Prawo cywilne - składa się z trzech zasadniczych elementów:
1. Przedmiotem regulacji cywilnoprawnej są stosunki cywilne.
Prawo cywilne reguluje stosunki o charakterze majątkowym i niemajątkowym.
2. Podmioty działające na podstawie jego przepisów To:
- osoby fizyczne;
- osoby prawne.
3. Swoista metoda regulacji → podmioty prawa cywilnego z reguły są równe. Może być zachowana np. w sferze ekonomicznej.
Źródłami prawa cywilnego są:
- akty prawa stanowionego;
- kodeks cywilny;
- kodeks rodzinny;
- kodeks handlowy;
- prawo własności intelektualnej;
- prawa autorskie;
- prawa wynalazcze;
- prawa znaków towarowych;
- konstytucje;
- ratyfikowane umowy międzynarodowe;
- rozporządzenia.
Czym różni się prawo cywilne od innych gałęzi prawa?
Cechą istotną i charakterystyczną prawa cywilnego jest równorzędność podmiotów, tzn., że żaden z podmiotów w istniejącym stosunku prawnym nie jest podporządkowany drugiemu. Równorzędność podmiotów prawa różni prawo cywilne od prawa cywilnego i administracyjnego.
Zakres prawa cywilnego to takie działy jak:
- część ogólna - obejmuje przepisy mające zastosowanie we wszystkich działach pr. cywilnego. Mogą one też mieć zastosowanie w innych działach prawa.
- prawo rzeczowe - jest zespołem przepisów normujących instytucje własności i niektóre inne prawa do korzystania z rzeczy.
- prawo zobowiązaniowe - reguluje stosunki prawne powstające między podmiotami z związku z dokonaniem wymiany dóbr i świadczeniem usług. Dotyczy zwłaszcza stosunków zachodzących między wierzycielem, a dłużnikiem zobowiązanym do spełnienia określonego świadczenia na rzecz wierzyciela.
- prawo spadkowe - otrzymuje zespól przepisów prawnych odnoszących się do przejścia ogółu cywilnych majątkowych praw i obowiązków osoby zmarłej na spadkobierców.
- prawo rodzinne i opiekuńcze - kodeks rodzinny i opiekuńczy z reguły opiera się na instytucjach kodeksu cywilnego lub do nich odsyła, niekiedy zaś wprowadza odmienne rozwiązania i własne instytucje.
- prawo autorskie i wynalazcze - jest zbiorem norm obowiązujących dobra niematerialne
takie jak:
dzieła literackie,
dzieła naukowe,
dzieła artystyczne,
dzieła wynalazcze i związane z nimi prawa majątkowe.
Źródłami polskiego prawa cywilnego są wydawane przez odpowiednie organy państwa akty normatywne.
Przez stosunki cywilnoprawne rozumie się grupę stosunków prawnych, które określone są przez dyspozycje norm prawa cywilnego.
Stosunkiem prawa cywilnego jest stosunek społeczny uregulowanych przez prawo.
Wyróżnia się 2 rodzaje stosunków cywilnoprawnych:
- stosunki powstające pomiędzy dwoma lub więcej określonymi podmiotami, gdy z prawem oznaczonej osoby lub osób sprzężony obowiązek innej oznaczonej osoby lub osób - są to stosunki dwustronne zindywidualizowane.
- stosunki łączące określony podmiot z nieoznaczonym kręgiem osób, gdy z prawem tego pierwszego podmiotu sprzężony jest powszechny obowiązek nie przeszkadzania w wykonaniu prawa - są to stosunki jednostronne zindywidualizowane.
W każdym stosunku cywilnoprawnym można wyodrębnić następujące elementy:
- podmioty - przedmiotem stosunku cywilnoprawnego według poglądu jest zachowanie się ludzi dozwolone, nakazane czy zakazane, stosownie do wynikających ze stosunku prawnego uprawnień czy obowiązków, podczas gdy według innych poglądów przedmiotem tym jest nie tylko zachowanie się ludzi, lecz również pewne obiekty istniejące poza człowiekiem, jak rzeczy, dobra niematerialne.
- uprawnienia i obowiązki - zdolność do tego, aby być podmiotem praw i obowiązków wynikających ze stosunków cywilnoprawnych, nazywa się zdolnością prawa.
Od zdolności prawnej należy odróżnić zdolność do działań prawnych i zdolności do czynności prawnych.
Przez zdolność do działań prawnych rozumie się zwykle zdolność do tego, aby przez własne działanie nabywać prawo lub zaciągać obowiązki.
Zdolność do czynności prawnych to zdolność do tego, aby za pomocą czynności prawnych nabywać prawa lub zaciągać zobowiązania.
Treścią stosunku prawnego są uprawnienia i obowiązki jego stron, czyli podmiotów tego stosunku.
Podmiotami stosunku cywilnoprawnego są osoby fizyczne ( ludzie) i osoby prawne.
Osobą fizyczną jest każdy człowiek; pozostaje nią od urodzenia aż do śmierci.
Każdy człowiek jako osoba fizyczna posiada zdolność prawną tj. zdolność do posiadania określonych praw i obowiązków w zakresie prawa cywilnego.
Zdolność tę nabywa z chwilą poczęcia, a traci z chwilą śmierci. Aktem stwierdzającym śmierć człowieka jest akt zgonu wydany przez Urząd Stanu Cywilnego lub, co w przypadkach szczególnego ( brak dowodu śmierci a wszystko wskazuje na to, że dana osoba zaginęła w pewnych okolicznościach) orzeczenia sądu o uznanie osoby za zmarłą.
Zdolność do czynności prawnych - jest to zdolność do tego, aby, za pomocą własnych czynności prawnych nabywać prawa i zaciągać obowiązki i zobowiązania.
Według polskiego prawa cywilnego osoba fizyczna może:
nie mieć zdolności do czynności prawnych - nie ukończyć 13 lat, być ubezwłasnowolnionym całkowicie;
mieć ograniczoną zdolność do czynności prawnych - posiada ją osoba, która ukończyła lat 13, taką samą zdolność posiada osoba pełnoletnia, częściowo ubezwłasnowolniona orzeczeniem sądu;
mieć pełną zdolność do czynności prawnych - posiada ją człowiek, który ukończył 18 rok życia, czyli uzyskał pełnoletność. Pełnoletnią staje się też kobieta, która po ukończeniu 16 roku życia zawarła związek małżeński.
Przesłankę ubezwłasnowolnienia całkowitego jest, ażeby osoba, która ma być ubezwłasnowolniona:
- ukończyła 13 lat;
- wskutek choroby psychicznej lub niedorozwoju umysłowego albo innego rodzaju zaburzeń psychicznych, w szczególności pijaństwa albo narkomanii nie była w stanie kierować swym postępowaniem. Narkomania może stanowić podstawę ubezwłasnowolnienia
(całkowitego lub częściowego) także wtedy, gdy osoba nią dotknięta popada w ten nałóg na
skutek stosowania leków zawierających narkotyki.
Dla osób całkowicie ubezwłasnowolnionych sąd ustanawia opiekuna.
Opiekunami ustawowymi małoletnich dzieci są rodzice, jeżeli nie są pozbawieni przez sąd władzy rodzicielskiej.
Częściowo można ubezwłasnowolnić osobę pełnoletnią z tych samych powodów, które są podstawą ubezwłasnowolnienia całkowitego, jeżeli jej stan nie uzasadnia takiego ubezwłasnowolnienia, jednakże potrzebna jest pomoc do prowadzenia jej spraw.
Skutki ubezwłasnowolnienia częściowego polegają na tym, że:
- ubezwłasnowolniony ma ograniczoną zdolność do czynności prawnych;
- ustanawia się dla niej kuratora.
Za osobę prawną należy uznać jednostkę organizacyjną, która została przez normę prawna wyposażona w zdolność prawną, która zatem może być podmiotem stosunków cywilno - prawnych.
Tą jednostką organizacyjną jest twór społeczny prezentujący się w postaci zorganizowanej formy działalności ludzkiej.
Wyróżnia się 3 zasadnicze systemy powstania osób prawnych:
system aktów organów państwa - gdzie osoba prawna powstaje z inicjatywy organu państwa; jego akt jest niezbędną przesłanką jej powstania przy czym uzyskują one osobowość prawną dopiero z chwilą dokonania dalszej czynności jaką jest wpisane do rejestru;
system koncesyjny - gdzie organizacja społeczna powstaje z inicjatywy tzw. założycieli, którymi mogą być osoby fizyczne lub prawne, ponadto potrzebne jest jeszcze zezwolenie właściwego organu (koncesja);
system normatywny - akt normatywny określa w sposób generalny do danego typu osoby prawnej przesłanki, od których spełnienia zależy powstanie konkretnej jednostki bez potrzeby uzyskania zezwoleń organu państwa. Jednostka ta uzyskuje osobowość prawną z chwilą wpisania do odpowiedniego rejestru.
Przy powstaniu osoby prawnej istotne znaczenie ma wpisanie jej do odpowiedniego rejestru w licznych wypadkach. Wpis do odpowiedniego rejestru ma charakter konstytutywny tzn., że osoba prawna powstaje dopiero z chwilą jej zarejestrowania.
Zdolność do czynności prawnych osób prawnych
Prawo polskie stoi na stanowisku tzw. teorii organów osoby prawnej.
Organ składa się z osób fizycznych, które zgodnie z przepisami określającymi ustrój danej osoby prawnej tworzą i urzeczywistniają jej wolę. Najbardziej rozpowszechniony jest system organizacyjny, na który składają się 3 organy:
a ) organ stanowiący
b) organ kontrolny
c) organ zarządzający
Gdy chodzi o tzw. osoby prawne typu korporacyjnego to najczęściej są to:
a) walne zgromadzenia,
b) rada nadzorcza,
c) komisja rewizyjna,
d) zarząd.
Od organu osoby prawnej należy odróżnić jej przedstawiciela, najczęściej jej pełnomocnika. Organ wchodzi w skład struktury organu osoby prawnej. Pełnomocnik działa na podstawie umocowania wynikającego z pełnomocnictwa. W niektórych przypadkach mamy do czynienia w stosunku prawnym tylko z dwoma podmiotami tj. z osobą prawną i jej kontrahentem, to w przypadku działania przedstawiciela występuje 3 podmioty:
osoba prawna,
jej przedstawiciel,
kontrahent.
Ustalenie osoby prawnej
Jeżeli osoba prawna nie może prowadzić swych spraw z braku powołanych do tego organów, sąd ustanawia dla niej kuratora, którego zadaniem jest postarać się o niezwłoczne powołanie organów osoby prawnej.
Jednostki organizacyjne nie posiadające osobowości prawnej i ich sytuacja w obrocie:
-stowarzyszenia,
- spółka jawna - która może nabywać prawa i zaciągać zobowiązania, pozywać i być pozywana i mimo, że ustawodawca nie zakwalifikował jej jako osoby prawnej,
- wspólnota mieszkaniowa - ( są to właściciele lokali, którzy wchodzą w skład określonej nieruchomości), która może nabywać prawa i zaciągać zobowiązania, pozywać i być pozywaną.
Podmioty stosunków cywilnoprawnych
Podmiotami stosunków cywilnoprawnych są następujące dobra:
rzeczy i zwierzęta,
różne postacie energii,
dobra niematerialne, a między nimi także majątkowe prawno podmiotowe,
zorganizowane kompleksy majątkowe jak przedsiębiorstwa, gospodarstwa rolne itp.
Rzeczy
Rzeczami są jedynie przedmioty materialne części przyrody w stanie pierwotnym lub przetworzonym. Mogą być traktowane jako dobra samoistne. Współcześnie istniej tendencja do wyłączenia z kategorii rzeczy zwierząt.
Klasyfikacja rzeczy:
1. Ruchome i nieruchome. Istnieją 3 rodzaje nieruchomości:
a) grunty;
b) budynki trwałe związane z gruntami zwane nieruchomościami budynkowymi;
c) nieruchomości lokalowe.
2. Oznaczone, co do gatunku i co do tożsamości,
3. Rzeczy podzielone i niepodzielne.
4. Zużywalne i niezużywalne.
5. Rzeczy znajdujące się w obrocie lub ujęte z obrotu.
Częścią składową rzeczy jest wszystko, co należy do niej jako własność, nie może być odłączone bez uszkodzenia lub istotnej zmiany całości. Częścią składową rzeczy jest nie tylko to, co było połączone z rzeczą od samego początku, lecz także to, co później przybyło na skutek działalności człowieka.
Do powstania przynależności niezbędne jest, aby:
1.Przynależność była rzeczą samoistną.
2. Przynależność stanowiła rzecz ruchomą.
3. Rzecz główna i przynależność należały do tego samego człowieka.
4. Przynależność była potrzebna do korzystania z rzeczy głównej, zgodnie z jej przeznaczeniem.
5. Przynależność pozostawała a rzeczą główną w faktycznym związku odpowiadającemu celowi tej przynależności, w grę wchodzi przede wszystkim związek przestrzenny.
Nieruchomościami są części powierzchni ziemskiej stanowiące odrębny przedmiot własności ( grunty) trwale z gruntem związane lub części takich budynków, jeżeli na mocy przepisów szczególnych stanowią odrębny od gruntu przedmiot własności, są 3 rodzaje własności:
- grunty,
- budynki: trwale z gruntem związane nieruchomościami budynkami,
- nieruchomościami lokalowymi.
Każda rzecz, która nie jest nieruchomością stanowi ruchomość.
Klasyfikacja rzeczy jako nieruchomości lub ruchomości.
1. Z nieruchomościami związana jest zasada, że to co jest trwale związane z gruntem do gruntu przyrasta stając się własnością właściciela gruntu.
2. Tylko dla nieruchomości prowadzi się księgi wieczyste,
3. Niektóre ograniczone prawa rzeczowe można ustanowić tylko wobec nieruchomości ( użytkowanie wieczyste, służebność, hipoteka).
4. Przeznaczenie własności nieruchomości wymaga formy aktu notarialnego.
5. Przeniesienia własności nieruchomości nie można obwarować warunkiem lub terminem.
6. Rozmaite skutki prawne przewidują przepisy prawa spadkowego czy egzekucyjnego w zależności od tego czy odnoszą się one do ruchomości czy nieruchomości.
Grunty
Budynki i inne urządzenia związane z gruntem w sposób trwały, tj. drzewa i inne rośliny od chwili ich zasadzenia lub zasiania oraz prawa związane z własnością gruntów.
Budynki
Stanowią odrębny przedmiot własności z woli ustawodawcy.
Lokale
Lokale mieszkalne i użytkowe uznane przez ustawodawcę za tworzące odrębną od budynków i gruntów przedmiot własności.
Księgi wieczyste i ich rola
Księgi wieczyste - to specjalne rejestry, których prowadzenie reguluje ustawa z 6.07.1982 r. o księgach wieczystych i hipotece.
Celem ksiąg wieczystych jest zapewnienie bezpieczeństwa obrotu przez ujawnienie stanu prawnego dotyczącego nieruchomości. Księgi te prowadzą sądy rejonowe.
Rękojmia wiary publicznej ksiąg wieczystych oznacza, że co zapisane w księdze - istnieje, a co nie zapisane - nie istnieje.
W razie niezgodności między stanem prawnym nieruchomości ujawnionej w księdze wieczystej a rzeczywistym stanem prawnym - treść księgi wieczystej rozstrzyga na korzyść tego, kto przez czynność prawną z osobą uprawnioną wg treści księgi wieczystej nabył własność lub inne prawo rzeczowe. Jest to rękojmia wiary publicznej ksiąg wieczystych.
OGRANICZONE PRAWA RZECZOWE
Polegają na wykonywaniu niektórych uprawnień na cudzej rzeczy, przysługujących w zwykłych warunkach właścicielowi.
Polegają na korzystaniu w oznaczonym zakresie z cudzej rzeczy.
Dotyczy to prawa użytkowania, służebności i wszystkich typów własnościowego prawa do lokalu w spółdzielniach mieszkaniowych.
W przypadku zastawu i hipoteki, brakuje takich uprawnień, a przyznany i chroniony interes osoby uprawnionej polega tylko na tym, że może on zaspokoić swoją użyteczność i obciążonej rzeczy.
Prawami rzeczowymi są:
- prawo własności;
- prawo użytkowania wieczystego;
- ograniczone prawa rzeczowe.
Ograniczonymi prawami rzeczowymi są;
- użytkowanie;
- służebność;
- zastaw;
- własnościowe spółdzielcze prawo do lokalu mieszkalnego;
- spółdzielcze prawo do lokalu użytkowego;
- prawo do domu jednorodzinnego w spółdzielni mieszkaniowej;
- hipoteka.
Przedmiot: są to rzeczy.
Powstanie: umowne ustanowienie prawa, również z mocy samego prawa, na mocy orzeczenia sądowego i na mocy decyzji administracyjnej.
Umowę zawiera właściciel obciążonej rzeczy i nabywa prawa. W umowie jest określona treść i rodzaj ustanowionego prawa.
Z mocy prawa muszą być spełnione odpowiedzialnie przesłanki określone prawem.
Orzeczenie sądowe: chodzi o konstytutywne orzeczenie sądu, mające charakter zdarzenia cywilnoprawnego.
Decyzja administracyjna: rodzaj zdarzenia cywilnoprawnego.
Pierwszeństwo ograniczonych praw rzeczowych:
- kolizja - polega na tym, że wykonywanie jednego prawa odbywałoby się z uszczerbkiem dla innego (innych); wystąpić może, gdy rzecz jest obciążona kilkoma ograniczonymi prawami rzeczowymi;
- pierwszeństwo praw wpisanych do księgi wieczystej
W razie kolizji trzeba rozstrzygnąć tę sprawę. Wtedy wówczas ustawodawca ustala hierarchię praw, a potem kolejne do wykorzystania. Ujawnione w księdze wieczystej ograniczone prawa rzeczowe przed takim nie ujawnionym w księdze. Tu nie ma znaczenia czas ustanowienia tych praw. Gdy jest więcej praw ujawnionych w księdze wieczystej wówczas decyduje data złożenia wniosku o wpis.
- pierwszeństwo innych ograniczonych praw: tu panuje zasada, że „lepsze” prawo te wcześniej
ustanowione;
- zmiana pierwszeństwa ograniczonych praw: potrzebna jest tu umowa dotycząca tego czyje prawo
ma ustąpić pierwszeństwa.
Użytkowanie - występuje, gdy np. rodzi się potrzeba korzystania w szerokim zakresie z cudzej rzeczy nie upiera się przy swoim osobistym korzystaniu z rzeczy.
Rodzaje podmiotowe użytkowania:
- użytkowanie przez osoby fizyczne;
- użytkowanie przez rolnicze spółdzielnie produkcyjne;
- inne wypadki użytkowania.
Przedmiot: rzeczy nieruchome i ruchome;
Treść: rzecz można
obciążyć prawem do jej
użytkowania i do robienia z
niej pożytków; użytkowania
maja charakter osobisty,
więc są niezbywalne;
Powstanie: umowę zawiera
właściciel obciążonej
rzeczy i jej przyszły
użytkownik;
Wygasanie wygasa w razie
zrzeczenia się prawa oraz w
przypadkach konfuzji;
również wskutek nie
wykorzystania przez 10
lat”. Wygasanie
użytkowania rodzi
obowiązek zwrotu rzeczy.
Użytkowanie przez osoby fizyczne - użytkowanie takie wygasa najpóźniej z chwilą śmierci użytkownika, nie przechodzi na spadkobierców. Użytkownik zawiadamia właściciela o terminie rozpoczęcia robót na użytkowanej rzeczy.
Użytkowanie przez rolnicze spółdzielnie rolnicze - wyróżniamy użytkowanie gruntów będących własnością Skarbu państwa i użytkowanie wkładów gruntowych wniesionych przez członków spółdzielni.
Inne wypadki użytkowania - użytkowanie przez osoby prawne.
SŁUŻEBNOŚĆ
Gruntowe polega na tym, że
oznaczoną nieruchomość
można obciążyć na rzecz
właściciela innej
nieruchomości władnącej
może korzystać w
oznaczonym zakresie z
nieruchomości obciążonej;
przysługuje każdoczesnemu
właścicielowi
nieruchomości władnącej, a
obciąża każdoczesnego
właściciela nieruchomości
obciążonej.
Powstanie: powstaje
głównie
w trybie umownym między właścicielem nieruchomości obciążonej a nabywającym prawo służebności. Dla oświadczenia woli właściciela konieczne jest zachowanie formy aktu prawnego pod rygorem nieważności; strony określają treść umowy; można ją nabyć także przez zasiedzenie, gdy polega na korzystaniu z trwałego i widocznego urządzenia; potrzebny jest tu określony wpływ czasu posiadania służebności; może powstać również przez orzeczenie sądu; także na podstawie decyzji administracyjnej, która polega na odjęciu lub ograniczeniu w drodze decyzji prawa własności lub innego prawa rzeczowego na nieruchomości
Treść właściciel
nieruchomości może
korzystać z nieruchomości
obciążonej w oznaczonym
zakresie; strony mogą
oznaczyć sobie zakres
korzystania z rzeczy; może
dotyczyć przechodzenia,
czerpania wody, wypasu
bydła (SŁUŻEBNOŚĆ
CZYNNA).
SŁUŻEBNOŚĆ BIERNA
Polega na tym, że właściciel
nieruchomości obciążonej
zostaje ograniczony w
możliwości
dokonywania w stosunku do
niej określonych działań,
czyli właściciel nie może
wykonywać określonych
uprawnień, które mu
względem nieruchomości
władnącej przysługują na
podstawie przepisów o
treści.
Wygaśnięcie: w razie
zrzeczenia się prawa oraz w
razie konfuzji. Także w
razie niewykonywania
przez 10 lat, z mocy
orzeczenia sądowego, na
mocy decyzji
administracyjnej.
Osobiste:
czynne - korzystanie w
oznaczonym zakresie z cudzej nieruchomości,
bierne - uprawniony nie
jest tu każ doczesny
właściciel nieruchomości
władnącej, lecz imiennie
oznaczona osoba
fizyczna.
Funkcją tej służebności jest
zaspokajanie osobistych
potrzeb uprawnionego a nie
zwiększenie użyteczności
innej nieruchomości.
Wygasa najpóźniej ze
śmiercią, gdyż są
niezbywalne.
Służebność mieszkania: uprawnionemu przysługuje uprawnienie do mieszkania w budynku położonym na cudzej nieruchomości. Zakres tu określają strony. Najczęściej występują tu prawa dożywocia.
Funkcja gospodarcza i funkcja służebna. Jeżeli chodzi o służebności gruntowe to spełniają funkcję zwiększania użyteczności nieruchomości władnącej lub jej części, nie jest to funkcja gospodarcza. Jeżeli chodzi o służebności osobiste to spełniają funkcje służebną, gospodarczą lub alimentacyjną ( np. służebność mieszkania).
ZASTAW ( zabezpieczenie wierzytelności)
a) osobiste - obok dłużnika „głównego” odpowiedzialność osobistą całym swym majątkiem ponosi dłużnik „dodatkowy” będący osoba trzecią względem wierzyciela;
b) rzeczowe - zabezpieczenie wierzytelności stanowi odpowiedzialność określoną rzeczą właściciela tej rzeczy bez względu na to czy jest dłużnikiem głównym czy osoba trzecią.
Powstanie:
a) umowny zastaw zwykły - potrzebna jest umowa między właścicielem a wierzycielem oraz wydanie rzeczy wierzycielowi;
b) zastaw rejestrowy - służy do zabezpieczenia wierzytelności Skarbu Państwa i innej osoby prawnej, gminy, banku krajowego. Rejestr ten prowadzi sąd gospodarczy ( sąd rejonowy);
c) zastaw ustawowy - powstaje na mocy ustawy i dotyczy rzeczy ruchomych.
Przedmiot: rzeczy ruchome, prawa, akcje, obligacje.
Wygaśnięcie: rzecz zostaje zwrócona, gdy wygaśnie zastaw.
Wygasa w razie zrzeszenia
się tego prawa przez
zastawnika oraz w razie
konfuzji.
zastaw na prawach - dotyczy praw zbywalnych. Umowa tutaj musi być na piśmie z datą pewną.
HIPOTEKA
Zabezpiecza się wierzytelność na nieruchomościach. Służy zabezpieczeniu pożyczek i innych wierzytelności pieniężnych.
a) hipoteka umowna - zawierana między wierzycielem hipotecznym oraz właścicielem obciążonej nieruchomości.
b) hipoteka przymusowa - może zostać wpisana do księgi wieczystej na wniosek wierzyciela nawet bez zgody właściciela nieruchomości. Służy ona zabezpieczeniu egzekucji wierzytelności.
c) hipoteka ustawowa - hipoteka zabezpieczająca wierzytelność państwową, może powstać na podstawie szczególnych przepisów z mocy prawa.
d) hipoteka na nieruchomość - hipoteka obciąża oznaczoną nieruchomość, grunty, budynki.
e) hipoteka łączna - obciąża wszystkie nieruchomości utworzone przez podział dotychczasowej nieruchomości macierzystej. Zabezpiecza jedną wierzytelność na kilku nieruchomościach.
f) hipoteka na udziale we współwłasności - można obciążyć część nieruchomości, jeżeli stanowi udział współwłaściciela.
g) hipoteka na użytkowaniu wieczystym - tutaj hipoteka obejmuje również budynki i urządzenia na użytkowanym terenie, stanowiące własność wieczystego użytkownika.
h) hipoteka na spółdzielczych prawach do lokalu - dotyczy prawa do lokalu w spółdzielniach mieszkaniowych.
i) hipoteka na wierzytelności zabezpieczonej hipoteką - jest to złożony stosunek prawny, w którym pierwotnym przedmiotem obciążenia jest nieruchomość, zaś zabezpieczona w ten sposób wierzytelność staje się kolejny, przedmiotem obciążenia.
POSIADANIE - czyli wykonywania władztwa nad rzeczą. Posiadaczem rzeczy jest zarówno właściciel jak i faktyczny użytkownik. Posiadaniem jest zarówno władanie rzeczą jak i prawa do władania cudzą rzeczą.
Rodzaje:
a) samoistne - posiadaczem tu jest ten, kto faktycznie włada jak użytkownik, najemca, dzierżawca;
b) zależne - posiadaczem zależnym jest osoba, która włada nieruchomością jak „dzierżawca”, choćby stosunek dzierżawcy nie istniał. Mamy tu do czynienia z posiadaniem bez tytułu prawnego;
c) posiadanie w dobrej i złej wierze - ustawodawca uzależnia pozytywne skutki prawne zdarzeń od istnienia dobrej wiary. W przypadku złej wiary całkowicie wyklucza lub ogranicza możliwość nastąpienia określonych pozytywnych dla posiadacza skutków prawnych;
d) zgodne z tytułem prawnym i bez tytułu prawnego - zgodne z prawem przysługuje właścicielowi rzeczy, w pozostałych przypadkach mamy do czynienia z posiadaniem bez tytułu prawnego;
e) wadliwe i niewadliwe - wadliwym mamy do czynienia gdy zostało ono nabyte przy użyciu środków niedozwolonych.
Domniemania związane z posiadaniem - mają charakter usuwalnych domniemań prawnych. Ustawodawca ustanowił, że „ten, kto rzeczą faktycznie włada jest posiadaczem samoistnym”.
Jest przydatne w toku postępowania o stwierdzeniu nabycia własności przez zasiedzenie. Dla instytucji zasiedzenia ma znaczenie domniemane ciągłości posiadania. Wystarczy, więc, że posiadacz udowodni jedynie datę nabycia posiadania. Posiadacz korzysta z domniemania dobrej woli, ilekroć ustawa uzależnia pozytywne dla niego skutki prawne właśnie od dobrej woli.
Ochrona - oznacza, że nawet właściciel rzeczy, nie może samoistnie naruszać cudzego, bezprawnego posiadania ustanawiając ochronę posiadania, ustawodawca sięga do różnych środków prawnych. Najpierw wskazuje środki ochrony własnej, czyli obronę konieczną oraz dozwolona samopomoc. Potem wskazuje sądową drogę, przyznając posiadaczowi stosowne roszczenie posesoryjne.
obrona konieczna - należy sięgać do środków niezbędnych, a zarazem wystarczających do odparcia zamachu.
dozwolona samopomoc - możliwość przywrócenia własnym działaniem posiadacza poprzedniego stanu posiadania.
Roszczenia posesoryjne - zwykła droga postępowania sądowego dla dochodzenia roszczenia o przywrócenie stanu poprzedniego oraz zachowanie naruszeń. To roszczenie zależy od faktu czy nastąpiło samowolne naruszenie posiadanie. Jest to proces szybki w działaniu. Chodzi o naruszenie skutków samowolnego działania: przywrócenie poprzedniego stanu posiadania może mieć dwojaką postać: przywrócenie stanu poprzedniego lub zaniechanie naruszeń. Roszczenie wymaga w ciągu roku, gdy nie jest dochodzone. Roszczenie o ochronę posiadania nie przysługuje w stosunkach pomiędzy współ posiadaczami tej samej rzeczy, jeżeli nie da się ustalić zakresu współposiadania.
SPÓŁDZIELCZE OGRANICZONE PRAWA RZECZOWE
( klasyczna forma własności) dotyczy własności domu jednorodzinnego i odrębnej własności lokalu w małym domu mieszkalnym. Zaliczamy do ograniczonych praw rzeczowych: spółdzielcze prawo do lokalu mieszkalnego, użytkowego i domu jednorodzinnego.
a) własnościowe spółdzielcze prawo do lokalu mieszkalnego - prawo zbywalne przechodzi na spadkobierców i podlega egzekucji;
b) spółdzielcze prawo do lokalu użytkowego ( np. garaż );
c) prawo do domu jednorodzinnego - „ z chwilą zamieszkania człowieka w przydzielonym domu prawo do tego domu staje się prawem zbywalnym dziedzicznym i podlega egzekucji”;
d) prawo do lokalu w małym domu mieszkalnym - po wybudowaniu budynku spółdzielnia jest zobowiązana przydzielić człowiekowi oznaczony lokal, choćby miało to nastąpić w odległym czasie.
PRAWO PODMIOTOWE - ( jest nadrzędne w stosunku do uprawnień) obejmuje jedno lub więcej uprawnień związanych ze sobą funkcjonalnie i stanowiących element danego typu stosunku prawnego.
Źródłem praw podmiotowych jest prawo przedmiotowe ( porządek prawny, który prawo przyznaje i wyznacza ich treść).
Prawo przedmiotowe to wynikająca ze stosunku prawnego sfera możności postępowania w określony sposób, przyznaną przez normę prawną w celu ochrony interesów podmiotu uprawnionego i przez normę prawną zabezpieczona.
Normatywne postacie praw podmiotowych to:
a) prawo podmiotowe bezpośrednie,
b) roszczenia,
c) prawo kształtujące.
ad. a.
Przykładem jest prawo własności, które uprawnia właściciela do korzystania z rzeczy i do rozporządzania nią, a któremu odpowiada obowiązek innych osób nie ingerowania w sferę objętą atrybutami właściciela.
ad. b.
Polegają na możności domagania się ( żądania) określonego zachowania od oznaczonej osoby, korzystnego dla uprawnionego np. wierzytelność wynikająca ze stosunku zobowiązaniowego.
ad. c.
Polega na tym, że uprawniony może przez swe własne działanie, bez udziału drugiej strony doprowadzić do powstania, zmiany lub ustania stosunku prawnego np. przyjęcie oferty przez adresata, zarzuty.
Rodzaje praw podmiotowych
- bezwzględne - są skuteczne przeciwko każdej osobie, ich korelatem są obowiązki nieograniczonej liczby osób do biernego zachowania się tj. do zaniechania działań narastających praw podmiotowych. Zalicza się do nich: prawa osobiste, rzeczowe, niektóre prawa na dobrach niematerialnych, pr. do spadku, niektóre prawa rodzinne.
- względne - skuteczne przeciwko oznaczonej osobie lub osobom, ich korelatem jest obowiązek tych osób pewnego zachowania się, działania albo zaniechania. Zalicza się do nich niektóre prawa rodzinne, roszczenia:
- majątkowe - ( rzeczowe, nieruchomości, do spadku, rodzinne, na dobrach niematerialnych );
- niemajątkowe - ( osobiste, rodzinne).
Nadużycia prawa podmiotowego i jego skutki.
„Nie można czynić ze swego prawa użytku, który był sprzeczny ze społeczno - gospodarczym przeznaczeniem tego prawa lub zasadami współżycia społecznego.
Takie działanie lub zaniechanie uprawnionego nie jest uważane za wykonywanie prawa i nie korzysta z ochrony”.
OŚWIADCZENIE WOLI - to takie zachowanie się człowieka, które wyraża w sposób dostateczny zamiar (wolę) wywołania skutku prawnego tj. zawarcia zmiany lub zniesienia stosunku cywilnoprawnego.
Tylko wtedy pewne zachowanie się ludzi może być uznane za oświadczenie woli, jeżeli:
- jest na tyle zrozumiałe, aby przynajmniej w drodze wykładni można było ustalić jego sens;
- wynikające z niego decyzje dotyczą spraw normowanych przez prawo cywilne, a nie prawnie obojętnych;
- nie jest spowodowane przymusem fizycznym;
- złożone jest na serio, nie składa się oświadczeń woli np. aktor.
Rodzaje oświadczeń woli
-takie, których cechą jest to, że oświadcza: „ma być złożone innej osobie”. Jest to zakomunikowanie podjętej decyzji zainteresowanemu dokonywaną czynnością prawną podmiotowi. Takie oświadczenia odgrywają w prawie cywilnym dominującą rolę.
- takie, których egzystencja nie zależy od złożenia oświadczenia a oznaczonej osobie
które są ogłaszane publicznie,
których złożenie nie wymaga skierowania przejawienia woli do jakiegokolwiek podmiotu.