Badania społeczne - zorganizowana działalność, która ma na celu dostarczenie uzasadnionych twierdzeń o zjawiskach społecznych, zawsze dotyczą współczesnych społeczeństw.

Rodzaje badań:

• eksploracyjne - formują hipotezy

• weryfikacyjne - testowanie hipotez

• diagnostyczne - niczego nowego się nie odkrywa, tylko dane zjawisko zaliczamy do istniejących zjawisk

• odkrywcze - pozwalają na odkrywanie nowych zjawisk czy też sformułowania nowych twierdzeń

• opisowe - opis przebiegu danego zjawiska

• eksplanacyjne - wyjaśniają dlaczego przebiegło tak zjawisko

• prognostyczne - w oparciu o nie chcemy sformułować prognozę

• badania, które nie są nastawione na prognozę

• z intencją sprawozdawczą - wnioski z badań dotyczą tylko i wyłącznie przebadanych zjawisk

• z intencją generalizującą - rozszerzamy wnioski na zjawiska, których nie badaliśmy np. badania wyborcze

• deskryptywne - zmierzają do opisu, a nie na ocenę

• ewaluacyjne - nastawione na ocenę zjawisk

• ilościowe - wykorzystuje się metody standaryzowane, wyniki opracowuje się w oparciu o statystykę

• jakościowe - z wykorzystaniem metod o niskim poziomie standaryzacji -budowanie typologii

• teoretyczne - przyczyniają się do budowy teorii

• aplikacyjne - wykorzystywane w celach praktycznych (funkcja praktyczno - celowościowa)

etapy badań:

1. przygotowanie koncepcji badawczej (problematyka badań, opis przedmiotu badań, dobór przedmiotu badań oraz materiałów, które będziemy wykorzystywać)

2. dobór, przygotowanie technik badawczych:

• dobór zjawisk

• otrzymywanie materiału

• opracowanie

dobór zjawisk, z którymi ankieterzy się spotykają

zbieranie materiałów

krytyka, selekcja i wstępne otrzymywanie materiału

właściwe opracowanie materiału (otrzymanie i interpretacja)

przygotowanie (prezentacja, artykuł)

FAZY

1 - 3 przygotowawcza

4 etap - terenowa faza

5 - 7 - faza opracowania

• techniki opracowania materiału są najczęściej opracowywane po zebraniu materiału

• problematyka jest urozmaicona

• w wyniku krytyki, selekcji (duża ilość odrzuconego materiału) wracamy do fazy terenowej

• krytyka i selekcja tworzona jest na początku przygotowania materiału

koncepcja badawcza - ogół ustaleń dotyczących celu, głównych faz i aspektów procesu badawczego z wykorzystaniem wyników włącznie, ustalenia mogą mieć postać twierdzeń, dyrektyw lub pytań. Koncepcja musi zawierać decyzje dotyczące poszczególnych zadań badawczych i te wszystkie ustalenia musza być spójne.

W skład projektu wchodzą:

1. koncepcja badawcza

2. organizacja badań

3. harmonogram prac

4. rozwiązanie kwestii finansowych

W niektórych badaniach nie można zmieniać koncepcji badawczej - badania eksperymentalne. W wywiadach kwestionariuszowych koncepcja może się zmienić. Są też takie badani, w których koncepcja tworzona jest w ogólnych zarysach, a zostaje ona uszczegółowiona w trakcie badań (badania monograficzne społeczności lokalnych)

Koncepcja badań

1. problematyka badań - ogół pytań badawczych, które stawia sobie badacz, na które chcę znaleźć w trakcie badań najlepsze odpowiedzi. Pytania są o dużym stopniu ogólności. Bardzo często są to pytania otwarte, czasami są to pytania o zbiorowość, porównywanie dwóch obiektów, pytania dotyczące zależności-PYTANIA ROBOCZE. Jeśli nasze pytania są zamknięte i sadzimy, że jedna odpowiedz jest bardziej prawdopodobna to nazywamy to HIPOTEZĄ ROBOCZĄ. UZASADNIENIE PROBLEMATYKI - odwołujemy się do funkcji badań (naukowa, humanistyczno obywatelska, praktyczno - użytkowa)

2. aparatura pojęciowa - definicje terminów za pomocą których sformułowane są pytania problemowe. Zawiera procedury, dzięki którym przechodzimy z poziomu teoretycznego na obserwacyjny (przejście ze świata badacza na świat badanego)

• konkretyzacja - wskazanie konkretnych zjawisk występujących w doświadczeniu osób badanych do który badacz zastosuje dany termin

POSTAWA

• behawioralny - jak się zachowujemy wobec postawy

• afektywny - jakie mamy uczucia wobec postawy

• kognitywny - jaka mamy wiedzę na temat postawy

Operacjonalizacja - polega na przełożeniu pytań problemowych na język pytań, w których sformułowane są pytania do respondentów i odpowiedzi.

3. przedmiot badań - ogół konkretnych zjawisk, które są oznaczone przez terminy z aparatury pojęciowej, które występują w pytaniach problemowych i których dotyczą ostateczne wnioski. Jesteśmy zobowiązani do lokalizacji czasowo - przestrzennej. Badacz musi wskazać na jakim terenie i w jakim czasie dotyczyły badania.

4. podstawa źródłowa i techniki otrzymywania materiału - ogół zjawisk z którymi badacz lub wysłannicy wchodzą w bezpośredni kontakt i skąd czerpią informacje na temat badanych zjawisk.

• Źródłami są badane zjawiska

• Źródłami mogą być fragmenty badanych zjawisk

• Źródłami mogą być relacje na temat badanych zjawisk

Źródła:

• Wywołane - zainicjował badacz

• Nie wywołane - bez interwencji badacza

• Utrwalone - zapisane

• Nie utrwalone - miały miejsce raz i nie zostały zapisane

Źródła	Utrwalone	Nie utrwalone
Wywołane	Kwestionariusz ankiet	Wypowiedzi w wywiadach swobodnych
Nie wywołane	Prasa, dokumenty urzędowe, pamiętniki, blogi	Spontaniczne zachowania ludzi

Materiały - wszelkiego rodzaju zapisy, które odnoszą się do badanych zjawisk i znajduję się w dyspozycji badacza (kwestionariusz)

Techniki otrzymywania materiału - sposoby służące do uzyskania materiałów

• Obserwacyjne

• Oparte na komunikowaniu się:

a)bezpośrednim - badany udziela odpowiedzi ustnie

b)pośrednim - badany udziela odpowiedzi pisemnie

Techniki można podzielić również na:

• Wysoki stopień standaryzacji

• Niski stopień standaryzacji

Im wyższy poziom tym identycznie postępujemy z badanymi.

5. inne techniki badań

Techniki badań są utrwalone, ujęte w zapisanych dyrektywach, wzory czynności potrzebne do realizacji poszczególnych badań.

6. metoda badań, jej uzasadnienie i ocena wniosków

Metoda badań - ogól technik i sposobów badawczych zastosowanych w danym badaniu

Uzasadnienie badań - polega na wskazaniu, że w stosunku do danego przedmiotu badań na podstawie danych źródeł i materiału, zebranych, otrzymanych i opracowanych przy pomocy takich a nie innych technik i sposobów badawczych, można udzielić dobrze uzasadnionych odpowiedzi na pytania problemowe.

7. sposób prezentacji wniosków i ich rola - musimy zaplanować w jaki sposób przekażemy rezultaty badań innym badaczom.

Dobór racjonalny - po przebadaniu części populacji (próby) jesteśmy w stanie rezultaty badania rozszerzyć na całą populację (jeżeli tak można zrobić to mówimy o próbie reprezentatywnej).

Dobór losowy - jedyny dobór który ma oparcie w rachunku prawdopodobieństwa i statystyce. Ani badacz ani ankieter nie maja wpływu na to kto się dostanie do próby. Jednostki są losowane wg pewnego schematu, każda jednostka z populacji ma takie same szanse na dostanie się do próby. Da się ono obliczyć i jest większe od 0. Jednostki losuje się z różnego rodzaju spisów lub kartotek, które się nazywa OPERATAMI LOSOWANIA - jeżeli go nie ma to musimy go stworzyć. Musi być:

1. adekwatny - odpowiadać całej zbiorowości, która chcemy badać

2. konkretny - musi zawierać wszystkie jednostki wchodzące w skład populacji

Nie może zawierać powtórzeń - każda jednostka ma występować raz.

Musi być dokładny - nie może zawierać jednostek nieistniejących lub jednostek nie należących do populacji. Musi być wygodny w użyciu, łatwy do wykorzystania.

W tym doborze możemy obliczyć błąd standardowy próby (błąd estymatora, przedział ufności) wynika on z tego, że nie dotarliśmy do wszystkich.

Prawdopodobieństwo popełnienia błędu - poziom ufności.

Najmniejszy poziom to 0,95, później 0,99;0.999.

Im jesteśmy pewniejsi tym jesteśmy mniej dokładni.

Próba założona - osoby wylosowane do badania

Próba zrealizowana - osoby do których dotarliśmy, przebadaliśmy.

Próba rezerwowa - osoby zastępcze, które badamy w sytuacji gdy nie możemy zrealizować wszystkich osób z próby założonej.

Losujemy więcej osób niż nam jest to potrzebne.

Ważenie danych - namnożenie reprezentantów.

Dobór celowy

a) kwotowy - nie ma żadnego uzasadnienia teoretycznego w statystyce, to czy dana jednostka dostanie się do próby zależy od badacza i ankietera, osoby są dobierane ze względu na pewne cechy, a nie losowane.

Etapy przygotowania doboru celowego:

• określenie cech społeczno - demograficznych, które będą interesowały badacza z punktu widzenia przydatności badania

• ustalenie rozkładu tych zmiennych w populacji

• określenie wielkości próby

• odwzorowanie struktury populacji w 1000 osobowej próbie

• ilu ankieterów zatrudnimy w badaniu

b) jednostek przeciętnych - dobiera się najczęściej typową zbiorowości, która reprezentuje inne np.: typowe miasteczko z woj. Mazowieckiego, typową klasę.

c) jednostek o cechach krańcowych - dobiera się ludzi, którzy mają przeciwstawne cechy żeby wyjaśnić różnice

d) dobór parami wg pewnej liczby cech - najczęściej w badaniach eksperymentalnych, wybiera się osoby, a następnie losuje z nich, które będą brały udział w eksperymencie.

e) dobór osób lepiej poinformowanych - eksperci danych dziedzin, liderzy określonych grup

f) dobór lawinowy (kuli śnieżnej, łańcuchowy) - każdy kolejny respondent będzie polecony przez poprzedniego respondenta. Stosowany jest w przypadku gdy chcemy badać interakcje miedzy ludźmi, a także do badania grup zamkniętych.

Dobór losowo - kwotowy

Zaczynamy od losowania struktury, z której dobiera się respondentów wg kwot. Najczęściej są to okręgi wyborcze.

Dobór nieracjonalny - wyników nie można rozszerzyć na inne zbiorowości. Nie jest on reprezentatywny.

Dobór samorzutny - ludzie dobierają się sami, od nich zależy czy wezmą udział w badaniu.

Dobór przypadkowy - to kogo dobierzemy decyduje przypadek, próba nazywa się próbą incydentalną.

Zogniskowany wywiad grupowy (FOCUS GROUP INTERVIEW / FGI / FOCUSY)

W badaniu uczestniczy od 8-12 osób, dobór celowy (dobiera się ludzi podobnych do siebie np: płeć, wykształcenie, poziom zamożności. Ludzi takich dobierają ŁAPACZE, robią to na podstawie kwestionariusza. Grupy są homogeniczne wewnątrz, a pomiędzy heterogeniczni. Badania są płatne, jest to jedyny typ badań gdzie uczestnikom badania płaci się za udział w badaniu. Pracownia gdzie odbywa się takie badanie nazywa się FOCUSEM, natomiast człowiek który prowadzi takie badania nazywa się MODERATOREM.

Zadania moderatora:

• tworzy narzędzie badawcze - pisze scenariusz

• prowadzi dyskusje

• pisze raport z wszystkich Fokus-ów

Cechy moderatora:

• przyjazny przywódca

• zna różnego rodzaju techniki interpersonalne

• ma dobrą pamięć i umie słuchać

• umie podsumowywać, potrafi się wczuć w uczestników badania

• umie napisać raport z takiego badania

W trakcie badania wprowadza się techniki projekcyjne mające na celu rozluźnienie atmosfery. Dzięki nim docieramy do rzeczy które są nieświadomie ukrywane albo o takich które nie chcą nam powiedzieć. Focusy trwają od 1,5-2h.

Techniki projekcyjne:

1. kolaż

2. chiński portret - rozbudowywanie słów

3. personifikacja - np: pytamy się jaką osoba jest kawa Prima

4. animalizacja - wyobrażamy sobie, że dany przedmiot jest zwierzęciem

5. party - np.: jogurt idzie na imprezę

6. train - np.: jogurt jedzie pociągiem

Zastosowanie Focus-ów:

1. technika samodzielna

2. fokusy robi się przed badaniami właściwymi

3. służą do pogłębiania informacji, które uzyskaliśmy wcześniejszymi technikami

Wywiad narracyjny (Fritz Schulze)

Fazy

1. faza wstępna (aranżacyjna) próbujemy zachęcić osobę do badania

2. faza stymulowania narracji - badacz wyjaśnia badanemu cel badania oraz reguły wg jakich się badanie prowadzi. Wywiad narracyjny musi być nagrywany.

3. faza właściwej narracji

• przymus kondensacji - wybieranie tego co jest znaczące, istotne

• przymus wchodzenia w szczegóły

• przymus zamykania formy

• faza pytań badacza

• pytania dotyczące opowieści

• pytania teoretyczne

5. faza normalizacji - pytamy narratora czy ma do nas jakieś pytania

6. transkrypcja wywiadu

Struktury procesowe - staramy się je odszukać w biografii

• biograficzny plan działania - szukamy tych fragmentów, które dotyczą planowania własnego życia przez narratora

• wzorce instytucjonalne przebiegu życia

• trajektoria - jak na jednostkę działają siły zewnętrzne, co się dzieje pod wpływem innych wrażeń

• metamorfozy - radykalna, pozytywna zmiana życia

Wywiad kwestionariuszowy

1. technika o wysokim stopniu standaryzacji - badacz ma identyczną listę poszukiwanych informacji.

• zadajemy respondentom jednolicie brzmiące pytania

• ujednolicone są odpowiedzi spośród których respondenci wybierają właściwą

• ujednolicone są inne wszystkie bodźce stosowane podczas wywiadu

• ujednolicone są wszystkie inne zachowania ankieter

• ujednolicona jest sytuacja i miejsce wywiadu np.: wszystkie wywiady odbywają się w domu respondenta

• ujednolicone są środki techniczne

• wywiad oparty o komunikowanie bezpośrednie - osoba udziela odpowiedzi ustnie

Rodzaje wywiadów:

1. zwykły - wydrukowany na papierze i odczytywany

2. zwykły ze wspomaganiem komputerowym - ankieter przychodzi do respondenta z laptopem z którego czyta pytania i wpisuje odpowiedzi

3. przez telefon

4. ze wspomaganiem komputerowym przez telefon

Etapy przygotowania wywiadu:

1. przygotowanie wersji pilotażowej wraz z instrukcją dla ankietera

2. przeprowadzenie pilotażu

3. analiza wywiadów pilotażowych i przygotowanie ostatecznej wersji kwestionariusza

4. szkolenie ankieterów

5. organizacja pracy w terenie

6. kontrola pracy ankieterów

Badanie próbne prowadzi się na małej liczbie osób. Badania pilotażowe służą do zbadania narzędzia badawczego, czy respondenci rozumieją pytani, czy nie są drażliwe, czy są w dobrej kolejności.

Wersja ostateczna zawiera:

1. kwestionariusz z pytaniami

2. materiały pomocnicze

3. instrukcje dla ankietera

Kwestionariusz składa się z pytań w pewnej określonej kolejności. OMNIBUS - kwestionariusz z kilku dziedzin życia, wszystkie pytania i odpowiedzi są numerowane.

Rodzaje pytań w kwestionariuszu:

1. otwarte - badacz nie wie jaki jest zakres możliwych odpowiedzi

2. zamknięte - badacz wie jaki jest możliwy zakres odpowiedzi

3. półotwarte - badacz wymienił część odpowiedzi, ale ostatni punkt to „inna odpowiedź”

4. pytania prekateryzowane - pytania otwarte dla respondenta, zamknięte dla ankietera

Rodzaje pytań zamkniętych:

1. dychotomiczne - respondent wybiera jedną z dwóch podanych odpowiedzi

2. ze skalą - jest więcej niż 2odpowiedzi, odpowiedzi się wykluczają

• skala słowna - mogą być skalami jednobiegunowymi (skala zaczyna się od 0 wzrasta) i skalami dwubiegunowymi (mamy wyróżnione krańce np.: tak, nie mam zdania, nie)

• skala graficzna

• z kafeterią - mamy więcej niż 2 odpowiedzi, ale odpowiedzi się nie wykluczają, respondent może zaznaczyć więcej niż jedna odpowiedz. Badacz określa ile odpowiedzi może wybrać (ograniczenie najczęściej dotyczy górnej granicy)

Rodzaje pytań ze względu na funkcje jaką pełnią w kwestionariuszu:

1. filtrujące - dzielą nam respondentów na tych którzy maja odpowiadać na nasze pytania i tych których te pytania nie będą dotyczyć. Np.: czy masz dzieci?

Reguła przejścia - przy odpowiedzi na „nie” przechodzimy do pytań następnych

2. buforowe - złagodzenie atmosfery w wywiadzie

3. puste - sprawdzamy czy nasz respondent nas słucha uważnie, przytaczamy zdarzenie które nie miało miejsca

Metryczka - najczęściej występuje na samym końcu, dotyczy spraw społeczno- demograficznych (wykształcenie, stan cywilny, zawód, miejsce zamieszkania). Może tez znajdować się na początku, ale zdarza się to bardzo rzadko. Pytania z metryczki są wymieszane z pytaniami z kwestionariusza.

Instrukcja dla ankietera:

Powinna być pisemna i złożona z 2 części:

• ogólna - przekazuje najważniejsze informacje dotyczące badania, jego problematyki, sposobu zachowania ankietera w trakcie badani, jak odczytywać ma pytania i jak zapisywać odpowiedzi

• szczegółowa - dotycząca sposobu zadawania poszczególnych pytań, wyjaśniająca reguły przejścia oraz sposoby wręczania kart respondenta

Materiały pomocnicze:

1. aranżacja wywiadu

• listy zapowiednie

• formuła aranżacyjna

• materiały stanowiące pomoc dla respondenta

• karty respondenta

• rysunki, wykresy, zdjęcia

3. materiały służące do zdobywania dodatkowych informacji

• ankieta ankietera

• testy psychologiczne

• protokół odmów

• ankiety dla respondentów

4. materiały kontrolujące pracę ankietera

• listy zapowiednie

• ankieta dla ankietera

Listy zapowiednie - listy wysyłanego respondentów około 1-1,5 tygodnia przed właściwym badaniem. Zapowiadają wizytę ankietera (kto i jakie badanie organizuje, sposób doboru respondentów, termin badania, zapewnienie o konfidencjonalności - odpowiedzi nikomu nie zostano ujawnione, oraz informacje gdzie respondent może uzyskać dodatkowe informacje, prosi się respondenta o oddanie listu badaczowi oraz prośba o życzliwe przyjęcie ankietera.

Formuła aranżacyjna - wygłaszamy w chwili gdy spotykamy się z naszym respondentem - przedstawiamy siebie i firmę, krótkie przedstawienie badania, sposób doboru respondentów, zapewnienie o konfidencjonalności, prośba o udzielenie szczerych przemyślanych odpowiedzi. Wszyscy tą formułę musza usłyszeć w tej samej formie.

Karty respondenta - jeśli pytanie jest długie albo ma skale graficzną, to wręczamy respondentom karki z pytaniami. Wręczenie kartki nie zwalnia ankietera z przeczytania pytania.

Techniki zdobywania pisemnych niestandaryzowanych wypowiedzi:

a) techniki pod kontrola badacza

• technika wypracowań szkolnych - prosi się osoby o napisanie wypracowania na określony temat

• technika opisu wg dyspozycji - badacz przygotowuje listę dyspozycji do których badany musi się dostosować

• pisanie pamiętnika na zamówienie badacza, zwracamy się do konkretnych osób, które mają za zadanie na bieżąco opisywać przebieg swojego życia

• sporządzenie opisu życia za namową badacza np.: osoby posiadające autorytet, liderzy grup

b) wypowiedzi samozwrotne

• technika masowych obserwacji - ogłasza się w jak największej ilości środków masowego przekazu, a następnie Ci którzy chcą wypełniają dany opis (co robił, co widział, co czuł i myślał)

• konkurs na pamiętniki

Warunki przeprowadzenia konkursu:

• określamy grupę do której zwracamy się z prośbą o napisanie pamiętnika (grupa jednorodna)

• ogłaszamy konkurs (kto organizuje, komu i do czego będą służyć pamiętniki, zachęcamy ludzi nagrodą, piszemy temat na jaki będzie organizowany konkurs, czasami podajemy dyspozycję, termin do którego należy odesłać pracę, system (Nick), skład jury, kiedy i gdzie zostaną ogłoszone wyniki, kontakt)

Techniki obserwacyjne:

Obserwacja - proces dokonywania spostrzeżeń, który jest celowy, planowy i krytyczny

Typy badaczy:

1. Analitycy - postrzegają szczegóły i mają problemy z wiązaniem ich w całość.

2. Syntetycy - dostrzegają problemy ogólne, przy jednoczesnym niedostrzeganiu szczegółów.

Zawsze obserwujemy zachowania ludzi bądź ich wytwory, nie możemy zaobserwować emocji uczuć.

Obserwacja jest skuteczna gdy obserwator jest z tego samego kręgu kulturowego co badani. Obserwacja najczęściej odbywa się w warunkach naturalnych.

Podział obserwacji:

1. ze względu na stopień standaryzacji

• Kontrolowana (najwyższy stopień standaryzacji)

• Zwykła (niestandaryzowana)

2. ze względu na rodzaj zjawisk

• Wywołane

• Niewywołanie

3. czy badani wiedzą że są obserwowani

• Ukryta

• Jawna (z ukrycia lub z nie ukrycia)

4. długotrwałość obserwacji

• Jednorazowa

• Ciągła (wielokrotna)

5. uczestnictwo badacza

• Uczestnicząca (badacz i jego zachowania wchodzą w skład obserwowanych zjawisk)

• Quasi - uczestnicząca - osoba badacza jest członkiem grupy, ale jej zachowania nie są przedmiotem obserwacji

• Zewnętrzna - ani badacz nie należy do grupy ani nie obserwuje swoich zachowań

Obserwacja zwykła - musi trwać dłuższy czas, wszystkie zaobserwowane zjawiska zapisujemy w dzienniku obserwacji, jest prowadzona w warunkach naturalnych, najczęściej dotyczy zjawisk, które są łatwe do wyodrębnienia w czasie

Przygotowanie do przeprowadzenia obserwacji zwykłej:

1. Ustalenie celu i przedmiotu obserwacji - uświadamiamy sobie problemy, które chcemy badać, oraz wyznaczamy zagadnienia do badania oraz środki badania tych problemów;

2. Wybór sytuacji w której będzie dokonywana obserwacja - wybór miejsca i czasu - określamy sytuacje, które będziemy badać oraz sposoby, za pomocą których do nich dotrzemy;

3. Przygotowanie szczegółowych wytycznych do przeprowadzenia obserwacji (dyspozycje obserwacji) - lista (możliwie szczegółowo sporządzona) zjawisk, na które trzeba zwracać uwagę podczas obserwacji. Jest to rozsądne uszczegółowienie problematyki dążące do sporządzenia listy. Dyspozycje mają ukierunkować obserwatora, informować go o kierunku w jakim ma on dokonywać selekcji spostrzeżeń. Dyspozycje zawierają dyrektywy dotyczące szczegółowych elementów, które trzeba włączyć do obserwacji.

4. Przemyślenie sposobu zachowania się obserwatorów w danej sytuacji - zachowania zależą od tego, czy obserwacja jest jawna, czy ukryta. Przemyślenia wymaga sytuacja wyjścia, zakończenia obserwacji, a także momentu odkrycia przez badanych faktu bycia obserwowanym. Trzeba się zastanowić nad sposobem i miejscem robienia notatek.

5. Przygotowania techniczne, problem działania w terenie - przygotowanie sobie sprzętu, np. magnetofonu, przemyślenie sposobu dokonywania opisu, robienia notatek.

Sprawozdanie z obserwacji:

Podstawą sprawozdania mogą być notatki sporządzane z pamięci, notatki prowadzone na bieżąco lub różnego rodzaju rejestracje.

Każde sprawozdanie składa się z części:

1) Część ewidencyjno-informacyjna:

• Ogólny problem badawczy;

• Cel i przedmiot obserwacji;

• Dyspozycje do obserwacji;

• Opis sytuacji, w której obserwację przeprowadzono;

• Szkic sytuacyjny z zaznaczeniem osób, przedmiotów, osób i miejsca; miejsce w którym znajdował się obserwator;

• Kto był obserwatorem i kiedy sporządzono sprawozdanie, a także kiedy obserwacja była przeprowadzona;

2) Część zasadnicza:

• Opis zaobserwowanych wydarzeń. Najczęściej jest to opis chronologiczny lub opis według dyspozycji;

• Opis dokładny, w którym posługujemy się tzw. zdaniami spostrzeżeniowymi;

• Interpretacje zachowań emocjonalnych badanych osób muszą zawierać gruntowne uzasadnienie w przesłankach do tych zachowań prowadzących;

3) Część oceniająca:

• Z jednej strony jest to ocena merytoryczna, a z drugiej strony metodologiczna;

• ocena merytoryczna: czy udało się nam osiągnąć cel obserwacji, czy uzyskaliśmy dostateczną ilość informacji na badane problemy; musimy ocenić, czy z jakichś powodów wystąpiły braki informacyjne.

• ocena metodologiczna: czy dyspozycje były dobrym narzędziem do prowadzenia obserwacji, czyli czy obserwator nie miał wątpliwości co badać; czy dobrze wybrano sytuacje do obserwacji; czy zaplanowany sposób zachowania obserwatora okazał się skuteczny; opinia, ocena obserwatora na temat tego w jakim stopniu opis jest adekwatny do rzeczywistości; wnioski i sugestie co do dalszych obserwacji podobnego typu.

Obserwacja kontrolowana - pozwala na zliczenie obserwowanych zjawisk, zjawiska wywołane przez badacza, ujednolicona sytuacja badawcza, ale także sposób dokonywania zapisu)

Narzędziem badawczym jest karta obserwacji, podane są na niej dokładne informacje dotyczące zjawisk jakie będziemy obserwować, a także są opisane szczegółowe kategorie zachowań, kogo mamy obserwować i wg jakich zasad mamy wybierać zachowania.

Obserwacja uczestnicząca (długotrwała obserwacja zjawisk nie wywołanych w warunkach naturalnych) - zachowania obserwatora wchodzą w skład zjawisk, obserwacja pozwala na dotarcie do zjawisk do których nikt z zewnątrz by nie dotarł. Obserwacja ma ograniczony zasięg, jest to związane z rolą społeczną. Często zdarza się że zjawiska przez nas obserwowane będą pomijane ponieważ będą dla tak oczywiste, narzędziem badawczym są dyspozycje, materiał jest bardzo bogaty.

Źródła zastane (dane urzędowe) - powstają w procesie życia społecznego, są naturalnym produktem życia społecznego, ich liczba wzrasta wraz ze wzrostem biurokratyzacji. Są zawsze utrwalone.

Źródła zastane można podzielić na kilka kategorii:

I.

• opis rzeczywistości społecznej (źródła pośrednie) - zawsze oceniamy wiarygodność

• fragment życia społecznego (źródła bezpośrednie) - oceniamy ich autentyczność

II. ze względu na stopień standaryzacji

• wysoki stopień standaryzacji

• niski poziom standaryzacji (prasa)

III.

• źródła pierwotne - powstały w wyniku obserwacji zachowań, wypowiedzi, uczestników jakiejś sytuacji

• źródła wtórne - powstały w wyniku opracowań źródeł pierwotnych

IV. miejsce pochodzenia źródeł zastanych

• archiwa rodzinne (metryki urodzenia, świadectwa szkolne, pracy, pamiętniki, albumy ze zdjęciami, listy, kroniki)

• dokumenty znajdujące się w urzędach (statystyki urzędowe, akta w urzędach stanu cywilnego, akta w parafiach, dokumenty policyjne i sądowe, dokumenty w dyspozycji służby zdrowia, dokumenty personalne w różnych instytucjach, dokumenty handlowe, donosy i listy do urzędów)

• dokumenty ogólno-informacyjne i okolicznościowe (książki telefoniczne, adresowe, dokumenty wydane z okazji jakiegoś wydarzenia - plakaty, ulotki wyborcze)

• prasa i inne publikatory

• dane archiwalne

V. dynamika zjawiska

• rejestrują ciągle dane zjawisko (urodzenia)

• dotyczą zjawisk pojawiających się systematycznie co pewien czas (dane dotyczące wyborów)

• dane dotyczące zjawisk pojawiających się w sposób nieregularny (kolejne pielgrzymki papieża, kolejne strajki jakiejś grupy zawodowej)

VI. czego dotyczą

• poziom indywidualny - nie musi to być jednostka ludzka; indywiduum to jednostka zbiorowości - mamy informacje o elementach danego zbioru

• poziom zbiorowości - dane dotyczą danego zbioru, a nie jego elementów; np. diecezja, województwo

VII.

• dane rejestrujące zachowania np.: pójście na wybory

• dane rejestrujące atrybuty (jakiejś cechy) np.: mierzenie i ważenie poborowych

• dane rejestrujące dyspozycje

• dane rejestrujące stany świadomości (dodatkowo

3warstwy interpretacji:

1. analiza treści wypowiedzianych wprost - polega jedynie na rejestracji informacji zawartych w źródłach. Z tych informacji możemy dokonywać interpretacji pewnych zjawisk, których informacje te dotyczą.

2. analiza treści przemilczanych - mogą one być źródłami do wnioskowania o zjawiskach społecznych w źródłach, w których o tych zjawiskach powinna być mowa (założenie badania); są wskaźnikiem (w sytuacji braku danych), że jakieś zjawiska w rzeczywistości nie zaszły; wnioskujemy wówczas z przemilczenia (jest to sensowne, jeśli założenie jest prawdziwe).

3. forma przekazu - analizujemy język, formę

Wykorzystanie źródeł:

• źródła hipotez i problemów badawczych

• wykorzystanie do pośredniej obserwacji zjawisk społecznych

• wykorzystanie danych do opisów społecznych

• sprawdzanie hipotez o zależnościach pomiędzy zmiennymi

• opis normatywny ram życia społecznego

Ograniczenia i trudności w korzystaniu z danych zastanych

• brak istotnych danych zastanych

• nieznajomość istniejących danych

• niedostępność danych

• urzędowy charakter

• nieznajomość okoliczności zapisu

• selektywny charakter danych zastanych

• autentyczność i wiarygodność danych

1. krytyka zewnętrzna źródła - polega to na badaniu ich autentyczności;

2. krytyka wewnętrzna źródła - polegającą na badaniu wiarygodności; stosowaną w odniesieniu do źródeł opisowych; wiarygodny jest ten informator, który dostarcza dużo prawdziwych danych, a także wiarygodny jest ten który miał bezpośredni dostęp do informacji i nie wpływały one na niego żadne czynniki, które spowodowały by chęć okłamania.

---