Co to jest diagnoza pedagogiczna?

• Diagnoza to „rozpoznawanie stanu rzeczy i jego tendencji rozwojowych na podstawie jego objawów i w oparciu o znajomość ogólnych prawidłowości”. Celem głównym diagnozy pedagogicznej jest optymalizacja procesu wychowania i kształcenia.

• Cele szczegółowe:

1. - profilaktyka (zapobieganie ewentualnym ujemnym stanom rzeczy)

2. - terapia (usuwanie zaburzeń czy trudności)

3. - prognoza (przewidywanie dalszego rozwoju określonych funkcji psychomotorycznych, poznawczych i kształcenie pożądanych umiejętności).

Etapy diagnozy

Etap wstępny - Przesiewowy. Tu stawia się pytanie Czy dziecko wykonuje określone zadania w sposób poprawny? Odpowiedzią może być tylko tak lub nie.

Etap zasadniczy - właściwy. Tu pytanie brzmi Dlaczego zadanie nie jest wykonanie poprawnie? W odpowiedzi zwraca się uwagę na warunki wykonania zadania, to znaczy czy dziecko ma zapewnione najlepsze dla siebie warunki a mianowicie:

• - czy widzi?

• - czy słyszy?

• - czy funkcje jego organizmu są zaburzone?

• - czy było poprawnie uczone? (tzn. miało poprawne wzorce)

• - czy jego potrzeby są zaspokojone?

• - czy zadanie mieści się w granicach jego możliwości rozwojowych?

• - czy zadanie jest interesująco podane?

Etap prognostyczny - choć odrębny, stanowi jednocześnie część etapu II, bowiem nie można go przeprowadzić bez diagnozy wstępnej.

Badanie pierwsze

• Badanie pierwsze - to diagnoza wstępna. Powinno być ono przeprowadzone po wstępnej obserwacji dzieci

• Badaniem obejmujemy wszystkie dzieci w grupie.

• Celem badania jest ujawnienie ewentualnych opóźnień w rozwoju psychoruchowym i w której sferze rozwoju one występują i jakich funkcji dotyczą.

• Uzyskane wyniki stanowią podstawę do podjęcia oddziaływań terapeutycznych takich jak: ćwiczenia logopedyczne, ćwiczenia korekcyjno-kompensacyjne usprawniające zaburzone funkcje.

Badanie drugie

• Badanie drugie jest kontrolą oceny diagnostycznej i skuteczności interwencji.

• Powinno być ono przeprowadzone w połowie roku szkolnego

• Celem tego badania jest zweryfikowanie wstępnej diagnozy oraz sprawdzenie czy pomoc, którą otrzymało dziecko okazała się skuteczna i w jakim stopniu. Jeżeli opóźnienia stwierdzone we wstępnej diagnozie utrzymują się, a dziecko, pomimo uczestniczenia w zajęciach wspomagających jego rozwój nie poczyniło postępów, to należy wspomóc rodziców w kontaktach ze specjalistami.

• Celem tego badania jest także - ocena tempa i harmonii rozwoju innych dzieci, które do tej pory nie były objęte terapią, stymulacja wspomagającą rozwój.

Badanie trzecie

• Badanie trzecie jest kolejną kontrolą oceny diagnostycznej i skuteczności interwencji.

• Powinno być ono przeprowadzone z końcem roku szkolnego.

• Celem tego badania jest zweryfikowanie dwóch pierwszych etapów diagnozy oraz sprawdzenie czy pomoc, którą otrzymało dziecko okazała się skuteczna i w jakim stopniu. Jeżeli opóźnienia stwierdzone we wstępnej i półrocznej diagnozie utrzymują się, a dziecko, pomimo uczestniczenia w zajęciach wspomagających jego rozwój nie poczyniło postępów, to należy (w przypadku dzieci idących do szkoły) przeprowadzić pogłębione badania indywidualne w Poradni Psychologiczno-Pedagogicznej.

Obserwacja jako metoda poznawania zachowania

• Obserwacja to zamierzone, planowe i selektywne spostrzeganie, opisywanie zachowania człowieka a następnie jego interpretacja (ocena i/lub wyjaśnienie). 

• obserwacja jest szczególnego rodzaju spostrzeganiem, czyli formą poznania zmysłowego;

• w sensie ścisłym obserwować możemy tylko to, co widzimy i słyszymy;

• ocena i wyjaśnianie spostrzeżeń jest drugim i odrębnym etapem obserwacji;

• zamierzony charakter obserwacji psychologicznej określa jej intencjonalność, czyli celowość;

• podstawowym celem obserwacji jest najpierw poznanie badanego zachowania (cel teoretyczny), a następnie sformułowanie postulatów praktycznych, gdy mamy dostateczną ilość danych zmysłowych (spostrzeżeń);

• w przeciwieństwie do potocznego spostrzegania obserwację psychologiczną należy zaplanować;

• selektywność spostrzegania dotyczy koncentracji na konkretnym rodzaju zachowania określonym, jako jej przedmiot.

Przykłady przedmiotu obserwacji 

• Ekspresja emocjonalna - zewnętrzny wyraz emocji w mimice, pantomimice, zachowaniu, sposobie mówienia i treści słownych wypowiedzi;

• Aktywność zabawowa - na przykład zabawy tematyczne u dzieci przedszkolnych - w dom, lekarza, sklep, itd.;

• Sposób reagowania w sytuacjach trudnych - np. zachowanie studenta przed egzaminem w aspekcie oceny lęku przedegzaminacyjnego;

• Zachowanie konformistyczne (polegające na uleganiu naciskowi innej osoby lub grupy w sferze poglądów i reakcji);

• Zachowanie agresywne (agresja słowna, fizyczna, pośrednia, upór, drażliwość, uraza, podejrzliwość)

Rodzaje obserwacji 

• Ze względu na zakres przedmiotu wyróżniamy obserwację wycinkową i całościową. Wycinkowa ma wąski zakres przedmiotu np. ekspresja lęku; obserwacja całościowa nie spełnia kryterium selektywności, dotyczy całokształtu zachowania danej osoby np. dzienniki obserwacyjne prowadzone przez rodziców dzieci niepełnosprawnych, w których odnotowują wszelkie zapamiętane spostrzeżenia, których dokonali w ciągu dnia przebywając z dzieckiem. Odmianą obserwacji wycinkowej jest obserwacja próbek zdarzeń. Polega ona na wyczekiwaniu, aż interesujące nas zachowanie w sposób spontaniczny pojawi się w strumieniu aktywności zewnętrznej badanej osoby.

• Ze względu na czas prowadzenia wyróżniamy obserwację ciągłą oraz obserwację próbek czasowych. Można umownie przyjąć, że obserwacja ciągła trwa powyżej 20 minut, natomiast obserwacja próbek czasowych krócej niż 20 minut. Mussen, opisując obserwację próbek czasowych, jako technikę badania aktywności dzieci w aspekcie rozwojowym odnosi ją do obserwacji grupowej. Polega ona wtedy na tym, że ustalamy z góry kolejność obserwowanych dzieci w małej grupie i obserwujemy każde po kolei np. 5 minut. Po zakończeniu obserwacji wszystkich zaplanowanych dzieci rozpoczynamy kolejny cykl obserwacji według tego samego schematu. Ten cykl może być powtórzony wielokrotnie.

• Ze względu na częstość dokonywania rozróżniamy obserwację dorywczą (jednokrotną) i systematyczną (wielokrotną).  Obserwacja dorywcza jest jednokrotna, ma sens wtedy, gdy dotyczy zachowań niepowtarzalnych (nietypowych, wyjątkowych). Atutem obserwacji systematycznej jest to, że dostarcza bogatszego materiału do analizy i interpretacji zachowań.

• Ze względu na postawę obserwatora wyróżniamy obserwację bierną oraz uczestniczącą (czynną). Obserwacja bierna zapewnia naturalny przebieg zjawiska, ponieważ obserwator poznaje zachowanie z dystansu. Obserwacja uczestnicząca polega na tym, że badacz bierze udział w tej aktywności, którą obserwuje u osoby badanej, np. bawi się z dzieckiem. 

• Ze względu na liczbę obserwowanych osób wyróżniamy obserwację indywidualną i grupową. Obserwacja indywidualna dotyczy pojedynczej osoby w sytuacji obecności lub braku innych osób. Obserwacja grupowa jest trudna do przeprowadzenia, dotyczy wielu osób równocześnie (trzech i więcej); w praktyce obserwację grupową prowadzimy z wykorzystaniem arkuszy obserwacyjnych np. szeduł (od ang. schedule - plan), w których umieszczamy kategorie możliwych zachowań w danej sytuacji oraz imiona osób badanych

Zbiór zasad metodycznych, (jak prowadzić obserwację) 

1. Określić cel, przedmiot i rodzaj obserwacji - celem poznawczym jest opis i interpretacja wybranego zachowania; celem praktycznym sformułowanie uzasadnionych zgromadzonymi spostrzeżeniami postulatów jak zmieniać lub utrwalać badane zachowanie. Należy pamiętać, że przedmiotem obserwacji jest zawsze zachowanie dostępne poznaniu zmysłowemu. Wybraną odmianę obserwacji określamy ze względu na pięć scharakteryzowanych powyżej kryteriów(np. obserwacja wycinkowa, indywidualna, próbek czasowych, systematyczna i bierna).

2. Unikać natarczywego przyglądania się - obserwować w sposób dyskretny, aby nie spowodować sytuacji, w której osoba obserwowana przestanie zachowywać się naturalnie.

3. Nie mieszać opisu zachowania z interpretacją - obserwacja składa się z dwóch odrębnych części: zapisu spostrzeżeń (opisu zachowania) i interpretacji (oceny i/lub wyjaśnienia opisanego wcześniej zachowania). W pierwszej części zamieszczamy same fakty (dane zmysłowe), to co możemy zobaczyć i usłyszeć. Oceny i wyjaśnienia możemy formułować dopiero w drugiej części argumentując je poprzez odwołanie się do wcześniejszych spostrzeżeń. Dla przykładu w opisie zachowania możemy stwierdzić: Pani X ma okulary w prostokątnych oprawkach w kolorze brązowym. Dopiero w interpretacji możemy oceniać te okulary np. okulary są starannie dobrane do rysów twarzy i koloru włosów, czy też wyjaśniać - np. Pani X z dużą perfekcją wypracowuje swój image, o czym świadczy staranny dobór okularów.

4. Opisywać zachowanie w sposób szczegółowy - należy unikać sformułowań „rzadko”, „czasami”, „często” itd. Ile razy dane zachowanie pojawi się w strumieniu aktywności osoby badanej, należy to odnotować. Zatem opis zachowania powinien być dokładnym sprawozdaniem reakcji osoby badanej.

5. Opisywać czynności (reakcje, zachowania) na tle sytuacji, które wystąpiły. To, jak się zachowujemy zależy po części od czynników zewnętrznych (sytuacji - czasu i miejsca, innych uczestników zdarzenia), a po części od czynników wewnętrznych (naszych myśli, uczuć, dążeń, postaw, itd.). Postulat ten dotyczy wrażliwości w spostrzeganiu kontekstu sytuacyjnego, czyli odnotowania ewentualnych czynników zewnętrznych, które mogą mieć wpływ na zachowanie osoby badanej np. „dziecko gwałtownie pobiegło do kąta”; ważne jest rozstrzygnięcie, czy w jego otoczeniu nie nastąpiła żadna zmiana, która mogłaby być spostrzegana jako zagrożenie np. hałas, wejście kogoś obcego itd.

6. Obserwować osobę w wielu podobnych, ale nie identycznych sytuacjach  np. dziecko bierne społecznie nie tylko w grupie kolegów z klasy, ale też w towarzystwie rówieśników na placu zabaw w miejscu zamieszkania wśród kolegów i koleżanek na zajęciach dodatkowych itd. Zasada ta ma służyć określeniu zakresu i intensywności danego zachowania, rozstrzygnięciu czy jest to sposób zachowania w jednej kategorii sytuacji, czy też ogólny styl funkcjonowania w wielu sytuacjach.

7. Powtarzać obserwację co jakiś czas aby uniknąć „etykietowania” czyli pochopnego przypisywania cech osobowości np. „jest dominująca”, ról np. „to urodzony przywódca”, czy typu np. „jest cholerykiem”. Trudno obserwuje się zachowania osób, które dobrze znamy, wtedy ujawnia się skłonność do zbyt szybkiego przechodzenia z poziomu faktów (zachowań) do ocen i wyjaśnień (np. cech osobowości). Mimo to obserwacja daje nam szansę na zdystansowanie się do schematów myślenia o osobach, z którymi jesteśmy w kontakcie, gdy potrafimy zawiesić nasze sądy o nich i skoncentrować się wyłącznie na tym, co widzimy i słyszymy.

8. Dążyć do obiektywizmu w obserwacji zarówno w spostrzeganiu faktów, jak i w interpretacji - subiektywizm w spostrzeganiu bierze się najczęściej z postaw emocjonalnych np. sympatii lub antypatii, którą żywimy do obserwowanej osoby, lub też samych emocji np. gniewu, lęku, silnej radości. Z kolei subiektywizm w interpretacji ma swoje źródło w zachwianiu proporcji między wnioskami interpretacyjnymi a zgromadzonymi faktami, czyli oceny i wyjaśnienia nie mają dostatecznego oparcia w opisie zachowania

Jak praktycznie prowadzić obserwację

• Należy zgromadzić dane o osobie badanej czyli imię (nie podajemy nazwiska, ponieważ przestrzegamy zasady anonimowości), wiek, czym się aktualnie zajmuje, w przypadku dzieci także kim są i co robią rodzice, czy ma rodzeństwo, jak wygląda. Generalnie kierujemy się zasadą, że zgromadzone informacje wstępne powinny być przydatne w formułowaniu hipotez wyjaśniających w interpretacji. Zasada ta wyznacza ilość i jakość tych informacji.

• Należy określić czas, miejsce i datę obserwacji - jeżeli jest to obserwacja systematyczna każdy protokół powinien być w ten sposób opisany.

• Można notować na marginesie protokołu obserwacji własne uwagi do interpretacji - mają one ten walor, że uwrażliwiają na oddzielanie faktów od ocen i domysłów oraz pomagają w popieraniu formułowanych wniosków w interpretacji spostrzeżeniami. Należy pamiętać, że uwagi do interpretacji nie zastępują właściwej interpretacji.

Kierunki interpretacji wyjaśniającej wg. Z. Skornego 

• Wyjaśniając pochodzenie zachowań możemy odwoływać się do trzech grup czynników:

• Oddziaływań środowiskowych (rodzina, szkoła, grupa rówieśnicza, środowisko lokalne itd.).

• Procesów fizjologicznych (choroba somatyczna, zmęczenie fizyczne, leki, substancje psychoaktywne itd.).

• Procesy psychiczne (przekonania, emocje, potrzeby, postawy itd.).

Podstawowym źródłem dla poznawania obserwacji jest książka Z. Skornego „Obserwacje psychologiczne dzieci i młodzieży”, Warszawa 1988 

Dla osób zainteresowanych obserwacją polecam również książkę Mussen, P. H. „Podręcznik metod badania rozwoju dziecka” (t. I i II), Warszawa, 1970, PWN

Rozwój psychomotoryczny dziecka w wieku przedszkolnym (skrótowe przypomnienie podstawowych tez)

Wiek przedszkolny: 3 - 7 lat

Faza pierwsza (wczesna) od 3 do 4 lat

Faza druga (średnia) od 4 do 5½ lat

Faza trzecia (późna) od 5½ do 7 lat

1. Rozwój ruchowy:

- Rozwój sprawności lokomocyjnych:

1. W 4 - 5 roku życia Dziecko osiąga sprawność w zakresie dużej motoryki

2. Po 5 roku życia następuje doskonalenie ruchów precyzyjnych takich jak: rzucanie, chwytanie, wspinanie się, skoki …

3. W 3 roku życia dziecko wchodzi po schodach krokiem dostawnym

4. w 4 roku życia dziecko wchodzi po schodach krokiem naprzemiennym.

5. W 3 - 4 roku życia dziecko potrafi jeździć na rowerku trzykołowym

6. w 6 roku życia dziecko potrafi jeździć na rowerku dwukołowym

Sprawności lokomocyjne rozwijają się przez próby z sukcesami i błędami, naśladownictwo i trening.

- Rozwój sprawności manualnych (w zakresie praksji)

1. W 2 - 3 roku życia dziecka samodzielnie posługuje się łyżką i widelcem

2. W 4 roku życia potrafi smarować chleb

3. W 6 roku życia jest całkowicie samodzielne w jedzeniu, korzysta ze sztućców i serwetki

4. W 3 - 4 roku życia dzieci rozbierają i ubierają się z pomocą dorosłego

5. W 6 - 7 roku życia występuje samodzielne zapinanie guzików i wiązanie sznurowadeł.

- Rozwój lateralizacji ( dominacji stronnej)

1. W 2 - 3 roku życia zaznacza się jednorodna prawostronność

2. W 3 - 4 roku życia zaznacza się jednorodna lewostronność.

2. Rozwój grafopercepcyjny

- Odtwarzanie figur geometrycznych

1. W 3 - 4 roku życia poprawne rysowanie: +, ||

2. W 3 - 4 roku życia - O nie zawsze zamknięte;

w 5 roku życia - O nierówne;

w 6 roku życia - O poprawnie rysowane;

3. W 4 roku życia - - kąty zaokrąglone;

w 5 roku życia - - trzy kąty poprawne;

w 6 roku życia - - poprawne rysowanie

4. W 5 roku życia - - kąty zaokrąglone

w 6 roku życia - - poprawnie rysowany

5. W 6 - 7 roku życia - - poprawnie rysowany

- Rysunek dowolny

1. W 3 - 4½ roku życia bazgrota (najpierw linearna potem figuralna)

2. W 5 - 6 roku życia uproszczony, prymitywny schemat

3. W 6 - 7 roku życia wzbogacony, udoskonalony schemat

- Rozwój percepcji

1. wzrokowej ( w aspekcie:

• Koordynacja wzrokowo-ruchowa

• Wyodrębnianie figury z tła

• Stałość spostrzegania

• Położenie przedmiotów w przestrzeni

• Relacje przestrzenne

• Współzależność między treścią a formą percepcji ( stadium: wyliczania, opisu i interpretacji)

2. słuchowej (w aspekcie:

• Werbalnym

• Muzycznym

3. dotykowej

4. smakowej

5. węchowej

3. Rozwój uwagi, wyobraźni i pamięci

- Słownik

1. 3 rok życia - średnio 895 słów

2. 4 rok życia - średnio 1540 słów

3. 5 rok życia - średnio 2072 słów

4, 6 rok życia - średnio 2562 słów

- Struktura gramatyczna języka:

Doskonalenie umiejętności gramatycznych i fleksyjnych

- Neologizmy:

Charakterystyczne w wieku 3 do 5 lat

- Mowa egocentryczna (monologowanie)

- Rozwój mowy dialogowej:

1. Pytania

2. Odpowiedzi

3. Powtórzenia

4. Repliki

5. Sprzeciwy

4. Rozwój myślenia

- Okres inteligencji sensoryczno-motorycznej _ od urodzenia do 2 roku życia)

- Okres kształtowania się i organizowania operacji konkretnych ( od 2 do 11-12 roku życia)

• 2 do 3½ roku życia - pojawienie się funkcji, która wyraża się w mowie i zabawie symbolicznej, naśladownictwo odroczone

• 3½ do 5½ roku życia - pojawienie się w umyśle dziecka struktur wyobrażeniowych. Czynności dziecka nie mają jeszcze cech operacji, nie są bowiem odwracalne.

• 5½ do 7 roku życia - pojawia się regulacja wyobrażeniowa, dzięki której dziecka zaczyna rozumieć i wyobrażać sobie związki między przekształceniami.

Myślenie przedoperacyjne cechuje egocentryzm (nieumiejętność oderwania się od własnej perspektywy) i centracja (koncentrowanie się na jednym aspekcie problemu).

• 7 do 12 roku życia - stadium operacji konkretnych - dzieci dochodzą do zrozumienia pojęcia stałości.

- Okres kształtowania się operacji formalnych ( od ok. 14 roku życia)

5. Rozwój emocjonalny

1. wyraziste pojawienie się emocji podstawowych: gniewu, strachu, radości, smutku

2. Emocje cechuje impulsywność i afektywność

3. Rozwój uczuć wyższych: miłości, wstydu, dumy, zazdrości

4. Rozwój emocji poznawczych: ciekawości

5. Rozwój emocji estetycznych: uczucie piękna, wstrętu

6. Budowanie emocjonalnej kontroli i odporności

6. Rozwój społeczny

- Wzory zachowań społecznych w wieku przedszkolnym:

1. współdziałanie

2. rywalizacja

3. wspaniałomyślność

4. pragnienie aprobaty społecznej

5. współczucie

6. empatia

7. zależność

8. życzliwość

9. bezinteresowność

10. naśladownictwo

11. okazywanie miłości

- Wzory zachowań społecznych w wieku przedszkolnym:

1. negatywizm

2. agresja

3. kłótnie

4. dokuczanie i znęcanie się

5. zachowanie wyniosłe

6. egocentryzm

7. uprzedzenia

8. antagonizm płci

- Rozwój zabawy

• Zabawa tematyczna - od samotnej do uspołecznionej; od odtwórczej do twórczej;

• Zabawa konstrukcyjna - od odtwórczej do twórczej

• Kolekcjonerstwo - na ogół zmienne i przypadkowe

• TV i gry komputerowe

7. Rozwój osobowości

1. rozwój pojęcia „Ja”

2. rozwój indywidualności

3. cechy temperamentalne

4. potrzeby i motywy działania

5. postawy i zaczątki moralności

Opracowano na podstawie:

1. Dzierżanka-Wyszyńska A. Rozwój psychomotoryki małego dziecka. Warszawa 1972. PZWS

2. Piaget J. Narodziny inteligencji dziecka. Warszawa 1966 PWN

Arkusz obserwacyjny rozwoju dziecka - na poziomie zmysłowym

Nazwisko i imię dziecka ............................................................

Wiek ..................... Rok w przedszkolu ........................

Kwestionariusz jest narzędziem diagnostycznym, mającym na celu określenie obecnego poziomu umiejętności dziecka oraz ukierunkowanie dalszej drogi rozwoju. Każda obserwacja jest wytyczną do wspierania rozwoju.

(Program psychostymulacji dzieci w wieku przedszkolnym z deficytami i zaburzeniami rozwoju. Anna Franczyk i Katarzyna Krajewska. IMPULS Kraków 2002.)

Wskaźniki rozwojowe	Pierwsza obserwacja	Druga obserwacja	Trzecia obserwacja
1	2	3	4
1. Reaguje na swoje imię, potrafi je wymówić, krótko się przedstawić.
2. Pokazuje (na palcach), mówi ile ma lat.
3. Wskazuje, rozpoznaje znane mu osoby, nazywa je
4. Rozpoznaje swoje miejsce (w sali), przy stole, w szatni (znaczek)
5. Rozpoznaje smaki, zapachy (reaguje na nie, określa, dobiera smak, zapach do przedmiotu lub obrazka)
6. W zakresie czynności samoobsługowych: a) naśladuje czynności samoobsługowe bawi się, naśladując czynności wykonywane podczas jedzenia
b) potrafi: Je (gryzie i połyka pokarmy; samodzielnie je pokarmy (potrafi utrzymać łyżkę i nabierać na nią pokarmy, trafia łyżką do buzi) samodzielnie pije (pije samodzielnie z kubka)
Myje się (bawi się, naśladując czynności podczas mycia)
Myje się (potrzebuje pomocy, potrafi użyć mydła, samodzielnie myje ręce, wyciera ręce, potrafi odkręcić i zakręcić kurki od wody, kran)
Ubiera się (naśladuje czynności wykonywane przy ubieraniu się, wkładaniu odzieży, zdejmowaniu jej elementów)
Potrzeby fizjologiczne: kontroluje, nie kontroluje i sygnalizuje przy użyciu komunikatu, wymaga pomocy w ubikacji.
7. Rozpoznaje, wskazuje części swojego ciała
8. Nazywa części ciała, pokazuje je na sobie, na drugiej osobie.
9. Wyraża swoje emocje, uczucia: nieadekwatnie do przyczyny, adekwatnie do przyczyny
10. Reaguje na emocje innych (w jaki sposób?)
11. Kontakt z otoczeniem: nie nawiązuje kontaktu, nawiązuje kontakt, reaguje na sygnały z otoczenia
12. Wykonuje proste polecenia słowne: wkłada, wyjmuje, chowa, podaje (połóż na... , schowaj pod...)
13.Mowa dziecka jest na etapie:
14. Stan aparatu artykulacyjnego
15. Skupia uwagę: na krótki czas na ulubionych czynnościach
16. Naśladuje czynności: podczas zabaw w grupie, indywidualnych
17.Wyciąga rękę po wskazany przedmiot.
18. Wskazuje przedmioty znane mu w otoczeniu, na obrazku
19. Wskazuje przedmioty na planszy zgromadzonej przed sobą na podstawie nazwy
20. Rozpoznaje i grupuje przedmioty o takim samym kształcie, fakturze
21. Rozpoznaje przedmioty po dotyku (ukryte przedmioty znane dziecku) - nazywa je
22.Określa nazwę przedmiotu - co to jest, do czego służy (zna przeznaczenie przedmiotów), bawi się, naśladując sposób ich wykonania
23. Naśladuje różne czynności i sposoby posługiwania się przedmiotami z otoczenia
24. Chwyta duże, drobne przedmioty i manipuluje i manipuluje nimi: (wkłada, przekłada, podaje, zbiera, ściska)
25. Bawi się wodą, substancjami do przesypywania, przelewania
26. Wkłada i wyjmuje klocki do pudełka i z pudełka
27. Wkłada klocki do pudełek wg kształtu
28. Wkłada drobne przedmioty do pudełka z małym otworem
29. Nawleka na sznurek; nakłada klocki na kołek, na patyk
30. Piętrzy z klocków (wierzę z ...). Szereguje ustawiając pociąg (z...)
31. Dobiera dwa takie same przedmioty i obrazki
32. Odgaduje, czego brakuje spośród 2-3 przedmiotów, obrazków
33. Składa obrazki z dwóch lub więcej części
34. Ogląda książki, przewraca kartki
35. Posługuje się samorzutnie kredką, ołówkiem, znając jej przeznaczenie
36. Rysuje na etapie (bazgroły), pogrubia linie, rysuje kreski bez zachowania kierunku, naśladuje je, odtwarza, uderza o siebie narzędziem
37. Wysłuchuje i rozpoznaje dźwięki - naturalne, dochodzące z otoczenia, celowo wytwarzane (jakie i w jaki sposób)
38. Naśladuje słyszane dźwięki

Osoba prowadząca badania ..........................................................................................................

Arkusz obserwacji dziecka trzyletniego - standardy

1. Nie reaguje na swoje imię; reaguje; potrafi wymówić swoje imię; potrafi krótko się przedstawić

2. Nie wie ile ma lat; Pokazuje na palcach ile ma lat; mówi ile ma lat

3. Nie wskazuje znanych osób; wskazuje; rozpoznaje znane osoby; nazywa je

4. Nie rozpoznaje swojego miejsca; rozpoznaje miejsce w szatni; w sali; przy stole; w łazience;

5. Nie rozpoznaje smaków; nie rozpoznaje zapachów; rozpoznaje smaki; rozpoznaje zapachy; określa smaki i zapachy; dobiera smak i zapach do przedmiotu, obrazka;

6. a) nie naśladuje czynności samoobsługowych; naśladuje czynności samoobsługowe

b) Nie je samodzielnie; potrzebuje pomocy; samodzielnie je pokarmy; samodzielnie pije z kubka

c) Nie myje się samodzielnie; potrzebuje pomocy; potrafi używać mydła; potrafi myć ręce; potrafi wycierać ręce; potrafi odkręcać i zakręcać kurki

d) Nie ubiera się samodzielnie; potrzebuje pomocy; ubiera tylko duże części garderoby; ubiera się samodzielnie

e) Nie kontroluje potrzeb fizjologicznych; nie sygnalizuje kontroluje potrzeby fizjologiczne; sygnalizuje; wymaga pomocy w ubikacji; samodzielnie korzysta z toalety

7. Nie rozpoznaje części ciała; rozpoznaje; wskazuje;

8. Nie nazywa części ciała; nazywa; pokazuje na sobie; pokazuje na innej osobie

9. Wyraża nieadekwatnie; wyraża adekwatnie

10. Nie reaguje na emocje innych; reaguje (jak)

11. Nie nawiązuje; nawiązuje; reaguje na sygnały z otoczenia

12. Nie wykonuje; wykonuje

13. Nie porozumiewa się werbalnie; mowa na etapie wyrazu; zdania; mowy swoistej; monologowania; dialogowania

14. Nieprawidłowy; prawidłowy

15. Nie skupia uwagi; skupia uwagę na krótki czas

16. Nie podejmuje zabawy; naśladuje czynności podczas zabawy indywidualnej; naśladuje czynności podczas zabawy zbiorowej

17. Nie reaguje na wskazanie; wyciąga rękę

18. Nie wskazuje; wskazuje w otoczeniu; wskazuje na obrazku

19. Nie wskazuje; wskazuje z pomocą; wskazuje na podstawie nazwy

20. Nie rozpoznaje; rozpoznaje; rozpoznaje i grupuje;

21. Nie rozpoznaje; rozpoznaje; rozpoznaje i nazywa je prawidłowo

22. Nie określa nazw; określa nazwę; określa nazwę i przeznaczenie; określa nazwę, przeznaczenie i naśladuje sposób użycia

23. Nie naśladuje; naśladuje

24. Nie chwyta przedmiotów; chwyta duże przedmioty i manipuluje; chwyta drobne przedmioty i manipuluje

25. Nie podejmuje zabaw; bawi się

26. Nie wkłada i nie wyjmuje; wkłada i wyjmuje

27. Nie; wkłada z pomocą; wkłada samodzielnie

28. Nie; wkłada z pomocą; wkłada samodzielnie

29. Nie; nakłada klocki na patyk; nawleka korale na sznurek

30. Nie podejmuje prób; piętrzy; szereguje

31. Nie dobiera; dobiera dwa przedmioty; dobiera dwa obrazki

32. Nie potrafi; odgaduje na przedmiotach; odgaduje na obrazkach

33. Nie składa; składa z dwóch; składa z wielu części (ilu)

34. Nie ogląda; przewraca kartki tekturowe; przewraca kartki papierowe

35. Nie podejmuje prób rysowania; posługuje się samodzielnie; uchwyt nieprawidłowy - prawidłowy

36. Bazgrota linearna, bazgrota figuralna, bazgrota z regularną formą , głowonogi, prymitywny schemat, udoskonalony schemat

37. Nie wysłuchuje; wysłuchuje; rozpoznaje z otoczenia; rozpoznaje celowo wytwarzane

38. Nie naśladuje; naśladuje

Arkusz obserwacyjny dziecka - na poziomie abstrakcyjno-symbolicznym

Nazwisko i imię dziecka .......................................................................

Wiek ................. Rok w przedszkolu ............

Kwestionariusz jest narzędziem diagnostycznym, mającym na celu określenie obecnego poziomu umiejętności dziecka oraz ukierunkowanie dalszej drogi rozwoju. Każda obserwacja jest wytyczną do wspierania rozwoju. (Program psychostymulacji dzieci w wieku przedszkolnym z deficytami i zaburzeniami rozwoju. Anna Franczyk i Katarzyna Krajewska. IMPULS Kraków 2002.)

Wskaźniki rozwojowe	Pierwsza obserwacja	Druga obserwacja	Trzecia obserwacja
1.	2.	3.	4.
1. Potrafi się przedstawić podając: imię, nazwisko, płeć, wiek adres domowy adres i nazwę przedszkola
2. Potrafi przedstawić członków swojej rodziny podając imiona, nazwiska, zawód, miejsce pracy
3. Wskazuje i nazywa części ciała: ogólnie, ze szczegółami
4. Rozróżnia i nazywa pory roku: aktualną, wybrane, wszystkie określa cechy charakterystyczne (zjawiska towarzyszące)
5. Posługuje się nazwami: pory dnia, dni tygodnia, miesięcy
6. Zna przeznaczenie przedmiotów codziennego użytku: potrafi je właściwie interpretować; określa zależność: przedmiot-czynność-zawód.
7. Mowa i sposób porozumiewania się z otoczeniem jest... (wyrazistość mowy, budowa narządów artykulacyjnych, zasób słów, sposób wypowiadania się)
8. Poprawnie stosuje formy fleksyjne w wypowiedziach samorzutnych i na określony temat.
9. Rozpoznaje i nazywa wybrane rośliny
10. Rozpoznaje i nazywa wybrane zwierzęta: domowe, egzotyczne.
11. Rozpoznaje i nazywa kolory podstawowe i pochodne (zna sposoby łączenia kolorów)
12. Rozróżnia i nazywa figury geometryczne
13Potrafi określić wielkość i ciężar przedmiotów: duży-mały, wąski-szeroki, gruby-cienki, wysoki-niski, długi-krótki, lekki-ciężki.
14. Zna i rozumie pojęcia czasowe: rano, południe, wieczór, noc; wczoraj, dzisiaj, jutro; długo-krótko; teraz-potem; wcześniej-później; szybko-wolno.
15. Zna pojęcia przestrzenne, posługuje się pojęciami dotyczącymi położenia przedmiotów w stosunku do innych przedmiotów
16. Klasyfikuje przedmioty wg cech jakościowych (jednej lub wielu) np. wielkość, kształt, kolor, przeznaczenie
17. Porównuje liczebność zbiorów, klasyfikuje zbiory przedmiotów wg ich liczebności
18. Posługuje się liczebnikami głównymi, porządkowymi w zakresie...; opanował umiejętność rozróżniania błędnego liczenia od prawidłowego
19. Potrafi dodawać i odejmować: na konkretach przez manipulowanie przedmiotami; przez rachowanie na palcach i innych zbiorach; przez pamięciowe wyznaczanie sumy i różnicy
20. Układa i rozwiązuje zadania z treścią, zapisuje czynności matematyczne
21. Potrafi określić przyczynę i skutek (składanie obrazków, układanie historyjek, przewidywanie)
22. Dostrzega i opisuje różnice, podobieństwa między przedmiotami, zauważa nieprawidłowości, wyszukuje wskazane elementy, poprawia błędy.
23. Odtwarza z pamięci układy elementów, symboli, figur, liter: z ilu elementów i jakie?
24. Odwzorowuje kształty, symbole (proste, trudne) na wzorze, obok wzoru, bez wzoru
25. Zna symbole graficzne: litery, cyfry znaki matematyczne (odczytuje, różnicuje, dobiera sylaby, wyrazy, zdania, odwzorowuje elementy graficzne: bez liniatury, w liniaturze)
26. Układa wyrazy z rozsypanki sylabowej, literowej; zdania z rozsypanki wyrazowej; dobiera podpisy do obrazków.
27. Wysłuchuje, różnicuje i porównuje, dobiera: głoski, litery, sylaby, wyrazy, zdania.
28. Słucha, czyta ze zrozumieniem, zapamiętuje poznane treści, układa proste zdania
29. Różnicuje sylaby, wyrazy o podobnym brzmieniu; potrafi zmienić wyraz poprzez zmianę głoski.
30. Chętnie uczy się wierszyków, piosenek, rymowanek
31. Czas koncentracji uwagi
32. Samodzielnie wykonuje czynności samoobsługowe
33. W zakresie ćwiczeń motoryki dużej potrafi:
34. Prace manualne wykonuje: (w jaki sposób?)
35. rysuje, maluje: na etapie, posługując się ręką
36. Prawidłowo posługuje się kredką, ołówkiem (chwyt, rysunek po śladzie, odtwarzanie wg wzoru, zamalowywanie przestrzeni ograniczonej konturem, odwzorowywanie symboli)
37. Wycina złożone kształty
38. Manipuluje swobodnie tworzywem i masami plastycznymi
39. Reaguje na polecenia nauczyciela i wykonuje je (obdarza uwagą i porozumiewa się z nauczycielem w sposób dla niego zrozumiały)
40. Uczy się, poznaje i bierze udział w nowych doświadczeniach (indywidualnie, zespołowo, w grupie) aktywnie-biernie; niechętnie; samodzielnie i spontanicznie naśladuje czynności.
41. Stosunek do innych dzieci: obojętny, agresywny, poprawny, opiekuje się innymi
42. Chętnie bawi się z innymi dziećmi: podczas zabaw inspirowanych przez nauczyciela, zabaw samorzutnych
43. Zna i podporządkowuje się zasadom zachowania ogólnie panującym, zna zasady postępowania warunkujące bezpieczeństwo (dostrzega sytuacje bezpieczne i niebezpieczne)
44. Ma poczucie odpowiedzialności poprzez samodzielne, dokładne i rzetelne wywiązywanie się z podejmowanych zadań, szacunku do pracy swojej i innych.
45. Podejmuje próby radzenia sobie z problemami, trudnościami, (w jaki sposób reaguje na sytuacje konfliktowe, trudne) zdaje sobie sprawę z konsekwencji wyborów, doprowadza czynności do końca
46. Potrafi odróżnić i identyfikować różne stany emocjonalne (smutek, radość, złość, gniew)
47. Umie cieszyć się z własnych osiągnięć i odczuwać satysfakcję z wykonanego zadania (samoocena dziecka), umie znieść porażkę i skorygować swoje zachowanie.
48. Zna i przestrzega swoje prawa i obowiązki

Osoba prowadząca badania ..........................................................................................................

1

---