Okolice Krakowa, geografia UJ, okolice Krakowa


WYCIECZKA „OKOLICE KRAKOWA”

Zakrzówek - Świątniki Górne - Raciborsko - (Wieliczka) - Niepołomice - Kocmyrzów - Grębałów

Celem wycieczki jest wykazanie różnorodności i zmienności środowiska przyrodniczego oraz dynamiki procesów demograficznych strefy podmiejskiej Krakowa. W jaki sposób została ukształtowana obecna struktura funkcji miasta. Zajmuje się również przedstawieniem relacji człowiek-środowisko. Jest to obszar bardzo niestabilny.

Kraków położony jest na styku 3 wielkich jednostek: (notatki nasze)

  1. Wyżyna Krakowsko- Częstochowska

  2. Pogórze Karpackie

  3. Dolina Wisły

- na styku 4 wielkich jednostek (notatki 1999)

  1. Wyżyna Krakowsko- Częstochowska - na N

  2. Pogórze Karpackie - na S

  3. Brama Krakowska - na E

  4. Kotlina Sandomierska - na W

Kolejno podprowincje, makroregiony i mezoregiony (wg J. Kondrackiego):

Przeszłość geologiczna obszaru krakowskiego:

Z osadów górnej jury są zbudowane m.in. Skałki Twardowskiego

Zarys rozwoju przestrzennego obszaru krakowskiego:

Oba miasta dynamicznie się rozwijają, szczególnie Kazimierz (terytorialnie większy od Krakowa). Wszystkie trzy miasta tworzą Krakowski Zespół Miejski. Za murami powstaje zabudowa podmiejska, powstają jurydyki (tereny o prawach miejskich) gł. Garbary, Wesoła, Stradom.

PRZEMYSŁ:

Obecnie 4 główne dzielnice nie funkcjonują jako administracyjne, Kraków ma 18 dzielnic samorządowych, kiedyś były dzielnice katastralne.

Na Podgórzu znajduje się Krakowska Fabryka Armatur, Krakowska Fabryka Mebli

Swoszowice - uzdrowisko bazujące na wodach siarczkowych, kiedyś eksploatowano tu siarkę

Mogilany (Pogórze Wielickie)- strefa podmiejska Krakowa, zabudowa rezydencjonalna (bez gospodarstw) - dwór klasycystyczny dziś ośrodek PAN

Świątniki Górne (Garb Świątnicki) -

Gminy położone na południe od Krakowa maja słabe gleby, zatem rozwój nie oparto na rolnictwie.. Np. Kalwaria Zebrzydowska - produkcja mebli, Zembrzyce - tanie obuwie.

Garb Świątnicki to obszar wododziałowy, na północy wody spływają do Wisły, na południu do Raby.

Beskid Wyspowy - lekko zarysowana piętrowość roślinna:

Pogórze Wielickie - zalesienie nieduże, intensywnie użytkowane rolniczo, płaty lessu zatem żyzne gleby, gospodarka silnie uzależniona od nachylenia, lasy zostawiono na stokach o dużym nachyleniu (w ochronie przed erozją).

Renaturalizacja zbiorowisk leśnych - wkraczanie zbiorowisk leśnych na obszar opuszczone przez człowieka, np. grądy. Na obszarach fliszowych natomiast grądy, dąb, buczyna, sosna, mieszane.

Najwyższy punkt Pogórza - Chorągwica 436 m. n. p. m. (wieża telewizyjna 287 )

RACIBORSKO

Dworek rodziny Mrosztynów.

Widok na zbiornik Dobczycki w Dolinie Raby

W województwie małopolskim są zlokalizowane 3 zbiorniki zaporowe, z których pobiera się wodę pitną:

Inne zbiorniki wodne pełnią takie funkcje jak: przeciwpowodziową, retencyjną i rekreacyjną (Czorsztyński, Klimkówka na Ropie). Te w/w 3 zbiorniki nie pełnią ich.

Zbiornik Dobczycki ma 3,5 m3/s poboru gwarantowanego, tzn., że tyle musi dostarczyć Krakowowi wody pitnej. Przy zaporze znajduje się stacja uzdatniania wody. 51% zasobów wodnych w Krakowie pochodzi z Raby. Elektrownia w Dobczycach 2,5 MgWatt.

Parametry:

Problemy:

W woj. małopolskim nie stwierdzono 1. klasy czystości wód, 2. klasa - 10,6%, 3. - 39,9%, reszta to wody pozaskalowe.

WIELICZKA

Złoża siarki i soli

W Polsce występują 2 duże formacje solonośne:

W Wieliczce są 3 rodzaje soli:

Pierwotnie wytworzone osady solne zostały wymieszane z rumoszem, powstał zuber, którego kryształki i bryły mają różne wielkości (nawet potężne rozmiary).

Utwory solonośne zostały wyniesione bliżej powierzchni przez ruchy tektoniczne. Niższa część złóż ma budowę pokładową, uporządkowaną. Górna ma formę bryłową.

Pierwsze ślady warzelnictwa w rejonie Bochni i Wieliczki sięgają neolitu (działało na zasadzie odparowywania solanek), a w XII wieku po raz pierwszy wykorzystano szyby.

„Wielka sól”(magnum sal) - Wieliczka, Bochnia - „Mała kopalnia soli”

1289 r. - Wieliczka otrzymuje prawa miejskie, sól zastępowała pieniądze, płacono w bryłkach soli

W XIV wieku sól dawała ponad 30% dochodów państwa, Akademia Krakowska dużo zawdzięczała tej soli.

1368 r. - Kazimierz Wielki sprecyzował zasady działalności kopalni, nadał „Statut Kazimierzowski”, określił prawa i obowiązki pracowników.

W XVI wieku zostały zauważone lecznicze właściwości soli. W okresie rozbiorów Polski (panowanie austr.) nastąpiła stabilizacja działalności, Wieliczka uzyskała połączenie kolejowe.

1826 - rozpoczęto leczenie kąpielami solankowymi

1958 - założenie przez Mieczysława Skulimowskiego podziemnego sanatorium lecznictwa dróg oddechowych.

Po II wojnie światowej nie liczono się ze środowiskiem naturalnym (okres uprzemysłowienia kraju), eksploatowano maksymalnie kopalnię. Przyczyniło się to do zachwiania równowagi górotworu, zniszczenia wszystkich rzeźb. Dopiero w latach 60 - 70-tych zainteresowano się problemem ochrony środowiska. 1978 rok - wpisanie kopalni soli w Wieliczce na Pierwszą Listę Światowego Dziedzictwa Kulturowego i Przyrodniczego UNESCO.

1992 - katastrofalny wyciek wody słodkiej

parametry:

W Swoszowicach jest zabytkowa hałda górnicza.

Karpacki rejon sadowniczy obejmuje ok. 250 wsi, skupia 11 tys. ha upraw sadowniczych (ponad 11% powierzchni). W poszczególnych wsiach uprawy owoców dochodzą do 70% powierzchni. Sercem regionu są okolice Łącka, stąd rozprzestrzenienie na dalsze obszary (Myślenice, Dobczyce w XIX w.)

Czynniki lokalizacji na tych obszarach:

Gleby nie były szczególnie dobrze wykształcone, opłacalność upraw zmieniała się, na okres międzywojenny przypada rozwój, po 1945 roku opłacalność dosyć spadła, po 1960 wzrosła, bo produkcja zwierzęca i zbóż była objęta podatkiem. Opłacalność 1 - 3 ha-wego gospodarstwa była bardziej opłacalna od 10 ha-rowego zbóż + 10 krów. Po 1989 roku areał się nie zwiększa, technologia zmienia się w czasie, obecnie okres zmian trwa 10 lat, amortyzacja (czas po jakim zwróci się koszt) 4 lata. Niekorzystne. Kiedyś zmiany technologiczne były co pokolenie.

Koźmice - lokalne złoża gazu ziemnego

Wieliczka ma 18 tys. mieszkańców, jest to miasto sypialnia, satelita Krakowa. Miasto powiatowe, KZM - Królewski Zespół Miejski (lata 60.): Kraków, Skawina, Wieliczka, zakładający podział funkcji.

KOTLINA SANDOMIERSKA

Rzeźba ukształtowana podczas zlodowacenia środkowopolskiego, krakowskiego, wzgórza morenowe ponad Kotliny, m.in. Wężowa Góra w Niepołomicach, Wzgórze Kobyle na terenie Puszczy Niepołomickiej.

NIEPOŁOMICE

Gmina 20 tys. mieszkańców, miasto 8 tys. mieszkańców, położone na wysokiej terasie plejstoceńskiej.

Zamek niepołomicki - chluba Niepołomic, 1981 - skomunalizowany

Wokół zamku ogrody warzywne.

Z przeniesieniem stolicy do Warszawy Niepołomice tracą na znaczeniu, przestają być letnią rezydencja królewską. I rozbiór Polski, trafiają do zaboru austriackiego => podupadają oddzielone od Krakowa. Miały kolej lokalną, obecnie (chociaż są tory) nie ma kolei bo nierentowna po likwidacji jednostki wojskowej.

Obserwatorium astronomiczne. Kopiec Grunwaldzki koło Wężowej Góry.

Powiat wielicki to twór sztuczny, bo jeden z najgorszych w Polsce, słaba dostępność szkolnictwa, co obsługuje Kraków

Puszcza Niepołomicka była nazywana Lasem Kłajskim.

PUSZCZA NIEPOŁOMICKA

Od XII wieku dobra królewskie, zatem nie rozwinęło się osadnictwo, taka wczesna forma ochrony środowiska, była chroniona także przed kłusownikami.

Od XVIII intensywny pozysk drewna, Austriacy jednak chcieli zatrzymać Puszcze zatem zalesiono sosną wtórnie. Dlatego teraz 66% drzewostanu to sosna, 18% dąb a 11% olsza. Dwa uroczyska (podział Puszczy):

1963 r. - „Długosz Królewski” nazwa rezerwatu związana z paprocią, z borem bagiennym

„Dębina” - starodrzew dębowy

„Wiślisko Kobyle” - starorzecze Wisły, tereny wodniste, ostoja ptactwa wodnego

od 1936 ośrodek hodowli żubrów

Zagrożenia:

Gospodarka Puszczy:

PŁASKOWYŻ PROSZOWICKI

Przewaga użytków rolnych (w przeciwieństwie do Garbu Świątnickiego) => charakterystyczne płachty na polach. Intensywna uprawa warzyw i truskawek na chłonny rynek Krakowa.

Kościelniki - dworek klasycystyczny - tu król czekał na zgodę władz austryjackich na odwiedzenie Niepołomic

KOCMYRZÓW

Tereny wschodnie Krakowa to dwa poziomy terasowe

są to tereny podmokłe => starorzecza

Obszar proszowicki - podłożem skały kredowe, na nich glina zwałowa, a na niej lessy i iły plioceńskie, południowa granica regionu to krawędź erozyjna doliny Wisły, czarnoziemy, ekspozycja południowa,

Struktura uprawna:

Utwory kredowe odsłaniają się w zboczach, jest to siedlisko muraw kserotermicznych (roślin ciepłolubnych)

Skażenie gleb:

NOWA HUTA

Idea budowy wielkiej huty zrodziła się po wojnie. Wówczas większość polskich hut koncentrowała się na Śląsku, ale były to zakłady niewielkie. Chciano zbudować taki kombinat, który by swoim potencjałem dorównywał wszystkim razem wziętym hutom (stalinowska industrializacja). W 1947 roku rozpoczęły się prace planistyczne (początkowo huta miała produkować 1,5 mln ton stali / rok, w miarę rozwoju budowy plany te się zwiększały).

Pierwsze pomysły na lokalizację huty:

3 ostateczne warianty:

Od początku powstania do dzisiaj jest to huta surowcowa, tzn. prowadzi pełny cykl produkcyjny od wytopu surówki do stali. Jest to największa w Polsce huta karoseryjna.

Wybudowanie huty zadecydowało o dalszym rozwoju przestrzennym Krakowa, w 1957 roku nastąpiło włączenie Nowej Huty do Krakowa, pierścieniowy układ Krakowa zmienił się w dwubiegunowy.

Czynniki lokalizacji huty na wschodzie Krakowa:

Kraków nie miał żadnych korzyści z Huty, rynkiem zbytu był GOP. Przemysł ten nie miał w ogóle powiązania z Krakowem. Lokalizacja huty była absurdem.

Biegunowość w strukturze przestrzennej miasta została zlikwidowana dopiero po wybudowaniu lotniska im. Jana Pawła II w Balicach. Kiedyś lotnisko było na Czyżynach, na jego miejscu stoi teraz osiedle mieszkaniowe.

Dwubiegunowość zaobserwowano także w sferze społecznej. Na Nowej Hucie zamieszkała ludność z wykształceniem podstawowym. W starym mieście dalej inteligencja.

W latach 90-tych spadł udział działalności produkcyjnej na rzecz III sektora. Zlikwidowano część pieców martenowskich. Huta obecnie pozbywa się terenów.

Monitoring środowiska (wg raportu Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska):

W 2002 roku w Krakowie emisja zanieczyszczeń wyglądała następująco:

Dziś sama huta ok. 30% zanieczyszczeń emituje w skali całego województwa, w latach 80-tych - gazów 86%, - pyłów 59%

LITERATURA UZUPEŁNIAJĄCA:

1

12



Wyszukiwarka