Katarzyna Ryba gr.VIII

ZABURZENIA OSOBOWOŚCI

Zaburzenie osobowości jest stanem psychicznym, w którym następuje częściowa dezintegracja psychiki, rozchwianie emocjonalne, szybkie gwałtowne zmiany osobowości. Do tego stanu doprowadzają najczęściej traumatyczne przeżycia osobiste, uzależnienia. Zaburzenia osobowości nie są typowymi zespołami klinicznymi a raczej stanami psychospołecznymi. Występują gdy elastyczny system regulacji usztywnia się i powoduje stały, niezmienny wzorzec zachowania, ujawniający się w niezmiennych reakcjach na zmieniające się sytuacje.

Osobowość to wewnętrzny system regulacji pozwalający na adaptację i wewnętrzną integrację myśli, uczuć i zachowania w określonym środowisku w wymiarze czasowym (poczucie stabilności).

Zaburzenie to efekt niedopasowania potrzeb, sposobu ich zaspokajania i sposobu realizacji zadań jednostki na danym etapie życia do wymogów społecznych czyli aktywności własnej do wymagań społecznych i kulturowych obowiązujących w środowisku jednostki.

Objawy wg DSM IV: jest to system diagnozy Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego. Stanowi narzędzie dla lekarzy rodzinnych i psychoterapeutów. Diagnosta korzysta z pięciu osi. Służą one nie tylko klasyfikacji zaburzenia, ale także planowaniu leczenia.

• Oś I - Zespoły kliniczne. Na tej osi koduje się rozpoznanie.

• Oś II - Zaburzenia rozwojowe i zaburzenia osobowości. Wymienia się tu zaburzenia, których początek przypada na okres dzieciństwa i pokwitania.

• Oś III - Odchylenia w stanie fizycznym i choroby. Na tej osi umieszcza się schorzenia somatyczne.

• Oś IV - Nasilenie stresu psychospołecznego. Stopień urazu psychicznego pacjenta wyznacza się według odpowiedniej skali (tabela 2). Dokonując oceny, należy uwzględnić okres ostatnich 12 miesięcy. Brak stresu psychicznego otrzymuje wartość 1 najcięższy stres — 6.

• Oś V - Ogólna ocena funkcjonowania. Uwzględnia się najwyższy poziom sprawności pacjenta (tabela 1). Ocenie podlega okres ostatnich 12 miesięcy.

• TABELA 1

Skala	Objawy
90	Objawy nie występują lub są wyrażone bardzo łagodnie (np. lekki niepokój przed egzaminem), sprawne funkcjonowanie pod każdym względem, zainteresowanie wieloma rodzajami aktywności i zaangażowanie w nie, powodzenie w życiu społecznym, ogólne zadowolenie z życia, przeciętna liczba codziennych trudności i zmartwień (np. rzadkie kłótnie rodzinne).
81
80		Objawy, jeśli już się pojawią, to mają charakter przemijający i przypuszczalnie stanowią reakcję na urazy psychospołeczne (np. niemożność skupienia się po kłótni rodzinnej), tylko nieznaczne upośledzenie funkcjonowania w życiu społecznym, zawodowym lub w szkole (np. przejściowe pogorszenie wyników w nauce).
71
70		Nieliczne objawy o niewielkim natężeniu (np. przygnębienie i łagodna bezsenność) lub pewne trudności w życiu zawodowym, społecznym i w nauce (np. sporadyczne wagary, podkradanie w domu), jednak zasadniczo poziom funkcjonowania okazuje się niezły, ma wielu przyjaciół.
61
60		Umiarkowane natężenie objawów (np. spłycenie afektu i drobiazgowość wypowiedzi, rzadkie napady paniki) lub wyraźne pogorszenie poziomu funkcjonowania w życiu społecznym, zawodowym i szkole (np. niewiele osób znajomych, konflikty z współpracownikami).
51
50		Poważne objawy (np. myśli samobójcze, nasilone zachowania rytualne w natręctwach, częste kradzieże w sklepie) lub każde poważne upośledzenie funkcjonowania w życiu społecznym, zawodowym i szkolnym (np. brak znajomych, ciągłe zmiany miejsca pracy).
41
40		Obniżenie poczucia rzeczywistości i pogorszenie komunikacji z otoczeniem (np. okresami wypowiedzi są nielogiczne, niezrozumiałe lub niezwiązane z tematem) lub wyraźne upośledzenie funkcjonowania dotyczące kilku sfer: pracy lub szkoły, życia rodzinnego, a także krytycyzmu myślenia lub nastroju (np. osoba cierpiącą na depresję unika znajomych, zaniedbuje rodzinę i okazuje niemożność wykonywania pracy zawodowej, dziecko często bije młodsze rodzeństwo oraz jest nieposłuszne i uczy się coraz gorzej).
31
30		Zachowanie w znacznym stopniu jest kształtowane przez urojenia i omamy lub wyraźne trudności w komunikacji bądź znaczne obniżenie krytycyzmu (np. okresowe rozkojarzenie, wyraźne niedostosowanie zachowania, nasilone tendencje samobójcze) lub niezdolność do prawidłowego funkcjonowania niemal na każdym polu (np. leżenie przez cały dzień, niepodejmowanie pracy, brak domu i jakichkolwiek znajomych).
21
20		Stwarzanie pewnego zagrożenia dla siebie lub dla innych (np. próby samobójcze bez wyraźniejszego pragnienia śmierci, częste zachowania agresywne, podniecenie maniakalne) lub okresowo naruszanie elementarnych zasad higieny osobistej (np. brudzenie kałem) lub znaczne zaburzenie komunikacji (np. nasilone rozkojarzenie lub mutyzm).
11
10		Stałe poważne zagrożenie dla siebie i innych (np. powtarzające się pobicia) lub stałe nieprzestrzeganie elementarnych zasad higieny osobistej lub poważne zamachy samobójcze z wyraźnym pragnieniem śmierci.
1

TABELA 2

Stopień	Określenie	Przykłady urazów
				nagła przyczyna	dłużej trwająca przyczyna
1	Nie występuje	Nie ma żadnych nagłych wydarzeń, które odegrałyby rolę w chorobie	Nie ma żadnych dłużej trwających okoliczności, które odegrałyby rolę w chorobie
2	Nieznany	Zerwanie z partnerem. Początek nauki szkolnej. Opuszczenie domu przez dziecko.	Kłótnie w rodzinie. Niezadowolenie z pracy. Zamieszkiwanie niedaleko części miasta charakteryzującej się dużym nasileniem przestępczości.
3	Umiarkowany	Ślub. separacja. Utrata pracy. Przejście na emeryturę. Poronienie.	Konflikty małżeńskie. Poważne trudności finansowe. Kłopoty z przełożonymi w pracy. Samotne wychowywanie dziecka.
4	Ciężki	Rozwód. Przyjście na świat pierwszego dziecka.	Bezrobocie. Bieda.
5	Bardzo ciężki	Śmierć współmałżonka. Ciężka choroba fizyczna. Zgwałcenie.	Poważna, przewlekła choroba fizyczna własna lub dziecka. Nieustanne znęcanie się fizyczne i wykorzystywanie w pożyciu płciowym.
6	Skrajny	Śmierć dziecka. Samobójstwo współmałżonka. Znaczne straty w wyniku katastrofy.	Pojmanie za zakładnika. Pobyt w obozie koncentracyjnym.
0	Brak wystarczających danych lub nie wystąpiły żadne zmiany sytuacji	-	-

• Zaburzenia osobowości typu A - zaburzenia dziwaczno-ekscentryczne

• Osobowość paranoiczna (paranoidalna) - zaburzenie osobowości, w którym występuje chłód emocjonalny, wycofywanie się z kontaktów z innymi, wrogość, nadmierna podejrzliwość, nadmierna wrażliwość na lekceważenie i krytykę, niezdolność do wybaczania urazy.

Objawy :

DSM-IV : pozbawiona wystarczających podstaw podejrzliwość, że inni nas wykorzystują, krzywdzą lub oszukują, zaabsorbowanie bezpodstawnymi wątpliwościami co do lojalności przyjaciół lub wspólników i co do tego, czy są oni godni zaufania, niechęć do zwierzania się innym, spowodowana nieuzasadnionym lękiem, że informacje te zostaną użyte przeciw nam w złych intencjach, odczytywanie ukrytych, poniżających lub groźnych znaczeń z niezłośliwych uwag lub zdarzeń, niewybaczanie zniewag, krzywd lub afrontów, dostrzeganie ataków na nasz charakter czy reputację, które zwykle nie są widoczne dla innych, oraz szybkie reagowanie na nie gniewem lub przechodzeniem do kontrataku, powtarzające się nieusprawiedliwione podejrzenia dotyczące wierności współmałżonka lub partnera.

Odmiany osobowości paranoicznej według DSM-IV: fanatyczna (z cechami osobowości narcystycznej), zrzędliwa (z cechami osobowości negatywistycznej), wyizolowana (z cechami osobowości unikającej), zatwardziała (z cechami osobowości kompulsyjnej), złośliwa (z cechami osobowości sadystycznej).

Cechy związane z osobowością paranoiczną: nieufność, podejrzliwość, czujność, cynizm rywalizacyjność (porównywanie się z innymi), poczucie krzywdy, zazdrość, nadwrażliwość na krytykę, przepełnienie złością, mściwość, ostrożność, niezachwiane przekonania, zazwyczaj brak poczucia humoru, samowystarczalność, zadufanie, przekonanie o własnej wyższości, usprawiedliwienie samego siebie.

• Osobowość schizoidalna - zaburzenie osobowości, w którym występuje wzorzec zachowań zdominowany oderwaniem od relacji międzyludzkich i ograniczonym wyrażaniem emocji w kontaktach interpersonalnych. Zaburzenie to jest rzadkie w stosunku do innych zaburzeń osobowości i obejmuje mniej niż 1% populacji, częściej występuje u mężczyzn.

Objawy:

DSM-IV : brak ochoty na przyjemności z bliskich związków, wliczając w to bycie członkiem rodziny, niemal ciągłe wybieranie zajęć samotniczych, małe - o ile jakiekolwiek - zainteresowanie doświadczeniami erotycznymi z innymi ludźmi, czerpanie przyjemności z niewielu - o ile jakichkolwiek - rodzajów zajęć, brak bliskich przyjaciół lub powierników innych niż bezpośredni krewni, wrażenie bycia obojętnym na pochwały czy krytyki wygłaszane przez innych, okazywanie chłodu emocjonalnego, dystansu lub spłaszczonej uczuciowości.

• Osobowość schizotypowa - zaburzenie osobowości, w którym występuje wzorzec zachowań zdominowany społecznymi i interpersonalnymi deficytami naznaczonymi silnym dyskomfortem i ograniczoną zdolnością do zawierania bliskich znajomości i utrzymywania związków z innymi, a także zaburzeniami poznawczymi i percepcyjnymi, oraz dziwacznymi zachowaniami. Osobowość schizotypową charakteryzują: poczucie, że jest się przedmiotem szczególnej uwagi - że wszystko odnosi się do nas; duża koncentracja na sobie; myślenie „magiczne”; dziwaczne doznania percepcyjne; niekonsekwentne i nielogiczne zachowania, myślenie oraz mowa; częste gubienie wątku i kwieciste wypowiedzi; chłód emocjonalny; doszukiwanie się we wszystkim ataku na siebie; wycofanie się z kontaktów społecznych z powodu lęku; przejściowo mogą występować objawy psychotyczne.

DSM-IV: dziwne wierzenia lub myślenie magiczne, które wpływają na zachowanie i są niezgodne z normami danej kultury (np. zabobony, wiara w jasnowidztwo, a w wypadku dzieci i nastolatków dziwaczne fantazje i zainteresowania), niezwykłe doświadczenia zmysłowe, z uwzględnieniem złudzeń fizjologicznych, dziwne myślenie i mowa (np. niejasne, szczegółowe, metaforyczne, kunsztowne lub stereotypowe), podejrzliwość lub paranoidalne poglądy, zachowanie lub wygląd, które są dziwne, ekscentryczne albo osobliwe, brak bliskich przyjaciół lub powierników innych niż krewni pierwszego stopnia, nadmierny lęk społeczny, który nie znika wraz z zacieśnianiem znajomości i kojarzy się raczej z paranoicznymi lękami, niż z negatywnymi sądami na swój temat.

Zaburzenia osobowości typu B - zaburzenia dramatyczno-niekonsekwentne

• Antyspołeczne zaburzenie osobowości - to zaburzenie struktury osobowości o charakterze trwałym, dotyczące 2 - 3% społeczeństwa. Zaburzenie to wiąże się z obecnością trzech deficytów psychicznych: lęku, uczenia się i relacji interpersonalnych.

Kryteria diagnostyczne: Aby zdiagnozować psychopatię muszą wystąpić następujące objawy: długotrwałe zachowania antyspołeczne (udowodnione występowanie przed 15 r.ż. [nawykowe kłamstwo, wcześnie podejmowane zachowania seksualne o charakterze agresywnym, nadużywanie alkoholu, kradzieże]); nierówne postępy w nauce/pracy, brak odpowiedzialności rodzicielskiej, łamanie prawa - przestępstwa pospolite, niezdolność do trwałego związku, powtarzające się akty agresji, impulsywność, okrucieństwo;

DSM-IV : niezdolność do podporządkowania się normom społecznym opisującym zachowania zgodne z prawem, objawiająca się wielokrotnie dokonywanymi czynami stanowiącym podstawę aresztowania; wielokrotne dopuszczanie się kłamstw, używanie pseudonimów przestępczych lub oszukiwanie innych dla zysku albo przyjemności; impulsywność, niezdolność planowania; skłonność do rozdrażnienia i agresja wyrażająca się w notorycznych bójkach i napaściach; brak troski o bezpieczeństwo własne lub innych; brak odpowiedzialności, wyrażający się niezdolnością spełnienia wymogów zachowania w pracy zawodowej lub w dotrzymywaniu zobowiązań finansowych; brak poczucia winy wyrażający się obojętnością lub racjonalizacją wyrządzania krzywdy, szkodzenia i okradania innych; osoba musi mieć przynajmniej 18 lat; udokumentowane zaburzenia zachowania, które pojawiały się przed 15 rokiem życia.

Przyczyny osobowości nieprawidłowej:

• społeczno-kulturowe (proces wychowania i socjalizacji)

• brak jednego z rodziców w wyniku rozwodu/separacji

• klimat emocjonalny poprzedzający rozwód,

• brak zainteresowania ze strony ojca,

• chwiejność rodzicielska;

• wczesne doświadczenia

• zachowania antyspołeczne,

• ubóstwo materialne rodziny,

• matka nadopiekuńcza lub odrzucająca,

• ADHD

• genetyczne

• fizjologiczne

• zmiany w EEG (dodatkowa iglica - krótkotrwałe napady aktywności fal mózgowych, wskazujące na pobudzenie, podczas zachowań agresywnych bez poczucia winy i lęku)

• niedojrzałość mózgu - zmniejszenie liczby zachowań przestępczych po 30 r.ż.,

• dysfunkcja układu limbicznego (sterującego emocjami i motywacją)

• psychologiczne

• niedorozwój superego - niemożność wyciągania wniosków z doświadczeń, w których poniesiono karę,

• chroniczny niedobór pobudzenia,

• kulturowe

• „narcyzm społeczny”

Przyczyny antyspołecznego zaburzenia osobowości leżą zarówno w czynnikach genetycznych jak i środowiskowych. Zauważono dużą odziedziczalność cech aspołecznych po rodzicach, którzy te cechy przejawiali. Zaburzenie to może być też spowodowane oddziaływaniem niekorzystnych czynników w czasie rozwoju embrionalnego (np. picie alkoholu, palenie tytoniu, zażywanie narkotyków przez matkę) oraz komplikacjami przy porodzie, niską masą urodzeniową, brakiem stymulacji i/lub odrzuceniem ze strony matki.

Czynniki środowiskowe obejmują brak stabilności i bliskości w domu rodzinnym, agresywne zachowania (w tym kary cielesne), znęcanie się i zaniedbywanie ze strony rodziców. Zauważa się jednak, że czynniki te mogą być konsekwencją genetycznych predyspozycji rodziców do zachowań aspołecznych. Mimo wszystko stwierdzono, że uwarunkowania te są autonomiczne i wpływają na możliwość wystąpienia patologii nawet, gdy nie mamy do czynienia z czynnikami genetycznymi.

Inną przyczyną antyspołecznego zaburzenia osobowości są problemy z nabywaniem wiedzy. Dotknięta nimi osoba nie potrafi nauczyć się społecznych norm zachowania, popełniając wykroczenia bez względu na karę.

Terapia : Jak większość ludzi dotkniętych zaburzeniami osobowości, także cierpiący na antyspołeczne zaburzenie osobowości rzadko podejmują terapię, zmagając się z objawami przez całe życie. Gdy już zostaną do tego zmuszeni przez sąd lub rodzinę, najczęściej starają się udowodnić terapeucie, że ich obecność u niego jest bezcelowa i że nie mają żadnych zaburzeń. Ważne jest, aby terapeuta stworzył atmosferę zaufania, pogłębiając swój kontakt z pacjentem. Nawiązanie bliskiej relacji czasem jest prawie niemożliwe, ponieważ pacjent po prostu nie potrafi tego uczynić. W takim przypadku terapeuta powinien starać się zwiększyć zdolność do wyrażania uczuć i empatię pacjenta. Dalsze działania terapeuty powinny koncentrować się na wygaszaniu negatywnych zachowań i wzmacnianiu pozytywnych.

• Zaburzenie osobowości z pograniczna - borderline - BPD zaburzenie osobowości na pograniczu psychozy i nerwicy. Osobowość borderline charakteryzują: wahania nastroju, napady intensywnego gniewu, niestabilny obraz siebie, niestabilne i naznaczone silnymi emocjami związki interpersonalne, silny lęk przed odrzuceniem i gorączkowe wysiłki mające na celu uniknięcie odrzucenia, działania autoagresywne oraz chroniczne uczucie pustki (braku sensu w życiu). Borderline występuje stosunkowo często (zachorowalność około 1-2% w tym 75% to kobiety) i wymaga wielokierunkowego leczenia, długoletnich psychoterapii, a niekiedy też hospitalizacji.

DSM-IV: pograniczne zaburzenie osobowości występuje, jeżeli przez dłuższy czas utrzymuje się co najmniej pięć spośród wymienionych dziewięciu kryteriów: gorączkowe wysiłki uniknięcia rzeczywistego lub wyimaginowanego odrzucenia, zaburzenia tożsamości: wyraźnie i uporczywie niestabilny obraz samego siebie lub poczucia własnego ja, impulsywność w co najmniej dwóch sferach, które są potencjalnie autodestrukcyjne (np. wydawanie pieniędzy, nadużywanie substancji, lekkomyślne prowadzenie pojazdów, kompulsywne jedzenie), nawracające zachowania, gesty lub groźby samobójcze albo działania o charakterze samookaleczającym , niestabilność emocjonalna spowodowana wyraźnymi wahaniami nastroju (np. poważnym epizodycznym głębokim obniżeniem nastroju, drażliwością lub lękiem trwającymi zazwyczaj kilka godzin, rzadko dłużej niż kilka dni), chroniczne uczucie pustki, niestosowny, intensywny gniew lub trudności z kontrolowaniem gniewu (np. częste okazywanie humorów stały gniew, powtarzające się bójki), przelotne, związane ze stresem myśli paranoiczne lub poważne symptomy rozpadu osobowości.

• Histrioniczne zaburzenie osobowości - zaburzenie osobowości, w którym występuje wzorzec zachowań zdominowany przesadnym wyrazem emocjonalnym, teatralnością zachowań, staraniami o zwrócenie na siebie uwagi i prowokacyjną seksualnością.

DSM-IV: brak poczucia komfortu w sytuacjach, w których nie jest się w centrum uwagi, przejawianie szybko się zmieniających i płytkich emocji, konsekwentne wykorzystywanie wyglądu fizycznego do zwracania na siebie uwagi innych, styl wypowiedzi nadmiernie impresjonistyczny i pozbawiony szczegółów, samokreowanie się), teatralność, wyolbrzymianie ekspresji emocji, podatność na sugestie, czyli łatwe uleganie wpływom innych lub okoliczności, uważanie związków za bardziej intymne, niż są one w rzeczywistości.

• Narcystyczne zaburzenie osobowości - zaburzenie osobowości, w którym występuje wzorzec zachowań zdominowany nastawieniem wielkościowym (w wyobraźni lub na jawie), potrzebą bycia podziwianym, brakiem empatii i niezdolnością do przyjęcia perspektywy innych osób.

DSM-IV: pretensjonalne poczucie własnego znaczenia (np. wyolbrzymianie osiągnięć i talentów, oczekiwanie bycia uznanym za lepszego bez współmiernych osiągnięć), zaabsorbowanie fantazjami o nieograniczonych sukcesach, władzy, błyskotliwości, pięknie lub idealnej miłości, wiara, że jest się kimś „szczególnym” oraz wyjątkowym i że można być w pełni zrozumianym tylko przez innych „szczególnych” ludzi, przekonanie, że powinno się zadawać jedynie z ludźmi czy instytucjami o szczególnym bądź wysokim statusie, wymaganie nadmiernego podziwu, poczucie wyjątkowych uprawnień czyli wygórowane oczekiwania co do szczególnie przychylnego traktowania lub automatycznego podporządkowania się przez innych narzucanym im oczekiwaniom, eksploatowanie innych, czyli wykorzystywanie ich do osiągnięcia swych celów, brak empatii: niechęć do honorowania lub utożsamiania się z uczuciami i potrzebami innych, częsta zazdrość o innych lub przekonanie, że inni są zazdrośni o nas lub zazdroszczą nam, okazywanie arogancji i wyniosłych zachowań lub postaw.

Zarys etiologii:

Osobowość narcystyczna powstaje na skutek odniesienia rany narcystycznej w fazie ponownego zbliżenia. Rana narcystyczna powstaje gdy opiekunowie wymagają od dziecka aby było pod jakimś względem inne niż jest w rzeczywistości. Rodzice nie odzwierciedlają dziecka, nie są empatyczni i nie zachowują zdrowych granic między sobą a dzieckiem, nie pozwalając w ten sposób na prawidłowy rozwój dopiero wyłaniającej się osobowości - na kształtowanie się prawdziwego self. Przekaz środowiska brzmi: Jeśli przestaniesz być sobą i będziesz tym kim ja chcę abyś był, będę cię kochał. Zamiast potrzebnej w tym okresie kateksji narcystycznej rodziców przez dziecko następuje proces odwrotny - rodzice idealizują dziecko, wymuszając na nim stworzenie obronnego, kompensacyjnego fałszywego self, które ma zapewnić dziecku bezpieczeństwo związane z zaspokojeniem podstawowych potrzeb. Idealizacja dziecka wiąże się z nieakceptowaniem jego słabości i ograniczeń oraz wyjątkowej w tym okresie podatności na zranienie. Powstałe w wyniku tak głębokiego zranienia fałszywe self będzie zaprzęgało ogromną część energii organizmu w celu osiągnięcia wielkości, bez której osoba ta czuje się skrajnie bezwartościowa lub doznaje dojmującej pustki - uczucia pochodzącego z prawdziwego self, towarzyszącego refleksji, że żyło się nie swoim życiem, w krainie iluzji o swojej omnipotencji. W uproszczeniu można powiedzieć, że jeśli dziecko nie było kochane takim jakie jest, jeśli było WYKORZYSTANE do realizacji marzeń rodziców lub otrzymało przekaz: "musisz być kimś lepszym" to przez resztę życia będzie mu trudno być sobą lub będzie to w ogóle niemożliwe.

Zaburzenia osobowości typu C - zaburzenia obawowo-lękowe

• Zaburzenie osobowości unikowej - zaburzenie osobowości, w którym na pierwszy plan wysuwają się trudności w kontaktach społecznych i unikanie ich (skrajna introwersja), mimo dążenia do bycia akceptowanym i pragnienia relacji interpersonalnych, zaniżona nieprawidłowa samoocena (w większości przypadków, bo nie zawsze). W odróżnieniu od osobowości schizoidalnej i osobowości schizotypowej, w przypadku osobowości unikającej przeżywane jest cierpienie z powodu braku umiejętności wiązania się z innymi ludźmi i wycofywania się.

Osoby dotknięte tym zaburzeniem wykazują chroniczną postawę unikającą wobec ludzi, ryzykownych sytuacji i wyzwań, popadają w społeczną izolację. Wynika to z nadmiernej wrażliwości, zwłaszcza z nieradzenia sobie z przejawami odrzucenia, upokorzenia lub poczuciem wstydu. Unikanie związków z innymi ludźmi jest konsekwencją przewidywania, że zostanie się upokorzonym lub odrzuconym; jedynie przejawy bezwarunkowej akceptacji umożliwiają nawiązanie bliższych relacji interpersonalnych.

W przeżywaniu na pierwszy plan mogą wysuwać się objawy depresji, lęku, fobii (szczególnie fobii społecznej - niektórzy znawcy określają osobowość unikającą wręcz jako skrajny przypadek tej fobii), a także gniewu, który wynika z niepowodzeń w relacjach społecznych. Zachowania podobne do przejawów osobowości unikającej spotyka się u dzieci (zespół unikania), czasami rozwój osobowości prowadzi jednak do utrwalenia cech osobowości o analogicznej formie, co w słabszym nasileniu należy traktować jako typ, a nie zaburzenie osobowości.

Osoby z zaburzeniem osobowości unikającej mogą nie zdawać sobie sprawy co jest rzeczywistym źródłem ich zahamowań. Mogą też wydawać się pozornie oziębłe emocjonalnie, ponieważ boją się okazać swoje uczucia.

DSM-IV: unikanie działalności zawodowej, która wymaga znaczących kontaktów interpersonalnych, spowodowane obawami przed krytyką, dezaprobatą lub odrzuceniem, niechęć do wiązania się z innymi ludźmi, z wyjątkiem niektórych lubianych osób, powściągliwość w związkach intymnych spowodowana obawą przed zostaniem zawstydzonym lub wykpionym, zaabsorbowanie krytyką lub odrzuceniem w sytuacjach społecznych, powstrzymywanie się przed wchodzeniem w nowe relacje interpersonalne z powodu poczucia niedopasowania, postrzeganie siebie jako społecznie niekompetentnego, niepociągającego lub gorszego od innych, niezwykła niechęć do podejmowania osobistego ryzyka lub do angażowania się w jakiekolwiek nowe działania, ponieważ mogą one okazać się kłopotliwe.

• Zaburzenie osobowości zależnej - zaburzenie osobowości typu C (obawowo-lękowe), w którym występuje przesadna potrzeba bycia pod opieką, prowadząca do zachowań nacechowanych uległością oraz strachem przed opuszczeniem. Osoba dotknięta tym problemem zdrowotnym charakteryzuje się unikaniem podejmowania ważnych decyzji dotyczących swojego życia, wykazuje chęć przekazania odpowiedzialności za nie swojemu otoczeniu. Towarzyszy temu ciągła obawa przed popełnieniem błędu.

Zaburzenie osobowości zależnej objawia się też przywiązywaniem przesadnie dużej wagi do relacji interpersonalnych i chęcią podtrzymania ich często za wszelką cenę. Dotyczy to także rezygnacji z własnych pragnień i potrzeb, jeżeli kolidowałyby z potrzebami innych osób. W skrajnych wypadkach osoba dotknięta zaburzeniem jest w stanie tolerować poniżające traktowanie, a nawet przemoc fizyczną otoczenia.

DSM-IV: trudność podejmowania codziennych decyzji bez ciągłych rad i wsparcia ze strony innych, potrzeba, żeby inni brali na siebie odpowiedzialność za większość istotnych sfer naszego życia, trudności w wyrażaniu niezadowolenia z innych spowodowane obawą przed utratą wsparcia lub aprobaty, trudności w inicjowaniu projektów lub robieniu czegoś samemu, wynikające raczej z braku zaufania do własnych sądów lub zdolności, niż z braku motywacji czy energii, nadmierne starania w celu uzyskania wsparcia psychicznego ze strony innych, prowadzące do ofiar polegających na robieniu rzeczy nieprzyjemnych, poczucie niewygody lub bezradności, kiedy jest się samemu, wynikające z wyolbrzymionych obaw co do bycia zdolnym do zaopiekowania się samym sobą, gwałtowne poszukiwanie nowych związków jako źródeł opieki i wsparcia, gdy bliskie związki się kończą, nierealistyczne zaabsorbowanie lękami przed byciem pozbawionym opieki.

• Osobowość anankastyczna, osobowość obsesyjno-kompulsywna - zaburzenie osobowości, w którym występuje wzorzec zachowań zdominowany dbałością o porządek, perfekcjonizmem, kontrolą umysłową i w kontaktach interpersonalnych, kosztem elastyczności, otwartości i efektywności.

DSM-IV: zaabsorbowanie szczegółami, regułami, porządkiem, organizacją lub harmonogramami do stopnia, w którym tracony jest podstawowy sens działalności, okazywanie perfekcjonizmu kolidującego z finalizowaniem zadań (np. niezdolność do dokończenia projektu, ponieważ nie zostały spełnione nasze wygórowane i ścisłe standardy), nadmierne poświęcenie się pracy i wydajności ze szkodą dla wolnego czasu oraz przyjaźni, które nie jest spowodowane oczywistą koniecznością ekonomiczną, zbytnia sumienność, skrupulatność i mała elastyczność w kwestiach moralnych, etycznych oraz dotyczących wartości, niewynikająca z kulturowej czy religijnej tożsamości, niezdolność do wyrzucania zużytych lub bezwartościowych przedmiotów, nawet jeżeli nie mają wartości sentymentalnej, niechęć do delegowania zadań lub pracy na innych, jeśli nie poddadzą się w pełni narzuconym przez nas sposobom ich wykonania, skąpy styl wydawania pieniędzy na siebie i na innych; pieniądze są postrzegane jako dobro, które ma być gromadzone z myślą o przyszłych katastrofach, okazywanie sztywności i uporu.




























































---