Wykład 1

Odo Marquard: „O nieodzowności nauk humanistycznych”:

„Im bardziej modernizuje się współczesny świat, tym bardziej nieodzowne stają się nauki humanistyczne. Nauki humanistyczne są naukami opowiadającymi, ludzie bowiem to historie, a historie trzeba opowiadać. W przeciwnym razie ludzie będą umierać na atrofię narracji”

• Socjologia (wg. A. Giddensa) jest badaniem życia społecznego człowieka, grup społecznych i społeczeństw. Przedmiotem socjologii jest zachowanie nas samych jako istot społecznych. Zakres zainteresowań socjologii jest niezwykle szeroki - od analizy przelotnego spotkania na ulicy do badań nad globalnymi procesami społecznymi. Badanie grup i społeczeństw ludzkich, ze szczególnym uwzględnieniem społeczeństw uprzemysłowionych. Socjologia należy również do nauk społecznych, do których zaliczają się również antropologia, ekonomia, nauki polityczne i geografia społeczna. Nie ma wyraźnych rozgraniczeń między poszczególnymi naukami społecznymi i wszystkie mają częściowo wspólne zainteresowania, pojęcia i metody.

• Edukacja (wg. A. Gidennsa) przekazywanie wiedzy z pokolenia na pokolenie poprzez bezpośrednią naukę.

• Wg.K. Rubachy Edukacja to ogół oddziaływań służących formowaniu się (zmienianiu, rozwijaniu) zdolności życiowych człowieka. Ogół oddziaływań oznacza oddziaływanie zarówno instytucjonalne, jak i indywidualne, świadome, nieświadome etc. działania te mogą być systematyczne, niesystematyczne, zaplanowane, niezaplanowane. Zmienianie, rozwijanie może zachodzić w jakimś konkretnym (sformalizowanym) kierunku przyjętym według kryterium zewnętrznego wobec jednostki lub bez uprzednio obranego celu.

• Socjologia edukacji:/ wychowania: współcześnie rozwija się ta koncepcja. Klasyczny pytania stawiane w socjologii dotyczące relacji między edukacją, gospodarką, i innymi instytucjami, muszą być na nowo przemyślane w związku z pojawiającymi się nowymi problemami. Współczesna socjologia edukacji bierze pod uwagę wyzwania społeczeństwa postmodernistycznego, a także nowopowstałe ruchy takie jak: antyrasistowskie, feministyczne, w taki sposób, by w edukacji znalazło się miejsce dla różnic kulturowych. Innymi słowy socjologia edukacji zajmuje się relacją między edukacją, jej zinstytucjonalizowaną formą a szerszym społeczeństwem

Teoria reprodukcji kulturowej

• Dlaczego dzieci robotników zostają lekarzami a dzieci prawników, lekarzy najczęściej idą w ślady swoich rodziców?

• Dlaczego dzieciom, które przyszły na świat w klasie wyższej i średniej łatwiej jest awansować lub utrzymać się na tym samym poziomie nierówności społecznej niż tym, którzy urodzili się klasie niższej? Dlaczego tak się dzieje?

• Teoria reprodukcji kulturowej zakłada, że struktura klasowa odtwarzana jest z pokolenia na pokolenie

• Do kulturowych źródeł podlegających reprodukcji można zaliczyć: zdolności językowe, kreatywność, zdolności artystyczne, znajomość sztuki, historii i nauki. Ekonomiczne zasoby obejmują: przychód, poziom życia, przedsiębiorczość oraz znajomość rynku i zasad handlu (P. M. de Graaf, M. Kalmijn)

• Bourdieu i Passeron w swym dziele „Reprodukcja” zauważają, że: Poprzez działanie pedagogiczne narzuca się przekonania i wartości grup społecznych, które są dominujące w danym społeczeństwie. Działanie pedagogiczne przekazuje przekonania „grupy dominującej”, co stanowi, według Bourdieu, formę „symbolicznej przemocy”.

• Reprodukcja kapitału kulturowego przyczynia się tym samym do reprodukcji struktury społecznej: „działania pedagogiczne odpowiadają materialnym i symbolicznym interesom grup lub klas posiadających, zajmujących zróżnicowane pozycje w układach sił, zawsze zmierzają do odtwarzania struktury dystrybucji kapitału kulturowego między grupami, przyczyniając się jednocześnie do reprodukcji struktury społecznej”

• Jonathan H. Turner określa habitus jako „<<nieświadomość zbiorową>> osób na podobnych pozycjach, gdyż wyposaża je w wytyczne o charakterze poznawczym i emocjonalnym, umożliwiając jednostce wspólne przedstawienia świata oraz klasyfikowanie, wybieranie, ocenianie i działanie w konkretny i szczególny dla nich sposób”

• Antonina Kłoskowska z kolei podaje, analizując omawiane pojęcie, iż jest to „kompleks interioryzacji, czyli tendencji, postaw, dyspozycji uwewnętrznionych, wprowadzonych w sferę ludzkich nawyków”

• Małgorzata Jacyno zauważa natomiast, że „habitus jawi się więc przede wszystkim jako mechanizm adaptacji, który zapewnia harmonię między subiektywnymi aspiracjami
  i możliwością ich realizacji

• Los jednostki, według teorii Bourdieu i Passeron'a, zależą od tego, w jakim środowisku odbywała się jej socjalizacja, jednakże to, co zostanie utrwalone w dzieciństwie i jej młodości, następuje niezależnie od jej woli i świadomości. Nie dlatego, że istoty ludzkie nie są racjonalne, jednak ich racjonalność jest „ograniczona”.

• Ograniczenie to nie bierze się przy tym ani z braku dostępu do informacji ani z ograniczoności ludzkiego umysłu, ale:

„wynika ze społecznych granic społecznego formowania umysłu ludzkiego. Jest on zawsze, czy się tego chce, czy nie, zamknięty - samemu nie będąc tego świadomym <<w granicach własnego umysłu>> (…), w granicach systemu kategorii, które zostały mu wpojone w społecznym procesie kształtowania” (Bordieu, Waquant)

• P. Bourdieu, jak ujmuje to Jerzy Szacki, twierdził zdecydowanie, że

„socjalizacja ma charakter klasowy i polega w gruncie rzeczy na przyuczaniu jednostki do życia w sposób właściwy danemu środowisku, do tego, aby znała swoje miejsce
w społeczeństwie, wiedziała (lub raczej czuła), jakie możliwości i ograniczenia wiążą się z jej pozycją społeczną, co jej się należy, a co nie jest dla niej”

• Według Bourdieu i Passeron'a przynależność do klasy społecznej nie zależy od „posiadania” lub „nieposiadania” środków produkcji, jak ma to miejsce w ujęciu Marksa, ani od „sytuacji rynkowej” eksponowanej przez Webera, ale od cech jednostki determinujących jej pozycję w społeczeństwie. W tym kontekście ponownie zasadniczą rolę odgrywa habitus, gdyż scala on ludzi w jedną klasę społeczną posiadających „podobne pozycje w przestrzeni społecznej”

• Rodziny z klasy średniej i z klasy robotniczej mają różny dostęp do wytworów kultury, posiadają inny kapitał społeczny i ekonomiczny, ma to znaczenie w wyborach edukacyjnych.

• Rodziny z klasy średniej mogą przekazać dobytek kulturowy swoim dzieciom, czyniąc je uprzywilejowanymi w systemie edukacyjnym, co w konsekwencji może przyczynić się do osiągnięcia przez nie sukcesu.

• Z kolei dzieci z rodzin robotniczych doświadczają więcej ograniczeń finansowych i psychicznych. Rodziny te nie posiadają również informacji o systemie edukacyjnym i sieci powiązań społecznych, które z kolei wspierają reprodukcję klasy uprzywilejowanej

• Maguire zauważył, że studenci pochodzący z klasy średniej posiadają większe zasoby społeczno-ekonomiczne, a także wiedzę, dlatego ich wybory związane
  z pójściem na uniwersytet, stanowią dla nich naturalną kolej rzeczy, są „poza wszelkimi wątpliwościami”. Z kolei studenci z klasy robotniczej odczuwają potencjalne ryzyko, odradza im się zdawania na „prestiżowe” uniwersytety, wysyłając sygnał, że nie jest to miejsce dla nich, ponieważ są oni „inni”

• Bourdieu i Passeron zauważają, że system odtwarzania kapitału kulturowego następuje poprzez autorytet pedagogiczny, który wywiera „tak silne piętno na wszystkich aspektach relacji komunikowania pedagogicznego, że ta relacja jest często przeżywana i postrzegana zgodnie z modelem podstawowego stosunku komunikowania pedagogicznego, to znaczy zgodnie z relacją rodziców i dzieci, bądź, ogólniej - między pokoleniami”

• Każde działanie pedagogiczne pociąga za sobą działania pedagogiczne, które z kolei muszą trwać tak długo, aż wytworzy się wspomniany wyżej habitus.

• „jako długotrwała praca wdrażania wytwarzająca trwały i przekładalny habitus, to znaczy wpajająca ogółowi uprawnionych odbiorców system schematów percepcji, myślenia, oceniania i działania (częściowo lub całkowicie identycznych), praca pedagogiczna sprzyja wytwarzaniu integracji intelektualnej i integracji moralnej grupy lub klasy, w imię, której jest dokonywana”

• Tomasz Szkudlarek, podaje, że w związku z tym dzieci nienależące do klas uprzywilejowanych „muszą w szkole oduczyć się swojego języka, sposobu postrzegania więzi społecznych, a nawet sposobu posługiwania się własnym ciałem (gestykulacja, postura, itd.) i przyjąć za własne kody kultury dominujące

• System nauczania zatem, wytwarza habitus możliwie najbardziej zgodny z zasadami arbitralności kulturowej, powinien także zagwarantować „instytucjonalne warunki homogenizacji i ortodoksji pracy szkolnej”;

• dlatego też wszystkie osoby, które funkcjonują w tym systemie, muszą posiadać „ujednolicone wykształcenie oraz ujednolicone i ujednolicające środki”.

• wszystkim ludziom zaangażowanym w przekazywanie wiedzy dostarcza się te same podręczniki, materiały, buduje się ujednolicone programy nauczania, tak by chronić pracę szkolną przed „indywidualnymi herezjami

• Szkoła racjonalizuje niepowodzenia, dzięki temu oddala od siebie napięcia.

• M. Jacyno analizując teorie reprodukcji zauważa, że „potwierdzeniem talentu czy zdolności - podobnie jak łaski - trzeba szukać w tym świecie. Ale ich brak nie jest winą tego świata. Tych, którym się udaje mimo wszystko zaprzeczyć tej prawidłowości nazwał Bourdieu les miracules” (od miracle - cud).

• „Ci, którzy ponieśli porażkę, [jak podaje Jacyno] - powiększają <<społeczne cmentarze>>. Sukces tych, którzy odnieśli go wbrew wszelkim prawom jest prawdziwym cudem, bo w istocie wymagał od nich nadludzkiego czy nieludzkiego wręcz - co na jedno wychodzi - wysiłku”

• Jak zauważa M. Grenfell, poglądy Bourdieu na system szkolnictwa były raczej fatalistyczne, gdyż w ujęciu zaproponowanym przez francuskiego teoretyka, niewiele możemy uczynić ze swym losem, bowiem wszystko zależy od sił społecznych

Teoria reprodukcji ekonomicznej: Samuel Bowles i Herbert Gintis

• Po pierwsze, ukazali oni, że szkoła przygotowuje ludzi do pracy zawodowej, poprzez socjalizację, dzięki której będą mogli funkcjonować prawidłowo, „bez obwiniania kogokolwiek w hierarchicznej strukturze nowoczesnych korporacji”.

Szkoły osiągają ten cel poprzez strukturyzowanie społecznych interakcji i nagradzania jednostek w taki sposób, aby powielać miejsca pracy, według tzw. zasady korespondencji (correspondence principal): „dzieci robotników zostają robotnikami, natomiast dzieci lekarzy, prawników, profesorów zajmują podobnie eksponowane pozycje społeczne i zawodowe, jak ich rodzice”.

• Po drugie, Bowles i Gintis dowiedli, że status ekonomiczny rodziców jest przekazywany na ich potomków.

• Po trzecie, zauważyli, że szkoły są produktem wielu konfliktów, wynikających z przekształceń społecznej organizacji pracy oraz dystrybucji nagród

• dzieci z różnych klas społecznych uczęszczają do różnych typów szkół, sąsiadujących ze sobą. Zważywszy na fakt, że klasy społeczne wyznają inne wartości i dysponują zróżnicowanymi zasobami finansowymi, szkoły, które służą klasie robotniczej, będą uczyć odmiennych wartości i ról społecznych niż szkoły, które przeznaczone są dla osób o wyższym statusie społecznym

• system edukacyjny „funkcjonuje w oparciu o zasady działania ekonomii, potrzeb gospodarki i rynku pracy, a szkoły służą <<konserwowaniu>> istniejącego systemu”

• już w szkole, uczniowie, poprzez społeczne relacje między nauczycielami, innymi studentami, oraz nauczycielami i pracownikami administracji uczą się, jak działa hierarchiczny system rynku pracy

• Tym, którzy przynależą do niższych klas społecznych daje się mniej swobody, otacza się ich większą kontrolą. Im wyżej wspina się jednostka w górę systemu szkolnego, tym więcej daje jej się swobody i możliwości samodzielnego działania

• „liberalizm daje obietnice, których nie może spełnić. Obiecuje demokrację, równość wolność i osobiste spełnienie dla wszystkich w ramach kapitalizmu (…) edukacyjna reforma wymaga w tym samym czasie ekonomicznej transformacji w kierunku demokratycznego socjalizmu”.

• Nierówności, które istnieją w społeczeństwie nie są bezpośrednio związane z systemem edukacyjnym, ale właśnie z systemem kapitalistycznym.

• „Represja, bezsilność jednostki - [zauważają Bowles i Gintis] - nierówność dochodów oraz nierówność szans, z perspektywy historycznej, nie pochodzą z systemu edukacyjnego, nawet nie są skutkiem dzisiejszej represyjnej i stwarzającej nierówności szkoły. Korzenie represji i nierówności leżą w strukturze i funkcjonowaniu gospodarki kapitalistycznej”

• dominuje w niej „skrajny determinizm i redukcjonizm, z jakim ta teoria postrzega jednostkę uwikłaną w system społeczny (…) teoretycy reprodukcji ekonomicznej nie dostrzegają podmiotowości (i potencjalnej wolności jednostki)”. jednostki w koncepcji omawianych teoretyków „nie mają żadnego wpływu na tworzenie się społeczeństwa”

• De Graaf i Kalmijn w swoich badaniach nad osiąganiem statusu społecznego
  w Holandii zwrócili uwagę, że bezpośrednie przekazywanie zawodu z pokolenia na pokolenia wyraźnie spadło.

• Rodzice mają coraz mniejszy wpływ na wybór ścieżki zawodowej ich dzieci. Pośredni przekaz statusu społecznego poprzez system edukacyjny również nie odgrywa już takiej roli, przede wszystkim ze względu na wprowadzenie systemu merytokratycznego.

• Brak miejsca na opór i bunt jednostek.

MERYTOKRACJA

• Michael Young utrzymywał, iż dziedziczenie statusu było dalece niesprawiedliwe, ponieważ uzdolnione dziecko, pochodzące z klasy niższej zostawało, na przykład listonoszem, podczas gdy mało utalentowane dziecko, urodzone w bogatej rodzinie, dzięki powiązaniom społecznym, kończyło najlepsze szkoły i otrzymywało dobrą posadę

• Merytokracja w najprostszym tego słowa znaczeniu oznacza, że osiągnięcia jednostek opierają się na ich własnych zasługach, a nie na pochodzeniu społecznym.

• Merytokracja opiera się na założeniu, iż role zawodowe jednostki powinny opierać się na „osiągnięciach” (achivement), a nie na „przypisaniu” (ascription).

• Według omawianej koncepcji sukces społeczno-ekonomiczny osiąga ta jednostka, która ciężko pracuje, posiada i rozwija własne zdolności.

• Merytokracja może istnieć jedynie w społeczeństwach otwartych, czyli takich, w których status jednostki zależy od jej wybitnych talentów i motywacji. Istnieje tam, gdzie zlikwidowano bariery w przemieszczaniu się na drabinie społecznej

• Edukacja uniwersytecka widziana przez pryzmat merytokracji, „stanowi najprostszą i najszybszą drogę do najlepszych miejsc na rynku pracy, najlepiej płatnych i prestiżowych stanowisk; (…) jest głównym czynnikiem ruchliwości społecznej - niekiedy uznaje się ją za „społeczną windę”(…)”

• Pojęcie merytokracji, podając za Z. Melosikiem, odnosi się do sytuacji, „w której społeczny status jednostki zależy od jej udokumentowanych osiągnięć”

• C. J. Hurn, „ekspansja szkolnictwa jest postrzegana jako decydujący element tworzenia bardziej merytokratycznego społeczeństwa (…) Relacje pomiędzy zawodowym statusem rodziców i zawodowym statusem dzieci zmniejszą się, [a w konsekwencji] utalentowana i wysoko umotywowana młodzież z niskich grup społecznych uzyska status proporcjonalny do swoich zdolności a nieutalentowani, czy leniwi młodzi ludzie z uprzywilejowanych grup nie osiągną sukcesu”

• Nie udało się wykorzenić nierówności społecznych. Poza tym pojęcie merytokracji, jak zauważa A. Sen, jest niejasne, bowiem jeśli nagrody są sprawiedliwie rozdzielane, na podstawie zasług, pozostaje pytanie „kto i za co te nagrody rozdziela?”

• Ekspansja szkolnictwa wyższego

• Przeedukowanie

• Inflacja dyplomów

• Kredencjalizm: we współczesnym społeczeństwie edukacyjne kredencjały pełnią funkcję <<waluty obiegowej>>, za którą można kupić stanowiska na rynku pracy”; że funkcją dyplomów jest „utrzymywanie istniejącej stratyfikacji społecznej, bowiem różne grupy społeczne mają nieodwołalnie różny dostęp do kredencjałów”

• Berg twórca podejścia kredencjalnego twierdził, że na podstawie kredencjałów dokonuje się selekcji pracowników, jednak nie mają one realnego przełożenia na posiadane zdolności i umiejętności jednostki. Szkoła czy zdobyty kredencjał nie świadczą ani o wiedzy ani o umiejętnościach danej osoby

• Christopher Lash:„merytokracja jest parodią demokracji. Oferuje ona, przynajmniej w teorii, szanse wzniesienia się wszystkim posiadającym wystarczający talent do uchwycenia tych szans”

• Sceptycy podejścia merytokratycznego uważają, że nie istnieje już system demokratyczny, ale merytokratyczny, w którym to wyedukowane elity, dobrane z różnych warstw społecznych rządzą społeczeństwem.

• Jednak nie reprezentują oni już warstw, z których pochodzą, gdyż dzięki edukacji zmieniają swój styl życia, przyjmują zwyczaje typowe dla klasy wyższej

UKRYTY PROGRAM

• „Ukryty program" to wszystko, czego uczniowie uczą się, co poznają i czego doświadczają w szkole, a co jest poza oficjalnym programem nauczania, poza oficjalnymi celami nauczania, poza tym, czego świadomie chce nauczyć nauczyciel, a co jest niezmiernie ważne dla efektów uczenia się dzieci w szkole.

• Podział przestrzeni i urządzeń szkolnych jest niesymetryczny: nauczyciele mają większe biurka, wyściełane krzesła, dostęp do większego obszaru klasy.

• Uczniowie mają ograniczone prawa do korzystania z urządzeń szkoły.

• Budynek szkolny jest bardziej nauczycieli niż uczniów;

• Zadaniem uczniów jest: „patrzeć na wprost", "siedzieć i słuchać".

• Ukryty program wyrażają także prawdziwe, często nieuświadamiane uczucia, postawy, potrzeby, wierzenia, uprzedzenia nauczycieli

• Ukryty program to także wszelkie konotacje znaczeniowe podręczników i treści kształcenia, które w pewnych sytuacjach wykraczają poza intencje twórców i projektodawców systemów szkolnych oraz realizatorów programów szkolnych, czyli nauczycieli.

• Niejawne wymiary funkcjonowania szkoły odnoszą się także do zwykłej codzienności szkolnej.

• Jackson stosuje termin "ukryty program" do opisania nieoficjalnych "trzech R" - reguł, rutynowych form, rozporządzeń ( Rules, Rutines, Regulations ), których uczniowie muszą się nauczyć, aby przetrwać wygodnie w większości szkolnych klas;

• Jackson wymienia trzy stosowane przez dzieci strategie dawania sobie rady z władzą. Są to: poszukiwanie specjalnych względów, "starać się nie podpaść" i wycofanie lub przynajmniej wyrobienie w sobie umiejętności bycia cierpliwym oraz rezygnacja bądź „maskarada” (fałszywe zaangażowanie)

• Holt: strategia "dobrego wojaka Szwejka", charakterystyczna dla ludzi, nad którymi ciąży władza - nie mogą sobie z nią dać rady, lecz nie mogą jej obalić.

• W warunkach presji niektóre dzieci, gdy chcą się przeciwstawić, a nie potrafią powiedzieć "nie", wycofują najbardziej inteligentne i twórcze aspekty własnego umysłu i całkiem świadomie decydują się udawać głupie;

• Do strategicznych umiejętności dawania sobie rady ze strachem należy, zdaniem Holt'a, "właściwe odpowiadanie", czyli odgadywanie oczekiwań nauczyciela i prezentowanie tego, co on chce usłyszeć.

IDEOLOGIE EDUKACYJNE

• Oświecenie: ideologie stają się narzędziem kształtowania i propagowania idei społecznych, politycznych, ekonomicznych i edukacyjnych;

• W każdej z wielkich rewolucji - amerykańskiej (1776), francuskiej (1789), bolszewickiej (1917) oraz chińskiej rewolucji komunistycznej (1949) - dużą rolę odgrywał czynnik ideologiczny

• Konkretna ideologia światopoglądowa zawiera w sobie pewien model obywatela - ideologiczny portret osoby, która spełnia pożądane kryteria

• Szkoła powiela poprawny prototyp realizując oficjalny, jasno sprecyzowany program nauczania oraz stwarzając specyficzne środowisko (które można nazwać ukrytym programem)

• Podłoże, na którym kształtują się zbiorowe przekonania, stawią przede wszystkim warunki historyczne, społeczne, polityczne i ekonomieczne, a nie system metafizyczny, który z reguły ogranicza się do kontekstu kulturowego.

• Ideologiczna wykładania przeszłości sugeruje, że minione wydarzenia wpłynęły na obecną sytuację jednostki i grupy w określony sposób.

• Ideologie mają charakter normatywny, ponieważ zawierają dyrektywy, na których mogą się oprzeć twórcy programów politycznych, pragnący nadać procesom społecznym określony kierunek;

• Ideologia ma mobilizować do działania, dostarczając dyrektyw postępowania w sferze politycznej, społecznej gospodarczej i edukacyjnej

• Ideologia ściśle powiązana jest z historią

• Ideologia interpretując przeszłość, nadaje grupie określoną perspektywę czasową i przestrzenną;

• Ideologia tłumaczy obecną sytuację społeczną, ekonomiczną, polityczną i edukacyjną

• Analiza przeszłości jest podstawą, na której formułuje się koncepcje przemiany społecznej, dzięki czemu można wyróżnić pewne wzorce według któtych układały się minione wydarzenia i które mogą się powtórzyć w przyszłości

• Ideologia określa strategię działania, ponieważ dostarcza pewnego modelu przyszłości, dzięki któremu grupa orientuje się, jaką politykę należy prowadzić, aby osiągnąć pożądane cele

• Ideologia zajmuje się badaniem przeszłości danej grupy;

• Ideologia analizuje przeszłość grupy po to, by opracować historyczną interpretację, która nadaje danej zbiorowości perspektywę czasową i przestrzenną oraz uzasadnia przynależność do niej - ideologia kształtuje poczucie grupowej tożsamości i solidarności

• Zinstytucjonalizowane działania oświatowe (podejmowane w szkołach) mają na celu ukształtowanie w umysłach dzieci poczucia identyfikacji z grupą, która zapewni im łączność z przeszłoscią;

• Przydatne są mity, legendy, biografie wybitnych ludzi np. Gahndi, Martin Luther King

• Ideologia, która zawiera teorię przemian społecznych (np. rywalizacja w społeczeństwach liberalnych), staje się narzędziem służącym do osiągania pożądanych celów społecznych, a nawet do zachowania ładu społecznego;

• Ideologia jest zorientowana na działanie i ma charakter programowy

• Koncepcja ideologicznego kontinuum:

1. Narzucenie pewnego systemu przekonań, którego uzasadnienie - wykorzystując mit bądź prawdę historyczną albo mieszaninę obu - jest zazwyczaj oparte na konkretnej wizji przyszłości;

2. Instrumentalna interpretacja przeszłości mająca na celu wykorzystanie niektórych jej aspektów w teraźniejszości;

3. Działanie oparte na wytycznych opracowanych w ramach tego plany, który ma przynieść pożądane rezultaty;

4. Ideologia, która nadaje grupie tożsamość, służy do kształtowania poczucia wspólnoty, idei, celów i zobowiązań.

5. Ideologia kreuje poczucia „wspólnego my”

6. Wykorzystuje się ukryty program i pewne elementy programu oficjalnego np. język ojczysty czy historia

7. Zadaniem wszystkich instytucji jest wpajanie młodym ludziom poczucia tożsamości narodowej i lojalności wobec kraju.

8. Zaszczepienie człowiekowi określonego poglądu na siebie i społeczeństwo;

9. Pogląd odzwierciedla obraz świata, w którym żyjemy, za jego pomocą staramy się odpowiedzieć na następujące pytania: kim jestem? Skąd pochodzę? Jaką rolę odgrywa społeczeństwo i jakie jest moje w nim miejsce? Jakie wymagania i obowiązki powinienem spełniać jako obywtel? Jak mam funkcjonować w systemie ekonomicznym?

10. Poglądy danego człowieka, ukształtowane przez ideologię wpływają nie tylko na zewnętrzne relacje pomiędzy nim a systemem społecznym, politycznym i ekonomicznym ale także na jego wewnętrzne poczucie istnienia czy własnej tożsamości.

11. Ideologie: albo tolerują lub promują pluralizm, albo lansują jeden światopogląd;

12. USA: zwolennicy amerykanizacji osiedleńców oraz rzecznicy kulturowego pluralizmu

13. Koncepcja amerykanizacji:

- Językiem nauczania j. angielski. Dzieci niemówiące po angielsku musiały nauczyć się tego języka i zapomnieć swój język po to, aby upodobnić się do członków grupy dominującej

• Koncepcja kulturowego pluralizmu:

• Inetrpretacja pluralistyczna przeszłości Ameryki dostrzega różnorodność społeczną, językową i etniczną;

• Przyjęcie postawy pluralistycznej i wspieranie odrębności etnicznej nie oznacza rezygnacji z poszukiwania wspólnego rdzenia kulturowego

• Polityka edukacyjna promująca nauczanie dwujęzyczne opiera się na założeniu, że posługiwanie się nie tylko angielskim, ale i językiem własnej grupy etnicznej umożliwi uczniowi dobre funkcjonowanie zarówno w tej grupie jak i szerszym społeczeństwie;

• Obecnie dominuje ideologia pluralizmu kulturowego, to w dalszym ciągu kładzie się nacisk na propagowanie ujednoliconego podejścia do ustroju prawa i własności.

• Ideologia, zwłaszcza jeśli jest narzucona przez grupę dominującą, wywiera bezpośredni efekt na edukację:

1. Kształtuje zasady polityki edukacyjnej, formułuje oczekiwania, wyznacza standardy osiągnięć i cele kształcenia (np..USA: demokraci i republikanie)

2. Za pośrednictwem środowiska szkolnego przekazuje i utrwala pewne postawy i wartości

3. Za pośrednictwem programu nauczania, który stanowi oficjalny i jasno sprecyzowany program realizowany przez szkołę promuje wybrane i pożądane umiejętności oraz wiadomości (czego uczyć?)

4. Ideologia stanowiąca system przekonań wyznawanych przez grupę, odgrywa istotną rolę w kształtowaniu społecznej świadomości, postaw i wartości

5. Czynniki ideologiczne, wpływają na środowisko szkolne, czyli „ukryty program”, jak również oficjalny program nauczania.

NCJONALIZM I ETNONACJONALIZM

• Nacjonalizm (sensu largo) utożsamianie się z własnym państwem narodowym i lojalność wobec niego;

• Państwo narodowe - suwerenne, niepodległe, posiadające własny rząd i instytucje.

• Poprzez system edukacyjny wpaja się obywatelom poczucie identyfikacji z państwem

• W państwie narodowym rola oświaty polega na takim wychowaniu dziecka, by z osoby narodowo neutralnej przeistoczyło się w Niemca, Rosjanina czy Polaka.

• W szkole kładzie się nacisk na język ojczysty, hisotrię i literaturę;

• Poprzez ukryty program zaszczepia się poczucie identyfikacji z bohaterami narodowymi, zwyczaj obchodzenia rocznic państwowych oraz szacunek dla symboli narodowych.

• Amerykanizacja:

- Powszechne użycie języka angielskiego w nauczaniu, propagowanie konkretnej wersji amerykańskiej historii, odpowiedni dobór lektur oraz wdrażanie przyszłych obywataleli do brania udziału w procesach demokratycznych , to elementy polityki oświatowej, które służą formowaniu amerykańskiego charakteru narodowego.

• Elementy programu szkolnego, których funkcją jest budowanie tożsamości narodowej:

• Pieśni patriotyczne;

• Dzieła literackie;

• Historia

• język

Etnonacjonalizm

• Ideologia, która opiera się na przekonaniu, że jest się członkiem grupy pod pewnym względem wyjątkowej;

• Tym, co łączy grupę, są więzy krwi, czyli pochodzenie od wspólnego przodka;

• Ludzie, którzy wierzą we wspólny rodowód traktują swoją grupę jak wielką rodzinę

• Różnego rodzaju mity etnonarodowe często konstruowane są wokół przyjętej przez daną grupę legendy na temat stworzenia świata i pochodzenia danej grupy oraz jej dziedzictwa

• Prawo do używania języka ojczystego języka etnicznego jak języka wykładowego, a nie jako drugiego narodowego języka urzędowego;

• Prawo do włączania do programu nauczania literatury, historii i tradycji grupy etnicznej, co pozwala na rozbudzenie w uczniach poczucia tożsamości grupowej

• Prawo do wykorzystywania ukrytego programu nauczania w celu wzmocnienia poczucia „wspólnego my” czyli kształtowaniu odpowiedniej postawy wobec symboli etnonarodowych.

KONSERWATYZM

• Charakteryzuje się dążeniem do podtrzymania trwałości instytucji i zachowania status quo;

• Jego zwolennicy podkreślają rolę tradycji jako czynnika gwarantującego spójność społeczeństwa, głoszą hierarchiczną koncepcję porządku społecznego, a poszukując norm i wartości zwracają się ku przeszłości.

• Konserwatyści nieufnie traktują wszelkie zmiany i innowacje w dziedzinie społecznej, politycznej, gospodarczej i edukacyjnej.

Edmund Burke

• Urodził się w adwokackiej rodzinie w Dublinie. Uczył się w szkole w Kildare, a potem w Trinity College w Dublinie, który był bastionem kościoła anglikańskiego w Irlandii.

• Wydane Rozważania o rewolucji we Francji można uznać za początek doktryny konserwatyzmu-ewolucjonizmu i koniec epoki oświecenia.

• Jednocześnie znajdujemy w jego doktrynie elementy, które sprawiają, że można go uważać za liberała i demokratę (popieranie zasady równowagi sił politycznych, niezależność parlamentu, prawa kolonii amerykańskich do niepodległości).

• Burke był zwolennikiem ewolucyjnych zmian, szacunku dla twórczości, dziedzictwa wcześniejszych pokoleń. Uważał, iż pozbawione sensu jest niszczenie i budowanie świata od zera.

• Wg Burke'a człowiek jest istotą rozumną. Rozumowi nie można jednak bezwzględnie ufać, ponieważ człowiekiem targają liczne żądze i namiętności, które generowane są przez sprzeczne interesy. Ponieważ owe interesy zderzają się ze sobą i wywołują liczne napięcia, naturę ludzką należy oceniać negatywnie.

• Tradycja czy też dziedzictwo kulturowe jest skarbnicą wiedzy ludzkiej, która przetrwała próbę czasu;

• Zwolennicy polityki edukacyjnej opartej na zasadach przez niego głoszonych będą kładli nacisk na wpajanie uczniowi poczucia lęku przed instytucjami i szacunku do nich

• Edukacja będzie polegać na zaszczepianiu tradycyjnych norm obyczajowych i kulturowych

• Teza, że każdym społeczeństwem powinna rządzić elita, jest jedną z naczelnych zasad konserwatyzmu

• Do ideologii konserwatywnej zostały przeniesione następujące tezy sformułowane przez Burke:

1. Dzięki instytucjom powstaje misterna sieć praktyk zwyczajowych i wykształconych ewolucyjnie praw i powinności;

2. Normy ludzkiego zachowania tworzą się pod wpływem systemu instytucjonalnego i stanowią dziedzictwo kulturowe, które należy przekazywać z pokolenia na pokolenie;

3. W kulturze i instytucjach odzwierciedla się kontinuum sprawdzonych doświadczeń, którego ciągłości nie wolno przerywać, dokonując gwałtownych zmian czy rewolucji o trudnych do przewidzenia skutkachl

4. Tradycja jest skarbnicą wiedzy społecznej

• Rola przeszłości:

• Przeszłość jest źródłem tradycji kształtującej instytucje społeczne oraz relacje między ludźmi

• Dzięki dziedzictwu człowiek zdobywa poczucie kulturowej tożsamości

• Teraźniejszość, w której żyjemy stanowi część kontinuum, które wiąże przeszłość z przeszłością;

• W dorobku przeszłości naród odnajduje zbiorową mądrość, wiedzę, której lekcje pobierał przez wieki

• Rolą edukacji jest kształtowanie w młodzieży poczucia kulturowej tożsamości

Język, literatura i historia powinny czerpać z dorobku przeszłości, skupiając się na najważniejszych wydarzenaich z życia zbiorowości oraz na postaciach bohaterów i bohaterek, które ucieleśniają wartości cenione przez grupę i wyrażające jej aspiracje

• Rola tradycji:

• Tradycja odgrywa rolę stabilizatora społecznego i pozwala zachowywać ciągłość dziedzictwa przekazywanego z pokolenia na pokolenie;

• Tradycyjne wartości będące wyrazem zbiorowego doświadczenia grupy, są czynnikiem mającym przeciwdziałać samolubstwu, egotyzmowi i irracjonalizmowi jednostki

• Społeczeństwo organiczne:

• Społeczeństwo to organizm, w którym klasy społeczne i ich przedstawiciele pracują dla dobra ogółu

• Społeczeństwo ma strukturę hierarchiczną (odwołanie do „Państwa” Platona)

• Zasada hierarchiczności:

• Naczelna reguła konserwatyzmu;

• Uzależnienie rodzaju wychowania od zdolności lub społecznego statusu ucznia

Konserwatyzm a zmiana:

• zwolennicy utrzymania ciągłości instytucji, które powstały w toku ewolucji historycznej

• Do zmiany mają stosunek negatywny, albo co najmniej ostrożny i nieufny

• Szkoły, które opierają się na ideologii konserwatywnej nie będą promować zmiany społecznej czy rekonstrukcji kulturowej - celem będzie utrzymanie status quo i dbanie o ciągłość instytucji publicznych

• Konserwatywny pogląd na naturę ludzką:

• Ludzie są grzesznymi istotami, powodywanymi egotyzmem i samolubnymi popędami

• Jeśli popędów tych nie krępuje wędzidło odwiecznych tradycji i instytucji społecznych prowadzą one do przemocy, anarchii i wyzysku;

• Dzięki regułom wyznaczanym przez zwyczaj i tradycję zapewniającą trwałość porządku instytucjonalnego, można opanować ludzkie instynkty i utrzymywać je na wodzy

• Konserwatyzm a lęk przed alienacją

• Rodzina to środowisko, w którym tradycyjne wartości są bezpośrednio przekazywane

• Duże znaczenie Kościoła

• Szkoła jako instytucja społeczna pielęgnuje i ugruntowuje wartości wpajane przez Kościół i rodzinę

• Kościół-Rodzina-Szkoła wspierane przez państwo, zaznajamiają młodych ludzi z tradycyjnym kanonem wiedzy i wartości, co gwarantuje trwałość społeczeństwa i instytucji

• W ten sposób chronią je przed zmianą, która mogłaby zachwiać równowagą kulturową i społeczną

Szkoła:

• Skarbnica wartości kulturowych;

• Szkoła pełni funkcję pomocniczą, wspierając inne isntytucje, typuje przyszłych członków elity i zapewnia im wykształcenie, które pozwoli im wywiązać się z obowiązków i zadań ciążących na grupie przywódczej

• Szkoły publiczne: tracking lub streaming czyli nauczanie wybranych przedmiotów przebiega kilkutorowo, co umożliwia najzdolnieszym uczniom zdobywanie wiedzy na bardziej zaawansowanym poziomie niż ten obowiązujący rówieśników

• Program nauczania

• Szkoła powinna wpajać poczucie wspólnoty często identyfikowanej z państwem narodowym, a także lojalności wobec niej

Nauczyciel:

• Musi szanować dziedzictwo kulturowe i dobrze je znać, a swoją postawą moralną oraz postawą dawać świadectwo o tym, że jest wierny zasadom etycznym

• Stanowi wzór do naśladowania

• Brak pluralizmu i różnorodności kulturowej.

LIBERALIZM

John Locke

• Rozważania dotyczące rozumu ludzkiego (1690);

• Krytyka platońskiej idei wrodzonych, zgodnie z którą źródłem wiedzy są podstawowe pojęcia istniejące w umyśle już w chwili narodzin;

• Tabula rasa - człowiek rodzi się z czystym umysłem, niezapisaną czystą kartą, na której nasze doświadczenie rejestruje pewne dane;

• Opowiadał się przeciwko temu, by polegać na tradycji i autorytetach oraz wyznaczonych przez nie niezmiennych zasadach;

• Myśl o wychowaniu (1693) - rozważania, jakie wychowanie powinien odebrać angielski dżentelmen

• Cnota; mądrość; ogłada towarzyska; wykształcenie

• Ludzie są wolni, równi i niezależni;

• Nikt nie może pozbawić ich mienia lub podporządkować czyjeś władzy, jeśli nie wyrażą na to zgody;

• Każdy człowiek, zgadzając się na utworzenie rządu ma: „obowiązek, jak każdy inny członek społeczności, podporządkowania się woli większości”;

• Podważył doktrynę „boskiego prawa królów”, zgodnie z którą władza przekazywana jest od Boga którlowi, następnie niżej - rodowej arystokracji.

• Liberalna koncepcja własności i gospodarki: ekonomiczna wolność jednostki, zapewniając jej swobodę konkurencji i gromadzenia majątku;

• Przy tworzeniu strategii edukacyjnej liberał będzie brał pod uwagę ekonomiczne potrzeby społeczeństwa, jego wymagania w zakresie zatrudnienia oraz uznawane przez nie wskaźniki sukcesu ekonomiecznego

• Sprywatyzowanie szkolnictwa, bony oświatowe

• Poglądy na naturę ludzką: optymistyczna wizja natury ludzkiej, człowiek postępuje racjonalnie i kieruje się własnym interesem;

• Należy uwolnić dzieci od arbitralnych ograniczeń nakładanych na nie przez stosujących przymus nauczycieli;

• Potęga ludzkiego rozumu; człowiek myśli racjonalnie, metody naukowe;

• Laicyzacja: rozdział kościoła od państwa

• Indywidualizm: jednostka jest ważniejsza od społeczeństwa

• Postęp

1. Powszechna edukacja:

• Wykształceni obywatele, którzy znają i szanują prawa oraz procedury obowiązujące we wspólnocie

2) Ogólnie wykształcone społeczeństwo;

3) Wychowanie obywatelskie, którego celem jest dostarczanie motywacji do uczestnictwa w procesie politycznym

1. Wolność jako brak instytucjonalnych środków przymusu;

2. Wolność szkoły jako instytucji

3. Wolność jako warunek skuteczności metodologicznej

4. Isaiah Berlin w „Czterech esejach o wolności” pisał, że „bycie wolnym oznacza (…), że nikt nie wtrąca się w moje sprawy. Im większy jest obszar niewtrącania się, tym większa jest moja wolność”.

5. Różnorodność?

6. Wolność?

7. Wybór?

8. Obowiązek edukacji;

9. Friedrich August von Hayek pisał w „Konstytucji Wolności”: „o przymusie mówimy wówczas, gdy postępowanie jednego człowieka podporządkowane jest woli drugiego, nie dla jego własnych celów, lecz dla dobra tego drugiego”;

10. John Stuart Mills: „ogólne wychowanie państwowe jest po prostu sposobem kształtowania ludzi na tą samą modłę; a ponieważ forma, którą im się nadaje, odpowiada życzeniom panującego rządu, czy będzie w rękach monarchy, czy kapłanów, czy arystokracji lub większości żyjącego pokolenia, daje to w rezultacie, proporcjonalnie do jego sprawności i sukcesów, despotyczną władzę nad umysłem prowadzącą w naturalny sposób do zawładnięcia jego ciałem (…). Chyba, że społeczeństwo jest w samej rzeczy tak zacofane, że nie może lub nie chce wytworzyć dla siebie odpowiednich instytucji wychowawczych, o ile rząd się tego nie podejmie; wtedy istotnie rząd powinien, wybierając mniejsze z dwojga złego, zająć się zakładaniem szkół i uniwersytetów, podobnie jak to czyni ze spółkami akcyjnymi, gdy przedsiębiorstwa prywatne, które by mogły wykonać wielkie prace przemysłowe, nie powstały jeszcze w danym kraju”.

11. Współczesne koncepcje liberalne zakładają minimalną rolę państwa w kształceniu obywateli.

12. Państwo powinno zabezpieczyć jedynie możliwość edukacji, nie ingerując w programy i sposoby nauczania.

13. Jednak dopóki państwo ma monopol, dzięki finansowaniu edukacji, ma też prawo do ingerencji w nią

14. Edukacja jako wyprawa w długą podróż bez dobrego obuwia

15. Milton Friedman w dziele „The role of government in education” posłużył się dość ciekawym przykładem. Każdemu człowiekowi powinno się dostarczyć minimalnej edukacji i powinno to leżeć w gestii rodziców a nie w gestii rządu

Na każde dziecko w rodzinie przypadałby voucher, który mógłby zostać zrealizowany w każdej z „uznanych” placówek edukacyjnych, a rodzice mieliby szansę dokonania wyboru. W tej sytuacji rola rządu ograniczyłaby się jedynie do zapewnienia minimalnych standardów np. w programach nauczania, co do ogólnej treści, tak jak wymaga się od restauracji podstawowych wymogów sanitarnych

• Friedman odnosi się do zarzutów oponentów urynkowienia edukacji, że taki system może spowodować zaostrzenie się różnic klasowych.

• Podkreśla, że generalnie każda szkoła skupia dzieci o podobnym pochodzeniu społecznym, dzięki stratyfikacji na terenach, które one zamieszkują (tezę tę potwierdzają badania m.in. S. Bowles'a i H. Ginits'a).

• Część rodziców może posłać dzieci do szkół prywatnych, jednak w praktyce tylko niewielka część tak czyni, w konsekwencji następuje dalszy proces stratyfikacji.

• Wprowadzenie większej możliwości wyboru bez udziału sektora publicznego, według Friedmana, przyczyni się do redukcji obydwu typów stratyfikacji społecznej. Kolejny argument, który Friedman stara się obalić, to fakt, że niemożliwe jest wprowadzenie konkurencji pośród placówek oświatowych na obszarach wiejskich. Zauważa on, że dzięki rozwojowi transportu i technologii, ten argument można uznać jako nieważny. Friedman konkluduje: „państwo mogłoby polepszyć działanie »niewidocznej ręki« bez dotowania »martwej ręki« biurokracji”.

Celem voucherów, jak tłumaczył to E.G. West na łamach World Bank Research Observer w 1997 roku, jest zwiększenie możliwości wyboru rodzicom, promowanie konkurencji między szkołami i zwiększenie dostępu do prywatnych szkół przez rodziny o niskim dochodzie. Przeciwnicy systemu uważają, że doprowadzi on do zniszczenia publicznego szkolnictwa, powiększy się bieda i wywoła to segregację

• D. Boaz zauważył, że od 1960 roku do 1984 liczba uczniów zapisana do publicznych szkół w Stanach Zjednoczonych wzrosła o dziewięć procent, podczas gdy liczba nauczycieli o pięćdziesiąt siedem, a liczba zarządzających szkołami o siedemdziesiąt dziewięć. Z kolei liczba osób nie będąca ani nauczycielami ani dyrektorami, zatrudniona w administracji, wzrosła o pięćset procent. W Nowym Jorku liczba biur administrujących publicznymi szkołami wynosiła sześć tysięcy, natomiast system administracyjny szkół katolickich w tym samym mieście liczył trzydzieści takich placówek.

• J. Bartholmew sprawdził ranking szkół średnich w Wielkiej Brytanii. Okazało się, że w pierwszej dziesiątce nie było ani jednej publicznej szkoły, w pierwszej dwudziestce także. W rankingu opublikowanym przez BBC News można było zauważyć jedynie prywatne szkoły - jedna po drugiej. Pierwsza szkoła publiczna pojawia się na miejscu trzydziestym piątym: Queen Elizabeth's School in Barten w północnym Londynie. Na sto szkół przedstawionych w rankingu, dwanaście było szkołami państwowymi.

• Badania Jamesa Tooley'a

• Hyderabad w Indiach: spośród 918 szkół (brane były pod uwagę tylko te znajdujące się w slumsach), 35% stanowiły szkoły państwowe (rządowe), 23% były to szkoły prywatne uznane przez rząd i 37% szkół nie uznanych przez rząd, tzw. poza radarem. Szkoły te działają na czarnym rynku edukacyjnym, bez wsparcia finansowego i prawnego ze strony państwa.

• Prywatne, nieuznane szkoły posiadają przeważnie 8 nauczycieli na 170 uczniów, natomiast szkoły publiczne są większe, posiadają przeciętnie 18 nauczycieli na 490 uczniów.

• W „nieoficjalnej”, prywatnej szkole płaci się 1,51 dolara za miesiąc, podczas gdy w uznanej szkole 2,12 dolara. Przeciętny dochód na jednego członka rodziny wśród badanych osób uczęszczających do szkół nieuznanych wynosi około 23 dolarów na miesiąc. Minimalne wynagrodzenie to 46 dolarów, zatem osoby uczęszczające do tych szkół były naprawdę biedne.

• Prywatne, nieuznane szkoły oferują najbiedniejszym dzieciom stypendia lub dotują naukę - 7% dzieci nie płaci wcale, a 11% ma zredukowaną opłatę.

• J. Tooley wskazuje, opierając się na wynikach swoich badań, że prywatne szkoły są dostępne nie tylko dla uprzywilejowanych klas, poza tym okazuje się, że szkoły prywatne są lepsze od publicznych. Jeśli szkoły publiczne w biednych obszarach, takich jak wspomniane czy getta nowojorskie zawiodły, może warto pokusić się, by wprowadzać inicjatywy prywatne, wspierane przez rząd z systemem voucherów

Polecam do przeczytania

http://www.liberte.pl/component/content/article/1660.html?ed=28

http://www.liberte.pl/component/content/article/166.html

---