Wyższa Szkoła Humanistyczno-Ekonomiczna

w Łodzi

Podstawy dydaktyki ogólnej

IWONA ANNA ŚLUSAREK

„Młodzi gniewni”- bunt młodości a niepowodzenia szkolne młodzieży.

Wieluń 2009

Tematem mojej pracy są niepowodzenia szkolne, ich skutki oraz metody i środki dydaktyczne walki z tymi niepowodzeniami. Od dłuższego czasu zastanawiałam się w jaki sposób opracować ten temat, aby nie był tylko „suchym” odzwierciedleniem dostępnej literatury. Pomysł na realizację tej pracy przyszedł mi do głowy stosunkowo niedawno. Wynika on z moich zainteresowań, do których należy oglądanie filmów.

Ogromne wrażanie wywołał na mnie film pt. ”Młodzi gniewni”(Dangerous Minds ) z 1995 roku, którego reżyserem był John N. Smith. Film ten jest dramatem biograficznym, opartym na podstawie książki” My Posse Don't Do Homework „ autorstwa LouAnnie Johnson.

LouAnne Johnson (Michelle Pfeiffer) przez dziewięć lat służyła w amerykańskich siłach wojskowych Marines. Po odejściu ze służby za namową przyjaciela Hala Griffitha decyduje się podjąć pracę w szkole chcąc spełnić jedno ze swych wieloletnich marzeń.

Rolę przyjaciela LouAnne gra ceniony aktor charakterystyczny George Dzundza. Wie, że aby utrzymać uczniów w szkole trzeba podjąć pewne niezwykłe, może nawet ekstremalne środki.

Hal Griffith jest nauczycielem z powołania. Stara się dokonywać zmian, ale szybko zdaje sobie sprawę, że to właśnie LouAnne ma niesamowitą intuicję w pracy z uczniami.

Hal ułatwia jej rozmowę kwalifikacyjną w szkole, w której sam uczy. Ku zdziwieniu i radości LouAnne odpowiedzialna za sprawy kadrowe Carla Nichols już po kilku minutach rozmowy proponuje jej pracę na pełnym etacie w Parkmont High School.

Następnego dnia pełna zapału, niczego nie świadoma LouAnne zjawia się w szkole. Przydzielona zostaje jej dziewiąta klasa, którą nauczyciele określają zwięźle mianem „trudnej”. „Trudna młodzież” to w potocznym rozumieniu grupa młodych ludzi, którzy sprawiają określone kłopoty wychowawcze. Powiązane są one z realizacją zadań i ról społecznych pełnionych przez daną jednostkę.

W skład tej klasy wchodzi młodzież pochodzenia afroamerykańskiego i meksykańskiego, która kompletnie ignoruje obecność nauczycielki i swoim agresywnym zachowaniem uniemożliwia jej przeprowadzenie lekcji. Przerażona nauczycielka szuka pomocy u przyjaciela Hala i dowiaduje się, że jej poprzedniczka odeszła ze szkoły z powodu załamania nerwowego. Kobieta jednak nie poddaje się i decyduje się utrzymać posadę za wszelką cenę.

Rola nauczyciela staje się dla LouAnne o tyle trudna, że młodzież, którą przyszło jej uczyć znajduje się w najtrudniejszym okresie rozwoju. Okres dojrzewania jest szczególną fazą w życiu człowieka. W tym czasie dokonują się zmiany w postrzeganiu własnej osoby. Przechodzenie z dzieciństwa w wiek dojrzały przebiega w sposób skomplikowany i burzliwy oraz trwa wyjątkowo długo.

Młody człowiek zaczyna samodzielnie szukać sensu życia i w sposób krytyczny ocenia swoje

otoczenie. Wychwytuje i nagłaśnia wszelkie niekonsekwencje i absurdy, jakie zauważa w otaczającym go świecie. Zauważalne jest to szczególnie na gruncie szkolnym. Tego typu reakcje powstają na skutek zaobserwowanych rozbieżności miedzy światem potencjalnie możliwym a rzeczywistością. Są one bardzo trudne do przyjęcia i nie rzadko powodują rozczarowanie.

Zachowanie często uwarunkowane jest przez negatywne stany emocjonalne takie jak: gniew, złość, agresja. Tutaj możemy dopatrzeć się analogi w odniesieniu do tytułu filmu. Bo jednym z częstych uczuć jakich doświadcza młody człowiek jest właśnie gniew. A ten z kolei jest przejawem buntu i negatywnych zachowań w stosunku otaczającego świata. Takie postępowanie jest reakcja na frustrację. Przyczyną frustracji może być: uniemożliwianie realizacji własnych planów, ograniczenie przywilejów, kontrola i przymus. Agresję młodzież uzewnętrznia inaczej, głównie w formie pośredniej: milczenia, ironii, krytyki.

Okres młodzieńczy charakteryzuje się”dojrzewaniem osobowości” człowieka. W tym okresie kształtuje się charakter młodego człowieka i tworzy się zintegrowana i zróżnicowana struktura uczuciowo-dążeniowa oraz moralna. Największą role w kształtowaniu osobowości i pozytywnego obrazu samego siebie odgrywają: rodzina, szkoła i grupy rówieśnicze. Wpływ tych ostatnich w dużym stopniu wiąże się również ze środowiskiem szkolnym. Jego nieukształtowana osobowość, słaby charakter i nieukierunkowane dążenia i cele życiowe podatne są na wszelkie (w tym również na negatywne) wpływy otaczającego go środowiska.

Na skutek zaburzeń wewnętrznych lub też nieodpowiednich warunków środowiskowych następują niekorzystne zmiany w kształtowaniu osobowości młodego człowieka. Zaczynają występować powtarzające się zaburzenia w zachowaniu. Młodzież, u której występują utrwalone, powtarzające się zaburzenia w zachowaniu to młodzież niedostosowana społecznie.

LouAnne nie daje za wygraną. Młodzież, którą przyszło jej uczyć sprawia liczne kłopoty wychowawcze, które na gruncie szkolnym określane są jako niepowodzenia szkolne. Zastanówmy się zatem co określamy mianem niepowodzeń szkolnych.

Analiza pojęć "niepowodzenia" i "niepowodzenia szkolne" pozwala na sporządzenie zależnościowego i hierarchicznego ich układu, w którym niepowodzenia szkolne są pojęciem najszerszym i obejmują niepowodzenia nauczycieli, a także niepowodzenia uczniów. Niepowodzenia szkolne można rozpatrywać jako porażkę pedagogiczną nauczycieli i nieskuteczność podjętych przez nich działań dydaktycznych, wychowawczych, opiekuńczych. W skład niepowodzeń nauczycieli wchodzą zarówno niepowodzenia wychowawcze i dydaktyczne, jak również niepowodzenia organizacyjne. Jeśli chodzi o niepowodzenia uczniów, obejmują one niepowodzenia w zachowaniu się oraz niepowodzenia w nauce (K. M. Czarnecki, 1998).

Pojęcie "niepowodzenia szkolne" najczęściej definiowane jest jako wyraźne rozbieżności "między celami edukacji a osiągnięciami szkolnymi uczniów oraz kształtowaniem się negatywnego stosunku młodzieży wobec wymagań szkoły" (W. Okoń, 1996). Natomiast wg. J. Konopnickiego (1966) jest to stan, w jakim znalazło się dziecko na skutek niemożności sprostania wymaganiom szkolnym.

Z takimi właśnie niepowodzeniami borykają się jej nowi podopieczni. Problemy z nauką i niechęć do szkoły sprawiała, że otoczenie nabierało do nich negatywnego stosunku. Środowisko z jakiego się wywodzą jest dla nich swoistego rodzaju piętnem. W szkole traktowani są jak wyrzutki społeczne, przez co skazywani są na porażkę edukacyjną. Nikt jednak nie próbuje im pomoc ani zrozumieć co tak naprawdę kieruje ich zachowaniem.

Nasza bohaterka w powierzonych jej opiece uczniach widzi wrażliwych młodych ludzi, którzy pod maską ulicznych chuliganów kryją strach przed otoczeniem i niewiarę we własne siły. Łamiąc wszelkie uświęcone szkolne zasady, prośbą i groźbą, pochlebstwem i podstępem nakłania nastolatków, by zadbali o własną przyszłość i zaczęli interesować się nauką.

Jej klasa to sami "twardziele" z gett etnicznych. Ich domem są slumsy czyli, dzielnice wielkich miast o bardzo niskim standardzie życia, składające się z prowizorycznych budowli i ruder, zamieszkane przez biedotę. Są to dzielnice bardzo niebezpieczne , w których to na co dzień dochodzi to aktów przemocy. Ulice nie są spokojnym miejscem zabaw dla dzieci, lecz miejscem gdzie rozgrywają się ludzkie tragedie. Porachunki gangów, strzelaniny to codzienność. Życie w takim środowisku to nieustanna walka o przetrwanie. To zupełnie inny świat od tego do którego przywykł każdy z nas.

Stopniowo coraz lepiej poznaje swoich uczniów. Kiedy nie udaje jej się zapobiec bójce, która kończy się interwencją policji, odwiedza kilkoro z nich w domu. To co widzi przechodzi jej najśmielsze oczekiwania. Uświadamia sobie jak ogromny wpływ wywiera na jej uczniów miejsce w, którym żyją (przyczyny ekonomiczno-społeczne).

Rodziny, w których żyją jej uczniowie cechuje niski poziom intelektualny i kulturalny. Rodzice przejawiają w swym zachowaniu wadliwe postawy rodzicielskie, które charakteryzuje brak zrozumienia i zaspokojenia potrzeb dzieci. Nie interesują się zupełnie postępami w nauce swoich dzieci co z kolei wpływa niekorzystne na ich edukację. Zachowania te stają się przyczyną występowania niepowodzeń szkolnych.

Trudne warunki materialne, w których przyszło im żyć są przyczyną trudnych wyborów. Chcąc żyć zmuszeni są oni do pracy co z kolei odbija się kosztem ich wykształcenia. Wielu młodych ludzi rezygnuje z wykształcenia na rzecz zapewnienia sobie godnych warunków do życia.

Dzieło to jest dramatem obyczajowym, przesłanym dla młodzieży i nauczycieli, ponieważ to film, który może uświadomić wszystkim stereotypowym nauczycielom, że życie młodych wcale nie jest takie kolorowe jakby się wydawało. Pokazuje wartości młodych nauczycieli, którzy potrafią zrozumieć dorastającego człowieka. Na tej podstawie można uświadomić nauczycielom jak powinni postępować na początku swojej kariery zawodowej.

Po odniesieniu porażki w pierwszym dniu pracy bohaterka postanawia prześledzić literaturę, która ma pomoc jej w nauczaniu. Czytając kolejne pozycje książkowe uświadamia sobie popełnione przez siebie błędy. Jest świadoma, że znaczącą rolę w przezwyciężaniu niepowodzeń szkolnych odgrywa nauczyciel. Od jego pracy i zaangażowania zależą w dużej mierze wyniki, jakie osiągają uczniowie. Osiągnięcia szkolne ucznia są uzależnione od procesu nauczania, od umiejętności dydaktycznych nauczyciela, od zastosowanych metod nauczania, wykorzystanych pomocy naukowych.

Niepowodzenia często wynikają z niedostatecznej znajomości uczniów przez nauczycieli, braku opieki nad nimi oraz z błędów metodycznych przez nich popełnianych. Nauczyciele spotykają się z różnymi dziećmi. Muszą się dostosować do wszystkich grup dzieci.

Niemniej ważną rolę odgrywa prawidłowy przebieg uczenia się, a jest on uzależniony od indywidualnych właściwości uczniów, ich zdolności i umiejętności, występujących u nich procesów poznawczych oraz procesów motywacji (czynniki biopsychiczne niepowodzeń szkolnych). Nauczyciel jest i zawsze był najważniejszym czynnikiem wpływającym na rozwój umysłowy ucznia i jago postępy w nauce. Nauka prowadzona przez nauczyciela nie może być sztywnym przepisem. Musi on kochać swoją pracę, być przygotowanym do prowadzenia lekcji. Zadaniem jego jest, by nie dopuścić do opóźnienia nauki, gdyż to ujemnie odbija się na wynikach.

Kobieta zaczyna rozumieć, że przyczyną niechętnego stosunku młodzieży do nauki jest sztywny, uniformistyczny system nauczania. System ten utrudnia indywidualizowanie pracy dydaktyczno-wychowawczej, w wielu przypadkach uniemożliwia łączenie nauki szkolnej z życiem i społecznie uwarunkowanymi potrzebami dzieci i młodzieży, skazując na niepowodzenie uczniów najsłabszych, a i najlepszym nie stwarza warunków umożliwiających ich pełny rozwój.

Słabe postępy uczniów w nauce nie są jednak tylko następstwem wadliwego systemu organizacji pracy szkolnej. Często ich źródłem jest również niedostateczna pod względem dydaktycznym praca nauczycieli oraz różnorodne braki tkwiące w takich „narzędziach” tej pracy, jak podręczniki, pomoce dydaktyczne, itd. . Dlatego też wielu autorów zalicza do dydaktycznych uwarunkowań zjawiska niepowodzeń szkolnych także werbalizm, jednostronny intelektualizm uprawiany w szkołach ogólnokształcących oraz ciasny praktycyzm w szkolnictwie zawodowym, stereotypowość stosowanych metod pracy dydaktyczno-wychowawczej, brak systematycznej kontroli wyników nauczania, nadmierne obciążenie uczniów obowiązkami domowymi itd. (Cz. Kupisiewicz Podstawy dydaktyki ogólnej Warszawa 1996 r. s.225).

Zmieniając zupełnie swoje zachowanie LouAnne stara się dotrzeć do swoich uczniów. W efekcie zyskuje sympatię swojej klasy: pomaga swoim podopiecznym w rozwiązywaniu trudnych problemów z wojną gangów włącznie i wpływa na zmianę ich nastawienia do życia.

Młodzież stopniowo obdarza ją zaufaniem i wraz z nią przeciwstawia się szkolnej biurokracji i bezdusznemu programowi. Postanawia zmienić metody. Stosując takie formy i metody nauczania, które zaciekawią uczniów nauką. Zamiast Dylana Thomasa czyta swoim uczniom Boba Dylana, czym zdobywa ich niesłabnące zainteresowanie. Wprowadza gry i konkursy, odbywa wyprawę do lunaparku po godzinach szkolnych, za co po raz kolejny zostaje skrytykowana przez dyrekcję.

Rolę konserwatywnego dyrektora szkoły Grandeya gra Courtney Vance. Grandey chce wnieść trochę dyscypliny i porządku w życie uczniów. Niestety, jego przywiązanie do reguł i detali odrywa go od tego, na czym powinien się skupić - od dzieci.

Siłą LouAnne jest jej umiejętność zaangażowania uczniów w proces nauczania. LouAnne zdobywa ich zainteresowanie, bo czerpie wskazówki z ich zachowania i nie próbuje wtłoczyć ich w żaden ze schematów.

Rozmaite działania diagnostyczne i terapeutyczne służące przezwyciężaniu kłopotów dzieci w nauce mogą być wzbogacone o inne, nierzadko podstawowe rozwiązania problemu niepowodzeń szkolnych. Związane są one przede wszystkim z kształtowaniem modelu oświaty, który ma być przyjazny uczniowi, nastawiony na poznanie i rozwój mocnych stron jego osobowości, prowadzący do osiągania edukacyjnych sukcesów uczniów, a wraz z nimi ich nauczycieli. Zadanie tych ostatnich sprowadza się do współdziałania z wychowankami w osiąganiu sukcesów edukacyjnych.

Postać grana przez Michelle Pfeiffer nawiązuje najgłębszą więź z trojgiem swych uczniów. Są to: Emilio, grany przez Wade'a Domingueza, Callie, grana przez Bruklin Harris, Raul grany przez Renoly'ego Santiago.

Uwagę LouAnne zwracają szczególnie: czarnoskóra Callie wykazująca nieprzeciętne uzdolnienia literackie. Gdy Callie zachodzi w ciążę i dyrekcja szkoły zmusza ją do przejścia na specjalne kursy, po których nie będzie miała szansy na dalszą edukację, LouAnne wymusza na przełożonych zmianę decyzji.

Raul wywodzi się z getta. Musi przeżyć i być pewnym, że na tle innych ludzi nie wygląda jak punk. Spotkanie z LouAnne zmienia jego życie. Udaje jej się zmienić jego podejście do życia, bo szanuje go i nie wymaga, by jej cokolwiek udowodnił. Raul naprawdę może zaufać tej białej kobiecie z Pennsylvanii. którym dorastał. oraz Emilio, zamknięty w sobie indywidualista, niepisany przywódca grupy. Gdy Raul oznajmia jej, że musi na kilka tygodni opuścić szkołę, aby odpracować zaciągnięty dług, LouAnne pożycza mu pieniądze żądając w zamian ukończenia nauki i zwrotu pożyczki po uzyskaniu świadectwa.

Najbardziej skomplikowana jest jednak sytuacja Emilia. Emilio jest sprytnym "dzieckiem ulicy" Jest nieco zagubiony, podobnie jak wiele innych dzieci, które przeniesiono do innego kraju i innej kultury. Nie czuje się przynależny do żadnego miejsca. Kiedy musi iść do szkoły, przenosi się do dzielnicy zamieszkanej przez "klasę wyższą". Tu wciąż przypomina mu się, że nie jest wystarczająco dobry. Wmieszany jest w porachunki gangów. Gdy z więzienia wychodzi jego największy wróg, LouAnne robi wszystko, żeby zapobiec zemście. Jednak pomimo całego jej oddania konfrontacja intencji z rzeczywistością nie zawsze zgodna jest z przewidywaniami.

Ten film to opowieść o nauczycielce, która przykuwa uwagę uczniów i w ten sposób motywuje ich do nauki. Pozwala im dzięki temu zrozumieć znaczenie wiedzy i siły, jaką daje edukacja

Osiągnięcia szkolne są uzależnione od motywacji uczenia się. Motywacja bowiem oddziałuje stymulująco na ucznia, pobudza go do wysiłku w celu osiągnięcia jak najlepszych wyników. Funkcję taką spełniają: zainteresowaniem przedmiotem nauki, aspiracje dotyczące ocen szkolnych, poszerzania posiadanej wiedzy i umiejętności zawodowych, przeświadczenie o ich znaczeniu osobistym i społecznym.

Motywami uczenia się są niektóre procesy emocjonalne. Pozytywną funkcję regulacyjną spełniają emocje związane z zainteresowaniem, zapałem do nauki, życzliwym nastawieniem wobec nauczyciela, chęcią wyróżnienia się w pracy szkolnej. Natomiast stymulatorem niepowodzeń szkolnych są, stany zdenerwowania, przygnębienia, lęku, obawy przed niepowodzeniem. Wpływają one hamująco na sprawność umysłową, dezorganizują procesy myślenia, utrudniają skupienie uwagi, ograniczają spostrzegawczość, powodują osłabienie pamięci.

Brak motywacji uczenia się może być związany z przekonaniem, że nie warto starać się o uzyskanie ocen szkolnych, a ukończenie szkoły nie stwarza pomyślnych perspektyw życiowych. Wytworzeniu się takiej postawy może sprzyjać atmosfera wychowawcza ukształtowana w domu rodzinnym. Rodzice, wyrażając się w sposób lekceważący o szkole i nauczycielach oraz o wartości systematycznej nauki i uczciwej pracy, przyczyniają się do powstania u swych dzieci postawy niechęci wobec obowiązków szkolnych.

Opowieść ta ukazuje jak trudną pracą jest nauczanie. Nasza bohaterka w swojej pracy zmagała się nie tylko z problemami swoich uczniów, ale również z systemem szkolnym oraz środowiskiem, w którym dorastają uczniowie, co często stanowi największą przeszkodę.

Film ten pokazuje, że nauczyciele są naprawdę znaczącymi postaciami. Działając w niezwykle trudnych warunkach nauczyciele dokonują rzeczy niezwykłych. Książka LouAnne Johnson to historia kobiety, która każdego dnia walczyła o to, by być dobrą nauczycielką. Można powiedzieć, że wykonywała iście syzyfową pracę. To niezwykle ważne, bo w dzisiejszym świecie rzadko docenia się nauczycieli.

Wykonywanie zawodu nauczyciela niesie ze sobą pokonywanie wielu trudności, do których należy zaliczyć podejmowanie prób bycia ocenianym przez swoich "klientów". Swoistą barierą dla wskazanego sposobu uzyskiwania informacji o podejmowanych działaniach jest poczucie własnej niezawodności i nieomylności dydaktyczno-wychowawczej oraz towarzyszące mu stereotypowe przekonanie, że jedynymi osobami kompetentnymi w ocenianiu i mającymi prawo do opiniowania w szkole są nauczyciele. To przekonanie może stanowić poważną przeszkodę w realizacji wspomnianego współdziałania nauczyciela z uczniami w osiąganiu powodzeń szkolnych. Podsumowując, można powiedzieć, iż najczęstsze przyczyny które wpływają na niepowodzenia w szkole to: warunki środowiskowe, rodzinne oraz wpływ pedagogiczny. Wobec tych niepowodzeń nie można być obojętnym. Należy je usuwać, stosując odpowiedzialną profilaktyką pedagogiczną, w której można by wprowadzić nauczanie problemowe. Powoduje ono wzrost zainteresowań nauką, wdraża do wspólnego przezwyciężania trudności.

Nauczyciele tacy jak LouAnne Johnson wkładają wiele serca w to, żeby im samym i ich uczniom lepiej się żyło. Takie oddanie i determinacja zasługują na pochwałę.

Ten film pokazuje, że jedna osoba może dokonać zmian. Pokazuje także, czym może być edukacja w najlepszym znaczeniu tego słowa, pokazuje że dzięki wspaniałemu nauczycielowi poznać można nie tylko wiedzę, ale i życie. Film ten może być także bardzo przydatny psychologom. Jest obrazem młodzieńczych problemów. Zdecydowanie powinien być przerabiany i analizowany na studiach pedagogicznych.

Bibliografia

Karpińska A., Niepowodzenia szkolne jako kategoria edukacyjnego dialogu, w: "Edukacja w dialogu i reformie", Białystok 2002.

Konopnicki J., Powodzenia i niepowodzenia szkolne, Warszawa 1966.

Cz. Kupisiewicz „Niepowodzenia dydaktyczne” Warszawa 1965

Lewowicki T., „Niepowodzenia szkolne”, Kraków 1998.

Łuczak B., „Niepowodzenia w nauce”, Poznań 2000.

Łysek J., „Niepowodzenia szkolne”, Kraków 1998.

Okoń W., „Nowy słownik pedagogiczny”, Warszawa 1996.

H. Spionek, „Zaburzenia rozwoju uczniów a niepowodzenia szkolne” Warszawa 1981.

---