ANTYK Mit - opowieść o charakterze religijnym(sakralnym) o bogach, półbogach(herosach) i ludziach oraz relacjach między nimi, spokrewniona z legendą i przepowiednią. Mitologia - system mitów tworzących spójną strukturę, najpierw religijną, potem tylko literacką, inspirującą do dziś poetów (np. Miłosza, Herberta), malarzy(zwłaszcza w Renesansie i Oświeceniu), filmowców i filozofów(np. „Mit Syzyfa”), religioznawców. Mitologie: grecka i rzymska(antyczna, germańska, celtycka, słowiańska, chińska, japońska, hinduska, perska, indyjska, afrykańska, australijska(Aborygeni)). Rzymianie przejęli mity od podbitych greków, zmodyfikowali je na własne potrzeby i dodali kilka własnych(np. o założeniu Rzymu przez Morusa i Romulusa). Chrześcijaństwo przyśpieszyło przemianę mitologii w tworzywo literackie. Czas historyczny jest liniowy, czas mityczny jest aliniowy, dlatego mity są uniwersalne, czyli aktualne, symboliczne, wyrażając marzenia i lęki ludzi. Starożytność(Antyk) - pierwsza i najdłuższa (ok. 1500 lat)epoka literacka w dziejach kultury europejskiej. Grecja(Hellada) - Rzym(Roma)- Izrael (Żydzi - Biblia) Epoka ta trwała od ok. 900 r.p.n.e. do476n.e. (upadek Cesarstwa Zachodniorzymskiego, w skutek ataków m.in. Germanów)Pierwsza napisana literatura w Europie to literatura Grecka (klasyczna). W Grecji narodziły się główne gatunki literackie: epos, tren, epigramat, epitafium, bajka, satyra, romans, dialog, tragedia, komedia. Cechy sztuki greckiej: symetria, harmonia, umiar, liczne kolumny, budowle na planie kwadratu i prostokąta, marmur jako budulec, trzy porządki architektoniczne: dorycki, joński, koryncki. Rzymianie ujarzmili Grecje militarnie, ale kultura grecka silnie wpłynęła na ich cywilizacje.Orginalny wkład Rzymian: praca, technika wojskowa, drogi i akwedukty. Platon - „Niechaj nikt, kto nie zna matematyki tu nie wchodzi”. Sokrates - „Jedno wiem, że nic nie wiem”. „Poznaj samego siebie”.

"Antygona" Sofokles
Antyczna tragedia.
"Antygona" przykładem tragedii klasycznej.
1. Żródłem fabuły - mitologia;
2. Istotą utworu:
- konflikt tragiczny (pomiędzy ustanowionym przez człowieka prawem państwowym, reprezentowanym przez Kreona, a prawem boskim, na które powołuje się Antygona),
- fatum jako siła, która sprawia, że bohaterowie muszą się znaleźć w sytuacji tragicznej;
3. Wina tragiczna:
- Antygony - narusza królewski nakaz, ale pragnie uszanować prawa boskie,
- Kreona - wydaje bezwzględny rozkaz, ale jest przekonany, że ma obowiązek ukarać zdrajcę ojczyzny i że zgodne jest to z wolą bogów;
4. Ironia tragiczna - działania Kreona przynoszą skutki sprzeczne z jego zamiarami, im bardziej stara się wykonywać obowiązki władcy, tym szybciej zmierza ku nieuchronnej katastrofie;
5. Bohaterowie pochodzą z najszlachetniejszych rodów, zajmują wysoką pozycję społeczną (Kreon, Antygona, Ismena, Hajmon, Eurdyka to rodzina królewka), są szlachetni
- Kreon myśli przede wszystkim o interesie państwa, jest sprawiedliwy,
- Antygonę cechuje wielka odwaga i determinacja w obronie wyznawanych wartości, nieobce sa im wady i słabości czyniące postacie dramatu bliskimi człowiekowi,
- Kreon w swym zaślepieniu nie bierze pod uwagę zdania najbliższych,
- Antygona jest okrutna wobec siostry, skazana na smierć żałuje, że musi umrzeć;
6. Trzy jedności:
- akcji (jeden wątek, brak scen epizodycznych),
- miejsca (przed pałacem królewskim),
- czasu (brak luk czasowych; akcja dramatu trwa tyle czasu, ile spektakl).

Streszczenie.
Prologos: akcja toczy się przed pałacem królewskim w Tebach. Antygona rozmawia z siostra, Ismeną, na temat rozkazu wydanego przez króla, Kreona. Postanowił on mianowicie z honorami obejść się z ciałem Etoklesa (obrońcy miasta), ale zakazał pogrzebu drugiemu z braci - Polinejkesowi (najeźdźcy). Antygona postanawia pochować brata i prosi o pomoc siostrę. Ismena odmawia. Wchodzi chór.
Parados: na wezwanie Kreona zebrał się Chór Starców Tebańskich. Śpiewa on radosną pieśń ku czci niedawnego zwycięstwa.
Epejzodion I: Kreon ogłasza oficjalnie swą decyzję. Nagle wchodzi strażnik z wieścią, że ktoś pochował ciało Polinejkesa. Przodownik widzi w tym integrację bogów, ale Kreon uważa, że przestępstwo popełniono dla pieniędzy i kategorycznie żąda schwytania winnego.
Stasimon I: Chór śpiewa pieśń pochwalną sławiąc państwo jako najwyższy przejaw cywilizacji. W związku z tym złamanie prawa uznaje za objaw zdrady ojczyzny. Strażnik wprowadza schwytaną Antygonę.
Epejzodion II: Dziewczyna została schwytana w chwili, gdy próbowała dokończyć obrzędy pogrzebowe. Kreon i Antygona toczą dysputę, w trakcie której każde uzasadnia swe postępowanie. Kreon - władca, uważa, że dobro państwa wymaga, aby zdrajca ojczyzny został ukarany. Dlatego też zabronił pochówku Polinejkesowi. Antygona natomiast, broniąc praw boskich, uważa, że nikomu nie wolno łamać praw nakazujących grzebać zmarłego. Święte zasady są dla niej wyższe niż prawo wyznaczane przez człowieka. Kreon podtrzymuje swą decyzję ukarania siostrzenicy, podejrzewa również Ismenę o współudział w przestępstwie. Ismena gotowa jest wziąć na siebie współodpowiedzialność, ale Antygona z pogardą odrzuca jej pomoc.
Stasimon II: Chór wyraża współczucie dla Antygony. Uznaje jej winę, ale widzi ją w perspektywie cierpień i grzechów przeklętego rodu Labdakidów. Pojawia się Hamon, syn Kreona.
Epejzodion III: Hajmon kocha Antygonę i występuje w jej obronie. Zarzuca ojcu upór i tyranię, bowiem lud, na który się powołuje Kreon, stoi po stronie dziewczyny. Ojciec w rozżaleniu oskarża go o słabość i postanawia ukarać Antygonę przez zamurowanie żywcem.
Stasimon III: Chór śpiewa o potędze bogini miłości, Afrodyty, za której przyczyna powstają spory w rodzinach. Straż wprowadza Antygonę.
Epejzodion IV: Bohaterka żegna się z życiem. Żal jej wszystkiego, czego nie zdążyła zaznać: miłości, małżeństwa, macierzyństwa. Chór jej współczuje przypominając jednak o klątwie ciążącej nad rodem. Kreon przerywa lament rozkazując przyspieszyć wyrok.
Stasimon IV: Chór wspomina Danae, Likurga, synów Fineusa, którzy podobnie jak Antygona żywcem zostali zamknięci w grobowcu - w ten sposób podkreślając, że nikt nie umknie przeznaczeniu. Wchodzi niewidomy wróżbita, Tejreziusz.
Epejzodion V: Tejrezjasz rozgłasza, iż ptaki i psy, które żywiły się porzuconym ciałem Polinejkesa skalały świątynie. Rozgniewani bogowie nie chcą słuchać modłów i przyjmować składanych ofiar. Radzi, więc królowi, aby odwołał swoje decyzje. Kreon odmawia, bowiem jest przekonany, że wróżbita został przekupiony przez wrogów. Rozgniewany Tejrezjasz zapowiada śmierć Hajmona. To dopiero przekonało króla i za radą Przodownika Chóru nakazuje uwolnić Antygonę i pochować Polinejkesa.
Stasimon V: Chór śpiewa hymn ku czci patrona Teb, Dionizosa prosząc boga o pomoc.
Eksodos: Posłaniec przynosi wieść o śmierci Hajmonda. Na prośbę królowej, Eurydyki, opowiada, że Kreon po pochowaniu Polinejkesa nakazał otwarcie grobowca Antygony a tam zastał syna tulącego ciało ukochanej, która powiesiła się. Na widok ojca młodzian rzucił się nań z mieczem, a gdy chybił, popełnił samobójstwo. Zrozpaczona Eurydyka wybiega. Kreon wnosi ciało syna, a Posłaniec powraca, by oznajmić mu, że żona również popełniła samobójstwo, pchnęła się nożem. Kreon rozpacza nad bezmiarem swoich win. Chór śpiewa o bogach, którzy zsyłają karę za pychę i przez cierpienie uczą rozumu i miary.
Konstrukcja utworu i jej styl.
"Antygona" jest tragedią - poważnym utworem scenicznym, którego motyw przewodni stanowi nieprzezwyciężony konflikt pomiędzy dążeniami wybitnej jednostki a siłami wyższymi (losem, prawami historii, interesem społecznym, prawami natury). Zatem podstawową kategorię estetyczna stanowi tu tragizm połączony z wzniosłością. Bohaterowie wyrastaja ponad przeciętność, ale ich losami kieruje przeznaczenie (fatum).
Budowę akcji charakteryzuje zasada trzech jedności: -- miejsca, -- czasu (czas fabuły nie przekracza 24 godzin), -- fabuły (jeden wątek pozbawiony scen epizodycznych, z bohaterami, których pojawienie się przybliża rozwiązanie konfliktu).

ŚREDNIOWIECZE to najbardziej religijna epoka w dziejach kultury europejskiej(nawiąże do niej Barok i Romantyzm) Trwała ok. 1000 lat. W Polsce ok. 500 lat(od X do XV wieku). Najważniejszą księgą średniowiecza była biblia. To epoka wspaniałych katedr, bezcennych rękopisów, wielkich epidemii, krucjat, polowań na czarownice, długich wojen, rozkwitu Kościoła, ascezy - wyrzeczenia się wszelkich uciech) Herezji i sekt, rozmyślaniu o śmierci. Słynne hasła: ”. „Memento Mori” - Pamiętaj o śmierci, „Vanita vatatum” - marność nad marnościami, „Dance macabre” - taniec śmierci, „arm mariendi” - sztuka umierania. Polska literatura średniowiecza jest przeważnie anonimowa(tworzona na chwałę Bożą), obcojęzyczną - pisana łaciną i czasem (nieśmiało) po polsku, rękopiśmienna - przepisywana cierpliwie w klasztorach. Ze średniowieczem związany jest nierozłącznie Teocentryzm, czyli umowne określanie mentalności (światopoglądu) epoki, głęboko religijnej(Bóg w centrum uwagi), co wpłynęło na całokształt kultury średniowiecznej (literatura, filozofia, sztuka, życie codzienne). Scholastyka - najpopularniejszy w średniowieczu nurt filozofii i zarazem metoda logicznego dochodzenia do prawdy. To wiara prowadzi do rozumienia Boga nie odwrotnie. Świat i Bóg jest racjonalny, może być, zatem zrozumiały. Powstały wówczas rozmaite dowody na istnienie Boga. Sztuka Średniowiecza: główne budowle sakralne i warowne- styl romański - surowy, prosty, obronny nie zdobiony. Styl gotycki - strzelisty, smukły liczne łuki i kolumnady, dążący ku górze (kierunek pionowy - do Boga) malarstwo religijne unikające nagości słabo zachowane. Manuskrypty - iluminowane (ilustrowane) rękopisy, często bezcenne. Centrum polskiej kultury średniowiecznej - Kraków. Alegoryzm - wyrażanie pewnych idei za pomocą konkretnych obrazów.

Makbet AKT I
Scena pierwsza Miejsce: Pustkowie Osoby: trzy czarownice. Wiedzmy w swojej rozmowie przepowiadaja spotkanie z Makbetem, które ma sie odbyc po zakonczeniu trwajacej wlasnie bitwy.
Scena druga Miejsce: Obóz pod Forres Osoby: Dunkan, Malkolm, Zolnierz, Lennox, Rosse, Donalbein, orszak królewski
Niedaleko od obozu toczy sie bitwa pomiedzy wojskami szkockimi a wojskami norweskimi, dowodzonymi przez króla Swena, wspieranymi natomiast przez zdrajców szkockich - Makdonwalda i (potajemnie) przez namiestnika hrabstwa Kawdor. Król spotyka rannego zolnierza, który opisuje przebieg bitwy. Starcie jest zaciete i krwawe, jednak dzieki walecznym czynom Makbeta i Banska wojska szkockie maja przewage. Makbet zabija m.in. Makdonwalda. Po odejsciu zolnierza pojawia sie Rosse z wiescia, ze wojska szkockie odniosly zwyciestwo, natomiast Makbet pokonal króla Norwegów. Król Sweno prosi o pokój. Dunkan wydaje wyrok smierci na namiestnika Kawdoru, natomiast jego nastepca mianuje Makbeta.
Scena trzecia Miejsce: Dzika okolica Osoby: trzy czarownice, Makbet, Banko, Rosse, Angus Czarownice opowiadaja sobie, czego która dokonala przed spotkaniem. Jedna z nich mówi, ze obrazila ona pewnego kupca i ze za to wiedzma przesladowala tegoz kupca znajdujacego sie wlasnie na morzu. Czarownica obiecuje tez, ze nadal bedzie go przesladowac wichrami i nawalnicami atakujacymi zaciekle jego okret. Makbet, idacy wraz z Bankiem do Forres, przechodzi w poblizu i dostrzega rozmawiajace wiedzmy. Te natomiast w odpowiedzi na jego powitanie przepowiadaja Makbetowi, ze zostanie on namiestnikiem Kawdoru, a nastepnie królem, Bankowi zas mówia, ze bedzie ojcem królów. Obaj mezowie sa zdziwieni i pragna sie dowiedziec czegos wiecej, jednak czarownice znikaja. Wodzowie nie wierza swoim zmyslom, wszystko to wydaje sie im byc przywidzeniem. Nadchodza Rosse i Angus, przynoszac Makbetowi wiesc o jego nominacji i pochwaly królewskie dla jego walecznosci i - nadludzkich prawie - czynów. Makbeta i Banka zaskakuje spelnienie sie pierwszej z przepowiedni i dlatego w duchu zastanawiaja sie nad swa przyszloscia. Niezwlocznie jednak wyruszaja do króla, który ich wezwal.
Scena czwarta Miejsce: Forres. Pokój w palacu Osoby: Dunkan, Malkolm, Makbet, Banko, Donalbein, Lennox, Rosse, Angus, orszak królewski Malkolm opowiada królowi o smierci bylego namiestnika Kawdoru. W trakcie opowiesci przybywaja Makbet, Banko, Rosse i Angus. Król w sposób serdeczny wita Makbeta i obsypuje go pochwalami. Pózniej Dunkan oznajmia zebranym, ze Malkolm otrzymuje tytul ksiecia Kumberlandu, a w przyszlosci odziedziczy tron królewski. Nastepnie król wyrusza do siedziby Makbeta w Inverness. Makbet poprzedza wladce, natomiast w duchu planuje juz zabójstwo Malkolma.
Scena piata Miejsce: Inverness. Pokój w zamku Makbeta Osoby: Lady Makbet, sluga, Makbet Lady Makbet czyta list, w którym jej maz powiadamia ja o wrózbie czarownic i o czesciowym jej wypelnieniu. Malzonka obawia sie, aby Makbet nie zawahal sie przypadkiem przed dokonaniem zabójstwa w celu osiagniecia korony i postanawia mu pomóc. Przybywa sluga z wiescia o zblizaniu sie orszaku królewskiego, a chwile pózniej zjawia sie Makbet, potwierdzajac te wiadomosc. Oboje z zona radza, co czynic i planuja popelnic zbrodnie w czasie, gdy król bedzie nocowal w ich zamku.
Scena szósta Miejsce: Plac przed zamkiem w Inverness Osoby: Dunkan wraz z panami szkockimi i swym orszakiem, Lady Makbet, sludzy Makbeta Pani domu wita króla i jego swite.
Scena siódma Miejsce: Pokój w palacu Osoby: Makbet, Lady Makbet Makbet waha sie i obawia wypelnienia swych niegodnych planów. Przed oczyma ma dobroc wladcy i jego zyczliwosc. Zdaje sobie sprawe, ze jako krewny i gospodarz króla powinien go chronic przed niebezpieczenstwem, a nie czyhac na jego zycie. Z drugiej jednak strony pcha go do zbrodni ambicja. Pojawia sie Lady Makbet. Maz jej pragnie sie wycofac, ona jednak zarzuca mu tchórzostwo i niekonsekwencje. W koncu ustalaja, ze upija sluzacych króla, majacych czuwac nad jego snem, a nastepnie ich sztyletami zamorduja wladce. Planuja tez, ze pózniej beda stwarzac pozory, jakoby to wlasnie owi sludzy dokonali tej zbrodni.
AKT II Scena pierwsza Miejsce: Inverness. Dziedziniec zamkowy. Osoby: Banko, Fleance, Makbet Dochodzi juz pólnoc. Banko wraz ze swym synem jeszcze czuwaja. Spotyka sie z nimi Makbet. Po chwili rozmowy dwaj pierwsi wychodza. Makbet natomiast rozmysla o czynie, którego niedlugo ma dokonac. Jest niespokojny, miotaja nim rózne uczucia i wrazenia. Na dzwiek dzwonka, którym zona dala mu znak, ze wszystko gotowe, zbiera sie w sobie i idzie do palacu.
Scena druga Miejsce: Dziedzineic zamkowy Osoby: Lady Makbet, Makbet Lady Makbet spotyka meza, który wlasnie wyszedl z komnaty króla. Makbet oznajmia jej, ze wladca juz nie zyje. Zabójca jest jednak bardzo rozkojarzony i przerazony swym czynem. Przesladuja go rózne widziadla. Lady Makbet bierze z jego rak zakrwawione sztylety i wchodzi do wnetrza, aby podrzucic je spiacym mocno slugom. Po powrocie zarzuca mu tchórzostwo. Scene konczy kolatanie dochodzace od strony bramy palacowej.
Scena trzecia Miejsce: Dziedziniec zamkowy Osoby: odzwierny, Makduf, Lennox, Makbet, Lady Makbet, Banko, Malkolm, Donalbein
Odzwierny wpuszcza Makdufa i Lennoxa, którzy przybyli, aby zbudzic króla. Po chwili wychodzi do nich Makbet. Dowiedziawszy sie, po co przyszli, prowadzi ich przed drzwi komnaty króla. Makduf wchodzi do wnetrza, lecz po chwili wybiega z wiescia o smierci króla. Lennox i Makbet podnosza alarm. Zbiegaja sie wszyscy dworzanie, nadchodzi tez Lady Makbet. Makbet wyznaje, ze w chwili uniesienia zabil sluzacych, pelniacych sluzbe przy sypialni, gdyz zauwazyl na ich ubraniach i sztyletach slady krwi, co - wedlug niego - bylo jawnym dowodem ich winy. Nastepnie proponuje, aby wszyscy przebrali sie i zgromadzili w jednej z komnat. Obecni zgadzaja sie na to i wychodza. Pozostaja jedynie synowie króla, którzy postanawiaja nie narazac sie na niebezpieczenstwo, mogace czyhac w kazdej komnacie tego palacu i potajemnie wyjezdzaja. Malkolm podaza do Anglii, natomiast Donalbein - do Irlandii.
Scena czwarta Miejsce: Inverness. Za obrebem zamku Osoby: Rosse, starzec, Makduf Starzec i Rosse rozprawiaja o dziwnych i przerazajacych znakach, jakie ukazaly sie ostatnimi czasy na niebie i na ziemi oraz o zabójstwie króla. Przybywa Makduf z wiesciami, ze winnymi morderstwa uznano sluzacych zabitych przez Makbeta oraz, ze podejrzanymi o przygotowanie zamachu sa synowie Dunkana, którzy potajemnie uciekli. Mówi tez, ze Makbet zostal obrany królem i wyruszyl o Skony na koronacje. Po krótkiej rozmowie Makduf oznajmia, ze wyrusza do hrabstwa Fajf, natomiast Rosse postanawia udac sie do Skony.
AKT III Scena pierwsza Miejsce: Forres. Sala w palacu Osoby: Banko, Makbet, Lady Makbet, Lennox, Rosse, lordowie, damy i orszak Banko, widzac spelnienie sie przepowiedni dotyczacych losu Makbeta, zastanawia sie nad dalszym losem swoim i swoich potomków. Podejrzewa tez, ze Makbet nie doszedl do tronu uczciwa droga. Wchodzi Makbet wraz z zona i orszakiem. Zaprasza Banka na uczte, która ma sie odbyc tego wieczoru. Ten zapewnia, ze bedzie obecny na przyjeciu, ale w tej chwili musi wraz z synem wyjechac w celu zalatwienia pilnych spraw. Nastepnie Banko oddala sie. Odchodzi tez Lady Makbet z orszakiem królewskim. Makbet pozostaje sam. W swoim monologu wyjawia, ze Banko jest jedynym czlowiekiem, którego sie obawia oraz wspomina przepowiednie wiedzm, dotyczaca rodu Banka. Nastepnie przywoluje dwóch zbójców i nakazuje im, aby potajemnie zgladzili Banka i jego syna.
Scena druga Miejsce: Forres. Inna komnata palacu Osoby: Lady Makbet, sluzaca, Makbet Lady Makbet wyprawia sluzaca po swojego meza. Nadchodzi Makbet. W rozmowie stwierdza on, ze lepiej byloby mu umrzec niz znosic cierpienia duchowe, jakie obecnie przezywa. Widzi on jednak równiez, ze nie ma juz dla niego odwrotu. Na zakonczenie stwierdza: "Zly plon bezprawia nowym sie tylko bezprawiem poprawia".
Scena trzecia Miejsce: Forres. Las niedaleko zamku Osoby: Trzej zbójcy, Banko, Fleance, pacholek Zbójcy napadaja na Banka i jego syna. Banko ginie, jednak Fleans i pacholek uchodza. Zbójcy podazaja do zamku, aby doniesc o tym Makbetowi.
Scena czwarta Miejsce: Wielka sala w palacu Osoby: Makbet, Lady Makbet, Rosse, Lennox i inne osoby Odbywa sie uczta. W drzwiach ukazuje sie jeden ze zbójców. Makbet natychmiast wychodzi do niego i dowiaduje sie o przebiegu napadu. Nastepnie odsyla bandyte, naznaczajac mu spotkanie na dzien nastepny i powraca do sali. W tejze chwili pojawia sie duch Banka - widziany tylko przez Makbeta - i zajmuje jego miejsce przy stole. Poczatkowo Makbet nie poznaje go, ale podchodzac do miejsca wskazanego mu jako wolne doznaje wstrzasu. Przemawia do ducha, co niezmiernie dziwi zebranych. Sytuacje ratuje Lady Makbet, która przypisuje dziwne zachowanie króla nieznanej chorobie, trapiacej go rzekomo od dziecinstwa. Po chwili duch znika. Na stronie Lady Makbet wypomina mezowi jego zachowanie i posadza go o szalenstwo. On jednak obstaje przy tym, ze widzial nieziemska postac. Wszyscy powracaja do przerwanej biesiady. Król wznosi toast, ale w czasie, gdy wypowiada imie nieobecnego Banka duch pojawia sie ponownie i staje przed nim. Makbet odpedza go. Duch znika. Dziwne zachowanie wladcy i jego niezrozumiale slowa niepokoja biesiadników. Lady Makbet prosi o zakonczenie uczty, gdyz królowi potrzebny jest spokój i wypoczynek. Kiedy Makbet i jego zona zostali juz sami, król podejmuje decyzje, ze nastepnego dnia wyruszy on na poszukiwanie wiedzm i spyta sie ich o swe dalsze losy. Stwierdza tez, ze nie moze sie ani cofnac, ani stac w miejscu i dlatego podazy dalej droga zbrodni.
Scena piata Miejsce: Wrzosowisko Osoby: Hekate, trzy czarownice Hekate jest oburzona na wiedzmy, ze same kieruja postepowaniem Makbeta, a z nia do tej pory nie porozumialy sie. Jest tez niezadowolona z tego, ze zbrodnie króla jeszcze nie ugodzily w niego samego i ze na razie przynosza mu one korzysci. Zapowiada rychle spotkanie z Makbetem, pragnacym poznac swa przyszlosc i nakazuje, aby wiedzmy przygotowaly rekwizyty potrzebne do sprawowania czarodziejskich obrzedów. Hekate ma zamiar uczynic Makbeta pewnym siebie i ufnym w swoje bezpieczenstwo, co ma go doprowadzic do zguby.
Scena szósta Miejsce: Forres. Pokój w zamku Osoby: Lennox, lord Lennox dostrzega w smierci Dunkana i Banka dziwny zbieg okolicznosci. Lord natomiast opowiada, ze starszy syn niezyjacego króla przebywa na dworze króla Anglii - Edwarda. Przybyl tam tez Makduf z prosba o wyslanie pod wodza Malkolma wojsk, które pomoglyby Szkocji w odzyskaniu prawowitej wladzy. Lord mówi tez, ze na wiesc o tych wydarzeniach Makbet zaczal juz czynic przygotowania do zblizajacej sie wojny.
AKT IV Scena pierwsza Miejsce: Ciemna jaskinia Osoby: trzy czarownice, Hekate, Makbet, zjawy, Lennox Czarownice przygotowuja jakis wywar. Przybywa Makbet i zaklina je, aby ukazaly mu przyszlosc. Za pomoca czarów przyzywaja one pierwsza zjawe - glowe w helmie. Ostrzega ona Makbeta przed Makdufem. Pózniej pojawia sie zakrwawione dziecko, które zaleca królowi, aby byl nieprzejednany i okrutny. Mówi tez, ze Makbeta nie zwyciezy zaden maz narodzony z niewiasty. Nastepna zjawa jest dziecko w koronie, które mówi, ze:
"Nie tknie Makbeta zaden cios morderczy Póki las Birnam ku dunzynanskiemu Wzgórzu nie pójdzie walczyc przeciw niemu".
Makbet jest juz calkiem przekonany o tym, iz nikt nie jest w stanie go pokonac, jednak pyta jeszcze, czy potomstwo Banka obejmie tron w panstwie. Wiedzmy wzbraniaja sie przed udzieleniem na to pytanie odpowiedzi, ale ulegaja w koncu jego gwaltownym naleganiom i jeszcze raz posluguja sie czarami. Przed Makbetem pojawia sie osmiu królów, za którymi kroczy Banko ze zwierciadlem w reku. Tyran jest przerazony tym widokiem, ale czarownice za pomoca sil magicznych lewaja w niego na nowo pewnosc siebie, a nastepnie znikaja. Po chwili przybywa do jaskini Lennox i przynosi wiesc o ucieczce Makdufa do Anglii. Makbet postanawia zniszczyc hrabstwo Fajf, którego Makduf byl namiestnikiem i wymordowac cala rodzine zbiega.
Scena druga Miejsce: Hrabstwo Fajf. Komnata w zamku Makdufa Osoby: Lady Makduf, chlopiec, Rosse, nieznajomy, mordercy
wiadomosc o ucieczce Makdufa do Anglii. Kobieta ma za zle mezowi, ze opuscil ja i dziecko. Twierdzi, ze postapil jak tchórz. Po wyjsciu Rosse'a, Lady Makduf rozmawia z synkiem. Mówi mu, ze jego ojciec jest zdrajca. Dziecko jednak, które swoimi wypowiedziami daje dowody nieprzecietnej inteligencji i dowcipu, nie wierzy matce. Rozmowe przerywa wejscie nieznajomego, który - podobnie, jak wczesniej Rosse - doradza, aby Lady Makduf jak najszybciej opuscila zamek i schronila sie w jakiejs bardziej bezpiecznej okolicy. Po wyjsciu nieznajomego kobieta zaczyna powaznie traktowac ostrzezenia, jednak jest juz za pózno. Jej rozwazania przerywaja mordercy, którzy po wtargnieciu do komnaty zabijaja chlopca. Lady Makduf próbuje sie ratowac ucieczka, jednak - jak sie pózniej okazuje - równiez dosiega ja smierc.
Scena trzecia Miejsce: W Anglii. Pokój w palacu królewskim Osoby: Malkolm, Makduf, lekarz, Rosse Makduf namawia Malkolma, aby ten powrócil do Szkocji na czele powierzonych mu wojsk angielskich i odebral tam wladze tyranowi. Malkolm jednak, obawiajac sie podstepu wystawia Makdufa na próbe, oskarzajac sie przed nim o rozpuste, chciwosc i brak jakichkolwiek cnót. Widzac jednak reakcje Makdufa, wskazujaca na jego uczciwosc, przyznaje sie, ze wszystko to jest nieprawda i zgadza sie wyruszyc razem z nim do Szkocji. Wchodzi lekarz, który wspomina o cudownych uzdrowieniach, jakich dokonuje król Edward. Po jego wyjsciu Malkolm opisuje Makdufowi te zdarzenia bardziej szczególowo. Przybywa Rosse z wiesciami o tragicznych wydarzeniach, które rozegraly sie niedawno w Szkocji. Oznajmia obecnym o trwajacych tam zamieszkach oraz o smierci Lady Makduf i jej synka. Ta ostatnia wiadomosc rani serce Makdufa. Poprzysiega on zemste, natomiast wszyscy trzej dochodza do wniosku, ze nadeszla odpowiednia chwila do odebrania wladzy tyranowi.
AKT V Scena pierwsza Miejsce: Dunzynan. Komnata w zamku Makbeta Osoby: lekarz, dama, Lady Makbet Dama wezwala lekarza, aby w nocy czuwal razem z nia i pomógl w jakis sposób Lady Makbet, która niekiedy zachowuje sie dziwnie. Lady Makbet faktycznie nadchodzi, ale pomimo otwartych oczu jest nieprzytomna i nikogo nie dostrzega. Próbuje zetrzec ze swych rak niewidoczne plamy krwi, chwilami zwraca sie do nieobecnego meza. Lekarz i dama obserwuja to wszystko uwaznie. Po odejsciu Lady Makbet medyk stwierdza, ze jest to choroba duszy, a nie ciala i dlatego bardziej przydalby sie tu ksiadz. Oboje domyslaja sie przyczyn cierpienia, ale nie wyrazaja swych mysli slowami.
Scena druga Miejsce: W okolicy dunzynanskiego lasu Osoby: Menteith, Caithness, Angus, Lennox, zolnierze Z rozmowy toczacej sie pomiedzy czterema lordami wynika, ze wojska angielskie pod wodza Malkolma, Siwarda i Makdufa zblizaja sie do zamku. W tym czasie Makbet przygotowuje twierdze do obrony. Lordowie wyruszaja, aby przylaczyc sie do nadciagajacych wojsk.
Scena trzecia Miejsce: Dunzynan. Jedna z komnat zamkowych Osoby: Makbet, sluga, Seyton, lekarz, przyboczny orszak Makbeta
Makbet wspomina wrózbe dotyczaca lasu Birnam i to dodaje mu odwagi. W chwilach uniesienia uraga calemu swiatu. Sluga przynosi mu wiesc, ze do zamku zbliza sie wojsko w liczbie dziesieciu tysiecy. Makbet czuje, ze konczy sie jego panowanie. Stwierdza, ze ci, którzy przy nim jeszcze pozostali, nie kochaja go, a sa tylko obludnymi pochlebcami. Nadchodzi lekarz i oznajmia Makbetowi, ze nie jest w stanie ulzyc cierpieniom jego malzonki. Po tym wychodza wszyscy oprócz lekarza, który wypowiada slowa bedace odbiciem nastrojów panujacych w zamku: "Gdybym sie za te brame raz wydostal, Sam diabel by mnie zawrócic nie zdolal".
Scena czwarta Miejsce: Okolice w poblizu Dunzynanu. Opodal znajduje sie las Birnam Osoby: Malkolm, Siward z synem, Makduf, Menteith, Caithness, Angus, Lennox, Rosse i inni Malkolm nakazuje, aby kazdy z zolnierzy ucial sobie z drzewa galaz i aby w czasie natarcia wszyscy niesli te galezie przed soba. Dzialanie to ma na celu ukrycie prawdziwej liczby oblegajacych wojsk. Zolnierze spelniaja rozkaz.
Scena piata Miejsce: Dunzynan. Wewnatrz zamku Osoby: Makbet, Seyton, zolnierze Makbet uwaza swój zamek za twierdze nie do zdobycia. Jego wypowiedz przerywa krzyk kobiet dochodzacy z komnat. Seyton wychodzi, aby sprawdzic, co sie stalo. Po chwili wraca i oznajmia ze Lady Makbet popelnila samobójstwo. Makbet przyjmuje te wiadomosc spokojnie. Zbliza sie zolnierz, który przynosi wiesc o tym, ze las Birnam zbliza sie do zamku. Makbet z poczatku nie wierzy, jednak po chwili dostrzega to z murów i pojmuje slowa wyroczni. Gotuje sie na smierc, jednak nie zamierza sie podda i pragnie zginac w boju.
Scena szósta Miejsce: Dunzynan. Równina przed zamkiem Osoby: Malkolm, Siward, Makduf, zolnierze Malkolm wydaje ostatnie rozkazy przed bitwa. Nakazuje zolnierzom odrzucic galezie, natomiast Siwardowi powierza dowodzenie wojskiem w czasie pierwszego natarcia. Nastepnie wydaje rozkaz rozpoczecia walki.
Scena siódma Miejsce: Dunzynan. Inna czesc równiny Osoby: Makbet, mlody Siward, Makduf, Malkolm, Siward, Rosse, pozostali lordowie szkoccy, zolnierze Makbet wychodzi poza obreb zamku. Ciagle przypomina sobie slowa przepowiedni dotyczace czlowieka, który moze go zabic. Spotyka Mlodego Siwarda i po chwili walki zabija go. Tymczasem Makduf poszukuje Makbeta w innej czesci pola bitwy. Siward i Malkolm widza juz zblizajace sie zwyciestwo. Z ich rozmowy wynika tez, ze zamek sie poddal, natomiast czesc wojsk Makbeta przeszla na strone oblegajacych. Makbet spotyka sie w tym czasie z Makdufem. Walcza, ale w czasie pojedynku prowadza rozmowe, z której Makbet dowiaduje sie, ze jego przeciwnik zostal przedwczesnie wydobyty z lona matki. Makbet podupada na duchu, jednak walczy do samego konca. W innym miejscu zbieraja sie lordowie szkoccy. Bitwa jest skonczona. Stary Siward dowiaduje sie o smierci syna, jednak wiadomosc ta napelnia go duma, tym bardziej, ze mlodzieniec odwaznie stanal do walki z przeciwnikiem, ceniac sobie wiecej honor niz zycie. Nadchodzi Makduf, niosac glowe Makbeta zatknieta na wlóczni. Malkolm, który zostaje obrany w tym momencie królem Szkocji, nadaje wszystkim wiernym sobie lordom tytuly hrabiów oraz dziekuje wojskom za pomoc w obaleniu tyranii i przywróceniu prawowitych rzadów.

RENESANS Asceta - człowiek uprawiający asceze, Asceza - umartwianie się wyrzeczenie się dóbr materialnych materialnych przyjemności (uciech) w imię Boga. Asceta - Pustelnik, Męczennik Renesans XV-XVI wiek jest to powrót do antyku i odrzucenie myśli średniowiecznej. Renesans narodził się we Włoszech. Teocentryzm zostaje wyparty przez Humanizm, czyli prąd filozoficzny i literacki stawiający człowieka w centrum uwagi. Hasła epoki: „Człowiekiem jestem i nic, co ludzkie nie jest mi obce” Renesans to epoka wielkich odkryć i podróży, śmiałych wynalazków, druku, reformacji. Reformacja - obok humanizmu to najsilniejszy nurt światopoglądowy i prąd kulturowy w XVI - XVII wieku związany z reformą Kościoła katolickiego, który był oskarżony o sprzeniewierzanie się ideałom chrześcijańskim (pazerność, odpusty, fałszowanie prawd wiary) Protestantyzm - zespół kościołów narodowych uniezależnionych od Watykanu. Zapoczątkował to M. Luter. Cechy Renesansu: Umiar-właściwa miara w życiu i sztuki humanizm - indywidualizm, człowiek jest najważniejszy, Spokój - sumienia i ducha, sztuka daje radość, Prostota - unikanie zawiłości w pisaniu i myśleniu, Harmonia.

Kazania sejmowe
  Piotr Skarga, dzięki działalności filantropijnej, został nadwornym kaznodzieją króla Zygmunta III Wazy. Najważniejszym dziełem nadwornego kaznodziei są wydane w 1597 r. "Kazania sejmowe". Nie należą one do literatury religijnej, lecz są doskonale ułożonym traktatem politycznym o przebudowie państwa polskiego. Jako katolik i patriota autor walczył o przywrócenie jedności religijnej w Polsce, wzmocnienie władzy królewskiej oraz usunięcie krzywd społecznych i praw niesprawiedliwych. Osiem "Kazań sejmowych" to osiem rozdziałów rozprawy politycznej o najważniejszych niedomaganiach Rzeczypospolitej, o sposobach ich przezwyciężania.
  Kazanie I "O mądrości potrzebnej do rady" stanowi rodzaj wstępu, wprowadzenia w problematykę. Autor charakteryzuje choroby, które rujnują państwo. Przewodnią myślą kazania jest twierdzenie, że moralność narodu jest warunkiem szczęścia i potęgi państwa. Tak więc najbardziej normalni powinni być ci, którzy stoją na czele narodu.
  Kazanie II "O miłości ku ojczyźnie" - autor wylicza tu sześć chorób Polski. Są to: brak miłości ojczyzny, brak zgody politycznej, anarchia religijna, osłabienie władzy królewskiej, niesprawiedliwe prawa i bezkarność grzechów jawnych. Dalszy ciąg kazania poświęca autor pierwszej chorobie, tzn. "nieżyczliwości ludzkiej ku Rzeczypospolitej", która płynie z "chciwości domowego łakomstwa". W sposób sugestywny i wzruszający mówi Skarga o swej własnej miłości do ojczyzny, która jest świętym obowiązkiem każdego człowieka. Domaga się bezinteresowności miłości do ojczyzny, miłości dla niej samej. Atak skierowany jest w stronę magnatów dbających jedynie o swoje bogactwa. Widmo tonącego okrętu.
  Kazanie III "O niezgodzie domowej" - autor stwierdza, że rodacy, dzieci jednej i tej samej ojczyzny powinni się zgadzać, ponieważ łączy ich jedna religia, nakazująca miłość bliźniego, ten sam władca, takie same prawa i swobody obywatelskie. Brak tej zgody szczególnie na sejmach budzi u Skargi lęk o przyszłość ojczyzny. "Widzi" rozbiory Polski zauważone przez Matejkę, Mickiewicza.
  Kazania IV i V "O naruszeniu religii katolickiej" - dotyczy reformacji, która - zdaniem kaznodziei - jest prawdziwą klęską dla Polski, ponieważ pogłębia niezgodę narodową. Autor nakazuje powrót do religii katolickiej jako jedynie prawdziwej, prowadzącej do zgody i do potęgi państwa.
Kazanie VI "O monarchii i królestwie" - Skarga uważa, że najlepszą formą rządu jest jednowładztwo, którego nie można jednak utożsamiać z absolutnym samowładztwem. Państwem powinien rządzić król, przy pomocy mądrej rady, złożonej z przedstawicieli narodu. Poddani winni są swemu królowi szacunek i posłuszeństwo. Natomiast "złota wolność szlachecka" prowadzi do anarchii = upadek państwa.
  Kazanie VII "Prawa niesprawiedliwe" - piąta choroba RP. Podobnie jak Modrzewski, stwierdza, że bez praw sprawiedliwych nie ma prawdziwej wolności. Wylicza prawa niesprawiedliwe, m.in. o mężobójstwie, krzywdzące chłopa, dla którego żąda wolności osobistej, chociaż podobnie jak Modrzewski akceptuje stany społeczne.
  Kazanie VIII "O niekarności grzechów jawnych" - autor przedstawił w nim wszystkie najgorętsze uczucia patriotyczne - miłość do ojczyzny, oburzenie na jej złych synów, niepokój o losy RP i nadzieję, że dobry Bóg ustrzeże Polskę od zguby. Tytułowe grzechy jawne to: brak sprawiedliwego i sprawnie działającego aparatu sprawiedliwości, mężobójstwo, lichwa, nieprawne nabywanie majętności, zbytki, kradzież dobra pospolitego, wyzysk sierot przez złych opiekunów. Po takim wyliczeniu grzechów przewiduje rychły upadek Polski.

Publicystyka to przede wszystkim wypowiedzi na aktualne w danym momencie tematy polityczne, społeczne, kulturalne. Posługuje się ona często środkami perswazyjnymi i zmierza do czynnego oddziaływania na opinię publiczną. Publicystyka nie przekazuje jedynie wypowiedzi, lecz także z przyjętego punktu widzenia naświetla je, komentuje i tłumaczy.
Czy więc "Kazania Sejmowe" Piotra Skargi są przykładem publicystyki publicznej ? Jak najbardziej tak. Powstawały z myślą wpłynięcia na obradujących posłów. W tym okresie bowiem ks. Piotr Skarga był nadwornym kaznodzieją i do niego należało odprawianie mszy rozpoczynającej obrady Sejmu. W tym burzliwym okresie ścierały się ze sobą władza królewska i złota wolność szlachecka. Widząc, do czego prowadzi niezgoda reprezentantów szlacheckich, ks. Skarga postanowił im uświadomić zagrożenia płynące z niezgodności. I z tym właśnie zamiarem stworzone zostały "Kazania sejmowe", omawiające problemy trapiące Rzeczypospolitą szlachecką.
W swych kazaniach ks. Skarga porównuje wewnętrzne niesnaski w łonie Rzeczypospolitej do chorób. W ten sposób piętnuje on:
- nieżyczliwość ludzką ku Rzeczypospolitej, czyli brak miłości ojczyzny i prywatę, cechujące obywateli. Miłość ojczyzny jest podstawowym obowiązkiem każdego obywatela i prawem Bożym. Te dwie wartości (Bóg i ojczyzna) winny się łączyć w jedną całość. Obywatele powinni porzucić dobro prywatne dla ratowania dobra wspólnego, dla dobra ojczyzny należy poświęcić wszystko: majątek, siły, zdrowie, szczęście, a nawet życie.
- niezgodę wewnętrzną. W narodzie powinna być zgoda, ponieważ łączy go jedna religia, jedna ojczyzna, jeden król, te same prawa i swobody obywatelskie, te same sądy, sejmy i trybunały. Skarga wymienia groźne konsekwencje, do jakich mogą doprowadzić niezgodni obywatele - spory sejmowe, wojny domowe, a w rezultacie upadek i zagłada państwa. W wyniku sporów odpadną ziemie zjednoczone z Koroną, język i naród wymrą, a obywatele staną się międzynarodowymi włóczęgami. Jako przyczyny niezgody wymienia Skarga chciwość, łakomstwo, pychę, zazdrość, obłudę i obmowę.
- osłabienie władzy królewskiej. Skarga był zdecydowanym zwolennikim silnej władzy królewskiej, lecz przeciwnikiem monarchii absolutnej, prowadzącej do tyranii i despotyzmu. Postulował przyznanie królowi pełni władzy i ustanowienie jedynego źródła prawa. Państwem powinien rządzić król, wspierany mądrą radą, złożoną z przedstawicieli narodu. Jako przyczyny istniejącego stanu rzeczy wymienia nadmierną wolność szlachecką, złe funkcjonowanie sejmu oraz rozproszenie dochodów państwa i pustki w skarbie państwa.
- różnowierstwo i herezję. Według Skargi, religia i kapłaństwo są fundamentami państwa i jego potęgi. Królestwo polskie od sześciuset lat opiera się na wierze Kościoła rzymskiego, a teraz heretycy domagają się, by stara religia ustąpiła nowej. Jednak heretycy nie są spójni, nie tworzą jedności. A dla Skargi żadne królestwo nie może długo trwać, jeżeli ma wielu bogów. Warunkiem szczęścia Rzeczypospolitej jest jedność i zgoda, której podstawą jest wiara katolicka. Łatwo jest naprawić niezgodę u katolików, ale u heretyków jest to niemożliwe, gdyż rozmaitość wiar przeszkadza w przyjaźni międzyludzkiej i pogłębia niezgodę. Heretycy dzielą królestwa i gubią je. Tolerowanie więc różnowierców odbija się ujemnie na wszystkich dziedzinach życia, zarówno publicznego, jak i prywatnego. Heretycy nie mogą nawet bronić państwa przed poganami, bo rozdarte sprzecznościami wyznaniowymi społeczeństwo nie jest zdolne do wygrania wojny. Skarga wzywa więc króla do obrony religii katolickiej, jako strażnicy moralności i podstawy jedności narodu, oraz do przywrócenia jedności religijnej w narodzie. Żąda odcięcia różnowierców od wszelkich urzędów i pozbawienia ich ochrony prawnej. Równocześnie podważa legalność i znaczenie konfederacji warszawskiej.
- niesprawiedliwe prawo i niepraworządność. Skarga stwierdza, iż bez praw sprawiedliwych nie ma prawdziwej wolności. Za prawa sprawiedliwe uważa pisane, umieszczone na tablicach Mojżeszowych, duchowne, ustalone przez Kościół oraz królewskie i państwowe, ustanowione dla porządku, sprawiedliwości i karności. Za prawa niesprawiedliwe uznaje m.in. prawo o mężobójstwie, konfederację warszawską (dotyczącą różnowierców), odwlekanie egzekwowania wyroków sądowych oraz zniesienie egzekucji wyroków sądów duchownych (Skarga był zagorzałym katolikiem, przejawiającym niemalże fanatyzm religijny). Skarga krytykuje sądownictwo za istniejący w nim bałagan (istniało wówczas wiele sądów - ziemski, podkomorski, grodzki, miejski). Wskazuje także na problem przekupstwa. Domaga się także zniesienia praw ograniczających i naruszających przywileje Kościoła i króla. Równocześnie walczy o usprawnienie sądownictwa i władzy wykonawczej - np. natychmiastowe sądzenie i bezwzględne wykonywanie wyroków.
- upadek moralności i obyczajowości. Skarga przedstawia wszelkie grzechy, świadczące o upadku dotychczasowego porządku. Wymienia wśród nich herezję, mężobójstwo, ucisk i wyzysk chłopa, lichwiarstwo, grabież dóbr publicznych, krzywoprzysię- stwo, marnotrawstwo, niemoralność i brak sprawiedliwości w sądach.
Przyrównuje wreszcie ojczyznę do matki, której, skoro urodziła i wychowała dzieci, winne są one szacunek oraz do tonącego okrętu, który wszyscy, w chwili zagrożenia, opuszczają (nawiązanie do starożytnej retoryki Horacego).
Przy pomocy tej oryginalnej retoryki piętnuje on wady szlachty, podkreśla wagę problemów i zjawisk, jakie mają miejsce w kraju oraz proponuje naprawę istniejącego stanu rzeczy. Jednocześnie przepowiada on, iż rozplenienie się owych chorób doprowadzi do upadku Rzeczypospolitej.

OŚWIECENIE Charakterystyka epoki: kultura rozumu, uwolnienie człowieka spod dominacji autorytetów teologicznych, człowiek w centrum zainteresowania filozofii, nauki, sztuki, polityki, rozum ludzki - Racjonalizm, doświadczenie - Empiryzm. Deizm - odrzucenie liturgii i obrzędów. Wiara, że światem pośrednio rządzi Najwyższa istota, ale za pomocą ustalonych praw natury. Ateizm - niewiara w Boga. Osiągnięcia Polskiego Oświecenia - Komisja Edukacji Narodowej, Szkoła Rycerska, Biblioteka RP, Towarzystwo Przyjaciół Nauk, Konstytucja 3 Maja - 1791, zniosła Liberum Veto, wprowadziła dziedziczność Tronu. Sentymentalizm - prąd umysłowy i literacki konkurencyjny wobec oświeceniowego
klasycyzmu Rokoko - tyl ten miał najmniejszy udział w tworzeniu dorobku piśmienniczego epoki oświecenia Istotą tego stylu było rozumienie piękna jako wartości podstawowej, dającej przyjemność obcowania z wytworami sztuki.
"Powrót posła" Juliana Ursyna Niemcewicza
Komedia powstała w okresie ożywionej działalności politycznej Niemcewicza. W 1788 r. wybrany został posłem inflandzkim na sejm zwany Wielkim. Szybko dał się poznać jako jeden z najaktywniejszych działaczy stronnictwa patriotycznego. Wygłaszał mowy w sprawie ucisku chłopów, za reprezentacją miast w sejmie, w obronie reform w szkolnictwie wprowadzonych przez Komisję Edukacji Narodowej. Szczególnie mocno zaangażował się w walkę o zniesienie wolnej elekcji i wprowadzenie zasady dziedziczności korony. Jego wystąpienia sejmowe w tej sprawie z 17 września 1790 r. wywołało burzliwa polemikę. W tym też roku powstał "Powrót posła" wystawiony w styczniu 1791 r.
Streszczenie.
Akt I. Sc.1: Rzecz dzieje się w domu Podkomorzego na wsi w czasie zawieszenia obrad Sejmu Czteroletniego, jesienią 1790 r. Pokojowa Agata i lokaj Jakub rozmawiają o gościach swoich państwa: Staroście Gadulskim, jego drugiej żonie i Szarmanckim, starającym się o rękę Teresy, córki Starosty z pierwszego małżeństwa (wychowującej się u Podkomorostwa). Sc.2: W trakcie śniadania Podkomorzy otrzymuje list od syna, Walerego, który jest posłem na sejm, a teraz powraca do domu. Prowokuje to dyskusję ze Starostą na tematy polityczne. Różnica zdań jest tak duża, że Gadulski oświadcza, iż nie może dojść do planowanego małżeństwa pomiędzy jego córką a Walerym. Sc.3: Napisany po francusku liścik od Starościny, która tłumaczy swą nieobecność na śniadaniu, wywołuje tyradę Podkomorzego przeciwnego cudzoziemszczyźnie. Gadulski wyjaśnia, że ożenił się z młodą kobietą wyłącznie dla posagu. Sc.4: Wchodzi Teresa i ceremonialnie wita się ze wszystkimi; Podkomorostwo i Starosta idą do niedomagającej Starościny. Sc.5: Teresa cieszy się z rychłego przyjazdu, od dawna kochanego, Walerego. Smuci ja jednak niechęć rodziców do ich związku. Sc.6: Szarmancki, który właśnie wrócił z polowania, wyznaje Teresie miłość i roztacza przed nią wizje wspólnego życia w Warszawie. dziewczynę nie kusi wizja wykwintu i rozrywek i odrzuca jego zaloty. Sc.7: Zarozumiały Szarmancki uważa, że obojętność dziewczyny jest udawana, z góry cieszy się na posag Teresy, którym chce spłacić swe długi. Sc.8: Wracają Podkomorostwo i Starosta, który zresztą chorobę żony uważa za "chimery". Jakub oznajmia przybycie Walerego. Uszczęśliwiona matka chce wyjść mu na spotkanie, powstrzymuje ją jednak Starosta. Sc.9: Wbiega Walery i z radością wita rodziców. Podkomorzyna nie kryje swej radości, a ojciec - pochwala postawę syna gorliwie spełniającego obowiązki obywatelskie. Okazuje się, że Podkomorostwo mają jeszcze dwu synów: najmłodszy służy w wojsku, średni - zasiada w Cywilnej Komisji (zajmując się sprawami gospodarczymi). Towarzystwo udaje się na obiad.
Akt II. Sc.1: Teresa żali się, że od przyjazdu Walerego nie miała okazji do rozmowy z nim. Sc.2: Wchodzi Walery i młodzi upewniają się wzajemnie w stałości swych uczuć. Młodzieniec gotów jest zrezygnować z posagu dziewczyny, byleby tylko jej ojciec wyraził zgodę na ślub. Rozmowę przerywa lokaj oznajmiający, że Starościna prosi do siebie pasierbice. Teresa odchodząc wręcza ukochanemu upominek: własnoręcznie uszyty pas. Sc.3: Walery z rozczuleniem ogląda prezent. Sc.4: Wbiega wystrojony szarmancki, czule wita się z Walerym i poczyna opowiadać o swoich zagranicznych wojażach. Podkomorzyc krytycznie odnosi się do jego próżniaczego życia, ale Szarmancki nie zwraca na to uwagi i chwali się miłosnymi podbojami. Wreszcie wzywa swego służącego, Kozaka. Sc.5: Wierny sługa przynosi kolekcję pamiątek, a wśród pukli włosów, listów i pierścionków portret Teresy. Oburzony Walery żąda jego zwrotu. Sc.6: Zwabiona hałasem wchodzi Starościna i czyni wyrzuty, iż przerwano jej odpoczynek. Walery opanowuje się i wychodzi. Sc.7: Szarmancki i Starościna rozmawiają o Walerym i zgadzają się, że nie jest on zdolny do głębokiego uczucia. Gadulska zwierza się ze swej młodzieńczej miłości do Szambelana, który poniósł śmierć w czasie jazdy powozem. Kobieta wyznaje, iż od tej pory pogrążona jest w rozpaczy, a jej cierpienia nie może ukoić małżeństwo. Sprytny Szarmancki głośno czyta "Elegię na śmierć Szambelana", a wzruszona Starościna obiecuje mu pomoc w staraniach o rękę pasierbicy. Sc.8: Gadulska, przekonana, że Szarmancki będzie znakomitym mężem dla Teresy, pogrąża się w lekturze "Myśli nocnych" Younga. Sc.9: Starościna przekonuje męża do Szarmanckiego, argumentem, że ten nie myśli wcale o posagu dziewczyny. Groźba rozwodu i omdleniem wymusza też na mężu zgodę na założenie kaskady w miejscu, gdzie stoi dochodowa karczma i młyn.
Akt III. Sc.1: Teresa bardzo martwi się podejrzeniami Walerego, ale od służącej, Agaty, dowiaduje się, że
portrecik potajemnie wykonał malarz, który jednak, kiedy nie dostał obiecanej zapłaty, postanowił zdradzić sekret. Sc.2: Walery, dręczony wyrzutami sumienia, postanawia porozmawiać z ukochaną. Sc.3: Przeprasza dziewczynę za niesłuszne podejrzenia, ale ku swej rozpaczy dowiaduje się, że ręka Teresy obiecana została Szarmanckiemu. Sc.4: Na pomoc nieszczęsnym przychodzi jednak Podkomorzyna, która obiecuje młodym swe wstawiennictwo. Sc.5: Nadchodzą Podkomorzy i Gadulski dyskutujący o wolnej elekcji. Starosta jest jej zwolennikiem, ponieważ upatruje w elekcyjnych przetargach korzyści materialnych dla szlachty. Podkomorostwo próbują nakłonić Gadulskiego do zmiany decyzji, prosząc, by nie wydawał Teresy za niemiłego jej człowieka. Walery deklaruje gotowość rezygnacji z posagu dziewczyny. Jednak Starosta jest nieprzejednany, zbyt wielkie różnice poglądów dzielą go z młodym posłem. Sc.6: Dołączają Starościna, Teresa i Szarmancki. Gadulska ze zdumieniem informuje męża, że ich córka nie chce wyjść za Szarmanckiego. Zdenerwowany Starosta proponuje przyśpieszenie ślubu, ale Szarmancki żąda wpierw podpisania intercyzy. To uświadamia upartemu ojcu prawdziwe motywy działań zalotnika. Szarmancki bez żalu oddaje portret Starościanki Waleremu i odchodzi, zaś Gadulski, godzi się na ślub młodych. Sc.7: Jakub i Agatka proszą o pozwolenie na małżeństwo, a Podkomorzy nie tylko wyraża zgodę, ale i postanawia uczcić zaręczyny syna nadaniem wolności poddanym.
Kompozycja i styl utworu.
Utwór jest komedią polityczną, o pogodnej tematyce i żywej akcji prowadzącej do szczęśliwego zakończenia, wykorzystującym komizm sytuacyjny, charakterologiczny i słowny. Przedstawiona w dramacie historia miłosna jest jedynie pretekstem do podjęcia zagadnień politycznych. Celem utworu jest agitowanie odbiorcy do programu sejmowego stronnictwa patriotycznego. W komedii zostały skonfrontowane przeciwstawne poglądy na temat przyszłego kształtu Rzeczypospolitej:
-konserwatystów (Starosta Gadulski) przeciwnych reformom, broniących zwłaszcza wolnej elekcji,
-zwolenników reform (Podkomorzy, Walery): głównie dziedziczności tronu
Bohaterowie utworu stanowią typy, a nie zindywidualizowane charaktery; postacie są jednoznacznie pozytywne lub negatywne (idealizacja).
typy bohaterów pozytywnych:
-typ Sarmaty oświeceniowego (Podkomorzy: podporządkowanie własnych interesów dobru publicznemu, harmonijne łączenie cnót obywatelskich, rodzinnych i gospodarskich, kultywowanie wartościowych składników tradycji sarmackiej - rycerskości, patriotyzmu, surowości obyczaju),
-typ światowego obywatela (Walery: demokrata, rzecznik haseł wolności, równości i braterstwa, wykształcony, realizujący się w służbie publicznej, poważny i stały w miłości,
-typ kobiety-obywatelki (Podkomorzyna: wzorowa matka wychowująca dzieci na światowych obywateli i żona rozumnie wspierająca męża)
-typy bohaterów negatywnych (karykatura)
-typ konserwatywnego Sarmaty (Starosta Gadulski: handlowe podejście do małżeństwa, przedkładanie korzyści materialnej nad interes publiczny, pogarda dla wykształcenia, ślepe przywiązanie do tradycji),
-typ fircyka (Szarmancki: utracjusz, cyniczny łowca posagów, lekkoduch, kosmopolita bezkrytycznie przyjmujący cudzoziemskie mody)
-typ żony modnej (Starościna Gadulska: egzaltowana dama, kapryśna, oderwana od rzeczywistości, sentymentalna, sfrancuziała kosmopolitka i snobka)

Autor zastosował zasadę symetrii przeciwieństw (konserwatywny Sarmata Gadulski - Sarmata oświecony Podkomorzy, "żona modna" Starościna - "polska matrona" Podkomorzyna, fircyk Szarmancki - prawy obywatel Walery).

Bohaterowie mówią różnymi stylami (Starościna posługuje się francuskimi makaronizmami i frazeologią rodem z romansów; Szarmancki - słownictwem związanym z końmi i polowaniem, a jako intrygant potrafi styl zmienić w zależności od sytuacji; Gadulski to gawędziarz z sarmacką rozwlekłością snujący opowieści o gospodarstwie, polityce i życiu towarzyskim; natomiast język Podkomorzego cechuje jasny, logiczny, nieomal retoryczny styl).

---