystkim zapłaty odsetek (w mln zł):
1. wobec Klubu Paryskiego, 2077
2. wobec Klubu Londyńskiego, 1077
3. od kredytów zaciągniętych w Banku Światowym, 315
4. od obligacji wyemitowanych za granicą 140
5. pozostałe 66
Razem 3675
OBSŁUGA DŁUGU W 04 POCHŁONIE 27 MLD ZŁ
Rząd zaplanował w 2004 roku wydatki na obsługę długu w wysokości 26,98 mld zł, wobec 26,1 mld zł planowanych na ten rok. "Obsługa długu krajowego w 2004 roku wyniesie 21,044 mld zł a zagranicznego 5,94 mld zł" - powiedziała Wasilewska-Trenkner dziennikarzom. W tym roku rząd planował na obsługę długu zagranicznego 4,7 mld zł, a krajowego 21,4 mld zł.
7.6. Perspektywy rozwiązywania polskiego długu publicznego.
Pełne koszty obsługi długu w następnych latach będą rosły jeszcze szybciej od dynamiki dochodów budżetowych. Wywoła to zwiększone obciążenie budżetu tymi kosztami ponad wskaźnik obecny. Obsługa długu zatem w istotnym stopniu ogranicza wielkość wydatków budżetu na wszystkie inne dziedziny finansowane przez państwo.
Ograniczenie negatywnych skutków wysokiego długu publicznego wymaga stopniowego zmniejszania deficytu budżetowego głównie drogą racjonalizowania wydatków i dyscyplinowania poboru dochodów państwa, a także - obniżania kosztów płaconych odsetek. Nie pozwala też na obniżanie obciążeń podatkowych, tak w odniesieniu do osób fizycznych, jak i prawnych, jeśli nie chcemy stworzyć sytuacji niebezpiecznych dla prawidłowego funkcjonowania społeczeństwa i państwa. Niebezpieczeństwo może wynikać z odczuwalnego pogorszenia zakresu zaspokajania istotnych potrzeb społecznych finansowanych ze środków publicznych.
8. Należności Skarbu Państwa.
Odnośnie należności Skarbu Państwa trzeba mieć na uwadze następujące zagadnienia:
1. W jakim stopniu zaległości podatkowe wobec skrabu państwa naruszają zasadę powszechności podatkowej i
równości podatników wobec prawa, co nie tylko jest ważne dla wydajności dochodowej (podatkowej) i
ostatecznego wyniku budżetu państwa, ale także jest ważnym kryterium oceny rzeczywistego rozkładu ciężarów
podatkowych,
2. w jakim stopniu zaległości podatkowe oznaczają korektę redystrybucji dochodów w stosunku do redystrybucji
określonej przez prawo podatkowe i budżetowe,
3. jak operatywny jest aparat skarbowy (Izby Skarbowe, Urzędy Skarbowe, Urzędy Kontroli Skarbowej) w ustalaniu i egzekwowaniu należności podatkowych,
4. czy w egzekwowaniu należności podatkowych stosowany jest bezwzględny fiskalizm, czy też zróżnicowane i racjonalne podejście, tak aby stworzyć szansę wyjścia z długów bez doprowadzania podatników do bankructwa,
5. w jakim zakresie należności są wykorzystywane w polityce fiskalnej państwa (co przejawia się w ewentualnym umarzaniu, w całości lub w części, zaległości z tytułu podatków oraz innych zaległości wobec skarbu państwa),
6. jaki byłby stan budżetu, stan jego dochodów i salda, gdyby należności nie przyrastały.
Należności SP od 1992 r.: stan na 31 grudnia (w mld zł)
Wyszczególnienie 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999
Należności SP 9,7 14,1 17,2 23,8 21,4 23,1 24,5 26,6
Zaległości podatkowe i niepodatkowe 4,4 6,6 7,0 7,6 8,0 8,2 8,3 8,5
Nal. z tyt. odsetek od kredyt. mieszk. 1,3 2,2 2,8 7,4 6,1 6,7 7,2 7,3
Nal. z tyt. poręczonych i spłac. kredyt. 0,6 1,1 1,4 1,7 1,4 1,6 2,0 2,9
Nal. z tyt. spłaty kreydtów MBI 0,0 0,1 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0
Należności zagraniczne 1,3 2,0 2,4 2,4 2,9 3,6 3,6 4,1
Nal. zagr. z tyt. jedn. rozrachunkowych 2,1 2,1 2,1 2,1 0,3 0,1 0,0 0,0
Należności z tytułu collaterali 0,0 0,0 1,5 2,3 2,2 2,3 2,9 3,2
Nal. z tyt. odpożyczania kredyt. Banku św. 0,0 0,0 0,0 0,1 0,3 0,5 0,5 0,5
Inne należności (Orbis SA i KUKE) 0,0 0,0 0,0 0,2 0,2 0,1 0,0 0,1
Należności SP od 1992 r.: stan na 31 XII (jako % dochodów budżetu i % PKB)
Wyszczególnienie 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999
Nal. SP jako % dochodów budżetu 30,9 30,5 27,2 28,5 21,5 19,2 18,9 20,6
Zaległości podatkowe i niepodatkowe 13,9 14,3 11,2 9,0 8,0 6,8 6,4 6,6
Nal. z tyt. odsetek od kredyt. mieszk. 4,0 4,9 4,5 8,9 6,1 5,6 5,6 5,6
Nal. z tyt. poręczonych i spłac. kredyt. 2,0 2,3 2,2 2,1 1,4 1,3 1,5 2,2
Nal. z tyt. spłaty kreydtów MBI 0,0 0,2 0,1 0,1 0,0 0,0 0,0 0,0
Należności zagraniczne 4,5 4,2 3,7 2,9 2,9 3,0 2,8 3,2
Nal. zagr. z tyt. jedn. rozrachunkowych 6,5 4,6 3,3 2,5 0,3 0,1 0,0 0,0
Należności z tytułu collaterali 0,0 0,0 2,7 2,7 2,3 2,0 2,2 2,5
Nal. z tyt. odpożyczania kredyt. Banku św. 0,0 0,0 0,0 0,2 0,2 0,4 0,3 0,4
Inne należności (Orbis SA i KUKE) 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,1 0,1
Należności SP jako % PKB 8,4 9,0 8,2 8,3 5,9 5,2 4,7 4,5
9. Poręczenia i gwarancje SP.
Poręczenia i gwarancje Skarbu Państwa.
Ogólna charakterystyka.
Skarb Państwa może udzielać poręczeń i gwarancji:
- spłaty kredytów,
- wykonania zobowiązań wynikających z obligacji,
- wykonania zobowiązań wynikających z transakcji zabezpieczających przed ryzykiem zmiany stopy procentowej lub
ryzykiem walutowym, związanych z poręczonym lub gwarantowanym przez Skarb Państwa kredytem lub emisją
obligacji.
- poręczeń wypłaty odszkodowania za zniszczone, uszkodzone lub skradzione eksponaty wystawowe.
Poręczenia i gwarancje udzielane są w ramach łącznego limitu określanego corocznie w ustawie budżetowej.
Zgodnie z przepisami ustawy z dnia 8 maja 1997 r. o poręczeniach i gwarancjach udzielanych przez Skarb Państwa oraz niektóre osoby prawne (Dz.U. Nr 79, poz. 484, z późn. zm.) minister właściwy do spraw finansów publicznych lub Rada Ministrów mogą udzielać w imieniu Skarbu Państwa:
· poręczeń lub gwarancji pod warunkiem przeznaczenia objętego nimi kredytu lub środków pochodzących z emisji obligacji na finansowanie przedsięwzięć inwestycyjnych zapewniających:
- rozwój lub utrzymanie infrastruktury,
- rozwój eksportu dóbr i usług,
- ochronę środowiska,
- tworzenie nowych miejsc pracy związanych z daną inwestycją w ramach pomocy regionalnej,
- wdrożenie nowych rozwiązań technicznych lub technologicznych będących wynikiem badań naukowych
lub prac rozwojowych,
- restrukturyzację przedsiębiorstw;
Ponadto, poręczeń lub gwarancji pod warunkiem przeznaczenia objętego nimi kredytu lub środków pochodzących z emisji obligacji na:
· finansowanie zakupu materiałów lub wyrobów got., przeznaczonych na realizację przedsięwzięć
polegających na wykonaniu dóbr inwest. na eksp., o wartości kontraktowej powyżej 10 mln EURO,
· zasilenie funduszy utworzonych na mocy odrębnych ustaw w Banku Gospodarstwa Krajowego, jeżeli środki przeznaczone na spłatę kredytu pochodzą ze źródeł innych niż budżet państwa, z wyłączeniem środków budżetu państwa, które zostały wydatkowane na dopłaty do kredytu objętego preferencyjnym oprocentowaniem,
· utworzenie przez banki linii kredytowych w celu:
a. finansowania przedsięwzięć inwestycyjnych jednostek samorządu terytorialnego oraz małych i średnich przedsiębiorców,
b. współfinansowania programów lub projektów w ramach programów pomocowych Unii Europejskiej,
· spłatę objętego już poręczeniem lub gwarancją Skarbu Państwa kredytu wraz z odsetkami i innymi kosztami bezpośrednio związanymi z tym kredytem (poręczenie lub gwarancja tego typu może być udzielona jednokrotnie).
· na wniosek ministra właściwego do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego, nierezydentom poręczeń wypłat odszkodowania z tytułu zniszczenia, uszkodzenia lub kradzieży nie ubezpieczonych eksponatów, składających się na wystawę artystyczną organizowaną w Rzeczypospolitej Polskiej, jeżeli łączna wartość eksponatów przekracza 500 tys. EURO.
Ponadto, poręczenia i gwarancje Skarbu Państwa mogą być także udzielane na mocy ustaw szczególnych -
np. ustawa z dnia 27 października 1994 r. o autostradach płatnych (Dz.U. Nr 110, poz. 1192 z 2001 r., z późn. zm.), ustawa z dnia 8 września 2000 roku o komercjalizacji, restrukturyzacji i prywatyzacji przedsiębiorstwa państwowego "Polskie Koleje Państwowe" (Dz.U. Nr 84, poz. 948 z 2000 r., z późn. zm.), ustawa z dnia 29 listopada 2000 r. o objęciu poręczeniami Skarbu Państwa spłaty niektórych kredytów mieszkaniowych (Dz.U. Nr 122, poz. 1310 z 2000 r.), ustawa z dnia 24 sierpnia 2001 r. o restrukturyzacji hutnictwa żelaza i stali.
Zasady udzielania poręczeń i gwarancji Skarbu Państwa
Powyższe poręczenia i gwarancje Skarbu Państwa, za wyjątkiem poręczeń wypłat odszkodowań za zniszczone, uszkodzone lub skradzione eksponaty wystawowe, udzielane są na następujących zasadach:
1. o uzyskanie poręczenia lub gwarancji mogą ubiegać się podmioty bez względu na formę prawną oraz strukturę własności,
2. wnioskowana kwota poręczenia lub gwarancji Skarbu Państwa musi przekraczać 5 mln EURO;
3. decyzja o udzieleniu lub odmowie udzielenia poręczenia lub gwarancji jest podejmowana w oparciu o analizę finansową przedsięwzięcia oraz analizę sytuacji ekonomiczno-finansowej podmiotu, za którego zobowiązania ma być udzielone poręczenie lub gwarancja, których celem jest weryfikacja zdolności tego podmiotu do spłaty kredytu lub pożyczki zabezpieczonej poręczeniem lub gwarancją;
4. poręczenia i gwarancje mogą być udzielane pod warunkiem, iż z analizy złożonego wniosku o udzielenie poręczenia lub gwarancji nie wynika niezdolność podmiotu do spłaty zobowiązań objętych poręczeniem lub gwarancją;
5. poręczenia i gwarancje są terminowe i udzielane do kwoty z góry oznaczonej; Rada Ministrów, na wniosek ministra właściwego do spraw finansów publicznych, może odstąpić od tego wymogu w przypadku poręczenia lub gwarancji udzielanych międzynarodowej instytucji finansowej, której Rzeczpospolita Polska jest członkiem lub z którą podpisała umowę o współpracy;
6. skuteczność udzielonego poręczenia lub gwarancji jest uzależniona od wniesienia opłaty prowizyjnej w wysokości uzależnionej od kwoty objętej poręczeniem lub gwarancją;
7. warunkiem udzielenia poręczenia lub gwarancji jest ustanowienie przez dłużnika zabezpieczenia na rzecz Skarbu Państwa na wypadek roszczeń wynikających z tytułu wykonania obowiązków poręczyciela lub gwaranta;
8. obowiązuje zasada podziału ryzyka: poręczenia i gwarancje mogą być udzielane do wysokości 60% pozostającej do spłaty kwoty kredytu wraz z odsetkami lub 60% zobowiązań wynikających z emisji obligacji. Wyjątkowo, w przypadku przedsięwzięcia o szczególnym znaczeniu dla gospodarki narodowej, Rada Ministrów może udzielić poręczenia lub gwarancji do wartości wyższej niż 60%;
9. poręczenia i gwarancje Skarbu Państwa jak i państwowych osób prawnych muszą być udzielane z uwzględnieniem przepisów ustawy z dnia 27 lipca 2002 r. o warunkach dopuszczalności i nadzorowaniu pomocy publicznej dla przedsiębiorców (Dz.U. Nr 141, poz. 1177).
Wykaz poręczeń i gwarancji Skarbu Państwa udzielonych w 2003 r. przedstawia poniższa tabela:
Kredytobiorca/ Wnioskodawca Kredytodawca Kwota objęta poręczeniem lub gwarancją w zł Ustawa / uchwała Rady Ministrów Data podpisania umowy poręczenia / gwarancji Organ udzielający poręczenia / gwarancji
Gwarancje i poręczenia krajowe
Stocznia Szczecińska Nowa Sp. z o.o. Bank Handlowyw Warszawie S.A. 82 486 230 216/2002z dnia 29.10.2002r. 08.01.03r. Rada Ministrów
WalcowniaRur "Jedność" Sp. z o.o. ING Bank Śląski S.A.działający jako Przedstawiciel Konsorcjum Bankowego 23 540 225 112/2002z dnia 04.06.2002r. 28.01.03r. Rada Ministrów
Stocznia Szczecińska Nowa Sp. z o.o. PKO Bank Polski w Warszawie S.A. 149 000 000 160/2002z dnia 06.08.2002r. 03.03.03r. Rada Ministrów
Stocznia Szczecińska Nowa Sp. z o.o. Bank Polska Kasa Opieki S.A. 81 832 130 47/2003z dnia 11.03.2003r. 29.04.03r. Rada Ministrów
Stocznia Szczecińska Nowa Sp. z o.o. Bank MHB Bank Polska S.A. 41 761 318 121/2003z dnia 13.05.2003r. 12.06.03r. Rada Ministrów
Stocznia Szczecińska Nowa Sp. z o.o. Bank Handlowy w Warszawie S.A. 91 557 414 120/2003z dnia 13.05.2003r. 25.06.03r. Rada Ministrów
Stocznia Szczecińska Nowa Sp. z o.o. Bank Polska Kasa Opieki S.A. 134 724 060 122/2003z dnia 13.05.2003r. 16.07.03r. Rada Ministrów
Agencja Rynku Rolnego Kredyt Bank S.A. 441 914 000 187/2003z dnia 23.07.2003 r. 31.07.03r. Rada Ministrów
Agencja Rynku Rolnego Kredyt Bank S.A. 57 787 000 187/2003z dnia 23.07.2003r. 31.07.03r. Rada Ministrów
Agencja Rynku Rolnego Bank Polska Kasa Opieki S.A. 29 685 000 261/2003z dnia 22.10.2003r. 02.12.03r. Rada Ministrów
Agencja Rynku Rolnego Bank Polska Kasa Opieki S.A. 83 103 000 261/2003z dnia 22.10.2003r. 02.12.03r. Rada Ministrów
Agencja Rynku Rolnego Bank Polska Kasa Opieki S.A. 118 740 000 261/2003z dnia 22.10.2003r. 02.12.03r. Rada Ministrów
Agencja Rynku Rolnego Bank Zachodni WBK S.A. 59 380 000 312/2003z dnia 09.12.2003r. 30.12.03r. Rada Ministrów
Agencja Rynku Rolnego Bank Zachodni WBK S.A. 118 760 000 312/2003z dnia 09.12.2003r. 30.12.03r. Rada Ministrów
Agencja Rynku Rolnego RabobankPolska S.A. 121 884 000 319/2003z dnia 16.12.2003r. 30.12.03r. Rada Ministrów
Stocznia Szczecińska Nowa Sp. z o.o. ABN AMRO Bank (Polska) S.A., ING Bank Śląski S.A. oraz Bank Polska Kasa Opieki S.A. 214 188 227 264/2003z dnia 23.10.2003r. 19.11.03r. Rada Ministrów
Stocznia Szczecińska Nowa Sp. z o.o. Bank Handlowy w Warszawie S.A. 180 829 700 263/2003z dnia 23.10.2003r. 19.11.03r. Rada Ministrów
Razem poręczenia i gwarancje krajowe 2 031 172 303
Gwarancje zagraniczne
Bank Gospodarstwa Krajowego Europejski Bank Inwestycyjny 185 463 600 147/2002z dnia 09.07.2003r. 03.04.03r. Rada Ministrów
Polskie Koleje Państwowe S.A. Konsorcjum Banków: WestLB AG oddział w Londynie oraz WestLB Bank Polska S.A. 1 066 978 000 213/2003z dnia 25.08.2003r. 08.09.03r. Rada Ministrów
Uniwersytet Warszawski Bank Rozwoju Rady Europy 36 013 475 247/2003z dnia 8.10.2003r. 24.10.03r. Rada Ministrów
Bank Ochrony Środowiska S.A. Bank Rozwoju Rady Europy 90 624 300 310/2003z dnia 19.12.2003r. 18/22.12.03r. Rada Ministrów
Bank Gospodarstwa Krajowego Europejski Bank Inwestycyjny 933 240 000 208/2003z dnia 19.08.2003r. 25/28.11.03r. Rada Ministrów
Razem gwarancje zagraniczne 2 312 319 375
Poręczenie wypłaty odszkodowania za zniszczony, uszkodzony lub skradziony eksponat wystawowy
Warszawska Fundacja Kultury Muzeum Literatury im. Adama Mickiewicza w Warszawie Biblioteka Polska w Paryżu 10 638 832 292/2003z dnia 18.11.2003r. 19.12.03r. Rada Ministrów
Razem poręczenia wypłaty odszkodowania za zniszczony, uszkodzony lub skradzionyeksponat wystawowy 10 638 832
Ogółem poręczenia i gwarancje 4 354 130 510
*Kwoty gwarancji i poręczeń udzielonych w walutach obcych zostały przeliczone wg średnich kursów walut obcych ogłoszone przez NBP w dniu poprzedzającym dzień podpisania umowy gwarancji/poręczenia.
10. Procedury ostrożnościowe i sanacyjne finansów publicznych.
W teorii finansów publicznych pojawiają się nurty w ramach których wysuwa się następujące postulaty pod adresem rządu:
· weryfikacja działalności Urzędów Kontroli Skarbowej z punktu widzenia ich wpływu na powiększanie dochodów budżetowych lub/i egzekwowanie należności skarbu państwa, a także skuteczności Izb Skarbowych w egzekwowaniu ujawnionych przez Urzędy Kontroli Skarbowej należności,
· analiza mechanizmu umarzania długów względem skarbu państwa (analiza ta powinna być prowadzona z pkt. widzenia wykorzystania tego instrumentu do restrukturyzacji przedsiębiorstw państwowych),
· poręczenia kredytów udzielone przez skarb państwa powinny stać się ważnym narzędziem pośredniego oddziaływania na gospodarkę (w posługiwaniu się tym instrumentem nie można wykluczyć ryzyka, że te potencjalne zobowiązania SP przekształcą się w zobowiązania realne. Są one jednak znacznie lepszym sposobem kształtowania preferowanych przez państwo dziedzin gospodarki niż bezpośrednie wydatki (dotacje) budżetowe). Należy jednak zadać sobie w ogóle pytanie, czy rząd ma prawo udzielać komukolwiek poręczeń lub gwarancji biorąc jako zabezpieczenie kieszeń podatników,
· uwzględnienie w rachunku należności i zobowiązań SP, zadłużenia jednostek budżetowych (szpitali, przychodni, szkół, przedszkoli itp.). W przeciwnym razie będzie się miało do czynienia ze świadomym zaniżaniem deficytu budżetowego, a narastające ukryte zobowiązania państwa (jednostek budżetowych) mogą się ujawnić ze wzmożoną siłą w późniejszym czasie,
W kontekście znajdywania procedur zabezpieczających równowagę w finansach publicznych na szczególną uwagę rządu zasługuje dług publiczny. Ranga problemu jakim jest DP oraz konieczność płacenia od niego odsetek znalazła swój wyraz w Ustawie o finansach publicznych (weszła w życie 1 stycznia 1999 r.). Ustanowiono tam tzw. procedury ostrożnościowe i sanacyjne. Polegają one na łącznym traktowaniu długu budżetu państwa, budżetów JST i innych podmiotów należących do sektora finansów publicznych, po wyeliminowaniu transferów zachodzących wewnątrz tego sektora. Realny DP powiększany jest o przewidywane obciążenia budżetów z tytułu udzielanych poręczeń i gwarancji. Jeżeli relacja dług publiczny/PKB jest większa niż 50% to:
a. rząd może uchwalić projekt budżetu państwa, w którym relacja deficyt budżetu państwa/PKB nie
będzie większa niż w roku poprzednim,
b. ta sama zasada odnosi się do budżetów wszystkich JST.
Jeżeli relacja dług publiczny/PKB jest większa niż 55%, ale nie przekracza jeszcze 60% to:
a. rząd przyjmuje projekt BP z deficytem, który zapewnia zmniejszenie tej relacji,
b. górne ograniczenie relacji def. budż. JST do PKB, której podstawą jest relacja między deficytem BP a dochodami BP,
jest dodatkowo korygowane współczynnikiem R.
R = (0,6 - PDP/PKB): 0,05,
gdzie:
PDP - państwowy dług publiczny powiększony o przewidywane wypłaty z tytułu poręczeń i gwarancji (wielkości te dotyczą poprzedniego roku budżetowego),
c. rząd przedstawia Sejmowi program sanacyjny, mający na celu obniżenie relacji DP - PKB,
Jeśli relacja DP - PKB jest większa niż 60%, to:
a. podmioty sektora finansów publicznych nie mogą udzielać nowych poręczeń w roku bieżącym i przyszłym,
b. obowiązuje zakaz planowania deficytu budżetowego w roku następnym (zakaz ten dotyczy również budżetów JST),
c. rząd przedstawia Sejmowi program sanacyjny (uzdrawiający).
Te dość rygorystyczne ograniczenia, zwłaszcza dla JST, łagodzi się jedynie w ten sposób, że do relacji deficyt - dochody nie wlicza się nadwyżek z lat poprzednich, a także przychodów z prywatyzacji.
Na ministrze finansów ciążą następujące obowiązki:
- zarządzanie długiem publicznym,
- nadzór nad wielkością kosztów obsługi długu,
- kontrolowanie struktury zadłużenia i wpływu działań rządu na krajowe rynki finansowe,
- opracowanie trzyletniej strategii oddziaływania na dług sektora finansów publicznych.
Szeroki i szczegółowy zakres informacji o działalności ministra finansów w obszarze długu publicznego musi być zatwierdzony przez Radę Ministrów; materiał ten przedkładany jest Sejmowi wraz z projektem ustawy budżetowej.
11. Nowy konserwatyzm fiskalny.
NEOLIBERALIZM I NOWY KONSERWATYZM FISKALNY
Instrumenty fiskalne przeniesione na instrumenty monetarne.
Monetaryści uważali za kluczową kwestię stan podaży pieniądza w gospodarce, głównie za pomocą instrumentów pośrednich, takich jak stopy procentowe, kursy walutowe, stopy rezerw obowiązkowych.
Główne założenia nowego konserwatyzmu fiskalnego:
1. Bezwzględnie zrównoważony budżet i to w okresie roku fiskalnego, a nie - jak proponowała szkoła neokeynowska -
w okresie cyklu koniunktearnego,
2. Zdecydowane ograniczenie skali redystrybucji PKB przez system FP, gdyż powoduje to efekt wypychania
zasobów gospodarczych poza obieg stricte gospodarczy, a więc nieproduktywne ich wykorzystanie,
3. Konsekwencją powyższego jest powrót do koncepcji jak najmniejszego BP przez cięcia w wydatkach nie
tylko gospodarczych, lecz także socjalnych,
4. Skutkiem tego będzie zmniejszenie ciężarów podatkowych, co oznacza powrót do koncepcji jak najniższych
podatków,
5. Z kolei zmniejszenie podatków zbliży politykę podatkową do paradygmatu konserwatyzmu fiskalnego - neutralności
podatkowej,
6. Wszystkie te działania powinny doprowadzić do radykalnego zmniejszenia długu publicznego, który według nowego
konserwatyzmu fiskalnego stał się uosobieniem wszelkiego zła, tak w wymiarze ekonomicznym ja i etycznym (obciążenie przyszłych pokoleń długami obecnej generacji)