Zaganienia
1. Periodyzacja życia ludzkiego - kryteria podziału życia na okresy
Okres to pojęcie szersze, wyodrębnione na podstawie zmian rozwojowych. Początek i koniec są bardzo określone wyznacznikami. Kryteria: Każdy etap jest dłuższy od poprzedniego, rozwój zwalnia tempo, zmiany są wolniejsze, Granice okresu nie są przypadkowe, kończy się i zaczyna szczególnym etapem (np. poród, przedszkole, szkoła) Podział życia: Okres niemowlęcy -w nim stadium noworodka (1 m)- kończy się w 1 roku gdy wchodzi w ludzkie właściwości, pojawia się kontakt, chód Poniemowlęcy (2-3 rok) - osiąga komunikacje językową, samodzielność Przedszkolny (3-7 tok) dzieli się na fazy: 3-4, 4-5,5, 5,5-7lat - osiągnięcie dojrzałości szkolnej Młodszoszkolny, wczesnoszkolny (7-11/12 rok)- faza wstępna to I klasa, i reszta, kończy się wejściem w okres pokwitania Dojrzewanie, dorastanie, adolescencji (12-18 rok) - osiągnięcie biologicznej dojrzałości Młodzieńczy (18-24/25 rok) - pełna dojrzałość psychiczna Faza pełnej dojrzałości
2. Stadium noworodka
Stadium noworodka to pierwszy miesiąc życia dziecka. Noworodkiem donoszonym nazywamy dziecko urodzone po upływie 270 dni od chwili zapłodnienia jaja. Przeciętny ciężar ciała - 2800- 3500g. Przeciętna długość ciała: 50- 52 cm. Proporcje ciała noworodka są odmienne od proporcji ciała dziecka starszego i człowieka dorosłego: głowa i mózg są stosunkowo duże, twarz stosunkowo mała, tułów długi, a kończyny krótkie. UKŁAD KOSTNY: ukształtowany, ale nie osiągnął swej ostatecznej postaci. Kości czaszki- twardsze od innych, połączone ze sobą włóknisto- chrząstkowymi spojeniami. Na sklepieniu czaszki w miejscu zetknięcia kości ciemieniowych i czołowych, znajduje się ciemiączko duże (przestrzeń wypełniona miękką tkanką włóknistą) Przestrzeń między kośćmi ciemieniowymi a kością potyliczną, wypełniona podobną tkanką włóknistą, nazywa się ciemiączkiem małym. Układ krążenia, , krwionośny, przewód pokarmowy, układ moczowy ulegają w pierwszych miesiącach przekształceniom. UKŁAD MIĘŚNIOWY: ukształtowany w zasadniczych zarysach, nie jest jeszcze rozwinięty. Dwie cechy charakteryzują leżącego noworodka: asymetria oraz tendencja do przewagi zginaczy. Gdy noworodek leży na plecach , głowa jego zawsze/ prawie zawsze/ zwrócona w prawą/ lewą stronę, a kończyny ułożone w sposób asymetryczny. Zdrowy noworodek położony na brzuszku przyciąga nóżki i rączki do tułowia, sprawiając wrażenie skulonego, a główka jest skierowana w jedną stronę. Jeśli noworodek ma kończyny stale wyprostowane- jest to objaw choroby, świadczy o nieprawidłowym obniżeniu napięcia mięśniowego. Główka posadzonego niemowlaka opada ku przodowi, a kręgosłup zgina się na całej przestrzeni. UKŁAD NERWOWY: nie jest w pełni dojrzały. Ciężar mózgu- duży w stosunku do ciężaru ciała. W toku rozwoju w korze mózgu niemowlęcia nie wzrasta liczba komórek, natomiast występują przede wszystkim ich zmiany jakościowe.
Stadium noworodka kończy się z chwilą, kiedy dziecko przystosowuje się do zmienionych warunków pobierania pokarmu, oddychania, wydalania produktów przemiany materii, utrzymania stałej temperatury ciała itp. ODRUCHY BEZWARUNKOWE: regulują stosunek noworodka do otaczającego go świata. RUCHY BŁĘNE- nieskoordynowane ruchy całego ciała. Którym brak określonego porządku i kolejności, o charakterze szybkim/powolnym/ płynnym. Każda część ciała porusza się jakby oddzielnie, przy tym najczęściej poruszają się: kończyny dolne, górne, rzadziej głowa i tułów. Odruchy bezwarunkowe noworodka dzielimy na 3 grupy: Odruchy wspólne dla noworodka i człowieka dorosłegoOdruchy normalne u noworodka, patologiczne u dorosłegoRuchy występujące tylko u noworodka. RODZAJE ODRUCHÓW: 1). źrenicowy, mrugania, krzyk, ssanie, wydzielanie,2). Babińskiego (przy podrażnieniu stopy, duży palec podnosi się do góry) 3). Odruch chwytny (przy dotknięciu powierzchni wew. Dłoni- dłoń zamyka się bardzo mocno) , odruch toniczno szyjny, odruch Moro (odruch obejmowania) odruch oczno -karkowy, odruch orientacyjny.
3.Prawa rozwoju ruchowego i prawidłowości rozwoju psychomotorowego
Prawidłowości rozwoju ruchowego:- prawo cefalokaudalne - rozwój ruchów i wzrost napięcia mięśniowego rozpoczyna się od części głowowej, następnie tułowiowej, a na końcu nożnej.- prawo proksymodystalne - najpierw rozwijają się parti ciała położona blisko kręgosłupa, a następnie położone dalej. Dziecko najpierw opanowuje kontrole ruchów głowy, miesięczne dziecko uniesione w górę, utrzymuje sztywno głowę. (1,2 miesiąc).Zbyt małe napięcie mięśni tułowia uniemożliwia utrzymanie pozycji siedzącej. Tak samo mięśnie nóg.- opanowywanie ruchów globalnych, potem specyficznych. (małe niemowlę wyciąga obie ręce do objęcia, starsze jedną rękę)- przyswajanie przez dziecko ruchów cyklicznych. dziecko powtarza czynności -> szybkie wyuczenie.
Prawidłowości rozwoju motorycznego:niemowlęctwo: - opanowanie kontroli ruchów głowy- doprowadzony do pozycji siedzącej, przewraca się- szerokie, mało precyzyjne ruchy ramion, później chwytanie precyzyjne małych przedmiotów.okres poniemowlęcy:- postawa stojąca- pod koniec okresu sprawnie porusza się samodzielnie (automatyzacja chodu i koordynacji ruchowej)- zestrojenie ruchów rąk ze spostrzeżeniami dziecka (koordynacja wzrokowo -ruchowa).Okres przedszkolny:- duża sprawność manualna- duża potrzeba ruchu (męczliwość/ regeneracja)- automatyzacja czynności ruchowych- dominacja sprawności dziewczynek nad chłopcami.- rozwój analizatora kinestetyczno - ruchowego (czynność pisania)- regulacja napięcia mięśniowego -> równowaga ciała.
Młodszy wiek szkolny:- tempo rozwoju siły przebiega równomiernie- tempo rozwoju mocy wykazuje niewielkie wahania.- wysokie tempo rozwoju zwinności-tempo rozwoju cech motorycznych nie jest jednakowe u chłopców i dziewcząt.
4. Lokomocja i manipulacje małego dziecka, a rozwój umysłowy. (dziecko od 0-3r.zycia)
LOKOMOCJA: rozwój umiejętności przenoszenia ciała w przestrzeni.
Na zmiany postawy ciała u niemowlaka wpływa nie tylko rozwój jego ruchów, ale i przekształcenie napięcia mięśniowego. 1-2 miesiąc: niemowlę samo potrafi utrzymać głowę wzdłuż osi tułowia (głowa chwieje się)3 miesiąc: główka trzymana „sztywno”, dziecko położone na brzuszku- podnosi samo głowę i trzyma ją przez dłuższy czas w tej pozycji5 miesiąc: niemowlę położone na brzuszku unosi samo głowę i tułów, podpierając się na rączkach. 5-6 miesiąc: leżące na plecach jest zdolne zgiąć głowę w kierunku tułowia i odchylić ją samodzielnie do tyłu. Jest w stanie brać czynny udział w unoszeniu swego tułowia do pozycji siedzącej, za pomocą ruchów mięśni szyi /karku/grzbietu
6 miesiąc: dla utrzymania równowagi w pozycji siedzącej podpiera się rączkami wysuniętymi do przodu; 8 miesiąc: siedzi już całkiem pewnie i zachowuje równowagę w poz. Siedzącej; może nachylić się do przodu, sięgać po przedmioty, manipulować nimi.8-9 miesiąc: podtrzymywane za rączki, dziecko staje na nóżkach (są one nieco przygięte); nie potrafi przy tym wyprostować tułowia i przechyla się ku przodowi. 10 miesiąc- stoi samodzielnie możliwość chodzenia ściśle związana jest z utrzymaniem przez cały czas postawy pionowej, co z kolei uzależnione jest od rozwoju mięśni, siły kończyn dolnych. Dlatego niemowlę uczy się szybciej raczkować niż chodzić. 12 miesięczne dziecko sprawnie i szybko czołga się, łatwo wstaje, siada z pozycji stojącej, chodzi podtrzymując się przedmiotów lub ręki. Ustala się ostatecznie postaw stojąca. W wieku 13, 14 miesięcy kroki dziecka są krótkie i nieregularne, dziecko najpierw stawia jedną nogę, potem porusza drugą, brak automatyzacji i koordynacji ruchowe, ręce rozstawione na boki, aby utrzymać równowagę. Pod koniec 2 i na początku 3 r. ż. dziecko umie już dobrze chodzić i biegać, stosunkowo mniej się męczy przy chodzeniu. W 2 i 3 r. ż. pokonuje różne przeszkody, wchodzi na niskie meble, chodzi tyłem. W wieku 21 m. większość dzieci potrafi zejść ze schodów. Wchodząc na schody stawia najpierw jedną nogę potem dostawia do niej drugą; dopiero w 3 r.ż dziecko uczy się stawiać nogi na przemian schodząc i wchodząc.
MANIPULACJA: zaczyna się na ogół od chwytania przedmiotów pod kontrolą wzroku. Dziecko 7-8 miesięczne sięga bez trudu po znajdujące się w pobliżu zabawki i wykazuje w tym dużą wytrwałość. Ogląda, maca, macha, stuka. Radość sprawia w tym wieku zdobycie każdego nowego przedmiotu, który natychmiast niemowlak bada wszystkimi zmysłami. Początek zabaw właściwych. Wzrasta w 2 r. ż. precyzja ruchów wykonywanymi palcami rąk dzięki koordynacji wzrokowo-ruchowej. Piętrzy, szereguje, potrafi przelewać wodę z kubeczka do kubeczka, wkłada np. patyczek do butelki, zakręca i odkręca kran, nakrętki, odpina i zapina guziki, zamki błyskawiczne.
5. Rozwój percepcji słuchowej, Rozwój koordynacji wzrokowo- ruchowej : podzielić na okresy życiowe
Percepcja słuchowa Już płód kilka miesięcy przed urodzeniem słyszy. Noworodki są mniej wrażliwe na dźwięki niż dorośli. Głównie odpowiedzialna jest za to obecność płynu w uszach. Jednak w ciągu 1. roku ż. Słyszenie dźwięków o wysokiej częstotliwości staje się u dzieci równie dobre jak u dorosłych. Około 6-8 tgodnia dziecko zaczyna przejawiać już reakcje mimiczne. Wtedy też uśmiech aisę na dźwięk znanego sobie głosu matki lub opiekuna. Niemowlęta są zdolne do odróżniania dźwięków na podstawie ich intensywności, częstotliwości i czasu trwania. Umiejętność lokalizacji źródła dźwięku istnieje w chwili urodzenia, po czym zanika, aby pojawić się ponownie w wieku 4 m-cy w postaci bardziej efektywnej. Rozwija się przez pierwszych 18 m-cy ż., a w procesie tym ważną rolę odgrywa ciągła rekalibracja. (REKALIBRACJA to umiejętność osiągana przez niemowlęta przed upływem 1,5 roku. Jest to przystosowanie w odległości lub kierunku jakiegoś działania, niezbędne dla prawidłowej reakcji. Na przykład przy sięganie po przedmiot.) Wrażliwość słuchowa jako taka wzrasta do 10. r.ż.Przez cały okres niemowlęcy i poniemowlęcy dziecko uczy się widzieć, słyszeć i poznawać to, co je otacza. Jest to możliwe, dzięki doskonalącym się stale analityczno-syntetycznym procesom nerwowym, zachodzącym w korowej części poszczególnych analizatorów. W okresie poniemowlęcym fizjologiczną podstawą spostrzeżeń stają się uprzednio wytworzone i stale aktualizowane i utrwalane powiązania między analizatorami (kinestetyczno-ruchowym, dotykowym i węchowym a wzrokowym i słuchowym). Rozwój spostrzeżeń dziecka polega na coraz bardziej precyzyjnej i złożonej syntezie tych podniet, które działają w postaci bodźców kompleksowych na narządy zmysłowe dziecka, zwł. na jego dotyk, wzrok i słuch. Przejawem wzrostu wrażliwości słuchowej u dzieci w wieku przedszkolnym jest zarówno rozwój słuchu werbalnego, tj. zwiększona wrażliwość na dźwięki mowy ludzkiej, jak też słuchu muzycznego.W okresie młodszoszkolnym w mowie wewnętrznej powtarza się słowa za tym, kogo słuchamy.
Percepcja wzrokowa
Noworodki widzą, jednak ostrość ich wzroku zaczyna osiągać poziom zbliżony do ostrości wzroku dorosłego dopiero w wieku 12 m-cy. Już we wczesnych miesiącach życia występuje u dzieci widzenie peryferyjne, widzenie barw i widzenie stereoskopowe. Widzenie peryferyjne u małego dziecka jest o wiele mniej obszerne od tego, które występuje u dorosłych, znaczny rozwój w tym zakresie przypada na wiek 3 m-cy (w tym samym czasie dziecko zaczyna dostrzegać relacje między obiektami). Natomiast widzenie obuoczne [jakby „zsynchronizowane” patrzenie lewego i prawego oka] zachodzi od 3,5 m-cy. Od urodzenia dzieci wykazują zainteresowanie kontrastem wzrokowym, występującym pomiędzy jasnymi i ciemnymi krawędziami. Około 2-3 m-ca życia niemowlęta staja się bardziej zainteresowane oglądaniem zorganizowanych układów przestrzennych i twarzy niż prostych elementów wzrokowych oraz kontrastu. Po tym okresie przejściowym wewnętrzne cechy twarzy, szczególne oczy, wywołują największe zainteresowanie.W trakcie pierwszego półrocza życia dzieci zaczynają wykazywać wrażliwość na cechy przedmiotów. Odkrywają, że na dany przedmiot patrzeć można z różnych perspektyw- opiera się to o umiejętność dostrzegania stałości wielkości, kształtu, jasności i barwy. Dzieci potrafią wcześniej rozróżniać barwy niż poprawnie je nazywać już 3-letnie dzieci rozróżniają podstawowe barwy widma: czerwoną, żółtą, zielona i niebieską, ale dopiero w wieku 5 lat większość dzieci używa trafnych określeń na oznaczenie tych kolorów. W wieku przedszkolnym wzrasta też zdolność rozróżniania odcieni barwnych. Wiek przedszkolny cechuje także wzrost ostrości wzroku u dzieci.W okresie młodszoszkolnym rozwija się spostrzeganie rzeczy przedstawionych w konturach, rysunkach, schematach. Wymaga ono jednak kształtowania i kierowania. Wtedy też kształtuje się uwagę i celowość spostrzegania.
Początek wieku dorastania charakteryzuje się zmianami jakościowymi w procesie spostrzegania i obserwacji. (zdolność uchwycenia elementów istotnych, wiązania ich w sensowną całość itp.)
6. Cechy uwagi dziecka we wczesnodzieciństwie.
UWAGA małego dziecka jest mimowolna, mało podzielna, bardzo spontaniczny zakres, słaba koncentracja, przerzutność, krótkotrwała. Skupianie uwagi zależy od rodzaju bodźca. Łatwo ulega rozproszeniu. W 3 r. ż. dziecko potrafi skupić się w trakcie zabawy od 20 do 30 min.
7. Cechy uwagi dziecka starszego (po 3 r. Życia)
Uwaga - nie jest zbyt trwała, przerzuta i podzielna. Jest mimowolna, skoncentrowana na bodźcach silnych i atrakcyjnych. Wzrasta czas trwania czynności wykonywanych przez dzieci. Kształtują się zaczątki uwagi dowolnej.
8. Kierunek rozwoju wyobraźni- funkcja symboliczna wyobrażeń
0-3 r. Życia: WYOBRAŹNIA jest ściśle związana ze spostrzeżeniami. Dziecko w zabawach tematycznych odtwarza to, co widziało, a później tworzy zmienione sytuacje. Wyobrażenia są silnie związane z realnie przeżytymi doznaniami. W 2 r. ustalają się pojęcie przedmiotów, ma ono charakter globalny. W późniejszym okresie ok. 3 r. może już częściowo przekształcać uprzednio spostrzeżone elementy.Pow.3 roku życia. wyobrażenia - dzieci obdarzone są w tym wieku bujną wyobraźnią. Ożywiają przedmioty martwe, zmyślają, lubią naśladować czynności innych, przeżywają czytane bajki. Wraz z wiekiem przekształca się z mimowolnej w dowolną. Ok. 3 r.ż. następuje rozgraniczenie świata realnego i fikcyjnego.7-12 r.ż. lata 12 okres młodzieńczy: Wyobraźnia i fantazja związane są z myśleniem hipotetyczno-dedukcyjnych - snucie przewidywań na temat swych dalszych losów. Pisanie wierszy, pamiętników, próbki literackie mają charakter odtwórczy.
9. Prawidłowości rozwoju pamięci (cechy, typy, reminiscencja, pamięć logiczna)
Dziecko 1-3 r. Życia: PAMIĘĆ dziecka ma charakter mimowolny; zapamiętuje stosunkowo szybko i trwale, to co niejako samo zwróciło uwagę dziecka i zostaje utrwalone bez aktywnego udziału woli. Kształtuje się postawa uczuciowa - dziecko zapamiętuje doskonale i potrafi przechowywać w pamięci przez długie miesiące i lata przykre i przyjemne uczucia. Dziecko 3 letnie rozpoznaje po miesięcznej przerwie znane osoby, zabawki i przedmioty. wraz z wiekiem wzrasta pojemność i trwałość pamięci.
Dziecko po 3 r. Życia: wiąże się z rozwojem wyobrażeń reprodukcyjnych, ma charakter mimowolny, dopiero pod koniec okresu powstają zalążki pamięci dowolnej. Rozwijają się dwa rodzaje pamięci: świeża i trwała. Cechy pamięci nie są jeszcze ukształtowane. Trwałość pamięci określa się za pomocą tzw. okresu latencji.
Dziecko 7-12 r. życiaSzczególnie wielka jest rola pamięci w uczeniu się. Jest ona związana z rozwojem u dziecka innych funkcji psychicznych. Jakość zapamiętywanego materiału zależy od zainteresowań dziecka. Wychowanie w szkole kształtuje następujące zainteresowania: poznawcze, społeczne, zawodowe. Dużą rolę w procesie zapamiętywania ucznia odgrywają uczucia. W związku z początkiem uczenia się u dzieci w tym okresie następuje wzmożony rozwój pamięci i jej jakościowa przemiana. Dzieci jeszcze w dostatecznym stopniu nie panują nad swoją pamięcią, nie umieją podporządkować procesów zapamiętywania i reprodukowania materiału swoim szkolnym zadaniom i celom. W młodszym wieku szkolnym, na przestrzeni klas I-IV dokonuje się intensywny rozwój pamięci. Pod wpływem nauki szkolnej szybkość i trwałość, a więc skuteczność zapamiętywania w okresie od 7 do 11 r.ż. wzrasta więcej niż dwa razy. Zwiększa się też pojemność pamięci. W 11 r.ż. dziecko jest w stanie nauczyć się na pamięć ponad dwukrotnie większego materiału niż dziecko przedszkolne. Początkowo zapamiętuje materiał w sposób zbliżony do tekstu przez powtarzanie. Pod kierunkiem nauczyciela opanowuje logiczne sposoby zapamiętywania, reprodukowania materiału.
materiału niż dziecko przedszkolne. Początkowo zapamiętuje materiał w sposób zbliżony do tekstu przez powtarzanie. Pod kierunkiem nauczyciela opanowuje logiczne sposoby zapamiętywania, reprodukowania materiału.
Fazy procesów pamięciowych: Zapamiętywania, Przechowywanie, Przypominanie
Typy pamięci: Pamięć gatunkowa, Pamięć osobnicza: zróżnicowana ze względu na -przedmiot: p. obrazowa, słowna, uczuć; p. epizodyczna, semantyczna; -rozumienie: p. mechaniczna, logiczna-udział woli: p. dowolna, mimowolna-trwałość przechowywania: p. bezpośrednia, odroczona; p. ultrakrótkotrwała, krótkotrwała, długotrwała-rodzaj przypomnień : p. rozpoznawcza, odtwórcza
Cechy pamięci: trwałość, Szybkość zapamiętywania, Gotowość, Wierność
Reminiscencja: wspomnienie , przypomnienie
10. Wczesne etapy mowy i ich znaczenie
W okresie niemowlęctwa dziecko przechodzi od krzyku i wydawania nieartykułowanych dźwięków do wokalizacji różnorodnych fonemów, będących składnikami złożonych jednostek mowy.
1-2 tyg. - krzyk i inne dźwięki nieokreślone, wydawane przypadkowo;
1-2 mies. - krzyk, dźwięki nieartykułowane: postękiwanie, sapanie, mlaski, pisk, pochrząkiwanie oraz dźwięki podobne do artykułowanych o dużej zmienności i różnorodności - gruchanie, które niemowlę wytwarza na zasadzie samo naśladownictwa, reakcje orientacyjne na dźwięki mowy ludzkiej;
2 mies. głużenie zw. gruchaniem, polega na wydawaniu niewyraźnych jeszcze dźwięków o przypadkowej artykulacji. Jest ono odruchem bezwarunkowym. Przeważają dźwięki gardłowe (k,g) i samogłoski przednie (i,u). Gruchanie pojawia się w stanach nasycenia i zadowolenia;
3 mies. - gruchanie jako składnik reakcji ożywienia na widok osoby dorosłej;
5 mies. - początki gaworzenia (dźwięki o wyraźnej artykulacji), dziecko tworzy z nich sylaby oraz ich ciągi. pozbawione jednak znaczenia. Wydawanie dźwięków złożonych ze spółgłosek i samogłosek: pa, ba ma, la oraz wielokrotnym ich powtarzaniu. Dziecko reaguje na melodię i intonację głosi osoby dorosłej (to pieszczotliwy, surowy); 6-9 mies. - dalszy rozwój gaworzenia, spółgłoski zębowe i wargowe, zaczyna wymawiać sylaby (ma-ma), powtarza wydawane przez siebie głosy i naśladuje głosy dorosłych; - 7-8 mies. rozumie kilkanaście słów; 9-11 mies. - naśladuje struktury dźwiękowe otoczenia: wymawia pierwsze słowa w kontekście sytuacyjnym; 11-12 mies. - początki mowy właściwej, pierwsze słowa, rozróżnianie słów i zwrotów w określonych sytuacjach.Na przełomie 1. i 2. r. ż. rozpoczyna się rozwój mowy właściwej. Opanowanie elementarnego zasobu słów oraz podstaw systemu gramatycznego. Dziecko w ciągu 2. i 3. r. staje się istotą mówiącą, w pierwszym półroczu 2. r. można wyróżnić w mowie, mowę autonomiczną - nie podobną do mowy otoczenia, jest ona pozbawiona gramatycznej struktury. Mowa dziecka w tym okresie zawiera wiele słów o charakterze onomatopeicznym. W ostatnim kwartale 2. r. ż. wzrasta zasób wyrazów rozumianych i tych, którymi się dziecko posługuje w swoich wypowiedziach. Do końca 2. roku dziecko przyswaja sobie biernie ok. 300 słów a do końca 3. roku używa już 1000 słów. W tym okresie następuje zróżnicowanie słownictwa na części mowy. W pierwszej połowie 2. r. dziecko tworzy „zlepki”, w ostatnim kwartale tego roku potrafi użyć prostych zdań. Mowa jest monologowa a potem przekształca się w dialog ale tylko w stosunku do bliższej osoby. Ma ona charakter telegraficzny, oprócz zlepków dziecko używa fragmentów zdań lub równoważników zdań. W 3. r. wzrasta umiejętność mówienia
11. Słownik czynny, bierny, składniki systemu językowego dziecka starszego.
Czynny i bierny słownik dziecka: zasób wyrazów przez nie rozumianych oraz tych, ,którymi się posługuje w swych wypowiedziach. Na ogół rozumienie słów wyprzedza czynne posługiwanie się nimi. Słownik czynny: do końca 2r.ż. dziecko przyswaja ok. 300wyrazów, do końca 3r.ż, używa ok. 1000wyrazów. Istnieją duże różnice indywidualne w zasobie słownictwa dzieci, spowodowane wieloma czynnikami. Wzrost słownictwa, jak również prawidłowy rozwój gramatycznej struktury mowy zależą od ogólnej sprawności umysłowej (inteligencji) dziecka, od właściwości jego procesów poznawczych, oraz od środowiska i wychowania, w tym także od sytuacji dziecka w rodzinie.
Większym zasobem słów dysponują te dzieci, które przebywają dużo z dorosłymi. Do końca 3r.ż -zróżnicowanie słownictwa na części mowy, czyli odrębne grupy znaczeniowe i formalne wyrazów, które odzwierciedlają różne kategorie rzeczywistości: przedmioty (rzeczownik), czynności(czasownik), cechy(przymiotnik). Najwięcej pojawia się w słowniku czynnym dziecka tych słów, które wskazują na przedmioty , czynności.
12. Stadia rozwoju myślenia wg. Piageta
Piaget wyróżnił cztery stadia rozwoju myślenia w życiu człowieka:
Okres sensoryczno-motoryczny: trwa od urodzenia do wieku ok. 2 lat. Inteligencja dziecka polega wówczas na funkcjonowaniu schematów sensoryczno-motorycznych, a rozwój zachodzi poprzez procesy asymilacji i akomodacji - włącznie nowych elementów i modyfikowanie schematów w odpowiedzi na nowe doświadczenia. Okres sensoryczno-motoryczny jest podzielony na sześć stadiów. Punkt wyjścia stanowią różne wrodzone odruchy. Odruchy ulegają rozwojowi, przekształcają się w schematy adaptacyjne. W miarę rozwoju schematy stają się dokładniejsze, ukierunkowane z zewnątrz i wzajemnie powiązane. Szczególnie ważnym osiągnięciem okresu sensoryczno-motorycznego jest zrozumienie stałości przedmiotu.
Okres przedoperacyjny: intelektualne adaptacje dziecka są teraz szybsze, skuteczniejsze, bardziej mobilne i w większym stopniu możliwe do społecznej wymiany. Osiągnięcia poznawcze to: rozumienie tożsamości jakościowej oraz umiejętności rozróżniania pozorów od rzeczywistości.. problemy tego okresu: dziecko myśli często egocentrycznie, ujawniając niezdolność do odrzucenia własnej perspektywy w celu przyjęcia perspektywy innych osób, co więcej- brak w tym okresie pojęcia stałości ilości.
Okres operacji konkretnych: dziecko opanowuje stopniowo poszczególne postacie zachowania stałości, dochodzi do zrozumienia różnych aspektów klasyfikowania oraz rozumowania relacyjnego (czyli-dostrzeganie relacji między obiektami)
Okres operacji formalnych: rozpoczyna się przeważnie wraz z adolescencją. Jego cechą charakterystyczną jest zdolność do rozumowania hipotetyczno-dedukcyjnego. Osoba będąca w tym stadium rozpoczyna od możliwości, czyli od wywołania wszystkich hipotez, a kończy na rzeczywistości, czyli rozwiązaniu, które w wyniku systematycznego i logicznego sprawdzania hipotez okazało się prawdziwe.
13. Rozwój myślenia w przedszkolnym, wczesnoszkolnym i w okresie dojrzewania.
Okres przedszkolny: Sympraktyczne, konkretno-wyobrażeniowe, o charakterze magicznym. Pojawiają się definicje. Rozwój myślenia jest ściśle powiązany z rozwojem mowy.
Okres wczesnoszkolny:W tym okresie zmniejsza się zależność myślenia od bezpośredniej sytuacji, a wyróżniają się postacie myślenia poglądowo-obrazowego opartego na wyobrażeniach. Miedzy 7 a 11 r.ż. Ujawnia się pojęciowe myślenie słowno-logiczne. Myślenie dziecka zaczyna cechować zdolność do wykonywania operacji umysłowych. Zadaniem dzieci w drugiej fazie okresu młodszoszkolnego jest nabywanie umiejętności myślenia operacyjnego na poziomie operacji konkretnych. Dziecko staje się zdolne do utworzenia hipotez i ich kolejnych weryfikacji.
Okres młodzieńczy: Przechodzenie od myślenia konkretnego i obrazowego do myślenia abstrakcyjnego. 12 r. ż. - rozwój operacji formalnych - logiczne operacje zaczynają być transponowane z płaszczyzny konkretnej manipulacji na płaszczyznę samych idei wyrażonych w samym języku bez doświadczenia. Stadium operacji myślowych dotyczy faktów zaobserwowanych. Myślenie „co by było” - hipotetyczno-dedukcyjne. Myślenie krytyczne - wychwytywanie fałszu. Nowa hierarchia wartości. Postawa buntu.
14. Kontakty społeczne na przestrzeni dzieciństwa
niemowlę: Niezdarność małego dziecka i brak możliwości samodzielnego zaspokajania najprostszych potrzeb życiowych uzależnia je bezpośrednio od dorosłych, w szczególności od matki. Około 2 mies. dziecko wyciąga rączki d zbliżającej się osoby, uśmiecha się, reaguje na pieszczoty. Od 4 mies. wyraża niezadowolenie gdy dorosły nie zwraca uwagi na nie. W 5 mies. odróżnia osoby znane od nieznanych i przyjmuje postawę wyczekiwania lub strachu. 7-8 mies. dziecko zwraca uwagę na siebie gaworzeniem i płaczem, gdy osoba zajmująca się nim przestaje do niego mówić. W 9-10 mies. niemowlę przyciąga uwagę dorosłego przez ruchy i gesty; same inicjuje zabawę z dziećmi i dorosłymi. W 10 mies. i 11 złości się gdy inne dziecko się oddala. Przedmioty stają się ogniwem łączącym z otoczeniem (rzucanie zabawką z wózka)1-3 r.zRozwój kontaktów społecznych przebiega u dziecka w powiązaniu z rozwojem jego życia uczuciowego. Pozytywny kontakt z otoczeniem umożliwia prawidłowy rozwój, wzbogaca i poszerza więź emocjonalną i współdziałanie. Jest również niezbędnym warunkiem prawidłowego rozwoju mowy dziecka. Dziecko naśladuje dorosłych oraz inne dzieci, widać to w zabawie. Naśladuje cechy pozytywne i negatywne. Kontakty z innymi dziećmi powinny być odpowiednio kontrolowane, ponieważ mogą prowadzić do wykształcenia cech negatywnych i konfliktów społecznych np. zabieranie zabawek. Odpowiednio ukierunkowane naśladowanie pomaga nakłonić dziecko do samodzielności (mycie, ubieranie, jedzenie poprawnego zachowania się w różnych sytuacjach...)Przedszkole:Ten okres charakteryzuje się wzbogaceniem i zróżnicowaniem życia społecznego. Dziecko nie umie maskować i tłumić swoich uczuć, widoczne są one w zachowaniu, ruchach i gestach, w okrzykach i słowach. Czynności te o charakterze ekspresyjnym służą do wyrażania emocji. Do 6 r. ż. cechuje uczucia afektywność i impulsywność. Emocje są silne, gwałtowne i krótkotrwałe. Dziecko jest zmienne w swoich uczuciach i nastrojach. Tę zmienność i nietrwałość nazywa się labilnością uczuciową. W tym okresie dziecko nawiązuje różnorodne kontakty społeczne w domu i przedszkolu. Wzrasta również rola ojca. Ok. 5 r. ż stosunki między dzieckiem a ojcem są bardziej swobodne. 4-6 - latki wchodzą w częste konflikty z rodzeństwem. Można wyróżnić dwa ich rodzaje: pozytywne i negatywne. Wpływ na kontakty społeczne wywiera również środowisko wychowawcze. Układ stosunków międzyludzkich dziecko odtwarza w zabawie, ma to wpływ na przyswojenie sobie norm i nawyków postępowania społecznego.
15. Przejawy i właściwości emocji małych dzieci
Procesy emocjonalne odgrywają istotną rolę w przystosowaniu się dziecka do środowiska i w regulacji jego stosunków stosunków otoczeniem. J.B.Watson stwierdził, że niektóre emocje są wrodzone i można je obserwować już u noworodków. Noworodków tych emocji zaliczył gniew i strach oraz zadowolenie.Pierwszym przejawem emocji u noworodka jest stan ogólnego podniecenia, gdy pobudzenie jest wystarczająco silne. Niezróżnicowany stan emocjonalny przechyla się szybko ku jednemu z dwóch biegunów: pozytywnemu lub negatywnemu, zależnie od zaspokojenia potrzeb ustrojowych.Dziecko uczy się reagować w sposób emocjonalny, a później uczuciowy, pod wpływem zdobytych doświadczeń. Niemowlę nie jest tylko biernym odtwórcą mimiki swego otoczenia. Już w 3. m-cu ż. Potrafi uśmiechać się na sam widok pojawiającej się osoby dorosłej, zanim jeszcze zdąży zaobserwować wyraz jej twarzy (radość, złość, smutek). Około 4. m-ca reaguje tak raczej tylko na widok twarzy znanych (zdziwnienie, radość).Zewnętrzny wyraz emocji jest nazywany afektem. Umiejętność ujawniania i rozpoznawania różnych stanów afektywnych przez małe dzieci jest główną podstawą wzajemnej regulacji między niemowlętami i matkami.
Między 7-9:8 miesiąc: rozwój pamięci, która zmienia naturę lęku i radości. Dziecko zapamiętuje i rozpoznaje osoby kształtowanie się przywiązania zorientowanego na konkretne osoby (emocje: lęk przed obcymi, wstyd, radość). Poszukują emocji u innych w celu regulacji własnego zachowania.
rozwój lokomocji pozwala czerpać przyjemność z ruchu i pochwał ( ale także większa odpowiedzialność dziecka).Pierwszy rok: (1-2) potrafią interpretować stany emocjonalne innych, empatia. Drugi rok: odkrywanie własnej osoby, labilność w nastrojach. Wiek przekory (pierwszy opór) moja wola jest w konflikcie z życzeniami rodziców „ -„ emocje. Na rozwój emocji wpływa głównie środowisko- ilość otaczających osób (zbyt mało- uniemożliwia obycia z ludźmi, nadmiar natomiast- wprowadza zamęt i brak poczucia bezpieczeństwa).
16. Emocje i uczucia dzieci przedszkolnych i szkolnych
Najbardziej typowymi emocjami dzieci 4, 5 letnich są emocje związane z ocenianiem właściwości innych ludzi, przejawem takich emocji są: poczucie niższości, poniżenia, winy, brak poczucia bezpieczeństwa.Dzieci ok. 6 lat zaczynają rozumieć emocje konfliktowe, uczą się kontrolowania swoich emocji przez a) zmienianie sytuacji b) zmienianie interpretacji sytuacji.
S. Harter wyodrębniła kilka poziomów rozumienia emocji:0. (śr. wiek 5;2 lat) - zaprzeczenie istnieniu 2 różnych uczuć: szczęśliwy/ smutny1. (śr. wiek 7, 3 lat) - dz. dopuszczają występowanie w tym samym czasie 2 emocji o tej samej wartości wobec tego samego celu.2. (śr. wiek 8; 7 lat) - dz. potrafią w tym samym czasie wyrażać emocje o tej samej wartości wobec różnych celów.3. (śr. wiek 10; 1 lat) - dz. zdolne do wyrażania w tym samym czasie 2 emocji o przeciwstawnych wartościach wobec różnych celów.4. (śr. wiek 11; 3 lat) - emocje o różnej wartości mogą dotyczyć tego samego celu. G. Szogun badając współczucie u dzieci 5 - 15 letnich stwierdził, że wraz z wiekiem rozumienie tego uczucia staje się coraz bardziej wielowymiarowe. Smutek występował we wszystkich gr. wiekowych i z wiekiem nieznacznie wzrastał. Wraz z wiekiem wzrastał udział niepokoju jako składnika tej emocji. P.L. Harris stwierdziła, że dzieci 5 letnie mają wiedze na temat sytuacji wywołujących podstawowe emocje (złość, smutek, lęk).
W wieku 7 lat potrafią nazwać czynniki wywołujące bardziej złożone emocje (duma, zazdrość).
W wieku 15 lat badani przejawiają zrozumienie 20 badanych emocji.
LĘKI DZIECIĘCE Są szczególnie częste w dzieciństwie, stanowią specyficzną kategorię przeżyć emocjonalnych, mogą one zaburzać rozwój dziecka. Szczyt przeżywania lęków następuje w wieku 3 lat, później stopniowo lęk się zmniejsza. Rutterowie wyróżnili 4 grupy lęków: 1) lęki niemowlęce (przejaw normalnego rozwoju). 2) lęki w wieku przedszkolnym (lęk przed ciemnością 4,5 lat, normalne.) 3) lęki niezależne od wieku ( lęk przed wężem, burzą, spotkaniem nowych ludzi)
4) lęki będące częścią normalnego rozwoju, pojawiające się po okresie dzieciństwa. (agorafobia, lęk przed sexem-> zaburzenia emocjonalne).Stevenson, Batten dziedziczone SA głównie lęki związane z zagrożeniem fizycznego bezpieczeństwa (np. lęk przed zranieniem.)
WNIOSKI: z wiekiem maleje liczba lęków.
Okazywanie agresji i depresji wzrasta w okresie dojrzewania silne wydzielanie hormonów (wpływ na obraz samego siebie). Dlatego w wieku 10 - 14 lat jest więcej negatywnych uczuć.
J. B. Becker podsumowując wpływ hormonów na nastroje młodzieży wyodrębniła następujące czynniki modyfikujące ten wpływ: np. wiek, płeć, temperament i środowisko negatywne uczucia związane z konsekwencją doświadczonych wydarzeń życiowych.
M. H. Richards widzi ważną rolę rodziny w kształtowaniu emocji w czasie adolescencji.
Zmiany w emocjach można powiązać z np. rozwojem EGO (z rozwojem ego młodzież werbalizuje emocje bardziej różnorodne i bardziej konfliktowe).
17. Stadia rozwoju moralnego (rozwój i czynniki warunkujące to zjawisko dotyczące obrazu własnej osoby; obraz własnej osoby)
Rozwój moralny rozpatrywać można pod dwoma katami: postępowanie moralne oraz rozumowanie moralne.Teorie poznawczo-rozwojowe zajmują się przede wszystkim rozumowaniem moralnym. Zgodnie z nimi rozwój moralny zależy od rozwoju poznawczego. Ujawnia się to w zgodności miedzysytuacyjnej, odpowiedniości miedzy myśleniem a postępowaniem. Moralnym i w przechodzeniu rozwoju moralnego poprzez kolejne stadia.
Model Piageta jest czterostadialny. W stadium 1. dzieci w niewielkim stopniu rozumieją reguły postępowania. W stadium 2. - realizmu moralnego - traktują reguły jako bezwyjątkowe i w dużej mierze opierają się w swoich moralnych ocenach na konkretnych i obiektywnych aspektach sytuacji. [generalnie- w tym stadium po prostu- dzieciak usłyszaną zasadą moralną -np. „nie wchodź do domu w bucikach”- traktuje sztywno i nie pozwala sobie na żadne wyjątki bo nie ma wystarczająco wyczucia aby takowe wyjątki stosować, i choćby się paliło to przed wejściem do domu- ściągnie buciki] Wzrost interakcji z rówieśnikami łączy się z odchodzeniem do myślenia egocentrycznego w stadium 3. - relatywizmu moralnego. Dzieci podchodzą do reguł w bardziej elastyczny sposób i są zdolne do brania pod uwagę czynników subiektywnych, takich jak intencje. W ostatnim stadium rozumowanie moralne dzieci może dotyczyć sytuacji hipotetycznych i problemów ogólnospołecznych.
W modelu Kohlberga występują trzy poziomy rozumowania moralnego - przedkonwencjonalny, konwencjonalny i pokonwencjonalny; każdy jest złożony z dwóch stadiów. Dwa komponenty każdego stadium, perspektywa społeczna i treść moralna reprezentują odpowiednio wpływy wrodzone i środowiskowe. Przejście ze stadium do stadium następuje wtedy, gdy dziecko przeżywa konflikt poznawczy. Zdaniem Kohlberga każde stadium jest zintegrowaną całością, przejście ze stadium do stadium następuje w stałej kolejności, a model jest uniwersalny dla wszystkich kultur. Teoria Kohlberga koncentruje się na ocenie sprawiedliwości, w której najbardziej przejawiają się, jak sądzi autor, strukturalne cechy stadium.Oto kilka istotnych czynników wpływających na jakość, czy tempo rozwoju moralnego:- środowisko (zachowania społeczne i moralne otaczających ludzi)- doświadczenie życiowe dziecka (czyli mnogość i różnorodność konfliktów poznawczych jakie dziecko przeżywa)- wiek (ale nie jest on decydujący!!!)- sposób wychowania dziecka - sposób w jaki rodzice „uczą” stosowania moralnych zasad; tłumacząc czy wymuszając- stosowanie wzmocnień (kar i nagród)
18 Internalizacja, interioryzacja (pojęcia)
Interioryzacja, uwewnętrznienie, proces rozwojowy, polegający na przekształcaniu się czynności zewnętrznych w wewnętrzne czynności umysłowe.Interioryzacja występuje najwyraźniej we wczesnych okresach rozwojowych, kiedy to do przebiegu czynności potrzebne są ruchy zewnętrzne i bezpośrednia obecność przedmiotów materialnych, np. dziecko uczące się dodawać, początkowo posługuje się w formą ruchową przesuwając i grupując przedmioty, następnie przechodzi do operacji werbalnych, kiedy przedmioty zastępuje słowami. Kolejny etap to właśnie interioryzacja, kiedy dodawanie odbywa się w myśli bez żadnych ruchów i słów.
Internalizacja (wewnętrzny) to przyjmowanie za własne narzucanych z zewnątrz postaw, poglądów, norm i wartości. Na początku główną rolę w tym procesie pełnią rodzice dziecka (szczególnie gdy jest ono w wieku przedszkolnym i w pierwszych latach uczęszczania przez nie do szkoły), później wychowawcy oraz grupy rówieśnicze, a po osiągnięciu przez daną osobę wieku dorosłego grupy społeczne i jednostki, z którymi się ona identyfikuje i które są dla niej autorytetem. W wyniku internalizacji normy heteronomiczne (ustanowione nie przez tych, których mają obowiązywać) przekształcają się w normy autonomiczne (ich przestrzeganie nie wymaga już kontroli z zewnątrz). Internalizacja jest więc jednym z najważniejszych mechanizmów socjalizacji i społecznego rozwoju.
19.Rozwój osobowości ( w okresie wczesnodzieciństwa i u dzieci starszych) ; czynniki warunkujące
Osobowość: -zbiór względnie stałych, charakterystycznych dla danej jednostki cech i właściwości, które wyznaczają jej zachowania i pozwalają odróżnić ją od innych;-zespół warunków wewnętrznych wpływających na sposób, w jaki człowiek przystosowuje się do otoczenia;-zespół psychologicznych mechanizmów: np. tożsamość, mentalność, potrzeby, postawy, inteligencja, uznawane wartości, które powodują, że człowiek jest zdolny do kierowania własnym życiem, a jego zachowania są zorganizowane i względnie stałe.
Lata 1-3: Zaczynają krystalizować się podstawy osobowości. Kształtuje się osobowość w zależności od warunków środowiskowych, procesu wychowania i stosowanej dyscypliny. Temperament jest związany z typem układu nerwowego i ujawnia się stosunkowo wcześnie. Cechy jego są względnie trwałe, nadając dziecku indywidualny odcień w życiu uczuciowym i reakcjom wobec otoczenia. Dziecko przejawia także w swym zachowaniu początkowe cechy woli i charakteru. Uświadamia sobie własne cele i pragnienia. Ważne jest pobudzanie i hamowanie. Zdarza się, że słowny zakaz, nie jest wystarczającym hamulcem do działania i musi być poparty odpowiednim gestem i mimiką. U małego dziecka nie jest jeszcze ukształtowany charakter.
Lata 3-7 Kształtuje się zgodnie z prawami rozwoju oraz z indywidualnym rytmem rozwojowym jednostki. Osobowość kształtuje się w czasie swobodnej działalności dziecka oraz w procesie uczenia się przypadkowego. Pod koniec tego okresu nie jest jeszcze całkowicie ukształtowana. W tym czasie tworzą się nawyki i sposoby zachowania się, podstawowe potrzeby i uczucia oraz wzorce osobowościowe. Temperament to zespół stałych właściwości psychicznych, które wyznaczają stopień powstawania i reakcji dziecka. Ważnym źródłem aktywności dziecka są potrzeby. Skłaniają one do podejmowania czynności i motywują działania, kształtują się potrzeby pierwotne, pochodne, poznawcze. W tym okresie kształtują się początki charakteru. Ok. 6-7 r. ż. dziecko zaczyna przyswajać sobie postawy w stosunku do otaczającego je świata, są niejednolite i nietrwałe. Normy moralne i zasady postępowania nie wynikają z dobrowolnego wyboru, lecz są narzucane przez dorosłych. Często utożsamia się z osobą, która jest dla niego wzorem. Pod koniec okresu dzieci wchodzą w tzw. okres konformizmu moralnego, zaczynają się liczyć z normami grupy, podporządkowują się zasadą, są wrażliwe na krytykę rówieśników. Cechy te są najbardziej wyraźne u dzieci, które chodzą do przedszkola
12-13 r.ż: ROZWÓJ ŚWIADOMOŚCI: następuje zjawisko odkrycia świata psychicznego. Młodzież zaczyna interesować się cechami własnej osobowości, porównywać się z innymi ludźmi. Wraz z dorastaniem zmienia się stosunek dziecka do otoczenia. Powierza się im często coraz trudniejsze zadania; przed opuszczeniem szkoły podstawowej muszą zadecydować o swojej przyszłości. Wielką rolę w samoświadomości odgrywa samoocena, która podlega dużym wahaniom. Zależnie od nastroju i okoliczności młodzież ocenia siebie w różny sposób. Rozwijające się pod wpływem nauki szkolnej i doświadczeń życiowych funkcje myślowe sprzyjają wzrostowi krytycyzmu. Konfrontacja własnych cech osobowości z ideałami społecznie uznanymi wywołuje wśród młodzieży tendencje samo wychowawcze. Chętnie rozmawia na interesujące ją tematy, zwierza się przyjaciołom ze swoich przeżyć, często pisze pamiętniki, którym powierza swoje myśli i nastroje..
ROZWÓJ ZAINTERESOWAŃ: W wyniku postępującego rozwoju fizycznego i fizjologicznego, doskonalenia się wszystkich funkcji psychicznych, następują w wieku dorastania widoczne zmiany w dziedzinie zainteresowań. Zmienia się nie tylko kierunek zainteresowań, ale i następuje ich zróżnicowanie i pogłębienie. Młodzież dorastająca w przeciwieństwie do dzieci interesuje się jedynie wybranymi dziedzinami, które bardzo silnie koncentrują jej uwagę. Do takich zagadnień interesujących młodzież należą: * zagadnienia związane z rozwojem życia psychicznego, wzrastającą samowiedzą i świadomością, rozwojem własnej osobowości;* zagadnienia wynikające z jej rozwoju społecznego;* zagadnienia powstające na tle wzrastającej potrzeby obcowania z osobami innej płci;* zagadnienia związane z przyswajaniem wartości kulturalnych, koniecznością dokonywania wyboru i
powstającego światopoglądu;* zainteresowania poznawcze, kształtujące się na bazie nauki szkolnej lub działalności pozaszkolnej
TWORZENIE SIĘ ŚWIATOPOGLĄDU: światopoglądu występuje na ogół w końcowej fazie okresu dojrzewania. Młodzież usiłuje powiązać zdobytą wiedzę o rzeczywistości w sensowną całość, stara się znaleźć swój własny stosunek do wartości. Budzą się w tym okresie zdolności do filozofowania. Za charakterystyczną cechę dorastającej młodzieży uważa się idealizm. Młodzież współczesna nie posiada jednolitego oblicza światopoglądowego. Kształtują ją zmienne historycznie warunki środowiskowe. Postawy światopoglądowe młodzieży ulegają procesom ewolucji; w miarę dorastania młodzież traci wiele swojego radykalizmu, bezkompromisowej postawy i nieprzejednanego krytycyzmu. W wieku 17-18 lat młodzież staje się w swych poglądach bardziej liberalna i tolerancyjna, bardziej elastyczna w poglądach moralnych. Wraz z wiekiem wzrasta uznawanie wartości przyjętych przez świat dorosłych
20. Rola wczesnych doświadczeń w rozwoju dziecka
Zdaniem twórcy PSYCHOLOGII INDYWIDUALNEJ A. Adlera, zachowania nie można wyjaśnić przy pomocy instynktów, trzeba się odnieść do celów, które wynikają z unikatowego sposobu patrzenia na świat i wyznaczają sens życia człowieka. Zdolnośc do racjonalnego działania i świadomego określania celów życiowych wywodzi się z dążenia do mocy, dzięki któremu jednostka przezwycięża poczucie niższości.
Poczucie niższości jest naturalnym doświadczeniem każdego dziecka, które czuje się słabe i bezradne w świecie osób dorosłych. Jednak poczucie niższości wywołuje kompensacyjne dążenie do mocy (perfekcji) a to stymuluje rozwój dążeń osobistych i zachowań celowych. (np. uzyskanie przewagi nad otoczenim -> dążenie do współpracy z innymi). Określony sposób radzenia sobie z uczuciem niższości utrwala się jako unikatowy SPOSÓB PRZYSTOSOWANIA = STYL ŻYCIA. W znacznym stopniu pochodzi on z zachowanych w pamięci pierwszych świadomych doświadczeń.
Człowiek tworzy pewną wizję przyszłości, działa wg zasady FIKCYJNEGO FINALIZMU, tzn. podporządkowuje swoje postępowanie wizji przyszłości, jakby była ona prawdziwa, choć jest de facto fikcją. Stanowi ostateczne uzasadnienie działań człowieka i wyznacza sens życia. Podporządkowując swą aktywność ostatecznemu celowi, jednostka potrafi zrozumieć sens nawet traumatycznych doświadczeń. Wg TEORII SKRYPTU S. TOMKINSA, od najwcześniejszych chwil życia człowiek tworzy rodzaj scenariusza sztuki, w której gra główną rolę. SCENA - to pamięć określonego zdarzenia w tym uczuć i postaci. Życie jawi nam się jako SERIA SCEN. kluczem do interpretacji powiązań jest SKRYPT zespół zasad interpretowania, tworzenia, umacniania i obrony rodziny powiązanych ze sobą scen. Skrypt tworzy się na podstawie określonych scen z dzieciństwa. Rozróżniamy 2 rodzaje skryptów:skrypt typu zaangażowanie - istotą jest zaangażowanie w poprawianie świata, realizację celu życia, który zdaje się zawierać obietnicę szczęścia.
Zawiera DYNAMIZM ROZWOJOWY; Pozytywne uczucia nie dopuszczają ambiwalencji i wahań, wiara we własne siły. Wielowariantowa pozytywna interpretacja scen życiowych.
Skrypt jądrowy - tworzy się wokół sceny z dzieciństwa, w której początkowo dominowały pozytywne uczucia, jednak dalszy bieg zdarzeń doprowadził do przekształcenia się sceny w negatywną: uczucia radości zmieniły się w strach, onieśmielenie, zawód lub wstyd. Scena ta stanowi jądro, od którego wywodzi się pewien specyficzny sposób interpretacji doświadczeń i wydarzeń życiowych, gdzie scena wyjściowa służy jako forma lub wzorzec. Znaczenie sceny jądrowej wzrasta na skutek powtarzania się podobnego scenariusza. Treści te powracają w myślach, fantazjach oraz w postawach wobec ludzi-> wyolbrzymienie negatywnych uczuć typowych dla skr. j. Stąd napięcie, konflikty wewnętrzne, ambiwalencja w stosunku do celów życiowych, które pozostają niejasne.
Rozwój osobowości odbywa się przy znacznym udziale uczuć negatywnych. Skrypt sprawia, że świat staje się zrozumiały i wyznacza dalszy bieg życia.
21. Znaczenie aktywności własnej w rozwoju
Aktywność człowieka wyznaczona jest zarówno przez biologiczne właściwości organizmu, jak i przez warunki społeczne. Dziecko dzięki aktywności własnej, poszerza swój świat i bogaci swoją psychikę. Zdobywa nowe doświadczenia, wchodzi w coraz bardziej różnorodne interakcje z różnymi ludźmi, podejmuje złożone działania, pełni coraz bardziej skomplikowane role społeczne, a tym samym wpływa na kształtowanie własnej osobowości.Poprzez aktywność dziecko czynnie reguluje swe stosunki ze światem zewnętrznym, podejmuje działania i konkretne czynności. Aktywność wraz z wiekiem podlega kształtowaniu i doskonaleniu. Ujawniają się nowe rodzaje działania i nowe czynności podejmowane przez dziecko, a także odmienne formy i środki oddziaływania wychowawczego.
Już malutkie dziecko, chwytając przedmioty i manipulując nimi, poznaje je coraz lepiej, a dzięki temu uczy się posługiwać nimi w swoim działaniu w sposób coraz bardziej celowy, coraz bardziej zgodny z ich budową i przeznaczeniem. Poznanie i rozumienie rzeczywistości rozwija się i kształtuje zawsze w trakcie działania materialnego i w związku z nim, rozwój świadomości czyni wszelką działalność człowieka coraz bardziej sensowną i rozumną. Dotyczy to charakterystycznych form działalności, jakimi są zabawa i nauka.
22. Czynniki a wyznaczniki rozwoju
Czynnikami, które wpływają na rozwój psychiczny dziecka jest tzw. czteroczynnikowa teoria rozwoju psychicznego:dziedziczne i wrodzone zadatki autonomiczno-fizjologiczne -inaczej dziedziczność, aktywność własna , wpływy środowiska , wychowanie
Każdy z tych czynników należy brać pod uwagę przy rozpatrywaniu rozwoju psychicznego jednostki, jej życia wewnętrznego, postępowania, osiągnięć, niepowodzeń i stosunku do świata
Przebieg i efekty kolejnych okresów rozwojowych człowieka zależą od czynników zarówno tkwiących w nim samym, jak i w jego otoczeniu. Do najbardziej znaczących czynników rozwojowych o charakterze wewnętrznym należą zadatki dziedziczne, przekazywane za pośrednictwem genów z pokolenia na pokolenie. Są to zadatki anatomiczno-fizjologiczne organizmu, takie jak: cechy strukturalne i funkcjonalne narządów zmysłowych, (np. narządu słuchu, które leżą u podstaw rozwoju zdolności muzycznych); cechy budowy ciała i wyglądu (np. kolor włosów, oczu); typ układu nerwowego, stanowiący podłoże temperamentu oraz potencjalne możliwości rozwoju inteligencji. Nie dziedziczy się natomiast cech i właściwości psychicznych. Dziecko nie rodzi się ani pracowite, ani prawdomówne, ani tym bardziej nie rodzi się przestępcą (jak to głosiły niektóre teorie rozwoju człowieka), lecz kształtuje te cechy pod wpływem oddziaływań środowiska wychowawczego.Duże znaczenie w procesie rozwoju człowieka ma środowisko zewnętrzne. Obejmuje ono otoczenie społeczne, przyrodnicze, klimatyczne, geograficzne, w którym żyje i rozwija się dziecko. Najbardziej znaczącą rolę w procesie rozwoju psychicznego dziecka ma do spełnienia rodzina, jako najważniejsze i niezastąpione środowisko wychowawcze. O jakości oddziaływań wychowawczych rodziców decydują postawy rodzicielskie prezentowane przez rodziców oraz niektóre ich cechy osobiste. Do cech rodziców, sprzyjających prawidłowemu rozwojowi dziecka zaliczane są m. in.: cierpliwość, wesołość i poczucie humoru oraz dobre przystosowanie społeczne i zrównoważenie emocjonalne. Z badań wynika, że do czynników rozwoju pochodzących z rodziny, a związanych z postawami rodziców wobec dzieci, należy zaliczyć: bliskość uczuciową między rodzicami i dziećmi, pomoc i wsparcie udzielane dziecku przez rodziców, pozostawianie dziecku pewnej (niezbyt dużej) swobody i samodzielności podejmowania decyzji oraz stawianie dziecku wymagań i konsekwentna kontrola ich realizacji.
Drugim ważnym elementem społecznego środowiska dziecka, wpływającym na jego rozwój, są grupy rówieśnicze, których znaczenie bardzo wzrasta w okresie dorastania. Przynależność do nieformalnej grupy rówieśniczej, identyfikacja z jej celami i normami sprawia, że jednostka czuje się wartościowa, zdobywa akceptację i uznanie rówieśników.Poza rodziną i grupami rówieśniczymi, istotny czynnik rozwojowy stanowią oddziaływania środowiska szkolnego. Psychologowie są na ogół zgodni co do tego, że o końcowym efekcie procesu rozwoju człowieka decyduje interakcja (współdziałanie) zadatków dziedzicznych oraz czynników pochodzących z bliższego i dalszego środowiska w którym dziecko żyje. Podział czynników rozwojowych na wewnętrzne i zewnętrzne jest podziałem nieco sztucznym. W rzeczywistości obie grupy czynników wzajemnie się przenikają i warunkują osiągnięty poziom rozwoju.Wyznacznik rozwoju dziecka stanowią : aktywność własna, wychowanie.Poprzez aktywność dziecko reguluje czynnie swe stosunki ze światem zewnętrznym, podejmuje działania i konkretne czynności. Aktywność wraz z wiekiem podlega kształtowaniu i doskonaleniu. Ujawniają się nowe rodzaje działania i nowe czynności podejmowane przez dziecko, a także odmienne formy i środki oddziaływania wychowawczego. Dziecko w toku rozwoju ma kontakt ze światem zewnętrznym w sposób świadomie kierowany poprzez taką instytucję jak przedszkole, które zajmuje się organizacją procesu nauczania i wychowania.Proces wychowania zmierza do ukształtowania osobowości dziecka. Wychowanie jest sprawą społeczną, gdyż jest to proces zorganizowany przez całe społeczeństwo, które jest zainteresowane jego efektami i wynikami. Oba wyznaczniki rozwoju dziecka: aktywność własna i wychowanie są wzajemnie sprzężone.
Czynniki i wyznaczniki rozwoju dziecka łączą się nierozerwalnie. W czynnikach zawierają się wyznaczniki rozwoju.
23. Przedmiot i zadania psychologii rozwojowej
Psychologia rozwojowa koncentruje się na zmianach w zachowaniu i zdolnościach. Jest nauką o rozwoju wyższych czynnościach człowieka. Obejmuje dwa zasadnicze działy:
Psychologię filogenetyczną, która ściśle śledzi pochodzenie i rozwój procesów psychicznych w całym świecie zwierząt Ontogenetyczną, która zajmuje się badaniami rozwoju psychicznego organizmów jednostkowych, głównie człowieka od chwili poczęcia, poprzez niemowlęctwo, młodość, do pełnej dojrzałości a potem starości. Zadaniem tak pojętej psychologii rozwojowej jest badać w jaki sposób przebiega i czym się charakteryzuje proces rozwoju psychicznego, jakie są właściwości psychiczne dziecka w rożnych okresach jego życia, jakie są prawidłowości powstania i rozwoju procesów psychicznych, takie jak spostrzeżenie, zapamiętywanie, uczenie się, myślenie itp. Oraz trwałych właściwości umysłu, charakteru i osobowości dziecka (nawyków, zainteresowań, uzdolnieni itp.), w jakich warunkach i pod wpływem jakich czynników kształtują się stopniowo czynności dziecka i coraz sensowna jego działalność.
24. Metody psychologii rozwojowej.
-Analiza czynnikowa
-Analiza wytworów dziecka (prace plastyczne itp.) zwracamy uwagę na preferowany przez dziecko temat pracy, poziom jej wykonania, technikę, kolorystykę, poziom graficzny (czy jest równy do poziomu rozwojowego dziecka) Prace plastyczne informują nas np. o bogactwie wyobraźni dziecka, o zakresie jego zainteresowań, posiadając kilka rysunków jednego dziecka, można stwierdzić, co najchętniej rysuje, jakiej techniki używa, czy jest coś, co może nas zaniepokoić.
-Ankieta zbiór pytań otwartych, sformułowanych tak, iż prowokują do szerszych wypowiedzi. Mogą dotyczyć wielu dziedzin: zainteresowań, upodobań, poglądów. W krótkim czasie można uzyskać wiele informacji. Wada: powierzchowność odpowiedzi i brak możliwości sprawdzenia wiarygodności.
-Biografie (dzienniczki) dzieci-Charakterystyki-Dzienniki (pamiętniki)-Eksperyment-Inwentarz-Analiza kliniczna-Kwestionariusz zbiór pytań albo twierdzeń. Tworzą one pewne stałe kategorie treściowe. Należy odpowiedzieć pozytywnie/ negatywnie (tak/nie/ nie wiem)-Obserwacja planowe świadome i celowe spostrzeganie zachowań się jednostki i na rejestrowaniu przebiegu zjawisk i wydarzeń. Wydaje się być metodą łatwą, jednak poprawny opis zachowania jest b. trudny Obserwacja powinna być: przeprowadzona wielokrotnie, w różnych sytuacjach i przez długi okres, a oceny jednostki należy dokonywać porównując je z zachowaniem innych członków grupy. Na podstawie obserwacji stawiamy hipotezy, a następnie przeprowadzamy wywiady z rodzicami, ustalając zależność mierzy obserwowanymi faktami, a przebiegiem procesów fizjologicznych i poziomem czynności umysłowych dziecka. -Rozmowa-Metoda socjometryczna: : wg. Moreno- metoda badania wzajemnych relacji przyciągania i odpychania między członkami grupy. Pytania testu socjometrycznego zawierają zawsze jakąś realną dla członków grupy sytuację, w której muszą oni dokonać wyboru. Jest to sytuacja socjometryczna lub wyboru. Pytania i sytuacje, których one dotyczą powinny być zawsze dostosowane do wieku dzieci, ich zainteresowań ,pragnień. NA ogół nie stawiamy dziecka w sytuacji socjometrycznej prowokującej do wyborów negatywnych gdyż w tym przypadku może podać przypadkowe imiona tylko po to, żeby spełnić polecenie. ANALIZA WYNIKÓW: wraz z wszystkimi dziećmi z grupy przeprowadzamy analizę, 1) ustalamy, ile razy poszczególne osoby zostały wybrane wg. Poszczególnych kryteriów oraz łącznie w wyniku wszystkich przeprowadzonych wyborów. 2)Ustalamy listę osób, które wybrały daną jednostkę we wszystkich wyborach. Jest to wskaźnik popularności społecznej. 3)ustalamy liczbę osób wybranych i odrzuconych przez osobę badaną. Jest to wskaźnik ekspansji uczuciowej. Wskaźnik ekspansji uczuciowej pomaga w ustaleniu ustosunkowania jednostki do grupy. Jeśli dziecko wybiera dużą liczbę kolegów, nie odrzucając przy tym nikogo, świadczy to o tendencji do wychowania naprzeciw kontaktom społecznym.
25. Tempo, rytm i dynamika rozwoju- wzajemne zależności
Tempo to szybkość zamian rozwojowych, jest indywidualne czasami jest opóźnione, czasami przyśpieszone (WŻ=WR, WŻ>WR, WŻ<WR)
Rytm - stopień regularności tempa rozwoju (zmian) - tu mówimy o sferach rozwoju, albo jest równomierny, albo systematyczny, albo skokowy (zastój i nagle coś się zmienia)
Dynamika - odnosi się do zmienności tempa na przestrzeni życia, max. przy urodzeniu, powoli ulega zmniejszeniu.
26. Funkcje zabaw, podziała zabaw, dobra zabawka (cechy i właściwości dobrej zabawki)
Zabawa to spontaniczna forma aktywności, dobrowolna, samodzielnie podejmowana, jest przyjemna. Zaspokaja potrzebę ludyczna.
Funkcje, rola zabawy: Dydaktyczna (uczy się przez zabawę),Rozwija zdolności i sprawności, Terapeutyczna (odreagowuje stres, opanowuje nowe formy zachowań itp.), Uspołecznienie (role społeczne), Rozwija wyobraźnię, Funkcje poznawcze
Podział zabaw ze względu na:- Stopień uspołecznienia (Samotna, Równoległa (koło siebie, każdy swoje), Grupowa (zespołowa))
-Rodzaj zabawy( Manipulacyjna (jest najwcześniejsza, przygotowuje do innych) , Konstrukcyjna (budowa np. klockami, rozwija wyobraźnie, spostrzeżenia, koncentracje uwagi, myślenie), Ruchowa(usprawnia koordynacje), Dydaktyczna, Tematyczna (przyswaja pełnienie ról, uczy się norma zachowań, odzwierciedla rzeczywistość, uczy planowania, rozwija wyobraźnie, przyjmuje zasady))-Udział osoby dorosłej (Kierowana, Inspirowana (podsuwa pomysły), Spontaniczna (bez osób trzecich)
Dobra zabawka: Rozwija wyobraźnię przestrzenną, sprawność intelektualną i manualną dzieci. Zabawka posiadająca wszelkie cechy zabawki edukacyjnej: rozwija wyobraźnię przestrzenną, sprawność intelektualną i manualną dzieci. Uczy samodyscypliny, dokładności i precyzji, - w sposób twórczy ma szanse kreować zindywidualizowane pomysły. Zabawki ułatwiają osiągnięcie w zabawie poziomu, na którym rozwój jego wyobraźni umożliwia narzucenie przedmiotom zastępczych znaczeń.