1. Język

• system znaków prymarnie dźwiękowych, wtórnie również graficznych.

• Służy do porozumiewania się ludzi

a) Język naturalny

• Język powstały na drodze rozwoju historycznego, zróżnicowany geograficznie i społecznie

• Jest on lub był używany jako rodzimy przez członków jakiejś grupy etnicznej

• Synonimem języka naturalnego jest język etniczny

• Przeciwstawia się językom sztucznym (esperanto) i językom formalnym (np. język logiki)

b) Język sztuczny

• Język pomocniczy

• Utworzony w celu porozumiewanie się w określonej dziedzinie wiedzy (np. języki programowania) lub porozumiewania się międzynarodowego

Cechy odróżniające język naturalny od sztucznego:

• Polisemia znaczeń

• W swoim rozwoju podlega powolnym, ale ciągłym zmianom

c) Języki żywe

• Języki używane przez daną społeczność

• Przekazywane w sposób naturalny z pokolenia a pokolenie

d) Języki martwe

• Przestały być używane jako rodzime na co dzień

• Język może wyjść z użycia ze względu na wyparcie go przez inny język

• Może być martwy ze względu na zróżnicowanie dialektów (które dadzą początek innym językom)

• Niektóre języki martwe są nadal używane (łacina)

• Język martwy może zostać „wskrzeszony” jeśli nie wyjdzie zupełnie z użycia (hebrajski)

2. Językoznawstwo - nauka o języku, teoria języka, lingwistyka

• Głównym przedmiotem badań jest język

• Językiem interesują się też inne dziedziny wiedzy (logika, filozofia) ale w nich język jest pobocznym tematem badań

a) Językoznawstwo zalicza się do:

• Semiologii ogólnej (ogólna nauka o znakach) - od czasów Ferdynanda de Saussure'a język definiuje się jako system znaków

• Psychologii - zwolennicy gramatyki transformacyjno-generatywnej opowiadają się z językoznawstwem zorientowanym naturalistycznie i dlatego uwzględniają czynniki psychiczne (to co mówimy zależy od mózgu, a jednocześnie język wpływa na obraz świata

b) Przedmiotem badań językoznawczych jest język naturalny i języki sztuczne, przedmiotu badań nie stanowią natomiast języki formalne ani też inne żadne inne twory (np. język sztuki, muzyki)

c) W językoznawstwie wyróżnia się dwa rodzaje wiedzy o języku:

• Wiedza jasna (implicytna) - nabywa ją dziecko w tzw. ontogenezie (rozwój języka w historii jednostki; w momencie gdy dziecko potrafi ułożyć zdanie, którego wcześniej nie słyszało, powiemy, że nauczyło się mówić). Pozwala na tworzenie własnych i rozumienie cudzych wypowiedzi; nie musi być uświadomiona.

• Wiedza wyraźna (eksplicytna) - zbiór sądów, które jesteśmy w stanie sformułować na temat naszej wiedzy jasnej (wiedza wywnioskowana przez nas na podstawie obserwacji własnych i cudzych wypowiedzi językowych)

d) Wypowiedzi językowe są w językoznawstwie określane mianem tekstu

Tekst (fizyczny przejaw języka)

System językowy (język, wiedza jasna)

- byt konkretny, który można zaobserwować za pomocą zmysłów; zachodzi w określonym miejscu i czasie - byt indywidualny, jednostkowy - tworzony jest przez konkretnego człowieka w konkretnej, niepowtarzalnej chwili - byt momentalny, nietrwały, powstaje w określonym momencie i trwa zazwyczaj dość krótko - może powstać tylko dlatego, że jego twórca ma językową wiedze jasną (zna język - zbiór powiązanych ze sobą reguł konstruowania tekstu

- byt abstrakcyjny - nie można go zaobserwować za pomocą zmysłów bezpośrednio; abstrahuje od konkretnego użycia (tekstu), stanowi model uogólnionych wzorców zachowań językowych - byt społeczny - jego nosicielami są wszyscy ludzie mówiący danym językiem, istnieje w psychice wielu ludzi, co warunkuje porozumienie - byt trwały, przekazywany z pokolenia na pokolenie, podlega ewolucji (zmiany w systemie zachodzą bardzo wolno) - powstaje w bardziej złożonych okolicznościach

e) Między tekstem a językiem istnieją ścisłe związki i uwarunkowania. U podstaw niezliczonej ilości tekstów leży system językowy, stanowiąc rację bytu dla tekstu.

• Jeżyk istnieje o tyle, o ile realizuje się w tekście

• Tekst (zjawisko konkretne) i język (twór abstrakcyjny) wzajemnie się warunkują i mogą być uznawane za dwie strony tego samego zjawiska, które za de Saussur'em nazwiemy mową

Mowa = tekst + język

• Język nie jest nam dany do obserwacji bezpośrednio, a więc wiedza wyraźna budowana przez językoznawców nie jest równoznaczna z wiedzą jasną; może być tylko przybliżonym jej wyobrażeniem

• Model systemu językowego - budowany przez językoznawców przybliżony obraz systemu językowego

3. Funkcje języka:

• komunikatywna (następuje za pomocą sygnałów akustycznych). Znaki te są zbiorem uporządkowanym i wzajemnie łączą ważne elementy (wzajemnie współdziałają i wzajemnie się warunkują)

• funkcja przedstawiająca (reprezentatywna, symboliczna, denotacyjna, referencjalna) jest to relacja, która łączy znaki językowe z przedmiotami i zjawiskami świata zewnętrznego, do których znaki językowe odsyłają.

• Funkcja ta implikuj wyjście języka na zewnątrz i powiązanie go ze światem realnym obiektywnie obserwowalnym

• Stanowi warunek konieczny funkcji komunikatywnej

• Za pomocą znaków są reprezentowane zjawiska realne

• Jest relacją kodu językowego z rzeczywistością namacalną

• ekspresywna (emotywna)

• polega na „zdradzaniu” za pomocą języka pewnych przeżyć emocjonalnych lub cech nadawcy

• chodzi tu o konwencjonalne elementy języka (wykrzykniki typu: fuj!), formy zdrobnień, zgrubiające i tryb …

• impresywna

• za pomocą wyrażeń językowych możemy wywierać nacisk na słuchacza w celu oddziaływania na jego zachowanie (np. kiedy każemy komuś coś zrobić); szczególnie w zdaniach rozkazujących

• fatyczna

• służy do ustalanie i podtrzymywania kontaktu między nadawcą i odbiorcą (np. „słuchaj”, „aha”, „mhm”)

• poetycka

• wiąże się z samą budową tekstu (gra słów, brzmienie, piękno)

• metalingwistyczna

• polega na skoncentrowaniu się na języku jako kodzie (kiedy pytamy o kwestie gramatyczne, znaczenie wyrazu

4. Znak - każdy element rzeczywistości (przedmiot materialny, właściwość tego przedmiotu lub jakieś wydarzenie postrzegalne, np. czynność), który jest nośnikiem jakiejś dodatkowej treści, czyli informuje nas o czymś różnym o d siebie, tzn. o czymś, czego bezpośrednio nie ma w tym znaku (np. chmura → deszcz)

1. istotą znaku jest ścisłe połączenie dwóch zjawisk:

• formy oznaczającej

• treści oznaczającej

2. każdy znak ma więc dwie strony

• stronę znaczącą (formę)

• stronę znaczoną (treść)

3. każdy znak musi spełniać dwa warunki, żeby być znakiem

• musi być postrzegalny przez zmysły

• musi spełniać funkcję porozumiewawczą

4. znaki różnią się między sobą jakościowo

5. znaki klasyfikują się na podstawie dwóch kryteriów:

• ze względu na rodzaj kanału informacyjnego, przez który przechodzą (tyle rodzajów znaków ile zmysłów)

• ten sam kod może być realizowany za pomocą innych kanałów

• kod językowy realizowany jest przez kilka subkodów w zależności od kanału, którym do nas dociera

• znaki przekazuje się za pomocą sygnalizacji (znaki nietrwałe, uporządkowane w czasie, np. mówienie) lub notacji (znaki trwałe, uporządkowane w przestrzeni)

• znaki wzrokowe (przemijające - mowa mimiczna; trwałe - pismo)

• znaki węchowe

• znaki słuchowe (wokalno-audycyjne)

• znaki dotykowe

• znaki smakowe

• ze względu na ich funkcję i strukturę

Znaki

1. symptomy (objawy) - znaki naturalne (np. zjawiska przyrody - chmura). Nie mają świadomego myślącego nadawcy. Funkcja znakowa jest dla nich wtórna i uboczna, są znakami niezwrotnymi (tylko dla odbiorcy, sygnał kierowany jest tylko do odbiorcy, nigdy od odbiorcy)

2. sygnały właściwe - tworzą kod dwustronny; relacja nadawca - odbiorca. Są świadomie kierowane przez ludzi w celu porozumiewania się. Nadawca i odbiorca wiążą te znaki z identyczną funkcją. Są zwrotne (naprzemienny podział ról odbiorca-nadawca), celowe (funkcja znakowa jest w nich podstawowa)

• apele (nie odnoszą się do świata zewnętrznego. Mają tylko wywołać określone zmiany w psychice i w zachowaniu odbiorcy (taniec baletowy, muzyka)

• sygnały semantyczne - odsyłają odbiorcę do jakiegoś zjawiska otaczającego świata. Oznaczana przez nie treść to wyobrażenie jakiegoś zjawiska zewnętrznego. Treść ta powtarza się u wszystkich członków danej społeczności.

• Obrazy - sygnały semantyczne umotywowane. Umotywowane są te, w których cechy formy (np. Obraz, fotografia) są umotywowane cechami treści

• sygnały arbitralne - są diakrytyczne, znaczące (diakryt - jednostka różnicująca znaki). Znaki arbitralne są powtarzalne, stanowią za każdym razem powielenie tej samej umowy. Są dwukierunkowe (przyjmujemy je i możemy je nadać)

• jednoklasowe (zamknięte, nieproduktywne, np. znaki drogowe) ilość znaków określona i ograniczona, znaki te są nie podzielne na mniejsze elementy. Każdy znak ma z góry określone znaczenie. Za pomocą tych znaków nie przekażemy nowej treści

• dwuklasowe (np. język naturalny) otwarte i produktywne. Na systemy dwuklasowe składają się dwa rodzaje znaków: znaki proste (sygnały słowne) - odsyłają do zjawisk świata zewnętrznego, ich liczba, choć bardzo duża, jest jednak skończona, zdania - są kombinacją znaków prostych, ta klasa jest otwarta i produktywna; łączenie znaków prostych w znaki złożone odbywa się na podstawie określonych reguł, tj gramatyki (która pozawala na komunikowanie treści złożonych oddalonych w czasie i przestrzenie, na wypowiadanie i rozumienie zdań, których się nigdy nie słyszało)

• bezfonemowe

• fonemowe

6. główne cechy znaków językowych

• sygnały celowo i świadomie wytwarzane w celu porozumiewania się

• sygnały semantyczne, gdyż odsyłają do elementów świata zewnętrznego

• sygnały arbitralne (konwencjonalne). Gdyż brak tu naturalnego związku między formą znaku a jego treścią

• system dwuklasowy (ma charakter foniczny tzn. określone cech akustyczne służą do odróżnienia znaków, więc pełnią funkcję diakrytów)

*różne kombinacje tych cech tworzą fonemy

• ciągi fonemów różnią się od siebie ilością, jakością lub uporządkowaniem fonemów

• fonemom w języku mówionym odpowiadają litery w języku pisanym

• w języku naturalnym wyróżnia się okazy i typy

• okazy - konkretny fizyczny obiekt, stanowiący egzemplarz danego typu; nie występują w tekstach

• typy - typ to grupa okazów o określonych cechach; okazy reprezentują w tekście odpowiadające im typy; typy są abstrakcyjne, tzn. niematerialne, co nie znaczy, że nierealne; typy nie występują w tekstach. Typy istnieją w świadomości mówiących, czego dowodem jest zdolność posługiwania się językiem,

np. lala→cztery okazy (cztery litery)

→dwa typy (dwa okazy typu „a”, dwa okazy typu „l”)

fonem = typ

głoska = okaz

5. Synchronia i diachronia w językoznawstwie

1. Językoznawstwo synchroniczne - badanie stanu danego języka w określonej epoce, w jakimś wybranym przez nas momencie, np. gramatyka współczesnego języka polskiego albo gramatyka polska w XIII w.

2. Językoznawstwo diachroniczne - interesuje się zmianami jakim uległ język, obserwuje dzieje, ewolucję języka (np. gramatyka historyczna języka polskiego

• Podziału dokonał de Sausser, który postulował badanie synchroniczne jako bardziej skuteczne. Rozróżnienie między synchronią i diachronią porównał do gry w szachy (jeśli każdy ruch się analizuje - analogia do diachronii, jeśli w danym momencie opisuje się położenie figur - analogia do synchronii)

• Nie należy utożsamiać językoznawstwa synchronicznego z językoznawstwem współczesnym

6. Rodzaje językoznawstwa

1. Językoznawstwo opisowe - charakteryzuje gramatykę, semantykę konkretnych wybranych języków

• Podstawą opisu są konkretne teksty z danego języka (językoznawstwo empiryczne)

• Może zajmować się jednym językiem (szczegółowe, poszczególne) - nie odwołuje się do faktów z innych języków, nie porównuje.

• Językoznawstwo historyczno-porównawcze - diachroniczne, stawia sobie za cel opis rozwoju języka na podstawie zabytków i porównania uzyskanych danych z faktami z innych języków pokrewnych; dąży się tu do ustalenia cech wspólnych; językoznawstwo ma przede wszystkim charakter teoretyczny

• Językoznawstwo kontrastywne (konfrontatywne) - opisuje więcej niż jeden język, szuka różnic a nie cech wspólnych między językami, analizowane języki nie muszą być do siebie podobne; ma charakter użytkowy

2. Językoznawstwo teoretyczne (ogólne) - różne od językoznawstwa opisowego, powstało po to, by zapewnić teoretyczne narzędzie (teoria lingwistyczna) dla badań językowych, opisowych

• Bada funkcjonowanie języka jako zjawiska właściwego człowiekowi, w oderwaniu od konkretnych języków etnicznych

• Jest ze swojej natury ahistoryczne, a do badań próbuje podejść z jakąś hipotezą na temat cech wspólnych wszystkich języków, czyli tzw. Uniwersaliów językowych (powszechników). Zakłada się więc, że wszystkie języki świata wykorzystują dźwięki wydawane przez człowieka, za pomocą strun głosowych, a tym samym każdy język ma strukturę fonologiczną.

Przykłady uniwersaliów:

• Wszystkie języki ludzkie - charakter foniczny

• Opozycja między samogłoską i spółgłoską

• Niektóre cechy dystynktywne (te najbardziej skontrastowane, np. opozycja i:a:u)

• Niektóre kategorie gramatyczne (np. rzeczownik, czasownik)

• Pojęcie „zdania” jest (rzekomo) wrodzone

• Dwuklasowość systemu językowego i jego kreatywność

*Wokół uniwersaliów toczy się spór (które cechy są uniwersalne, a które nie)

• Językoznawstwo ogólne zajmuje się typologią języków świata, a więc klasyfikacją języków świata z punktu widzenia ich budowy według wybranej cechy bez względu na związki historyczne i geograficzne

• Języki stypologizowano według rodzin, grup i podgrup (np. język polski należy do rodziny języków indoeuropejskich, grupy słowiańskich, podgrupy zachodniosłowiańskich)

3. Językoznawstwo wewnętrzne (właściwe) - nauka ściśle teoretyczna, bada samą budowę języka, opisuje relację język - tekst

4. Językoznawstwo zewnętrzne - zajmuje się stosunkiem języka do innych zjawisk, tj. kultura, zróżnicowanie społeczne. Ma charakter interdyscyplinarny („spogląda” na język z perspektywy innych nauk)

• Psycholingwistyka - bada procesy psychiczne zachodzące u nadawcy i odbiorcy w trakcie mówienia, rozumienia i nabywania języka. Psycholingwiści zajmują się badaniami nad ontogenezą, przyswajaniem języków obcych, zagadnieniom dwujęzyczności, badaniem języków zwierząt, konfrontowaniem ich z mową ludzką, badaniami nad afazją (zanik mowy w wyniku urazu mózgu) i jej leczeniem.

• Socjolingwistyka - bada rolę języka w społeczeństwie oraz współzależność zjawisk językowych i struktury społecznej; rozpatruje rozwarstwienie językowe w stosunku do rozwarstwienia społecznego. Socjolingwistyka powstała ok. 1950 roku w USA, ale już w XIX w. w Europie zajmowano się dialektologią (geograficzne zróżnicowanie języka ludności wiejskiej; ostatnio opisuje też relacje między dialektami - nowe gwary mieszane).

• Etnolingwistyka (lingwistyka antropologiczna lub kulturowa) - bada związki między językiem a kulturą społeczności, która danym językiem mówi (np. całowanie ziemi w miejscu, w którym dawno się nie było: w Polsce ziemia = sacrum)

• Każdy język faworyzuje określony sposób postrzegania świata; psychika człowieka jest ukształtowana przez język.

• psycholingwiści badają metaforykę języka

• nie jesteśmy w stanie wyjść poza schematy językowe

• podobna problematyką zajmuje się stylistyka, bada środowiskowe zróżnicowanie języka i wykorzystywanie tego języka dla celów artystycznych

7. DZIAŁY JĘZYKOZNAWSTWA

1. Syntaktyka językoznawcza (gramatyka)

• Fonologia - ustala inwentarz fonemów, bada opozycje fonologiczne

• Morfonologia - dział gramatyki opisowej zajmujący się obocznością głosek w formach wyrazowych

• Morfologia - dział gramatyki, którego przedmiotem jest opis budowy leksemów (wyrazów, które zbudowane są z przynajmniej jednego morfemu)

• Fleksja - przedmiotem fleksji jest opis budowy i określenie funkcji wszystkich form leksemu. Przedmiotem fleksji są wyrazy skonstruowane odpowiednio wg. wzorców odmiany

• Słowotwórstwo - ustala relacje pomiędzy leksemami, biorąc pod uwagę ich treść i formę (ukazuje więc ono, że leksem „kot” i leksem „kotek” zawierają wspólny morfen „kot” który jest podstawą słowotwórczą dla leksemu „kotek”. Leksem „kotek” zawiera nad to morfen -ek-, który jest formantem słowotwórczym)

• Składnia - zajmuje się budową zdań

Semantyka językoznawcza - nauka o znaczeniowej stronie języka, bada treść znaku. Dla współczesnych semantyków - lingwistów „znaczenie” jest pojęciem pierwotnym, niedefiniowalnym pierwotnie wyczuwalnym.

• Oznaczanie - odniesienie wyrazu językowego do poszczególnych obiektów

• Celem semantyki jest wyjaśnianie znaczeń językowych

• Semantyka opisuje znaczenie frazeologizmów (ustalone połączenia wielosegmentowe, znaczeniowo niepodzielne)

3. Pragmatyka językoznawcza - dział językoznawstwa zajmujący się znaczeniem języka i szeroko rozumianego kontekstu w procesie komunikacji. Przedmiotem zainteresowania pragmatyki jest sposób użycia języka jako narzędzia porozumiewania się, cel tego użycia oraz jego skuteczność. W rozważaniach o pragmatyce mieszczą się również intencje nadawcy, jego zachowanie, a także rola czynników pozajęzykowych. Pragmatykę językową określić można jako dziedzinę badającą akty mowy, etykietę językową oraz tekst jako wynik aktu komunikacji.

• Twórcą praktyki językowej jest Austin

• Austin dzieli wyrażenia językowe na:

• konstatywy ( wyr. opisujące rzeczywistość)

• performatywy ( wyrażenia wykonawcze , które zawierają w sobie zarówno działanie nadawcy, np. obietnica, prośba, rozkaz, jak i wyrażające sposób oddziaływania na odbiorcę)

• Akty mowy wg Austina:

• Lokacyjny ( przekazujący znaczenie)

• Illokucyjny (ukazujący działanie nadawcy)

• Perlokucyjny ( wyrażający sposób oddziaływania nadawcy na odbiorcę)

• oraz akty mowy:

• bezpośrednie (takie, w których nie można doszukać się ukrytej treści)

• pośrednie (takie, z których można odczytać dodatkową treść illokucyjną)

• Koncepcje twórców mowy wywarły duży wpływ na pragmalingwistów

• Reguły konwersacyjne w konstruowaniu poprawnej wypowiedzi (Grice'a):

• Ilości

• Jakości

• Odniesienia

• Sposobu

8. NAUKI POMOCNICZE JĘZYKOZNAWSTWA

1. Pedagogika językowa - metodyka nauczania języków

2. Glottodydaktyka - edukacja językowa; metoda przygotowująca dziecko do nauki czytania i pisania

3. Językoznawstwo normatywne - problemy poprawności językowej; propaguje poprawność językową

4. Leksykografia - nauka zajmująca się metodami tworzenia słowników i encyklopedii oraz opracowywaniem haseł i sposobem ich objaśniania

5. Logopedia - nauka o kształtowaniu właściwej mowy w okresie jej rozwoju i jej doskonaleniu w późniejszym okresie (logopedia ogólna), a także o usuwaniu różnego rodzaju wad i zaburzeń mowy (logopedia specjalna); fonetyka stosowana

9. Gramatyka:

1) zbiór reguł służących do tworzenia znaków złożonych

2) dział językoznawstwa, który opisuje te reguły

• Szerokie rozumienie - wszystko co jest przedmiotem językoznawstwa

• Węższe rozumienie - odnosi się do morfologii i składni (wyklucza się fonetykę, fonologie i słowotwórstwo)

10. Prenaukowe sądy o języku - szkoły językoznawcze

1. Naturaliści głosili pogląd, że forma nazw jest zdeterminowana przez rzeczywistość

2. Konwencjonaliści uważali, że formę nadaje się nazwom na mocy konwencji

↓↓

Powszechnie przyjmuje się, że znaki języka mają charakter konwencjonalny

3. Podział wyrazów przez Arystotelesa

• Nazwy (imiona, rzeczowniki)

• Predykaty (słowa, czasowniki)

• Funktory (spójniki)

11. językoznawstwo jako nauka powstało w XIX w.

1. Językoznawstwo historyczno - porównawcze (XIX w.)

• Cel: opis rozwoju języka na podstawie zabytków językowych

• Porównuje dane z jednego języka z faktami z innych języków; dąży do ustalenia cech wspólnych

• Młodogramatycy sformułowali szereg zasad rozwoju języków, które nazwali prawami językowymi, które są sądami ogólnymi

• Językoznawcy historyczno - porównawczy wierzyli, że wyłącznie na podstawie zdań obserwacyjnych można dojść do wniosku, iż podobne dzisiaj języki musiały pochodzić od wspólnego języka - języka przodka. Język ten ulegał przemianom godnie z prawami językowymi i w ten sposób powstawały nowe języki, należące do wspólnej rodziny.

2. Strukturalizm - kierunek werifikacystyczny (tworzenie nauki powinno się zaczynać od postawienia hipotez w postaci zdań ogólnych, a te następnie należy potwierdzić za pomocą zdań obserwacyjnych.

• Prekursorami strukturalizmu byli polscy uczeni Jan Baudouin de Courtenay i Mikołaj Kruszewski, którzy postulowali przede wszystkim rozgraniczeni pomiędzy statycznym i dynamicznym sposobem patrzenia na zjawiska językowe. W patrzeniu statycznym należało ich zdaniem oddzielić język (jako abstrakcyjny zestaw elementów) od konkretnego mówienia

• Za twórcę paradygmatu strukturalistycznego uważany jest Ferdynand de Saussure (jego uczniowie w 1916 r. opublikowali notatki z wykładu „Kurs językoznawstwa ogólnego”):

MOWA
Język	Mówienie
-abstrakcyjny -społeczny -trwały	-konkretne -indywidualne -nietrwałe (momentalne)

• Rozróżnienie synchronii i diachronii w językoznawstwie

• Znak językowy jest bytem dwoistym (warstwa znacząca i znaczona)

• Pojęcia w każdym języku są arbitralne (nie są „dane z góry”)

• Każdy język, świat pojęć organizuje odmiennie

• Znak językowy ma charakter arbitralny a nie naturalny (nie ma związku miedzy formą a treścią, są raczej konwencje)

• Pomiędzy znakami w systemie zachodzą dwa rodzaje związków: syntagmatyczne i paradygmatyczne

• Szkoły nawiązujące do strukturalizmu:

• Szkoła praska (system językowy składa się z elementów, z których każdy spełnia w procesie komunikacyjnym określoną funkcję. Każdy element systemu pozostaje w opozycji do innych elementów)

• Dystrybucjonizm amerykański (językoznawstwo opisowe; przez dystrybucję należy rozumieć zbiór otoczeń - kontekstów, w jakich dany element tekstowy występuje w tekstach

• Glossematyka

3. Generatywizm (około 1957 r.)

• Falsyfikacjonizm - paradygmat nauki, który zakłada, iż na początku naukowiec stawia hipotezę, tj. formułuje zdanie ogólne, które po krótkotrwałej procedurze weryfikacji pozytywnej należy poddać procedurze falsyfikującej (hipoteza naukowa „obowiązuje” więc dopóty, dopóki się jej nie sfalsyfikuje. Po sfalsyfikowaniu należy utworzyć nową hipotezę, w której uniknie się błędów poprzedniczki)

• Generatywizm to taki paradygmat, w którym:

1. Wychodzi się od przekonania, że zdania języka naturalnego powstają w wyniku łączenia lub przekształcania jednostek niższego rzędu

2. Utrzymuje się, że językoznawca powinien naśladować twórców systemów dedukcyjnych (od ogółu do szczegółu)

3. Należy budować gramatykę, która nie tylko analizuje zdania tekstowe, ale pozwala na tworzenie nowych zdań

4. Gramatyka generatywna powinna generować nieskończony zbiór zdań ze skończonej liczby reguł

Noam Chomsky - twórca gramatyki generatywno-transformacyjnej

• Zwrócił uwagę na twórczy aspekt języka

• Wysunął tezę o wrodzoności języka - człowiek rodzi się wrażliwy na język

• Nawiązał do de Saussuer'owskiego podziału na system i tekst, ale u niego to kompetencja językowa (wiedza jasna o tym jak tworzyć zdania) i wykonane językowe (konkretne użycie języka)

4. Kognitywizm

• Jako odbicie w językoznawstwie paradygmatu postmodernistycznego, jest paradygmatem niejednorodnym (eklektycznym)

• Zadaniem nauki jest zrozumienie (a nie wyjaśnienie)

• Podstawowym zadaniem językoznawstwa jest dla kognitywistów opis metaforyki języka naturalnego, która wpływa na sposób widzenia świata przez użytkowników tego języka

• Kognitywiści rezygnują z kategorii opisu językoznawczego, które bazują na podziale logicznym i klasyfikacji - proponują w zamian kategorie typologiczne, korzystając przy tym z psychologicznej koncepcji prototypów.

• Klasyfikacja - podział wielostopniowy, adekwatny i rozłączny

• Typologia - podział wielostopniowy, adekwatny, nierozłączny

• Kognitywiści nie negują konwencjonalności języka, dostrzegać chcą jednak w każdym jego elemencie (nawet w fonetyce) symboliczności (związku z rzeczywistością, którą ten język opisuje)

• Językowy obraz świata można odczytać z faktów językowych (tj. cech fleksyjnych, słowotwórczych, frazeologicznych)

↓↓

Cechy te pokazują swoiste dla danego języka sposoby widzenia świata, panujących w nim hierarchii i akceptowanych w nim wartości

• Człowiek nie tylko używa wyrażeń metaforycznych, ale też metafory przyczyniają się do postrzegania i konceptualizacji (ujmowania) świata przez człowieka.

7

---