Prawo Ficka, Biologia


Zjawisko dyfuzji polega na przemieszczaniu się cząsteczek z obszaru o wyższej ich koncentracji (ilości cząsteczek przypadającej na jednostkę objętości) do obszaru o niższej koncentracji. Proces ten prowadzi do wyrównywania koncentracji (w roztworach - stężeń) cząsteczek. Przyczyną występowania dyfuzji jest chaotyczny, termiczny ruch cząsteczek. Jeśli w danym obszarze znajduje się więcej cząsteczek aniżeli w jego otoczeniu, to przy chaotycznym ruchu większa ich ilość opuszcza ten obszar aniżeli do niego wchodzi. Wypadkową ilość cząsteczek (n) przechodzących przez jednostkę powierzchni (S) w jednostce czasu (t) nazywamy strumieniem dyfuzyjnym.

(1)
J
D = n/St

Zgodnie z prawem Ficka wielkość strumienia dyfuzyjnego jest wprost proporcjonalna do gradientu stężenia dyfundującej substancji. W przypadku jednowymiarowym (dyfuzja zachodzi wzdłuż prostej) gradient stężenia jest równy ilorazowi różnicy stężeń (dc) pomiędzy dwoma punktami i odległości między nimi (dx).

(2)
J
D = -D dc/dx

Współczynnik proporcjonalności (D) w równaniu (2) nazywany jest współczynnikiem dyfuzji danej substancji. Zależy on od rodzaju dyfundującej substancji, rodzaju ośrodka w którym zachodzi dyfuzja oraz od temperatury.
Jeśli cząsteczki posiadają wypadkowy ładunek elektryczny (są jonami) to o ich rozmieszczeniu w roztworze będzie decydowała nie tylko dyfuzja lecz również ruch pod wpływem pola elektrycznego. Wędrówkę jonów pod wpływem pola elektrycznego nazywamy
migracją. Dzięki oddziaływaniu cząsteczek ze środowiskiem prędkość migracji jest stała i zależy przede wszystkim od takich czynników jak ładunek jonów, natężenie pola elektrycznego oraz temperatura. W przypadku jednowymiarowym migracyjny strumień jonów opisany jest następującym równaniem:

(3)
J
mig = (DczF/RT) dV/dx

gdzie D jest współczynnikiem dyfuzji, c - stężeniem jonów, z - ilością ładunków elementarnych przenoszonych przez jeden jon, F - stałą Faraday'a, dV/dx - gradientem potencjału elektrycznego (natężeniem pola).
Gdy w rozpatrywanym układzie występuje zarówno różnica stężeń jonów jak i różnica potencjałów elektrycznych to wówczas strumień jonów będzie "złożeniem" procesu dyfuzji i migracji. Mówimy wtedy o występowaniu
strumienia elektrodyfuzyjnego.
Szczególna sytuacja ma miejsce, gdy pole elektryczne działa na jony w kierunku przeciwnym do kierunku strumienia dyfuzyjnego. Wpływa ono wówczas hamująco na ruch jonów i możliwa jest sytuacja w której pole elektryczne zablokuje strumień dyfuzyjny. Będziemy mieli wówczas do czynienia z tzw.
równowagą Nernsta. Wartość napięcia przy którym dochodzi do równowagi wyliczyć można z warunku równości strumieni: dyfuzyjnego (2) i migracyjnego (3).

Transport aktywny
Dokomórkowy i odkomórkowy transport różnorakich substancji jest jedną z najważniejszych funkcji błon komórkowych. Jeśli transport danego składnika nie wymaga nakładu energii (odbywa się on na skutek np. z różnicy stężeń) to nazywany jest transportem biernym. Najmniej skomplikowanym przypadkiem transportu biernego jest dyfuzja prosta, opisywana równaniem Ficka. Wynika z niego, że wielkość strumienia dyfuzyjnego danej substancji jest proporcjonalna do różnicy stężeń tej substancji w poprzek błony.
Kolejnym typem błonowego transportu biernego jest dyfuzja ułatwiona (nośnikowa). W tym przypadku cząsteczki transportowanej substancji przenikają przez błonę po utworzeniu kompleksu z nośnikiem. Rola nośnika polega na ogół na umożliwieniu przenikania danej cząsteczki przez błonę - klasycznym przykładem jest tu walinomycyna, która tworzy hydrofobową otoczkę wokół jonów potasu i umożliwia w ten sposób ich przechodzenie przez hydrofobowe wnętrze błony. Transport nośnikowy może być związany z ruchem kompleksów cząsteczka-nośnik w poprzek błony, ale możliwa jest także sytuacja w której nośnik wiąże substancję transportowaną po jednej stronie błony, zmienia konformację i następnie uwalnia przeniesione cząsteczki po drugiej stronie błony. Choć pojedyncze cząsteczki transportowane są dzięki nośnikowi szybciej niż bez niego, to jednak wielkość całkowitego strumienia jest ograniczona przez liczbę cząsteczek nośnika. Z tego powodu przy dużych różnicach stężeń strumień substancji przestaje zależeć od gradientu stężenia i utrzymuje się na stałym poziomie (ulega nasyceniu).
Szczególnymi przypadkami transportu nośnikowego są symport i antyport. W przypadku symportu cząsteczki dwu różnych substancji są transportowane jednocześnie (przez ten sam nośnik) w tą samą stronę, w antyporcie każda z nich przenoszona jest w przeciwną stronę. Systemy antyportu nazywane są także mechanizmami wymiany.

0x01 graphic

Transport aktywny


Transportem aktywnym nazywamy transport substancji wymagający nakładu energii. Zachodzi on zawsze z udziałem wyspecjalizowanych struktur błonowych (białek inegralnych) sprzęgających transport z procesem uwalniania energii. Źródłem energii bardzo często jest hydroliza ATP i dlatego białka biorące udział w tym procesie traktowane są jako enzymy posiadające własności ATPazy.
W większości przypadków transport aktywny odbywa się wbrew różnicy stężeń danej substancji (w stronę większego stężenia) i w związku z tym mechanizmy tego transportu często nazywane są "pompami". Dobrze poznanym przykładem takiego mechanizmu jest pompa sodowo-potasowa. Jest ona jednocześnie przykładem transportu wymiennego (antyportu). Transportuje ona bowiem jony sodu z wnętrza komórki na zewnątrz, jednocześnie przenosząc jony potasu w kierunku odwrotnym. Na jedną rozłożoną przez tę pompę cząsteczkę ATP przypada transport trzech jonów sodu i dwóch jonów potasu. Działanie pompy sodowo-potasowej ma olbrzymie znaczenie dla utrzymania stałej różnicy stężeń tych jonów, zwłaszcza w komórkach pobudliwych. Jak wiadomo bowiem bierny transport jonów zachodzący zarówno podczas spoczynku komórki jak i w czasie trwania potencjału czynnościowego po pewnym czasie prowadziłby do wyrównania stężeń jonów sodu i potasu wewnątrz i na zewnątrz komórki.
W przypadku pompy sodowo-potasowej występuje bezpośrednie sprzężenie transportu z procesem uwalniania energii (hydrolizą ATP) i dlatego nazywamy ten transport "aktywnym pierwotnym". Jeśli pomiędzy procesem uwalniania energii a transportem istnieją mechanizmy pośredniczące to transport taki nazywamy wtórnym. Przykładem transportu wtórnego jest proces resorpcji glukozy w jelitach.

0x01 graphic

Antyport jest formą transportu aktywnego przez błony biologiczne, w którym przemieszczenie jednego metabolitu do wnętrza określonego przedziału zachodzi równocześnie z usuwaniem drugiego metabolitu z tego przedziału. Przykładem antyportu jest pompa sodowo-potasowa.

Pompa sodowo-potasowa, inna często używana nazwa to Na+/K+ ATP-aza to ważny enzym uczestniczący w aktywnym transporcie kationów sodu i potasu. Ma on podstawowe znaczenie dla każdego rodzaju komórek żywych, utrzymując potencjał błonowy i objętość komórki. Za badania nad tą cząsteczką Jens C. Skou otrzymał nagrodę Nobla z chemii w 1997 r.Pompa sodowo-potasowa składa się z dwóch rodzajów podjednostek: α (112kDa) i β (35kDa) tworzących w błonie komórkowej tetramer α 2β 2. Miejsce wiązania ATP znajduje się na podjednostce α. Na tej podjednostce, na powierzchni skierowanej do środowiska zewnątrzkomórkowego, znajdują się również miejsca wiązania dla steroidów kardiotonicznych (np.: digitoksygenina), które hamują aktywność pompy przez blokowanie defosforylacji.Hydroliza ATP jest siłą napędową tego enzymu, potrzebną do pompowania jonów sodu i potasu:
ATP-aza jest fosforylowana przez ATP w obecności jonów sodu i magnezu. Do podjednostki α, która jest związana z ATP wiązane są trzy jony sodu. Następnie ATP ulega hydrolizie, a zmiana konformacji białka pozwala na przetransportowanie jonów sodu na zewnątrz komórki, gdzie jony zostają uwolnione z kompleksu. Następuje tu związanie dwóch jonów potasu, a następnie defosforylacja - wywołująca ponowną zmianę konformacji, pozwalającą na przeniesienie jonów potasu do wnętrza komórki. Tu uwolnienie jonów następuje po przyłączeniu cząsteczki ATP.Fosforylacja zależna od Na+ i defosforylacja zależna od K+ są krytycznymi reakcjami enzymu. Cykl enzymatyczny trwa 10 ms. Pojedyncza ATP-aza kosztem hydrolizy jednej cząsteczki ATP transportuje, przy maksymalnej prędkości 100 obrotów na s, w ciagu sekundy 300 jonów Na+ i 200 jonów K+. Gradient sodowo-potasowy wytwarzany dzięki enzymatycznej aktywności Na+/K+-ATP-azy: — kontroluje w objętość komórki; - pobudzenie nerwów i mięśni; - jest siłą napędową transportu aktywnego cukrów oraz aminokwasó

Symport to jeden z rodzajów transportu zachodzących wewnątrz organizmów żywych, podczas którego przez jedno białko transportowane są dwie cząsteczki jednocześnie (w tym samym kierunku).

Równanie Nernsta - podstawowa zależność elektrochemiczna wyrażająca potencjał elektrody jednoselektywnej (E) względem jej potencjału standardowego (E0). Postać równania ogólna:

0x01 graphic

lub dla temperatury 298 K i rozcieńczonych roztworów:

0x01 graphic

gdzie:

Potencjał chemiczny jest pochodną cząstkową energii wewnętrznej po liczbie cząstek, przy zachowanej objętości i entropii układu. Oznaczamy go przez μ. Może być również definiowany jako pochodna cząstkowa innej funkcji stanu: entalpii, energii swobodnej czy entalpii swobodnej po ilości cząstek, przy czym pochodna jest obliczona przy zachowanych innych parametrach: ciśnieniu czy też temperaturze.W temperaturze bliskiej zeru potencjał chemiczny dla fermionów utożsamiamy z tzw. energią Fermiego. Jest to energia graniczna; stany o energii niższej są zajęte przez fermiony (np. elektrony), stany o energii wyższej są wolne.

Osmoza - dyfuzja cząsteczek rozpuszczalnika, np. wody przez membranę półprzepuszczalną, np. błonę komórkową oddzielającą dwa roztwory różniące się potencjałami chemicznymi. Różnica potencjałów chemicznych wynika z różnicy składu (stężenia) roztworów. Jeżeli pomiędzy takimi roztworami istnieje różnica potencjałów chemicznych, pojawia się wówczas proprocjonalne do niej tzw. ciśnienie osmotyczne, π, które wymusza przepływ cząsteczek przez membranę a czasami może spowodować jej zniszczenie (np. błona komórkowa może zostać rozerwana gdy komórka umieszczona jest w czystej wodzie: błona komórkowa nie przepuszcza jonów soli na zewnątrz, a więc jedyną możliwość wyrównania potencjałów chemicznych jest rozcieńczenie zawartości komórki do poziomu otaczającego ośrodka poprzez "pompowanie" do komórki cząsteczek wody).

Odwrócona osmoza to przepływ cząsteczek rozpuszczalnika od roztworu o wysokim stężeniu do roztworu o niższym stężeniu spowodowany przyłożeniem do cieczy o wysokim stężeniu ciśnienia większego niż ciśnienie osmotyczne. Odwrócona osmoza jest podstawą jednej z najlepszych metod odsalania wody morskiej.

Roztwór hipertoniczny - roztwór, którego stężenie jest wyższe niż stężenie soku komórkowego.

Roztwór hipotoniczny - roztwór, który posiada mniejsze ciśnienie osmotyczne od innego roztworu.Aby roztwór posiadał tę cechę musi mieć mniejsze stężenie związków chemicznych, które są zdolne do przechodzenia przez błonę półprzepuszczalną, przez którą kontaktuje się z innym roztworem. Pojęcie to jest zazwyczaj stosowane w biologii i medycynie. Komórki i tkanki umieszczone w wodnym roztworze hipotonicznym wchłaniają wodę i nabierają objętości. W medycynie podawanie kroplówki z płynu hipotonicznego jest stosowane w szybkim zapobieganiu i leczeniu odwodnienia organizmu.

Turgor to stan uwodnienia komórki. Zależy od napięcia błon komórek roślinnych spowodowanego wewnętrznym ciśnieniem soku komórkowego na ściany komórki.

Ciśnienie osmotyczne jest wartością ciśnienia wywieranego na półprzepuszczalną membranę przez 2 ciecze które ta membrana rozdziela. Przyczyną pojawienia się ciśnienia osmotycznego jest różnica stężeń związków chemicznych lub jonów w roztworach po obu stronach membrany i dążenie układu do ich wyrównania.

Kontaktujące się roztwory mają termodynamiczną tendencję do wyrównywania stężeń (np. przez dyfuzję cząsteczek rozpuszczonych związków). W przypadku membrany półprzepuszczalnej, która przepuszcza małe cząsteczki rozpuszczalnika a nie przepuszcza jonów ani większych cząsteczek, jedynym sposobem wyrównania stężenia roztworów jest przepływ przez membranę cząsteczek rozpuszczalnika. W najprostszym przypadku, dla roztworów silnie rozcieńczonych, ciśnienie osmotyczne (a właściwie różnicę ciśnień) na granicy roztworów "1" i "2" można wyrazić prostym wzorem:

0x01 graphic

gdzie π12 = ciśnienie osmotyczne, R = stała gazowa, T = temperatura (w skali Kelwina), [X]1, [X]2 = stężenie związku chemicznego lub jonów wyrażone w molach/dm3, w roztworach po obu stronach membrany.

Warto zwrócić uwagę, że:

Pomiar ciśnienia osmotycznego możliwy jest np. poprzez pomiar ciśnienia wymaganego do zatrzymania przepływu rozpuszczalnika przez membranę. Dalsze zwiększanie przyłożonego ciśnienia prowadzi do zaistnienia procesu odwróconej osmozy, czyli przepływu cząsteczek rozpuszczalnika od roztworu o wysokim stężeniu do roztworu o niższym stężeniu.

Równanie van't Hoffa

Dla roztworu o stężeniu [X] w kontakcie z poprzez membranę z czystym rozpuszczalnikiem, ciśnienie osmotyczne definiowane jest przez równanie van't Hoffa:

π = [X]RT

Przykład: dla roztworu soli o stężeniu [X] = 10-2 mol/dm3 w temperaturze 300K otrzymamy ciśnienie osmotyczne rzędu 250hPa (0,25 atm) co odpowiada ciśnieniu słupa wody o wysokości 2,5m.

Równanie van't Hoffa jest słuszne dla bardzo rozcieńczonych roztworów zbliżonych do roztworu idealnego. Dla roztworów bardziej stężonych, gdzie istotne stają się oddziaływania pomiędzy cząsteczkami X, przyjmuje się, że równanie van't Hoffa jest jedynie pierwszym członem rozwinięcia (analogicznie do rozwinięcia stosowanego w wirialnym równaniu stanu gazu):

0x01 graphic

gdzie B jest osmotycznym współczynnikiem wirialnym

Na podstawie pomiaru ciśnienia osmotycznego, a właściwie zależności ciśnienia osmotycznego π od stężenia c[g/dm3] (najczęściej bada się zalezność π/c od c możliwe jest obliczenie masy cząsteczkowej związków chemicznych.

Równanie van't Hoffa jest granicznym przypadkiem bardziej ogólnego równania słusznego dla roztworu oraz czystego rozpuszczalnika, przy założeniu ża para rozpuszczalnika nad roztworem i nad czystym rozpuszczalnikiem zachowuje się jak gaz doskonały:

0x01 graphic

gdzie: pr - ciśnieniem pary rozpuszczalnika nad roztworem X, po - ciśnienie pary nasyconej nad czystym roozpuszczalnikiem.

Zgodnie z prawem Raoult'a dla roztworu idealnego mamy (pr/po) = xrozp - ułamek molowy rozpuszczalnika w roztworze X. Dla roztworu rzeczywistego, zamiast ułamka molowego należy użyć aktywności rozpuszczalnika arozp w tym roztworze, skąd:

0x01 graphic

Jeżeli roztwór substancji X jest idealny i rozcieńczony, wówczas wykorzystujac fakt, że ułamek molowy rozpuszczalnika xrozp = 1 - xx, gdzie xx jest b. małe, otrzymamy:

0x01 graphic

Skąd łatwo otrzymamy równanie van't Hoffa.

Źródło: "http://pl.wikipedia.org/wiki/Ci%C5%9Bnienie_osmotyczne"

autor:

Maciek (zolw)

plik pobrany ze strony:

www.bwm.special.pl

zapraszam na:

www.forumbio.prv.pl



Wyszukiwarka