SPIS TREŚCI

Wykład 1 - 26 lutego 2011 r.

Wykład 2 - 12 marca 2011 r.

Wykład 3 - 26 marca 2011 r.

Wykład 4 - 2 kwietnia 2011 r.

Wykład 5 - 9 kwietnia 2011 r.

26 lutego 2011 r.

Zobowiązanie (definicja) - art. 353 k.c., wg tego przepisu zobowiązanie polega na tym, że wierzyciel może domagać się od dłużnika spełnienia świadczenia, a dłużnik powinien świadczenie spełnić. Świadczenie może polegać na działaniu albo zaniechaniu.

1. Części składowe zobowiązania.

Zobowiązanie tak jak każda inna czynność prawna rodząca stosunek cywilno-prawny składa się z 3 elementów:

1. podmiotów

2. treści

3. przedmiotu

Ad. 1.

Podmiotami zobowiązania mogę być osoby fizyczne, osoby prawne, jednostki organizacyjne nie mające osobowości prawnej, którym przepisy prawa przyznają zdolność prawną (np. spółki osobowe prawa handlowego)

Ad. 2.

Treść zobowiązania to prawa i obowiązki stron. Stronami zobowiązania są wierzyciel i dłużnik. Wierzycielem jest strona, której przysługują uprawnienia wynikające z danego zobowiązania. Uprawnienie wierzyciela jest prawem podmiotowym względnym. Przysługuje wierzycielowi tylko wobec konkretnego dłużnika. Wierzytelność skonkretyzowana co do podmiotu i przedmiotu jest roszczeniem, które przysługuje wierzycielowi wobec określonego dłużnika. Wierzytelnością określa się prawa wierzyciela. Korelatem wierzytelności jest dług, tzn. obowiązek dłużnika wynikający z treści zobowiązania. Z długiem związana jest ściśle odpowiedzialność dłużnika. Odpowiedzialność jest ujemną konsekwencją (następstwem) określonego zdarzenia przewidzianego przepisem prawa. Odpowiedzialność realizowana jest w drodze przymusu państwowego. Jeżeli wobec dłużnika wydany zostanie tytuł egzekucyjny to po nadaniu mu klauzuli wykonalności staje się tytułem wykonawczym, a na podstawie tego tytułu komornik może przymusowo wyegzekwować dług.

Wyróżnia się dwa rodzaje odpowiedzialności:

1. odpowiedzialność osobistą

2. odpowiedzialność rzeczową

Ad. 1.

Odpowiedzialność cywilna dotyczy majątku dłużnika, a nie jego osoby. Polega na tym, że dłużnik odpowiada całym swoim majątkiem, przepisy prawa mogą przewidywać wyjątki od tej zasady, np. spadkobierca, który przyjął spadek z dobrodziejstwem inwentarza odpowiada tylko majątkiem spadkowym a nie pozostałym majątkiem osobistym.

Ad. 2.

Odpowiedzialność rzeczowa polega na tym, że dłużnik odpowiada wobec wierzyciela tylko określonym składnikiem majątkowym np. nieruchomością, na której ustanowiona została hipoteka.

Wierzytelność odnosi się co do zasady tylko do określonego dłużnika, ale w niektórych przypadkach przepisy prawa przewidują możliwość dochodzenia przez wierzyciela roszczeń także w stosunku do innych osób, które nie są wobec tego wierzyciela dłużnikami, ponieważ nie wiąże ich z wierzycielem stosunek prawny, np. wierzyciel może wystąpić do sądu z żądaniem uznania umowy zwartej przez dłużnika z osobą trzecią za bezskuteczną w stosunku do wierzyciela jeżeli umowa ta pociąga za sobą niewypłacalność dłużnika w stosunku do wierzyciela (art.527 k.c. - skarga paulińska i art., 59 k.c. to przykłady rozszerzona skuteczności wierzytelności)

Jeżeli np. wierzyciel A zawrze umowę z dłużnikiem B, a dłużnik B zawrze umowę z C w tym celu by nie spłacać długu wobec A ze względu na niewypłacalność to wierzyciel A może wystąpić z żądaniem o uznanie przez sąd umowy zwartej między B i C za nieskuteczną wobec wierzyciela A.

Zobowiązanie niezupełne ( zobowiązanie naturalne ) - polega na tym, że dłużnik nie ponosi odpowiedzialności za dług, ponieważ dług ten nie może być egzekwowany przymusowo, chociaż istnieje. Przykładem jest tu roszczenie przedawnione po upływie ustawowo określonego terminu przedawnienia roszczenie przedawnione nie wygasa, lecz przechodzi w stan naturalny. Staje się zobowiązaniem niezupełnym, w ramach którego nie można dochodzić przymusowego zaspokojenia roszczenia. Dłużnik może natomiast zaspokoić roszczenie dobrowolnie, a jeżeli je zaspokoi nie będzie mógł żądać zwrotu świadczenia na podstawie przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu, ponieważ nie jest to świadczenie nienależne. Zobowiązanie istnieje dalej, a jedynie przymusowa jego realizacja jest wykluczona. (przykład ograniczonej skuteczności wierzytelności )

Świadczenie - polega na zachowaniu się dłużnika zgodnie z treścią zobowiązania. Może ono polegać na działaniu lub zaniechaniu. Przedmiotem świadczenia mogą być różne zachowania dłużnika:

1. świadczenie może polegać na daniu - ta forma świadczenia występuje np. przy umowie sprzedaży, a danie polega na wydaniu rzeczy czy zapłaceniu ceny

2. świadczenie może polegać na czynieniu np. wykonaniu usługi polegającej na leczeniu, prowadzeniu sprawy sądowej, nauczaniu

3. świadczenie może polegać na nie czynieniu tzn. na powstrzymaniu się od określonych działań mimo prawnej i faktycznej możliwości działania np. powstrzymania się od zabudowy gruntu

4. świadczenie może polegać na znoszeniu np. właściciel gruntu zobowiązuje się do tolerowania sąsiada, który przejeżdża, przechodzi , przepędza było przez ten grunt

5. świadczenie jednorazowe - polega tym, że zobowiązanie wyczerpuje się w jednym akcie , a czas nie wpływa na wysokość świadczenia, np. jest umowa sprzedaży, wygasa ona po spełnieniu świadczenia. Jeżeli np. umowa zawarta została pod rządem danej ustawy, która określała cenę to po zmianie ustawy kupujący płaci taką samą cenę, choćby nawet nowa ustawa cenę podwyższała albo obniżała. Czas spełnienia świadczenia nie wpływa tu bowiem na zmianę wysokości świadczenia.

6. Świadczenie okresowe - polega na tym, że dłużnik obowiązany jest periodycznie spełniać określone świadczenia, które mieszczą się w treści zobowiązania. Suma tych świadczeń może nie być z góry określona. Do świadczeń okresowych zalicza się np. czynsz najmu, płatny w określonych terminach. Roszczenia okresowe mają tę właściwość, że każde z tych roszczeń przedawnia się oddzielnie, a nie po zakończeniu stosunku zobowiązaniowego.

7. Świadczenie ciągłe - jest ono związane z zobowiązaniem o charakterze trwałym np. zobowiązaniem wynikającym z umowy dzierżawy. Wydzierżawiający oddaje dzierżawcy rzecz do używania i pobierania pożytków przez czas oznaczony lub nieoznaczony. W tym czasie jego świadczenie polega na tym, że stawia do dyspozycji dzierżawcy przedmiot dzierżawy i nie może mu przeszkadzać w używaniu tego przedmiotu.

8. Świadczenie pieniężne- gdy dłużnik od początku (od zawarcia umowy) zobowiązany jest zapłacić określoną kwotę w zamian za przyjmowane od drugiej stron świadczenia. Przy świadczeniach pieniężnych obowiązuje zasada nominalizmu, tzn. dłużnik obowiązany jest zapłacić taką sumę jaka przewidziana jest w umowie. Jeżeli po zawarciu umowy, a przed spełnieniem świadczenia siła nabywcza pieniądza ulega istotnej zmianie, sąd może zwaloryzować świadczenie pieniężne (podnieść albo obniżyć). Waloryzacja świadczenia może być przewidziana także w treści umowy. Z wnioskiem o waloryzację sądową nie może wystąpić przedsiębiorca. Przy świadczeniach pieniężnych możliwe są odsetki, ale tylko w trzech przypadkach:

1. jeżeli zostały przewidziane w umowie

2. jeżeli przewiduje je ustawa (z tytułu opóźnienia zapłaty)

3. jeżeli wynikają z orzeczenia sądowego (np. przy podziale majątku między współwłaścicieli) może wystąpić konieczność zasądzenia dopłat, jeżeli obowiązek opłaty zostanie przed sąd odroczony, sąd może zasądzić odsetki. Maksymalna liczba odsetek jest ograniczona . Strony nie mogą umownie przekroczyć górnego pułapu odsetek. Odsetki ustawowe są niższe od odsetek maksymalnych. Jeżeli strony umowy nie określiły wysokości odsetek, to należą się odsetki ustawowe.

Źródła zobowiązań

1. czynności prawne w tym zwłaszcza umowy, ale także jednostronne czynności prawne np. przyrzeczenie publiczne, co do wypłacenia nagrody za wyznaczone osiągnięcia.

2. czyny niedozwolone - działanie bezprawne lub naruszające zasady współżycia społecznego, które prowadzi do powstania szkody

3. bezpodstawne wzbogacenie - uzyskanie korzyści majątkowej kosztem innej osoby bez podstawy prawnej (np. w wyniku przesunięcia składników majątkowych w następstwie siły wyższej lub też spełnienia świadczenia nienależnego np. wynikającego z nieważnej umowy

4. konstytutywne orzeczenie sądowe np. orzeczenie ustalające wysokość wynagrodzenia w umowie o dzieło, orzeczenie rozwiązujące umowę zawartą w następstwie wyzysku. Źródłem nie jest orzeczenie deklaratoryjne stwierdzające zaistnienie określonego zdarzenia np. czynu niedozwolonego, źródłem zobowiązania jest ten czyn. Deklaratoryjne tylko stwierdza, konstytutywne nakłada obowiązki

5. decyzja administracyjna, która albo rodzi zobowiązanie bezpośrednio, np. decyzja o wywłaszczeniu nieruchomości, albo jest przesłanką konieczną powstania zobowiązania (np. decyzja administracyjna zobowiązująca dany podmiot do zawarcia umowy)

6. prowadzenia cudzych spraw bez zlecenia - rodzi zobowiązanie po stronie osoby na rzecz, której sprawa była prowadzona, jeżeli prowadzący sprawę zachowa się zgodnie z wymaganiami ustawy (prowadzi sprawę w interesie osoby nieobecnej, podejmuje próby nawiązania z nią kontaktu, prowadzi sprawę z należytą starannością, a jeżeli warunki te spełnił może żądać zwrotu nakładów i zwolnienia od zobowiązań zaciągniętych w celu prowadzenia spraw.

12 marca 2011 r.

Skutki niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania (odpowiedzialność kontraktowa)

1. Podstawy prawne odpowiedzialności kontraktowej

2. Przesłanki odpowiedzialności kontraktowej

3. Zasady odpowiedzialności kontraktowej

4. Rozkład ciężaru dowodu

Ad. 1.

• Podstawą odpowiedzialności kontraktowej jest art. 471 KC, według tego przepisu dłużnik jest odpowiedzialny za szkodę, która powstała w następstwie niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania.

• Dłużnik może uwolnić się od odpowiedzialności jeżeli wykaże, że szkoda jest następstwem takiej okoliczności, za którą on nie odpowiada.

• W art. 471 kc zawarte jest domniemanie prawne, odpowiedzialności dłużnika, jest to domniemanie wzruszalne (presumpcjo iuris tantum) może ono być obalone przeciwdowodem. Dłużnik nie może jednak ograniczyć się do wskazywania, że nie ponosi wini, musi wskazać konkretną przyczynę zaistniałej szkody, np. magazynier który przyjął na siebie odpowiedzialność majątkową za niedobory w towarze może obalić domniemania swojej odpowiedzialności przez wykazanie (udowodnienie), że szkodę wyrządził włamywacz, za którego dłużnik nie odpowiada. Przy obalaniu domniemania sądy z reguły zadowalają się dowodem prima fatcie - dowody na pierwszy rzut oka.

Ad. 2.

• Przesłankami odpowiedzialności kontraktowej są:

1. Szkoda

2. Niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania, tzn. zdarzenie, z którym ustawa wiąże odpowiedzialność dłużnika,

3. Związek przyczynowy między szkodą a niewykonaniem lub nienależytym wykonaniem zobowiązania

Zaistnienie każdej z powyższych przesłanek jest warunkiem odpowiedzialności dłużnika za szkodę, dłużnik nie odpowiada jeżeli brak jest którejkolwiek z tych przesłanek, muszą one wystąpić łącznie.

Ad. I. Szkoda

Za szkodę uznaje się uszczerbek majątkowy powstały wbrew woli osoby poszkodowanej. O szkodzie mówimy tylko wtedy, gdy uszczerbek powstaje w majątku a nie w dobrach osobistych wierzyciela. Jeżeli uszczerbek dotyczy dóbr osobistych, mówi się nie o szkodzie lecz o krzywdzie. Konsekwencją szkody jest odszkodowanie dla poszkodowanego, a konsekwencją krzywdy jest zadośćuczynienie pieniężne za krzywdy.

Szkodę oblicza się według cen rynkowych obowiązujących w dniu ustalania wysokości odszkodowania. Z ważnych powodów sąd może przyjąć inną datę określenia wysokości odszkodowania.

Szkoda składa się z dwóch elementów:

1. Faktycznej straty (damnum emergence) dla właściciela uszkodzonego pojazdu faktyczną stratą będzie koszt naprawy tego pojazdu

2. Utraconej korzyści w związku z zaistniałym zdarzeniem; dla właściciela uszkodzonego pojazdu utraconą korzyścią będzie nieuzyskanie przez niego zarobku w okresie naprawy samochodu.

Szkoda w stosunku do odszkodowania ma się tak jak 1:1, odszkodowanie nie może być wyższe od szkody, natomiast może być niższe. Ulega mianowicie zmniejszeniu jeżeli poszkodowany przyczynił się do powstania szkody, a także wtedy gdy z tego zdarzenia, które szkodę wywołało poszkodowany odniósł jakąś korzyść majątkową, np. sprzedał wraz zniszczonego samochodu na złom za określoną cenę. Cena ta zmniejsza wysokość odszkodowania.

Ad. II Niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania, tzn. zdarzenie, z którym ustawa wiąże odpowiedzialność dłużnika.

Z niewykonaniem zobowiązania mamy do czynienia wtedy, gdy dłużnik nie spełnia świadczenia w ogóle, np.: nie wydaje towaru, nie płaci ceny, nie wykonuje usługi, narusza obowiązek zaniechania. Natomiast z nienależytym wykonaniem zobowiązania mamy do czynienia wtedy, gdy dłużnik spełnia w prawdzie świadczenie ale wadliwie, z punktu widzenia jakości jego przedmiotu, lub miejsca albo terminu wykonania.

Ad. III Związek przyczynowy między szkodą a niewykonaniem lub nienależytym wykonaniem zobowiązania.

Kodeks Cywilny stoi na gruncie adekwatnego związku przyczynowego. Z adekwatnym związkiem przyczynowym mamy do czynienia wtedy, gdy istnieje podstawa do przyjęcia, że szkoda jest normalnym następstwem zachowania się dłużnika. W orzecznictwie SN przyjmuje się że tylko takie następstwa mogą być uznane za normalne kiedy można przyjąć że wystąpi dana przyczyna z reguły powstaje szkoda, samo kryterium normalności oparte jest na zdrowym rozsądku a nie matematycznych rachunkach.

Ad. 3.

W prawie Cywilnym wyróżnia się cztery zasady odpowiedzialności, tzn. reguły według których odpowiedzialność za szkodę przypisuje się tej a nie innej osobie.

1. Zasada winy:

Winę dzieli się na umyślną i nieumyślną.

Wina umyślna polega na tym, że sprawca szkody chce wyrządzić szkodę przejawia w tym kierunku wolę i szkodę wyrządza (dolus directus). Z winą umyślną mamy do czynienia także wtedy, gdy sprawca nie dąży wprost do wyrządzenia szkody, ale liczy się z możliwością jej powstania i na to się godzi (dolus eventualis).

Wina nieumyślna polega na tym, że dłużnik nie dokłada należytej staranności przy wykonywaniu zobowiązania. Wyrazem winy nieumyślnej jest najczęściej niedbalstwo dłużnika. Obowiązuje zasada, w myśl której dłużnik odpowiada za każdą postać winy(umyślnej i nieumyślnej), a zarazem nie odpowiada za szkody przez siebie niezawinione powstałe np. w następstwie działania siły wyższej. Od tej zasady możliwe jest odstępstwo: strony umowy mogą mianowicie postanowić, że:

• Dłużnik nie będzie odpowiadał za szkody powstałe z winy nieumyślnej (ograniczenie odpowiedzialności dłużnika)

• Dłużnik będzie odpowiadał także za szkody niezawinione (rozszerzenie odpowiedzialności do granic ryzyka).

Strony nie mogą w umie postanowić, że dłużnik nie będzie odpowiadał za szkody wyrządzone umyślnie (art. 473 k.c.). Jeżeli strony rozszerzą odpowiedzialność dłużnika i obejmą nim także siłę wyższą to oznaczać to będzie, że dłużnik odpowiada nie na zasadzie winy lecz na zasadzie ryzyka.

2. Zasada ryzyka:

Zasada ryzyka polega na tym, że dłużnik odpowiada za szkody powstałe bez jego winy (przypadkowo). Szkody te mogą być następstwem winy osoby podlegającej dłużnikowi (podwładnego) albo następstwem siły wyższej (powódź, huragan, rozruchy społeczne).

3. Zasada słuszności:

Zasada słuszności może być podstawą odpowiedzialności dłużnika tylko wtedy, gdy przepis prawa dopuszcza taką odpowiedzialność. Według obowiązującego stanu prawnego ta zasada może wchodzić w rachubę przy odpowiedzialności skarbu państwa lub jednostki samorządu terytorialnego za szkody powstałe przy wykonywaniu władzy publicznej mimo, że nie zostały spełnione ustawowe warunki tej odpowiedzialności, a zasady współżycia społecznego przemawiają za przyznaniem odszkodowania. Zasada ta może znaleźć zastosowanie także, przy odpowiedzialności za szkody wyrządzone przez zwierzę chowane przez określoną osobę. Może ona znaleźć zastosowanie także w stosunku do osoby nieletniej, której nie można przypisać winy, a zasady współżycia przemawiają za tym, by obciążyć ją skutkami jej działania.

4. Zasada gwarancyjno - repartycyjna:

Zasada gwarancyjno - repartycyjna ma zastosowanie w przypadku, gdy zakład ubezpieczeń odpowiada za szkody wyrządzone przez ubezpieczonego.

Przy odpowiedzialności kontraktowej wchodzić mogą w grę tylko dwie zasady:

zasada winy

zasada ryzyka

Art. 471, 472, 473 k.c.

Wina zawsze uzasadnia odpowiedzialność, natomiast ryzyko tylko wtedy, gdy strony tak postanowiły w umowie.

Ad. 4

Rozkład ciężaru dowodu polega na tym, że przepis prawa nakłada na dany podmiot obowiązek wykazania (udowodnienia), że twierdzenie o zaistnieniu danego faktu jest prawdziwe. Przepis może przewidywać, że skutki niewykazania, że twierdzenie jest prawdziwe obciążać będzie tego, na kim ciąży obowiązek udowodnienia faktu. Z punktu widzenia formalnego przepis może przewidywać, że ten kto nie udowodni danego faktu, przegrywa proces. Ogólne reguły rozkładu ciężaru dowodu, ustala art. 6 k.c. Według tego przepisu, fakt obowiązana jest udowodnić osoba, która z faktu tego wywodzi skutki prawne. W świetle tego przepisu, w przypadku odpowiedzialności kontraktowej, poszkodowany obowiązany będzie udowodnić, że zaistniały wszystkie 3 przesłanki odpowiedzialności dłużnika (szkoda, niewykonanie zobowiązania, nienależyte wykonanie i związek przyczynowy). Jeżeli zaś, dłużnik zechce uwolnić się od odpowiedzialności będzie musiał udowodnić, że szkoda powstała na skutek takiej okoliczności, za którą on nie ponosi odpowiedzialności. W świetle art. 6 k.c. istnieje podstawa do przyjęcia, że udowodnieniu w postępowaniu sądowym podlegają tylko pozytywne twierdzenia o zaistnieniu danego faktu (danego zdarzenia). Natomiast nie podlegają udowodnieniu zaprzeczenia danemu faktowi.

26 marca 2011 r.

1. ODPOWIEDZIALNOŚĆ MAJĄTKOWĄ ZA CZYNY CUDZE PONOSZĄ:

1. Osoby które sprawują nadzór nad osobami nieponoszącymi odpowiedzialności

Nad osobą która nie ukończyła 13 lat, a także osobą niepoczytalną (niedorozwiniętą, chorą psychicznie) inna osoba powinna sprawować nadzór. Osobą nadzorującą jest najczęściej rodzic. Może też być opiekun ustanowiony przez sąd, albo nadzór może mieć charakter faktyczny sprawowany np. Przez dalszego członka rodziny nie mającego ustawowego czy umownego obowiązku nadzorowania. Jeżeli osoba nadzorowana wyrządzi drugiemu szkodę odpowiedzialność za tę szkodę ponosić będzie ten kto miał obowiązek sprawować nadzór. Osobie która wyrządziła szkodę nie udowadnia się winy, ponieważ ze względu na wiek lub chorobę psychiczną winy przypisać jej nie można. Wystarczy przypisać jej popełnienie czynu niedozwolonego przez działanie bezprawne. Natomiast winę przypisuje się w takim przypadku osobie która miała obowiązek sprawować nadzór. Jest to wina nadzoru. Osoba, która nadzorowała może uwolnić się od odpowiedzialności przez wykazanie, że należycie sprawowała nadzór i nie ponosi winy w nadzorze. Może uwolnić się także wtedy jeżeli wykaże, że szkoda powstałaby także mimo należytego nadzoru. Jeżeli brak jest osoby nadzorującej, albo nie można od takiej osoby uzyskać naprawienia szkody ze względu na jej stan majątkowy sąd może przyznać odszkodowanie od osoby nadzorowanej (niepoczytalny). Odpowiedzialność tej osoby oparta będzie w takim przypadku na zasadzie słuszności (a nie winy lub ryzyka). Odpowiedzialność ta uzasadniona jest wówczas gdy porównanie stanu majątkowego sprawcy szkody i poszkodowanego wskazuje na to, że sprawca szkody powinien tę szkodę wynagrodzić ponieważ przemawiają za tym zasady współżycia społecznego.

2. Osoby które powierzają wykonanie czynności innym podmiotom

Odpowiedzialność może być uzasadniona wtedy, gdy dana osoba powierza wykonanie czynności na rzecz drugiej osoby wybranemu przez siebie podmiotowi. Jeżeli podmiot ten wyrządzi szkodę odpowiedzialność za nią ponosi ten kto powierzył wykonanie czynności. Odpowiedzialność uzasadniona jest wtedy, gdy sprawca bezpośredni (osoba której powierzono wykonanie czynności) dopuścił się czynu niedozwolonego (bezprawnego i zawinionego) przy wykonywaniu czynności zleconej mu, a nie przy okazji wykonywania tej czynności. Odpowiedzialność osoby powierzającej wykonanie czynności oparta jest na winie w wyborze wykonawcy. Domniemywa się, że zlecający czynność innej osobie ponosi winę w wyborze. Domniemanie to może być obalone przez wykazanie, że zlecający czynność nie ponosi winy w wyborze. Wybrał mianowicie starannie wykonawcę czynności, albo powierzył wykonanie tej czynności przedsiębiorstwom lub zakładowi, który trudni się zawodowo wykonywaniem czynności danego rodzaju. Odpowiedzialność w takim przypadku ponosi podmiot wybrany do wykonywania czynności, a nie osoba która dokonała tego. Odpowiedzialność wybierającego wykonawcę oparta jest na jego winie, ale wina ta nie dotyczy uchybienia przy wykonaniu czynności lecz dotyczy wyboru wykonawcy. Jest ona uzasadniona wtedy, gdy wybrany wykonawca wyrządził szkodę z winy własnej, a powierzającemu czynność można zarzucić brak staranności przy wyborze wykonawcy.

3. Osoby które na swój rachunek wykonują czynności za pośrednictwem podwładnych

Z odpowiedzialnością za podwładnego mamy do czynienia, gdy osoba prowadząca na swój rachunek działalność powierza wykonanie czynności innej osobie, a owa inna osoba podlega kierownictwu przełożonego i ma obowiązek stosować się do jego wskazówek. Z taką sytuacją mamy do czynienia najczęściej w przypadku istnienia stosunku pracy. Przełożonym w takim przypadku jest zakład pracy, który zatrudnia pracownika, a nie bezpośredni zwierzchnik np. majster, kierownik. Natomiast podwładnym zakładu pracy jest pracownik, który podlega kierownictwu i poleceniom zakładu pracy. Odpowiedzialność zakładu oparta jest na zasadzie ryzyka. Natomiast wykonawca czynności odpowiada na zasadzie winy. Jeżeli wykonawcy można przypisać winę to aktualizuje się odpowiedzialność przełożonego zakładu pracy, ale równocześnie odpowiedzialność ciąży na bezpośrednim wykonawcy. Poszkodowany może więc dochodzić roszczenia zarówno od przełożonego zakładu jak i od bezpośredniego wykonawcy. Tylko na różnych zasadach. Na zasadzie winy od bezpośredniego sprawcy a na zasadzie ryzyka od zakładu. Zasada ta uległa modyfikacji w odniesieniu do pracowników z chwilą wejścia w życie Kodeksu Pracy. W kodeksie tym przyjęto mianowicie, że w razie wyrządzenia szkody przez pracownika odpowiedzialność wobec poszkodowanego ponosi zakład pracy, a pracownik odpowiada regresowo wobec zakładu pracy. Przy winie nieumyślnej do wysokości trzykrotności miesięcznego wynagrodzenia a przy winie umyślnej do wysokości zaistniałej szkody (pełna odpowiedzialność). Zasada wynikająca z KP nie dotyczy podwładnych, którzy wykonują czynności w ramach stosunku cywilno prawnego.

2. ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZA SZKODY WYRZĄDZONE PRZY WYKONYWANIU WŁADZY PUBLICZNEJ

Podstawą odpowiedzialności za szkody wyrządzone przy wykonywaniu władzy publicznej jest art. 77 Konstytucji oraz art. 417 KC. Wg art. 77 Konstytucji każdy, kto poniósł szkodę w wyniku działania lub zaniechania organów władzy publicznej może żądać odszkodowania jeżeli działanie to było niezgodne z prawem. Podobne rozwiązanie przyjęte zostało w art. 417 KC. Według tego przepisu odpowiedzialność za szkody wynikające z wykonywania władzy publicznej ponoszą:

• skarb państwa,

• jednostki samorządu terytorialnego (gminy, powity, województwa)

• a także inne osoby prawne, które z mocy ustawy wykonują zadania publiczne np. NBP

Za szkody wyrządzone przy wykonywaniu władzy publicznej ponoszą także podmioty którym zlecono czynności z zakresu sprawowania władzy publicznej na zasadzie porozumienia. W takim przypadku odpowiedzialność organu zlecającego wykonywanie władzy i organu przyjmującego zlecenie jest solidarna. Odpowiedzialność skarbu państwa i jednostek samorządu terytorialnego i innych jednostek aktualizuje się wtedy gdy szkoda powstaje przy wykonywaniu imperium władzy państwowej a nie w ramach stosunków cywilno prawnych które nawiązuje skarb państwa czy organy gminy z innymi podmiotami prawa cywilnego. W ramach imperium władzy działają takie organy jak Minister, Wojewoda, Marszalek województwa, starosta, wójt, burmistrz, prezydent. Natomiast konsekwencje majątkowe ich nielegalnego działania spadają na skarb państwa lub jednostki samorządu terytorialnego. Odpowiadają one majątkowo wtedy, gdy szkoda powstanie w wyniku działania lub zaniechania przy wykonywaniu władzy publicznej (np. szkoda wyrządzona z działania polityków lub innych służb porządkowych. Odpowiedzialność uzasadniona jest zawsze wtedy, gdy działanie organu władzy publicznej jest niezgodne z prawem. Możliwa jest odpowiedzialność także wtedy, gdy działanie było zgodne z prawem, ale za przyznaniem odszkodowania od skarbu państwa czy jednostki samorządu terytorialnego przemawiają zasady współżycia społecznego. Szczególnie gdy osoba poszkodowana znajdzie się w ciężkim położeniu majątkowym lub osobistym. Odpowiedzialność skarbu państwa czy jednostki samorządu terytorialnego oparta jest w takim przypadku na zasadzie słuszności. Przy ustalaniu odszkodowania poszkodowany nie ma obowiązku wskazywać konkretnego funkcjonariusza państwowego czy samorządowego, który wyrządził szkodę. Nie ma też obowiązku wykazywać czyjejkolwiek winy. Wystarczy że wykaże, że szkoda powstała w następstwie działania lub zaniechania przy wykonywaniu władzy publicznej. Skarb państwa lub jednostka samorządu terytorialnego ponosi odpowiedzialność za własne czyny a nie czyny cudze tzn. czyny takiego lub innego funkcjonariusza chociażby nawet funkcjonariusz ten został wyraźnie zidentyfikowany.

3. ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZA WYDANIE AKTU NORMATYWNEGO

Jeżeli dany podmiot poniósł szkodę w następstwie wydania przez władze publiczną aktu normatywnego może wystąpić z roszczeniem o naprawienie tej szkody. Warunkiem odpowiedzialności państwa czy jednostki samorządu terytorialnego jest stwierdzenie we właściwym trybie, że akt prawny, który był źródłem szkody wydany został niezgodnie z prawem tzn. aktem prawnym wyższego rzędu (Konstytucją, ustawą umową międzynarodową). Jeśli w grę wchodzi akt prawny ustanowiony przez organ państwa (np. rozporządzenie Rady Ministrów) to badanie jego legalności należy do kompetencji Trybunału Konstytucyjnego. Natomiast legalność aktów prawa miejscowego badana jest przez wojewódzkie sądy administracyjne. Jeżeli właściwy organ stwierdzi, że akt prawny jest niezgodny z prawem wyższego rzędu, a w wyniku jego wykonania doszło do szkody to skarb państwa lub jednostka samorządu terytorialnego obowiązana jest tą szkodę naprawić.

4. ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZA NIE WYDANIE AKTU NORMATYWNEGO

Jeżeli dany organ władzy publicznej jest prawnie zobowiązany do wydania aktu normatywnego (obowiązek może wynikać z Konstytucji lub z ustawy zwykłej, a akt taki nie zostanie wydany Skarb państwa lub jednostka samorządu terytorialnego odpowiada za niewydanie aktu, jeżeli jego nie wydanie spowodowało szkodę majątkową określonej osoby. Warunkiem odpowiedzialności za nie wydanie aktu jest stwierdzenie przez sąd, że istniał obowiązek wydania takiego aktu prawnego.

5. ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZA SZKODY WYRZĄDZONE PRAWOMOCNYM ORZECZENIEM SĄDOWYM ALBO OSTATECZNĄ DECYZJĄ ADMINISTRACYJNĄ

Jeżeli szkoda określonego podmiotu powstanie w następstwie wydania orzeczenia sądowego albo decyzji administracyjnej odpowiedzialność za tę szkodę ponoszą odpowiednio skarb państwa lub jednostka samorządu terytorialnego. Warunkiem odpowiedzialności tych podmiotów jest ustalenie w odrębnym postępowaniu, że prawomocne orzeczenie sądowe lub ostateczna decyzja administracyjna są niezgodne z prawem. Jeśli źródłem szkody jest orzeczenie sądowe to niezgodność tego orzeczenia z prawem stwierdzić może sąd najwyższy w postępowaniu prowadzonym na podstawie skargi o stwierdzenie niezgodności orzeczenia z prawem. Jeśli źródłem szkody jest decyzja administracyjna to jej niezgodność z prawem stwierdza się w trybie postępowania administracyjnego przed organem wyższej instancji, a następnie sądem administracyjnym. Jeżeli są najwyższy stwierdzi, że orzeczenie prawomocne jest niezgodne z prawem to nie uchyla tego orzeczenia lecz jedynie stwierdza ową niezgodność z prawem. Na tej podstawie zaś strona która poniosła szkodę w związku z nielegalnym orzeczeniem może wytoczyć powództwo przeciw Skarbowi państwa o naprawienie tej szkody.

6. ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZA NIE WYDANIE ORZECZENIA SĄDOWEGO LUB DECYZJI ADMINISTRACYJNEJ

Jeżeli istnieje prawny obowiązek wydania orzeczenia czy decyzji administracyjnej, a akt taki nie został wydany, zaś jego niewydanie doprowadziło do szkody majątkowej określonego podmiotu, podmiot ten może domagać się od skarbu państwa lub jednostki samorządu terytorialnego stosownego odszkodowania. Od 2004r. Obowiązuje specjalna ustawa, która daje podstawę do zgłoszenia roszczenia w granicach do 10 tys. zł za nieuzasadnioną zwłokę w rozstrzygnięciu sprawy w rozsądnym terminie. Jeśli chodzi o decyzje administracyjne to istnieje także instytucja polegająca na możliwości przymuszenia do wydania decyzji. Sąd administracyjny może mianowicie zobowiązać organ administracji do niezwłocznego wydania decyzji, której wydania wymaga przepis prawny.

7. ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZA SZKODY WYRZĄDZONE PRZEZ ZWIERZĘTA

Za szkodę wyrządzoną przez zwierzę odpowiada ten kto zwierze hoduje, albo się nim posługuje. Odpowiada on za szkody także wtedy, gdy zwierzę uciekło lub się zabłąkało. Odpowiedzialność oparta jest na zasadzie ryzyka. Można uwolnić się od niej przez wykazanie, że nie ponosi się winy w nadzorze zwierzęcia. Np. hodowca zwierzęcia mógłby wykazać, że szkoda powstała w wyniku rozdrażnienia tego zwierzęcia przez poszkodowanego. Odpowiedzialność osoby hodującej zwierzę lub posługującej się zwierzęciem możliwa jest także wtedy, gdy nie można tej osobie zarzucić braku odpowiedniego nadzoru nad zwierzęciem. Sąd może przyznać poszkodowanemu odpowiednią część lub całość odszkodowania jeżeli z okoliczności, a zwłaszcza porównania stanu majątku właściciela zwierzęcia i poszkodowanego wynika, że za przyznaniem odszkodowania przemawiają zasady współżycia społecznego. W takim przypadku odpowiedzialność osoby hodującej lub posługującej się zwierzęciem oparta jest na zasadzie słuszności ( a nie winy lub ryzyka).

Dzikie zwierzęta: Za szkody wyrządzone przez zwierzęta łowieckie odpowiada ten kto jest uprawniony do polowania (koło łowieckie). Za zwierzęta które nie są wymienione w ustawie o prawie łowieckim odpowiada skarb państwa.

2 kwietnia 2011 r.

1. ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZA WYLANIE SPADNIĘCIE WYRZUCENIE PRZEDMIOTU

Za szkodę powstałą w następstwie wylania, spadnięcia, wyrzucenia przedmiotu z pomieszczenia odpowiada osoba zajmująca to pomieszczenie. Odpowiedzialność oparta jest na zasadzie ryzyka. Może uwolnić się od odpowiedzialności jeżeli wykaże, że szkoda powstała z powodu siły wyższej lub wyłącznej winy poszkodowanego albo wyłącznej winy osoby trzeciej za którą nie odpowiada podmiot zajmujący pomieszczenie a szkodzie nie mógł on zapobiec.

2. ZAWALENIE BUDOWLI LUB ODERWANIE SIĘ JEJ CZĘŚCI

Za szkodę wyrządzoną z zawaleniem się budowli lub oderwaniem jej części ponosi odpowiedzialność samoistny posiadacz tej budowli. Przez budowlę rozumie się budynek mieszkalny czy użytkowy a także każdy inny obiekt budowlany (most, pomnik czy inny obiekt). Samoistnym posiadaczem budowli jest osoba, która włada obiektem budowlanym jak właściciel. Do samoistnym posiadaczy budowli zalicza się więc:

• przede wszystkim właścicieli,

• spośród niewłaścicieli zalicza się te osoby które władają obiektem z przeświadczeniem, że przysługują im uprawnienia właścicielskie, wykorzystują te obiekty we własnym interesie.

Za zawalenie się budowli czy oderwanie jej części nie odpowiada posiadacz zależny, którym jest osoba władająca budowlą na podstawie określonego tytułu prawnego np. umowy najmu, dzierżawy, użyczenia. Odpowiedzialność posiadacza samoistnego oparta jest na zasadzie ryzyka. Może on uwolnić się od tej odpowiedzialności jeżeli wykaże, że szkoda nie powstała z powodu nie utrzymania obiektu w należytym stanie albo wady w budowie. Za szkodę odpowiada aktualny posiadacz. Nie może on powoływać się na to, że nabył obiekt od innej osoby w złym stanie technicznym, albo wadliwie zbudowanym. Może co najwyżej dochodzić ewentualnych roszczeń za wady obiektu od poprzedniego właściciela (posiadacza).

3. ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZA PRZEDSIĘBIORSTWO LUB ZAKŁAD

Za szkody wyrządzone ruchem przedsiębiorstwa lub zakładu napędzanego siłami przyrody (gaz, elektryczność, paliwa płynne, energia jądrowa) ponosi podmiot, który prowadzi przedsiębiorstwo lub zakład na własny rachunek czyli przedsiębiorca. Odpowiedzialność oparta jest na zasadzie ryzyka. Kodeks cywilny przyjmuje, że szkodliwe działania przedsiębiorstwa lub zakładu muszą obciążać tego, kto z działalność przedsiębiorstwa lub zakładu odnosi określone korzyści. Można uwolnić się od odpowiedzialności jeżeli wykaże, że zaistniała jedna z trzech przesłanek egzomeracyjnych:

• szkoda powstała w wyniku siły wyższej,

Jeśli chodzi o siłę wyższą to w nauce prawa i orzecznictwie przyjmuje się zgodnie, że chodzi o zjawisko nagłe, pochodzące z zewnątrz i takie, któremu nie można zapobiec. Do takich zjawisk zaliczymy: klęskę żywiołową, stan wojny, rozruchy społeczne, akty władzy publicznej którym nie można się przeciwstawić.

• szkoda powstała w wyniku wyłącznej winy poszkodowanego,

Taka sytuacja w której zachowanie tej osoby (poszkodowanego) jest warunkiem koniecznym i wystarczającym do tego by zaistniała szkoda i zarazem brak winy po stronie innych osób.

• szkoda powstała wyłącznie z winy osoby trzeciej za którą przedsiębiorca nie odpowiada

4. ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZA ŚRODKI WYBUCHOWE

Odpowiedzialność tę ponosi przedsiębiorstwo lub zakład produkujący środki wybuchowe albo posługujący się tymi środkami. Odpowiedzialność oparta jest na zasadzie ryzyka. Można od niej uwolnić się w taki sam sposób jak od odpowiedzialność za ruch przedsiębiorstwa tzn. przez wykazanie, że szkoda jest następstwem siły wyższej, wyłącznej winy poszkodowanego lub wyłącznej winy osoby trzeciej, za którą przedsiębiorstwo lub zakład nie odpowiada.

5. ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZA MECHANICZNY POJAZD KOMUNIKACYJNY

Za szkody wyrządzone ruchem mechanicznego pojazdu komunikacyjnego (samochód, tramwaj, trolejbus, samolot) odpowiada samoistny posiadacz pojazdu (właściciel lub inny posiadacz samoistny). Jeżeli samoistny posiadacz oddał pojazd w posiadanie zależne np. wynajął, wydzierżawił, oddał w użyczenie odpowiedzialność za szkodę ponosi posiadacz zależny. Odpowiedzialność tych podmiotów oparta jest na zasadzie ryzyka. Mogą od niej uwolnić się tylko w trzech przypadkach:

• jeżeli szkoda powstała w następstwie siły wyższej

• wyłącznej winy poszkodowanego

• lub wyłącznej winy osoby trzeciej

Zasada ryzyka nie wchodzi w rachubę w dwóch przypadkach:

1. Wtedy, gdy szkoda powstał w wyniku zderzenia się dwóch pojazdów będących w ruchu (ale nie przez najechanie jednego pojazdu na drugi).

2. Jeżeli szkoda powstała w następstwie przewozu danej osoby z grzeczności tzn. bez obowiązku przewiezienia i równocześnie przewozu nieodpłatnego. Z grzeczności przewożony jest np. autostopowicz, ale nie można uznać za przewóz z grzeczności, jeżeli przewóz ten dotyczy pracowników dowożonych do pracy przez zakład, albo dzieci dowożonych przez gminę do szkoły.

W przypadku zderzenia się dwóch pojazdów lub też przewozu z grzeczności odpowiedzialność za wyrządzoną szkodę oparta jest nie na zasadzie ryzyka, lecz na zasadzie winy. Osoba poszkodowana musi wykazać, że po stronie posiadacza lub kierowcy jest wina za wypadek komunikacyjny. Jeżeli kierowcą pojazdu nie jest sam posiadacz lecz inna osoba odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną z winy kierowcy ponosi także kierowca. Odpowiedzialność kierowcy i posiadacza samochodu jest solidarna. W razie wynagrodzenia szkody przez posiadacza pojazdu może on w postępowaniu regresowym dochodzić odszkodowania od kierowcy.

6. Ubezpieczenia komunikacyjne

1. Posiadacze licznych pojazdów komunikacyjnych mogą przerzucić odpowiedzialność za szkody komunikacyjne na zakłady ubezpieczeń. Odpowiedzialność zakładu ubezpieczenia ma charakter gwarancyjno-repartycyjny. Za określoną składkę zakład bierze odpowiedzialność za szkody komunikacyjne. Przedmiotem ubezpieczenia może być odpowiedzialność cywilna posiadacza pojazdu tzn. jego odpowiedzialność wobec osób trzecich, które poniosły szkodę w wyniku wypadku komunikacyjnego.

2. Odpowiedzialność AC tzn. odpowiedzialność zakładu ubezpieczeń za szkody dotyczące samego pojazdu.

3. Ubezpieczenie od nieszczęśliwych wypadków obejmujące kierowcę czy inne osoby, które poniosły uszczerbek w wyniku wypadku komunikacyjnego

Jeżeli posiadacz pojazdu jest ubezpieczony osoba poszkodowana w wyniku wypadku komunikacyjnego może zgłosić roszczenie odszkodowawcze bezpośrednio do zakładu ubezpieczeń. Zakład ubezpieczeń może w niektórych przypadkach dochodzić roszczeń zwrotnych od kierowcy pojazdu. Może to nastąpić np. wtedy gdy kierowca nie miał uprawnień do prowadzenia pojazdu, oddalił się z miejsca wypadku, prowadził pojazd w stanie nietrzeźwości. Ubezpieczenie od odpowiedzialności cywilnej ma charakter obowiązkowy. Natomiast ubezpieczenie AC i NW ma charakter dobrowolny. Jeżeli szkoda spowodowana została przez pojazd mechaniczny, którego nie udało się zidentyfikować, albo posiadacz pojazdu nie był ubezpieczony to odpowiedzialność za szkodę ponosi komunikacyjny fundusz gwarancyjny.

7. SZKODY POWSTAŁE PRZY WYKONYWANIU PRAW PODMIOTOWYCH

Podstawowe znaczenie ma tu art. 142 KC. Wg tego przepisu właściciel rzeczy nie może sprzeciwić się jej użyciu, uszkodzeniu lub nawet zniszczeniu jeżeli ma to na celu ratowanie życia lub zdrowia człowieka. Jeżeli rzecz zostanie uszkodzona lub zniszczona właściciel tej rzeczy może domagać się jedynie odszkodowania. Odszkodowanie powinna wypłacić ta osoba, w której interesie rzecz została użyta.

Właściciel drzewa owocowego może wejść na grunt sąsiada, w celu zerwania owoców z gałęzi zwisających nad gruntem sąsiada. Jeżeli wyrządzi przez to szkodę sąsiadowi obowiązany będzie ją naprawić.

Właściciel roju pszczół, które przemieściły się na grunt sąsiada może w ciągu trzech dni odebrać te pszczoły, jeżeli ul sąsiada był pusty, a pszczoły nie wymieszały się z pszczołami sąsiada. Jeżeli pszczoły się wymieszały właścicielem staje się sąsiad.

8. SZKODY W CUDZYM LUB WSPÓLNYM INTERESIE

Jeżeli zaistnieje stan wyższej konieczności tzn. zachodzi potrzeba poświęcenia dobra materialnego dla ratowania lub dóbr osobistych lub majątkowych o dużej wartości można poświęcić określoną rzecz by zapobiec szkodzie. Jeżeli poświęcenie danej rzeczy miało na celu ratowanie cudzego dobra ten kto rzecz poświęcił może domagać się naprawienia powstałej szkody. Szkodę powinien naprawić ten w czyim interesie rzecz została poświęcona. Jeżeli interes był wspólny osoba która poniosła szkodę może domagać się jej częściowego naprawienia w proporcji do korzyści jaką mógł odnieść.

9. ZAGROŻENIE SZKODĄ

Jeżeli ze strony przedsiębiorstwa lub zakładu albo właściciela budynku grożącego zawaleniem zagraża określonej osobie niebezpieczeństwo poniesienia szkody osoba ta może domagać się odwrócenia tego niebezpieczeństwa albo dania odpowiedniego zabezpieczenia. Ma to na celu naprawienia ewentualnych szkód, które powstać mogą w przyszłości.

10. SZKODY NA OSOBIE

Mogą mieć dwojaki charakter. Mogą to być szkody

• charakterze majątkowym

• o charakterze niemajątkowym

Jeżeli szkoda ma charakter niemajątkowy to określana jest mianem krzywdy, a naprawienia takiej szkody polega nie na wypłaceniu odszkodowania, lecz na wypłaceniu zadośćuczynienia pieniężnego za krzywdę. Jeżeli w następstwie czynu niedozwolonego doszło do uszkodzenia ciała lub rozstroju zdrowia osoba dotknięta czynem niedozwolonym może:

1. Żądać pokrycia kosztów leczenia i ewentualnych wydatków. Jeżeli osoba ta utraciła zdolność do pracy albo pogorszyły się jej widoki na przyszłość może żądać od sprawcy czynu niedozwolonego renty. Jeżeli w wyniku czynu niedozwolonego osoba poszkodowana doznała rozstroju zdrowia może domagać się pieniężnego zadośćuczynienia za krzywdę. Takiego zadośćuczynienia może żądać także osoba bezpodstawnie pozbawiona wolności czy osoba zmuszona do czynu nierządnego. Jeżeli w wyniku czynu niedozwolonego nastąpiła śmierć osoby roszczenia odszkodowawcze mogą zgłaszać osoby bliskie zwłaszcza te wobec których ciążyły na zmarłym obowiązki alimentacyjne. Sprawca czynu niedozwolonego obowiązany jest pokryć koszty leczenia i koszty pogrzebu. Jeżeli sytuacja osób bliskich uległa pogorszeniu mogą domagać się rent na okres w jakim przypuszczalnie byłyby alimentowane przez osoby zmarłe. Mogą też domagać się ewentualnego odszkodowania oraz zadośćuczynienia za krzywdy. Jeżeli w wyniku czynu niedozwolonego naruszone zostaną dobra osobiste osoba dotknięta tym czynem może domagać się zadośćuczynienia za krzywdę lub też wpłacenia określonej kwoty na cele społeczne.

11. ZBIEG PODTAW ODPOWIEDZIALNOŚCI

Ze zbiegiem podstaw odpowiedzialności odszkodowawczej mamy do czynienia wtedy, gdy osoba związana z danym podmiotem umową (węzłem obligacyjnym) nie wykonuje lub nienależycie wykonuje zobowiązanie umowne, a jej czyn uznany może być zarazem za delikt ) np. magazynier na którym ciąży odpowiedzialność wyliczenia się z towaru przywłaszcza sobie towar. W takim przypadku poszkodowany właściciel magazynu może dochodzić od magazyniera odszkodowania na jednej z dwóch podstaw prawnych albo na podstawie przepisów o odpowiedzialności kontraktowej ( art. 470 KC) albo na podstawie przepisów o odpowiedzialności deliktowej ( art. 415 KC). Wybór reżimu odpowiedzialności należy do poszkodowanego. Poszkodowany nie może jednak wybierać selektywnie korzystniejszych dla siebie przepisów z jednego reżimu odpowiedzialności i z drugiego reżimu odpowiedzialności. Musi trzymać się konsekwentnie jednych albo drugich przepisów.

12. ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZAKŁADU PRACY ZA SZKODY WYRZĄDZONE PRZEZ PRACOWNIKA

Odpowiedzialność materialna pracowników uregulowana jest nie przepisami KC lecz przepisami prawa pracy. Odpowiedzialność ta oparta jest na zasadzie winy. Pracownik nie ponosi ryzyka działalności zakładu pracy, ryzyko obciąża wyłącznie pracodawcę. Podstawą odpowiedzialności pracownika może być zarówno wina umyślna jak i wina nieumyślna. Za szkody wyrządzone zakładowi pracy z winy umyślnej pracownik ponosi odpowiedzialność w pełnej wysokości. Za szkody wyrządzone z winy nieumyślnej pracownik ponosi odpowiedzialność do wysokości trzymiesięcznego wynagrodzenia. Jeżeli pracownik wyrządzi szkodę osobie trzeciej (innemu podmiotowi niż zakład pracy) to wobec tej osoby odpowiedzialność ponosi wyłącznie zakład pracy. Natomiast wobec zakładu pracy odpowiedzialność ponosi pracownik (w drodze regresu). Jeżeli pracownik wyrządził szkodę z winy umyślnej odpowiada w pełnej wysokości, a jeżeli z winy nieumyślnej w sposób ograniczony do trzykrotności miesięcznego wynagrodzenia. Natomiast zakład pracy w każdym przypadku obowiązany jest naprawić osobie trzeciej szkodę w pełnej wysokości.

13. MIARKOWANIE ODSZKODOWANIA

Wg ogólnej zasady kodeksowej odszkodowanie powinno być równe poniesionej szkodzie (stosunek 1:1). Przepisy dopuszczają jednak możliwość obniżenia wysokości odszkodowania przez sąd. Jest to jednak możliwe tylko wtedy, gdy roszczenie odszkodowawcze przysługuje osobie fizycznej w stosunku do osoby fizycznej (między osobami fizycznymi). Sąd może obniżyć wysokość odszkodowania jeżeli wynika to z okoliczności, a w szczególności porównania stanu majątkowego obu stron i gdy za obniżeniem odszkodowania przemawiają zasady współżycia społecznego.

14. ODPOWIEDZIALNOŚĆ SOLIDARNA

Jeżeli szkoda wyrządzona została czynem niedozwolonym popełnionym przez więcej niż jedną osobę odpowiedzialność sprawców tego czynu jest solidarna. Solidarność bierna (solidarność dłużników). Polega ona na tym, że każdy sprawca czynu niedozwolonego odpowiada za całość szkody, a ten sprawca który szkodę wynagrodzi może dochodzić w drodze regresu zwrotu części spełnionego świadczenia od pozostałych współsprawców czynu niedozwolonego.

15. REGRES W STOSUNKU DO OSOBY WINNEJ POWSTANIA SZKODY

Jeżeli dany podmiot odpowiada za szkodę zawinioną rzez inną osobę, a jego odpowiedzialność oparta jest nie na winie lecz na ryzyku to może w drodze regresu dochodzić odpowiedzialności od osoby która ze swej winy wyrządziła szkodę. Nie jest to możliwe tylko wówczas gdy przepisy prawa wyłączają regres (np. przy ubezpieczeniach).

16. WYŁĄCZENIE MOŻLIWOŚCI UMOWNEGO OGRANICZENIA ODPOWIEDZIALNOŚCI

Jeżeli szkoda została wyrządzona ruchem przedsiębiorstwa lub zakładu posługującego się środkami wybuchowymi bądź też w wyniku wypadku komunikacyjnego strony nie mogą wyłączyć odpowiedzialności przez zawarcie odpowiedniej umowy. Art 353 1 który wprowadza zasadę swobody umów nie znajdzie tu zastosowania. Przepisy dotyczące czynów niedozwolonych mają bowiem w tym zakresie charakter stanowczy i są przepisami lex specialis.

17. NAPRAWIENIE SZKODY

Szkoda może być naprawiona w dwojaki sposób przez:

- restytucję naturalną

- wypłacenie odszkodowania pieniężnego

Wybór sposobu naprawienia szkody należy do poszkodowanego. Są tu jednak pewne ograniczenia. Restytucji naturalnej może domagać sie tylko wtedy gdy jest ona fizycznie możliwa (np. odkupienie rzeczy oznaczonej co do gatunku czy naprawienie rzeczy uszkodzonej). Gdyby to miało narazić podmiot odpowiedzialny za szkodę na jakieś szczególne trudności. Odpowiedzialność odszkodowawcza ( świadczenie pieniężne)

18. PRZEDAWNIENIE ROSZCZEŃ Z TYTUŁÓW NIEDOZWOLONYCH

Roszczenia z tytułu czynów niedozwolonych przedawniają się w ciągu trzech lat od chwili ujawnienia szkody jej sprawcy. Nie później jednak niż po upływie 10 lat. Jeżeli czyn niedozwolony jest zarazem zbrodnią lub występkiem w rozumieniu przepisów prawa karnego to roszczenie odszkodowawcze ulega przedawnieniu dopiero po upływie 20 lat.

19. ODPOWIEDZIALNOŚĆ DELIKTOWA ZA PRODUKT

Odpowiedzialność ta jest możliwa wtedy, kiedy mamy do czynienia z tzw. produktem niebezpiecznym. Za produkt niebezpieczny uznaje się rzecz ruchomą która ze względu na swą budowę i użyte materiały może prowadzić do powstania szkód. Chodzi tu zwykle o urządzenia mechaniczne, elektroniczne, komunikacyjne. Za szkody powstałe w wyniku użycia produktu niebezpiecznego odpowiedzialność ponosi producent albo inna osoba, która wprowadziła do obrotu dany produkt. Jeżeli szkoda powstała po użyciu danego produktu ale z przyczyny tkwiącej w niej przed wprowadzeniem do obrotu to odpowiedzialność ciąży na producencie.

9 kwietnia 2011 r.

1. Bezpodstawne wzbogacenie

Według art. 405 kc., podmiot który uzyskał korzyść majątkową, kosztem innej osoby, bez podstawy prawnej, obowiązany jest zwrócić uzyskaną korzyść. Wedle tego przepisu wyróżnić można następujące elementy:

1. Podmiot, który uzyskał korzyść, czyli podmiot wzbogacony,

2. Podmiot, który utracił określone dobra, czyli pomiot zubożony,

3. Związek między zubożeniem a wzbogaceniem,

4. Brak podstawy prawnej do uzyskania korzyści majątkowej, kosztem innej osoby, czyli bezpodstawność wzbogacenia.

Przy bezpodstawnym wzbogaceniu, nie występują takie określenia jak szkoda i odszkodowanie. Takie określenie występują jedynie prze odpowiedzialności kontraktowej i odpowiedzialności deliktowej. Odpowiedzialność odszkodowawcza występuje wtedy gdy następstwem niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania, albo czynu niedozwolonego jest szkoda. Nie ma przy tym żadnego znaczenia to, czy podmiot wyrządzający szkodę odniósł jakąkolwiek korzyść. Istotne jest tylko to, że wyrządził drugiemu szkodę, czyli uszczerbek majątkowy. Natomiast przy bezpodstawnym wzbogaceniu, obowiązuje inna zasada. Odpowiedzialność za uszczerbek majątkowy danego podmiotu, wchodzi w grę tylko wtedy gdy druga osoba, odniosła z tego jakąś korzyść majątkową, czyli wzbogaciła się cudzym kosztem. Przy odpowiedzialności odszkodowawczej stosunek szkody do odszkodowania, ma się tak jak 1:1, tzn. odszkodowanie jest równe szkodzie. Natomiast przy bezpodstawnym wzbogaceniu, zasada ta nie obowiązuje. Pomiot który wzbogacił się cudzym kosztem, odpowiada tylko do takiej granicy w jakiej odniósł korzyść majątkową. Jeżeli nawet uszczerbek majątku osoby zubożonej jest wyższy. Jeżeli uszczerbek ten jest niższy od wzbogacenia drugiej osoby, to wzbogacony odpowiada tylko do wysokości tego uszczerbku.

Źródłem bezpodstawnego wzbogacenia się, mogą być zachowania osoby zubożonej bądź też zachowania osoby wzbogaconej, albo osoby trzeciej. Źródłem tym mogą być także przyczyny niezależne od działania jakiegokolwiek podmiotu, np. siła wyższa.

Pomiot, który uzyskał korzyść majątkową kosztem innej osoby, bez podstawy prawnej obowiązany jest zwrócić tę korzyść w naturze, a jeżeli nie jest to możliwe obowiązany jest zwrócić jej równowartość. Jeżeli wzbogacony wyzbył się przedmiotu wzbogacenia obowiązany jest zwrócić to, co w zamian uzyskał (surogaty). Jeżeli podmiot wzbogacony wyzbył się przedmiotu wzbogacenia nieodpłatnie, obowiązek tego wzbogacenia przechodzi na nieodpłatnego nabywcę.

Podmiot wzbogacony, nie ma obowiązku zwrotu przedmiotu wzbogacenia, jeżeli przedmiot ten zużył lub utracił w taki sposób, że nie jest już wzbogacony, a w chwili kiedy przedmiot zużył albo utracił nie musiał liczyć się z obowiązkiem jego zwrotu, np.: nie wiedząc o tym, że uzyskał nienależne świadczenie odbył zagraniczną podróż i utracił w ten sposób środki stanowiące przedmiot wzbogacenia.

Pomiot wzbogacony musi liczyć się z obowiązkiem zwrotu jeżeli wytoczono przeciwko niemu powództwo o zwrot przedmiotu wzbogacenia. Nie może powoływać się na zużycie lub utratę przedmiotu wzbogacenia jeżeli w zamian uzyskał inną korzyść. W takim przypadku obowiązany jest zwrócić tę korzyść.

Roszczenie z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia ulega przedawnieniu na ogólnych zasadach przewidzianych w części ogólnej kodeksu cywilnego. Okres przedawnienia wynosi 3 lata, jeżeli przedmiot polecenia związany jest z działalnością przedsiębiorstwa, a 10 lat, w pozostałych przypadkach.

Nienależne świadczenie mamy do czynienia wtedy, gdy:

1. Brak jest zobowiązania, albo świadczenie zostało spełnione wobec osoby, która nie jest wierzycielem, czyli osoba spełniająca świadczenie była w błędzie co do ciążących na niej obowiązków, w ogóle albo co do określonej osoby,

2. Odpadła podstawa prawna świadczenia, np.: zobowiązany uchylił się od skutków złożonego oświadczenia woli pod wpływem błędu lub groźby, uchylenie się od skutków takiego oświadczenia pociąga za sobą wygaśnięcie zobowiązania, jeżeli świadczenie zostało spełnione, staje się od tej chwili świadczeniem nienależnym.

3. Nie został osiągnięty cel zobowiązania, np.: umowa miała charakter wzajemny, jedna ze stron spełniła swoje świadczenie a druga nie spełniła, cel zobowiązania nie został osiągnięty. Świadczenie tej strony, która je spełniła staje się nienależne.

4. Czynność prawna, która była podstawą świadczenia, stała się nieważna, np.: ze względu na naruszenie prawa lub zasad współżycia społecznego. Spełnione przez strony świadczenia stają się w takim przypadku, świadczeniami nienależnymi.

ZWROT NIENALEŻNEGO ŚWIACZENIA

Nienależne świadczenie podlega zwrotowi na takich samych zasadach, na jakich zwracane jest bezpodstawne wzbogacenie w rozumieniu art. 405 kc. Nienależne świadczenie nie podlega jednak zwrotowi, w następujących przypadkach:

1. Jeżeli świadczenie spełnione zostało świadomie mimo braku zobowiązania, od tej zasady jest wyjątek: świadczenie podlega zwrotowi jeżeli spełnione zostało z zastrzeżeniem jego zwrotu w razie wyjaśnienia się sprawy albo w celu uniknięcia przymusu, np.: egzekucji komorniczej z określonymi kosztami postępowania.

2. Jeżeli spełnienie świadczenia było uzasadnione w świetle zasad współżycia społecznego, np.: dalszy krewny, na którym nie ciążył ustawowy obowiązek alimentowania określonej osoby spełniał takie świadczenia dobrowolnie, sąd może uznać w takim przypadku, że świadczenie zgodne jest z zasadami współżycia i oddalić powództwo o jego zwrot.

3. Świadczenie nie podlega zwrotowi jeżeli obejmuje roszczenie przedawnione. Roszczenie przedawnione nie wygasa, lecz staje się zobowiązaniem naturalnym, nie może być dochodzone przymusowo jeżeli postawiony został zarzut przedawnienia, natomiast może być zaspokojone dobrowolnie, jeżeli zostanie spełnione dobrowolnie nie można żądać jego zwrotu.

4. Świadczenie nie podlega zwrotowi jeżeli zostało spełnione zanim stało się wymagalne. Roszczenie jest wymagalne jeżeli wierzyciel może domagać się jego spełnienia w każdej chwili. Natomiast jest niewymagalne, jeżeli wierzyciel może domagać się jego spełnienia, dopiero po zaistnieniu jakiejś okoliczności, np.: po upływie określonego czasu. Jeżeli dłużnik spełni świadczenie przed zaistnieniem danej okoliczności, kiedy roszczenie było niewymagalne, to nie może następnie żądać jego zwrotu. Jest ono bowiem świadczeniem należnym, ale wymagalnym w terminie późniejszym.

PRZEPADEK ŚWIADCZENIA

Sąd może orzec przepadek na rzecz Skarbu Państwa, świadczenia spełnionego na rzecz osoby trzeciej, w zamian za dokonanie czynu bezprawnego albo niegodziwego. Z czynem bezprawnym będziemy mieć do czynienia np. w przypadku korupcji. Natomiast z czynem niegodziwym będziemy mieć do czynienia np. w przypadku spełnienia jakiegoś świadczenia w zamian za umożliwienie popełniania czynów nierządnych we własnym lokalu. Sąd może orzec przepadek, ale nie ma takiego obowiązku. Przed nowelizacją tego przepisu istniał obowiązek orzeczenia przepadku.

ŚWIADCZENIA SPEŁNIANE W RAMACH GIER I ZAKŁADÓW

Jeżeli osoba przegrywająca, spełni świadczenie z gry lub zakładu, nie może żądać jego zwrotu chyba, że gra lub zakład były zakazane albo nierzetelne, nieuczciwe.

Osoba wygrywająca nie może dochodzić przed sądem roszczenia z gry lub zakładu chyba, że gra lub zakład są usankcjonowane prawnie, np. gra w totolotka.

2. Prowadzenie cudzych spraw bez zlecenia art. 752 kc. i następne.

Kodeks cywilny stoi na gruncie autonomii woli podmiotu prawa, z której wynika zakaz ingerowania w sferę spraw cudzych bez udziału i zgody osoby zainteresowanej. Od zasady autonomii woli przepisy o prowadzeniu cudzych spraw bez zlecenia są pewnym wyjątkiem. Przepisy te dopuszczają możliwość dokonania na rzecz innej osoby czynności prawnej lub faktycznej w takiej sytuacji, w której osoba ta nie może zająć się swoimi sprawami, np.: z powodu nieobecności. Czynność faktyczna może polegać np. usunięciu awarii w mieszkaniu osoby nieobecnej. Czynność prawna może polegać na zapłaceniu długu osoby trzeciej (dłużnika).

Prowadzenie cudzej sprawy bez zlecenia jest możliwe tylko po spełnieniu następujących warunków:

1. Podjęcie działania powinno być zgodne z prawdopodobną wolą osoby, na rzecz której sprawa jest prowadzona.

2. Podjęte działanie prowadzone jest z korzyścią dla osoby, której dotyczy.

3. Sprawa prowadzona jest ze starannością wymaganą stosunkach dane rodzaju (z należytą starannością).

4. Podmiot prowadzący cudzą sprawę bez zlecenia powinien w miarę możliwości zawiadomić osobę, na rzecz której podjął działania bez zlecenia. Jeżeli osoba ta wyrazi zgodę na prowadzenie sprawy, to od tej chwili sprawa prowadzona jest na zlecenie. Jeżeli nie wyrazi zgody prowadzący sprawę powinien zaniechać działania chyba, że odmowa zgody narusza zasady współżycia społecznego.

Jeżeli są spełnione powyższe warunki, po stronie osoby na rzecz której sprawa była prowadzona powstaje zobowiązanie. Ma on mianowicie obowiązek zwrócić temu kto sprawę prowadził wydatki i nakłady, które poniósł w tym celu, a także zwolnić go od zobowiązań, które zaciągnął w celu usunięcia awarii, tzn. prowadzenia sprawy bez zlecenia. Prowadzenie cudzej sprawy bez zlecenia jest czynnością nieodpłatną, tzn. prowadzącemu nie przysługuje wynagrodzenie.

3. Konstytutywne orzeczenia sądowe i zobowiązania z nich wynikające.

Konstytutywne orzeczenie sądowe uznawane jest za zdarzenie cywilno - prawne, które rodzi skutki prawne w postaci powstanie zmiany lub ustania stosunku cywilno - prawnego. Przykładem powstania stosunku cywilno - prawnego jest orzeczenie stwierdzające obowiązek zawarcia umowy przewidzianej w umowie przedwstępnej. Jeżeli jedna ze stron umowy przedwstępnej odmawia zawarcia umowy przyrzeczonej, Sąd może stwierdzić obowiązek zawarcia takiej umowy, a oświadczenie woli osoby odmawiającej jego złożenia zastępowane jest orzeczeniem sądowym (art. 64 kc, art. 1047 kpc). Przykładem zmiany treści zobowiązania jest waloryzacja sądowa świadczenia pieniężnego. Jeżeli siła nabywcza pieniądza ulega istotnej zmianie po zawarciu umowy, Sąd może świadczenie pieniężne zwaloryzować. Orzeczenie ma w tym przypadku charakter konstytutywny i jest zdarzeniem rodzącym zobowiązanie, jeżeli chodzi do podwyższenia świadczenia. Ze zmianą treści zobowiązania mamy do czynienia także wtedy, gdy Sąd zmienia wysokość wynagrodzenia przy umowie o dzieło. Orzeczenie sądowe może też prowadzić do wygaśnięcia zobowiązania z taką sytuacją mamy do czynienia np. w przypadku rozwiązania umowy na mocy art. 388 k.c. dotyczącym tzw. wyzysku

4. Decyzje administracyjne jako źródła zobowiązań

Wśród aktów administracyjnych, które rodzą skutki cywilno - prawne, wymienia się dwie kategorie aktów. Po pierwsze takie akty, które prowadzą bezpośrednio do skutku cywilno - prawnego, po drugie takie, które są tylko przesłanką do powstania zmiany lub ustania stosunku cywilno - prawnego, czyli pośrednio prowadzą do skutku cywilno - prawnego. Aktem administracyjnym, tj. decyzją administracyjną, która prowadzi bezpośrednio do powstania skutków cywilno - prawnych jest decyzja o wywłaszczeniu. Może on zapaść wtedy, gdy rzecz, zwłaszcza nieruchomość, wywłaszczana jest dla celów publicznych, np. droga publiczna przez grunt prywatny. W takim przypadku dotychczasowy właściciel traci własność a po stronie nabywcy własności powstaje zobowiązanie do wypłacenia odszkodowania. Podstawą odszkodowania jest decyzja administracyjna, a nie czynność prawna.

Decyzje administracyjne, które są przesłankami stosunku cywilno - prawnego, nie rodzą bezpośrednio zobowiązań cywilno - prawnych ale bez tych decyzji, zobowiązania powstać by nie mogły. Chodzi tu np. o takie decyzje, jak zezwolenie na sprzedaż nieruchomości obcokrajowcowi, czy decyzje nakazującą zawarcie umowy przez dany podmiot z innym podmiotem. (np. przez przedsiębiorstwo państwowe ze spółką czy spółdzielnią).

PRZYRZECZENIE PUBLICZNE

Polega ono na tym, że dany podmiot ogłasza publicznie gotowość wypłacenia nagrody za dokonanie określonej czynności. Ogłaszający gotowość wypłacenia nagrody obowiązany jest dotrzymać przyrzeczenia. Jeżeli w ogłoszeniu nie został określony termin, ani nie zastrzeżony, że przyrzeczenie jest nieodwołalne, to może ono być odwołane. Nie może być jednak odwołane wtedy, gdy przed jego odwołaniem czynność została wykonana. Jeżeli kilka osób spełniło warunki przyrzeczenia każdej należy się nagroda, chyba, że w ogłoszeniu zastrzeżono, że wypłacona zostanie tylko jedna nagroda. W takim przypadku u nagroda przysługuje temu, kto pierwszy zgłosił fakt wykonania czynności a jeśli jednocześnie złożono to nagroda przysługuje teu, kto wcześniej działo wykonał. W razie sporu sąd może dokonać podziału nagrody między wykonawców dzieła.

---