Budowa serca i jego unaczynienie

SERCE - (cor) jest narządem zbudowanym ze swoistego mięśnia poprzecznie prążkowanego. Ma ono kształt spłaszczonego stożka, podstawą zwróconego ku górze.

Dziecko w wieku 2 - 4 lat ma stosunkowo duże serce i wykazuje dużą ruchowość bez zmęczenia.

W okresie pokwitania (14 - 16lat) serce jest zbyt małe w stosunku do całego organizmu i przez to słabe

W wieku 18- 20 lat osiąga normę

KSZTAŁT SERCA

W sercu wyróżniamy:

Podstawę - zwrócona ku górze, ku tyłowi i ku stronie prawej

Koniuszek - skierowany ku dołowi ,przodowi i ku stronie lewej.

Na przeponie spoczywa powierzchnia przeponowa serca. Wypukła powierzchnia mostkowo-żebrowa zwrócona jest ku przodowi. Obydwie powierzchnie oddzielone są od siebie brzegiem prawym i leżą po stronie lewej powierzchnią płucną serca.

Na zew. powierzchni serca znajduje się szereg bruzd, w których leżą naczynia wieńcowe i ich gałęzie odżywiające miesień sercowy

Bruzda wieńcowa oddziela przedsionki od komór.

Bruzdy międzykomorowe przednia i tylna leżą na granicy między prawą a lewą komorą. Powyżej bruzdy wieńcowej znajdują się przedsionki serca. Od każdego z nich odchodzi po stronie bocznej uchyłek o kształcie bardzo spłaszczonego stożka, zwany uszkiem przedsionka. W górnej części przedniej powierzchni serca widzimy głównie pnie tętnicze. Skośnie od strony prawej ku lewej i ku górze przebiega pień płucny. Od strony lewej przylega do niego uszko przedsionka lewe, od tyłu graniczy on z aortą. Początkowy odcinek aorty krzyżuje się z pniem płucnym biegnąc skośnie od strony lewej i dołu ku stronie prawej i ku górze Nieco od tyłu, góry i strony prawej widoczna jest wpadająca do przedsionka prawego żyła główna górna. Żyła główna dolna wpada do przedsionka prawego bezpośrednio po przejściu przez przeponę. Od tyłu przedsionka lewego uchodzą trzy lub częściej cztery żyły płucne.

PRZEDSIONEK PRAWY

Przez ścianę tylna uchodzą do niego żyły główne -górna i dolna. W sąsiedztwie ujścia żyły głównej dolnej widzimy ujście zatoki wieńcowej serca zamykane, półksiężycowatego kształtu zastawką zatoki wieńcowej Na przedniej ścianie przedsionka leży wejście do uszka prawego.

Na powierzchni wew. uszka widzimy przebiegające zazwyczaj równolegle mięśnie grzebieniaste. Na przegrodzie miedzy przedsionkowej znajduje się zagłębienie zwane dołem owalnym.

KOMORA PRAWA

Na przekroju poprzecznym ma kształt półksiężyca.

Światło komory zwęża się stopniowo w kierunku koniuszka serca

Ku przodowi od ujścia przedsionkowo-komorowego prawego widzimy początek pnia płucnego.

W ujściu pnia płucnego widoczna jest zastawka tego pnia, złożoną z trzech płatków półksiężycowatych. Każdy z płatków jedną swoja krawędzią przymocowuje się do ściany tętnicy, a brzegiem wolnym styka się z płatkami sąsiednimi, zamykając światło tętnicy.

Zastawka pnia płucnego pozwala na swobodne przejście krwi do tętnicy podczas skurczu komory zamyka natomiast powrót do komory w czasie jej rozkurczu.

W ujściu przedsionkowo - komorowym prawym znajduje się zastawka przedsionkowo - komorowa prawa albo trójdzielna.

Każdy z jej płatków ma kształt zbliżony do trójkąta.

Jeden bok płatka jest przytwierdzony do pierścienia włóknistego otaczającego ujście ,dwa pozostałe są wolne.

Do wolnych brzegów i dolnej powierzchni każdego płata przymocowane są struny ścięgniste, które drugim końcem łączą się z wierzchołkami mięsni brodawkowatych.

Czynność strun ścięgnistych i mięsni brodawkowatych polega na tym, że nie pozwalają one na wywinięcie się zastawek w kierunku przedsionków podczas skurczu komór.

Na ścianie wew. komory przebiegają w rozmaitych kierunkach beleczki mięśniowe, z których wychodzą mięśnie brodawkowate. Ich liczba przeważnie odpowiada liczbie płatów zastawek.

KOMORA LEWA

Komora lewa (ventriculus sinister) jest dłuższa od prawej. Na przekroju poprzecznym ma ona kształt koła. Między przegrodą komorową a ujściem przedsionkowo-komorowym lewym bierze początek tętnica główna. W ujściu aorty znajduje się zastawka aorty, zbudowana z trzech półksiężycowatych płatków.

Ujście przedsionkowo-komorowe lewe zamyka zastawka dwudzielna (valva mitralis). Jej struny ścięgniste przymocowane są do dwóch silnie rozwiniętych mięśni brodawkowatych. Na powierzchni wewnętrznej komory lewej znajdują się beleczki mięśniowe.

ZASTAWKI

W sercu znajdują się cztery zastawki:

• dwie pomiędzy przedsionkami serca a komorami serca (zastawka dwudzielna-D po stronie lewej i trójdzielna- T po stronie prawej) oraz

• dwie pozostałe (zastawka aortalna - Ao i zastawka pnia płucnego- P) leżące w miejscu wyjścia dużych naczyń krwionośnych (aorta, tętnica płucna) z lewej i prawej komory serca.

Zastawki otwierają się i zmykają bez przerwy w trakcie całego życia człowieka. Ich rola polega na zapobieganiu cofania się krwi z komór do przedsionków oraz z dużych naczyń (aorty, tętnicy płucnej) do komór serca; warunkują one prawidłowy przepływ krwi przez serce.

BUDOWA SERCA

Ściana serca składa się z trzech warstw; są to:

1)nasierdzie {epicardium)

2)mięsień sercowy (myocardium)

3)wsierdzie (endocardium).

Nasierdzie jest cienką błoną surowiczą pokrywającą zewnętrzną powierzchnię mięśnia sercowego wraz z leżącymi na jego powierzchni naczyniami wieńcowymi. Na początkowych odcinkach wielkich naczyń nasierdzie przechodzi w zewnętrzną blaszkę osierdzia.

Mięsień sercowy zbudowany jest z tkanki mięśniowej poprzecznie prążkowanej. Różni się swą budową od mięśni szkieletowych tym, że poszczególne komórki łączą się odgałęzieniami z komórkami leżącymi w sąsiedztwie, tworząc w ten sposób swoistą sieć mięśniową. Włókienka kurczliwe przechodzą przez odgałęzienia do komórek sąsiednich. Wnętrze komórki zajęte jest przez sarkoplazmę z leżącymi w niej jądrami. Na przebiegu włókien mięśniowych widoczne są cienkie, poprzecznie przebiegające, twory, zwane wstawkami. Warstwa mięśnia sercowego jest najgrubsza w obrębie komory lewej, cieńsza w ścianie komory prawej, najcieńsza w przedsionkach. Mięśniówka komór, z wyjątkiem tzw. pęczka przedsionkowo-komorowego nie łączy się bezpośrednio z mięśniówka przedsionków. Na granicy między przedsionkami i komorami znajdują się pierścienie włókniste. Dwa z nich otaczają ujścia przedsionkowo-komorowe, dwa inne ujście aorty i pnia płucnego.

Mięśniówka przedsionków składa się z dwóch warstw.

Warstwa powierzchowna przebiega mniej więcej równolegle do bruzdy wieńcowej serca.

Warstwa głęboka jest oddzielna dla każdego przedsionka. Jedne z włókien tej warstwy zaczynają się i kończą na pierścieniach włóknistych, tworząc pętlę, inne gromadzą się okrężnie wokół ujść żył do przedsionków. Mięśniówka komór składa się z trzech warstw. Włókna mięśniowe warstwy powierzchownej zbiegają od pierścieni włóknistych skośnie ku dołowi. Na koniuszku włókna zawijają się ósemkowato. W tym miejscu powstaje ich charakterystyczny układ, zwany wirem serca. Włókna biegną w dalszym ciągu w kierunku odwrotnym, wchodząc w skład warstwy wewnętrznej ściany komory. Warstwa środkowa jest najgrubsza w komorze lewej. Jej włókna rozpoczynają się i kończą na pierścieniach włóknistych, mając przebieg w kształcie nie zamkniętego koła.

W okolicy ujścia żyły głównej do przedsionka prawego, na granicy między przedsionkiem a komorą prawą, oraz w przegrodzie między komorowej spotykamy skupienia komórek ubogich w miofibryle, przypominające włókna mięśniowe gładkie. Są to komórki mięśniowe przewodzące serca (tzw. włókna Purkinjego). Pierwsze skupienie włókien tworzy węzeł zatokowo - przedsionkowy, drugie - to węzeł przedsionkowo-komorowy. W przegrodzie między komorowej przebiega pęczek przedsionkowo-komorowy. Komórki mięśniowe przewodzące serca tworzą tzw. układ autonomiczny serca, w którym powstają bodźce do jego skurczów.

Wsierdzie

jest cienką, przezroczystą błoną. Składa się ono z cienkiej warstwy tkanki łącznej, pokrytej warstwą płaskich komórek. Wsierdzie pokrywa ściany przedsionków i komór, przechodząc bezpośrednio w błonę wyściełającą wnętrze naczyń. Zastawki zbudowane są z tkanki łącznej włóknistej, pokrytej po obu stronach przez wsierdzie.

WOREK OSIERDZIOWY

Serce umieszczone jest w worku osierdziowym. Osierdzie {pericardium) składa się z dwóch blaszek: zewnętrznej, czyli ściennej, i z wewnętrznej, czyli trzewnej, lub nasierdzia. Między nimi znajduje się szczelinowata przestrzeń, zawierająca niewielką ilość płynu. Blaszka ścienna tworząca worek wsierdziowy przylega do opłucnej śród-piersiowej, do tylnej powierzchni mostka, do przepony i od tyłu do przełyku.

Blaszka trzewna osierdzia (nasierdzie) pokrywa mięsień sercowy wraz z naczyniami wieńcowymi otoczonymi niewielką warstwą tłuszczu, który grupuje się w sąsiedztwie naczyń. Blaszka trzewna przechodzi w blaszkę ścienną na początkowych odcinkach wielkich naczyń serca. W worku osierdziowym znajduje się niewielka ilość płynu, który zapobiega tarciu serca podczas jego pracy.

POŁOŻENIE SERCA

Serce leży w śródpiersiu; od tyłu sąsiaduje z przełykiem, od przodu przylega na pewnej przestrzeni do ściany klatki piersiowej. Po bokach osierdzie ścienne sąsiaduje z opłucną. Po obu stronach między osierdziem a opłucną przebiega­ją nerwy przeponowe. Serce leży asymetrycznie, przy czym jego jedna trzecia znajduje się po stronie prawej, zaś dwie trzecie po stronie lewej. Rzut prawego brzegu serca biegnie wzdłuż prawego brzegu mostka łukiem lekko wygiętym w prawo między II prawym międzyżebrzem a przyczepem do mostka chrząstki VI żebra prawego. Rzut lewego brzegu serca biegnie łukiem wypukłym w lewo. Rozpoczyna się w II lewym międzyżebrzu, kończy w miejscu rzutu koniuszka, tj. w V lewym międzyżebrzu, ok. 1,5 cm na prawo od linii środkowo-obojczykowej lewej. Łącząc ten punkt z przyczepem mostkowym chrząstki VI prawego żebra otrzymamy dolną granicę serca.

Większą część przedniej powierzchni serca pokrywają płuca, dlatego też do przedniej ściany klatki piersiowej przylega tylko niewielka część serca.

W klinice metodą opukiwania można wyznaczyć granice całego serca albo tylko tej jego części, która nie jest przykryta przez płuca. W pierwszym przypadku mówimy o stłumieniu względnym, w drugim o stłumieniu bez­względnym.

Granice serca

Granica	Stłumienie bezwzględne	Stłumienie względne
Prawa	linia mostka lewa	linia mostka prawa
Lewa	1,5 cm przyśrodkowo od linii środkowo-obojczykowej lewej	1,5 cm przyśrodkowo od linii środkowo-obojczykowej lewej
Górna	żebro IV lewe	górny brzeg III żebra
Dolna	trudne do oznaczenia ze względu pochodzące od wątroby u na stłumienie

UNACZYNIENIE I UNERWIENIE SERCA

Serce unaczyniają tętnice wieńcowe prawa i lewa (aa. coronariae dextra et sinistra). Tętnice wieńcowe odchodzą bd wstępującej części aorty tuż powyżej płatków półksiężycowatych. Leżą one pod nasierdziem, otoczone tkanką tłuszczową. Tętnica wieńcowa prawa biegnie w bruździe wieńcowej między uszkiem a przedsionkiem prawym, dostaje się na tylną powierzchnię serca i w bruździe między komorowej tylnej podąża w kierunku koniuszka serca. Tętnica wieńcowa lewa dzieli się na dwie gałęzie: gałąź między komorowa przednia kieruje się ku dołowi, biegnąc w bruździe między komorowej przed­niej; gałąź okalająca biegnie w lewo w bruździe wieńcowej między przedsion­kiem lewym a uszkiem.

Żyły serca uchodzą do zatoki wieńcowej, która biegnie na tylnej powierzchni serca. Żyła wielka serca biegnie początkowo w bruździe między komorowej przedniej, zawraca na lewo wzdłuż bruzdy wieńcowej, a końcowy jej odcinek rozszerza się w zatokę wieńcową. Żyła średnia serca biegnie w bruździe między komorowej tylnej. Żyła mała serca przebiega w prawej części bruzdy wieńcowej. Nerwy serca pochodzą od nerwu błędnego i pnia współczulnego. Gałęzie tych nerwów tworzą splot sercowy.

Budowa serca i jego unaczynienie

5

Anatomia - wykład

II semestr

---