Przemieszczanie ludzi (pasażerów) i towarów (przesyłek)
Proces transportowy

Transportem jest zespół środków i czynności potrzebnych do realizacji przemieszczania pasażerów i przesyłek,
czyli do realizacji procesu transportowego.

Czynnościami w transporcie są wszelkie działania (człowieka lub urządzenia) będące:

- tworzeniem informacji,

- zbieraniem (gromadzeniem) informacji i przechowywaniem (pamiętaniem) informacji,

- nadawaniem, przesyłaniem i odbiorem informacji,

- podejmowaniem decyzji,

- realizacją decyzji.

Środkami w transporcie są:

- środki techniczne,

- środki organizacyjne.

Do środków technicznych należy zaliczyć:

- układ komunikacyjny (sieć),

- tabor (pojazdy) oraz urządzenia stałe gospodarki taborowej i gospodarki trakcyjnej,- urządzenia ładunkowe i przeładunkowe oraz pomieszczenia magazynowe,- urządzenia i pomieszczenia do obsługi pasażerów oraz urządzenia informacyjne dla podróżnych,

- urządzenia łączności,

- urządzenia kierowania przewozami,

- urządzenia kierowania i sterowania ruchem.

Najczęściej używane środki organizacyjne to:

- ujęcie procesu transportowego w cykl czasowy, dla którego opracowywany jest program sterowania procesem,

- podział obiektów poruszających się na wyodrębnione grupy,

- podział układu komunikacyjnego na rejony współpracujące ze sobą, wyposażone w zespoły urządzeń kierowania przewozami i ruchem,

- podział układu komunikacyjnego na elementarne odcinki wyposażone w zespoły urządzeń sterowania ruchem,

- określenie zadań i możliwości ich realizacji przez poszczególne fragmenty układu komunikacyjnego

Sterowanie ruchem jest regulowaniem ruchu pojazdów dla zapewnienia przewozów z efektywnym wykorzystaniem środków technicznych, przy zapewnieniu właściwego bezpieczeństwa i niezawodności procesu transportowego. Sterowanie ruchem obejmuje:

- prowadzenie rejestracji ruchów wszelkich pojazdów,

- kierowanie ruchem w przypadku krzyżowania tras ruchu pojazdów,

- kierowanie ruchem w przypadku wyprzedzania jednego pojazdu przez drugi,

- kierowanie ruchem w przypadku wymijania przeszkody lub innego pojazdu,

- kierowanie ruchem przy wejściu pojazdu na obszar wydzielonego obiektu w układzie komunikacyjnym (stacji, portu itp.),

- magazynowanie i wysyłanie ładunków,

- zapewnienie środków do realizacji przewozów.

Podstawową funkcją sterowania ruchem jest zapobieżenie kolizjom między pojazdami, szczególnie tam gdzie prowadzący jednego pojazdu może nie znać sytuacji drugiego.

Naturalnym dążeniem jest w tym przypadku zapewnienie bezpiecznego odstępu między pojazdami, poprzez zachowanie:

- maksymalnej wzajemnej widzialności,

- minimalnych odstępów (interwałów) czasowych,

- minimalnych odstępów (interwałów) przestrzennych.

Metoda maksymalnej wzajemnej widzialności polega na przekazaniu obowiązku zachowania odpowiedniej odległości samym prowadzącym pojazd, zobowiązując ich do obserwacji sytuacji ruchowej oraz wymagając od nich zapewnienia możliwości zauważenia ich pojazdu i zareagowania na ich sytuację przez innych użytkowników układu komunikacyjnego. Personel sterowania (kierowania) ruchem nadzoruje jedynie przebieg procesu transportowego, interweniując w sytuacjach niebezpiecznych lub zagrażających bezpieczeństwu np. w razie nadmiernego zagęszczenia pojazdów w rejonie sieci, czy w przypadku nie spełniania wymagań co do widoczności któregoś z pojazdów.

Prowadzenie ruchu przy zastosowaniu tej metody jest stosowane we wszystkich rodzajach transportu, a elementy tej metody stosowane są również przy wykorzystywaniu pozostałych obydwu metod.

Metoda minimalnych odstępów czasowych oznacza konieczność zachowania stałego czasu następstwa dwu pojazdów dla zapewnienia maksymalnego bezpieczeństwa przy żądanej sprawności procesu transportowego. Pojazdy muszą być wyprawiane w stałych odstępach czasu odpowiadających minimalnemu odstępowi z punktu widzenia bezpieczeństwa i maksymalnemu z punktu widzenia sprawności. W określonych punktach P1, P2, ...., Pn układu komunikacyjnego kontroluje się rzeczywisty odstęp czasu pomiędzy pojazdami i koryguje w razie potrzeby.

Metoda minimalnych odstępów przestrzennych wymaga podziału sieci układu komunikacyjnego na odcinki S1, S2, ...., Sn na których może znajdować się tylko jeden pojazd. Warunek ten jest kontrolowany przez personel sterowania lub urządzenia automatyczne.

Linia kolejowa szlaki i posterunki ruchu

Szlak to część linii kolejowej pomiędzy:

- dwoma sąsiednimi posterunkami zapowiadawczymi,

- końcowym (początkowym) punktem linii bez posterunku

zapowiadawczego i najbliższym posterunkiem zapowiadawczym.

Odstęp to część szlaku między:

- dwoma kolejnymi posterunkami odstępowymi (semaforami odstępowymi blokady samoczynnej dla tego samego kierunku jazdy po danym torze),

- posterunkiem zapowiadawczym i najbliższym posterunkiem odstępowym (semaforem odstępowym blokady samoczynnej) lub posterunkiem bocznicowym,

- dwoma kolejnymi posterunkami bocznicowymi lub kolejno po sobie następującymi posterunkami: odstępowym i bocznicowym.

Posterunek ruchu służy do bezpiecznego, regularnego i sprawnego prowadzenia ruchu. Granicę pomiędzy posterunkiem zapowiadawczym i szlakiem stanowi zasadniczo miejsce ustawienia sygnalizatora wjazdowego lub miejsce odległe o 100m od pierwszej zwrotnicy (skrzyżowania torów) posterunku.

Posterunki ruchu

Posterunki następcze

Posterunki zapowiadawcze

Stacje (wydzielone części stacji)

Posterunki odgałęźne

Posterunki odstępowe

Obsługiwane posterunki odstępowe

Samoczynne posterunki odstępowe

Posterunki bocznicowe

Posterunki pomocnicze

Posterunki osłonne

Posterunek następczy reguluje następstwo pociągów tj. pozwala na przejazd lub odjazd pociągu wówczas gdy tor odstępu (szlaku) przyległego do posterunku jest wolny dla danego pociągu.

Posterunek zapowiadawczy ma możność zmiany kolejności jazd pociągów wyprawianych na tor szlakowy przyległy do tego posterunku.

Stacja zawiera oprócz toru głównego zasadniczego co najmniej jeszcze jeden tor główny. Na stacji pociągi mogą rozpoczynać i kończyć jazdę, krzyżować się i wyprzedzać, zmieniać skład lub kierunek jazdy. Duże stacje mogą być podzielone na rejony (okręgi sterowania) stanowiące odrębne posterunki zapowiadawcze. Mijanka - stacja której układ torowy umożliwia jedynie krzyżowanie i wyprzedzanie pociągów. Stacja węzłowa - stacja na której łączą się szlaki z co najmniej trzech kierunków. Węzeł kolejowy - zespół posterunków ruchu i punktów ekspedycyjnych znajdujących się na stacji węzłowej i w pobliżu tej stacji lub na sąsiadujących stacjach węzłowych i w pobliżu tych stacji.

Ze względu na rodzaj obsługiwanych przewozów rozróżnia się stacje:

osobowe - przeznaczone do obsługi przewozu pasażerów, przesyłek bagażowych, ekspresowych i pocztowych,

towarowe - przeznaczone do obsługi przewozu przesyłek towarowych,

osobowo-towarowe - przeznaczone do obsługi wszystkich rodzajów przewozów.

Ze względu na zasadniczy (dominujący) rodzaj pracy wyróżnia się stacje:

rozrządowe - przeznaczone do przyjmowania i rozrządzania składów pociągów towarowych oraz do zestawiania i wyprawiania pociągów towarowych do innych stacji rozrządowych i do stacji manewrowych własnego obszaru ciążenia,

manewrowe - wykonujące zadania w zakresie obsługi (stacyjnych i liniowych) punktów ładunkowych znajdujących się w rejonie ciążenia oraz zadania związane z przyjmowaniem, rozrządzaniem, zestawianiem i wyprawianiem pociągów towarowych,

ładunkowe - przeznaczone do wykonywania czynności ładunkowych dla nadania i wydania przesyłek towarowych,

postojowe - przeznaczone do postoju, czyszczenia, naprawy, zaopatrywania, wyposażania i przerabiania składów pasażerskich,]

portowe - przeznaczone do obsługi portów (morskich lub żeglugi śródlądowej), przeładunkowe - przeznaczone do przeładunku przesyłek na kolejach o różnych szerokościach toru lub z kolei na inny rodzaj transportu

Posterunek odgałęźny urządzony jest poza stacją:

- w miejscu odgałęzienia linii lub łącznicy,

- przy przejściu ze szlaku jednotorowego w dwutorowy i odwrotnie,

- w miejscu połączenia torów szlakowych

Posterunek odstępowy reguluje wyłącznie następstwo pociągów. Posterunek odstępowy może być posterunkiem obsługiwanym przez personel (posterunek blokowy, posterunek odstępowy telefoniczny) lub działającym samoczynnie (sterującym semaforem blokady samoczynnej).

Posterunek bocznicowy urządzony jest na szlaku przy odgałęzieniu bocznicy. Pracuje jak posterunek zapowiadawczy dla pociągów obsługujących bocznicy i jak odstępowy dla pociągów pozostałych.Posterunek pomocniczy urządzony jest na szlaku przy odgałęzieniu bocznicy, ale bierze udział tylko w zapowiadaniu pociągów obsługujących bocznicę

Posterunek osłonny nie bierze udziału w zapowiadaniu ruchu pociągów i jest urządzony na szlaku dla osłony miejsca:

- skrzyżowania w jednym poziomie dwu linii kolejowych (linii kolejowej i linii tramwajowej),

- splotu torów,

- mostu zwodzonego lub obrotowego,

- przejścia ze szlaku jednotorowego w dwutorowy i odwrotnie, o ile nie zastosowano posterunku odgałęźnego lub odstępowego.

Punkty ekspedycyjne (handlowe) wraz z posterunkami ruchu tworzą punkty eksploatacyjne (służące do eksploatacji kolei):

Przystanek osobowy - miejsce na szlaku w którym rozkładowo zatrzymują się (wyznaczone) pociągi w celu umożliwienia wsiadania i wysiadania podróżnych. Może być urządzony na posterunku odgałęźnym, bocznicowym, odstępowym, osłonnym lub na stacji zamkniętej dla potrzeb technicznych.

Bocznica - linia kolejowa przeznaczona do podstawiania, załadowywania, wyładowywania i zabierania (włączania do ruchu) wagonów towarowych. Bocznica zapewnia obsługę przez transport kolejowy zakładu (firmy, przedsiębiorstwa) użytkownika bocznicy.

Ładownia - tor (stacyjny, bocznicowy) przeznaczony do podstawiania, załadowywania, wyładowywania i zabierania (włączania do ruchu) wagonów towarowych. Ładownia może zawierać kilka torów.

Kolejowe pojazdy szynowe

Tabor kolejowy

Tabor kolejowy specjalny

Tabor kolejowy zwykły

Tabor wagonowy

Wagony osobowe

Wagony towarowe

Pojazdy trakcyjne

Lokomotywy

Zespoły trakcyjne

Wagony silnikowe

Pojazdy pomocnicze

Tabor zwykły - pojazdy szynowe przystosowane do kursowania w pociągach na ogólnych zasadach.

Tabor wagonowy nie posiada własnych urządzeń napędowych i przeznaczony jest do przewożenia osób (wagony osobowe) lub przesyłek (wagony towarowe).

Pojazdy trakcyjne posiadają własne urządzenia napędowe i przeznaczone są wyłącznie do poruszania innego taboru (lokomotywy: parowe, parowe bezpaleniskowe, elektryczne jednoczłonowe, elektryczne dwuczłonowe, elektryczne akumulatorowe i spalinowe) lub do przewożenia osób i ew. poruszania innego taboru (elektryczne zespoły trakcyjne i spalinowe zespoły trakcyjne, elektryczne wagony silnikowe i spalinowe wagony silnikowe - autobusy szynowe).

Tabor specjalny - pojazdy szynowe, których budowa zezwala na jazdę w pociągach pod pewnymi warunkami (miejsce w składzie, prędkość jazdy), a przeznaczone do prac budowlano-montażowych, ratunkowych itp. Taborem specjalnym są np. dźwigi, pługi odśnieżne, samobieżne zestawy do utrzymania i napraw nawierzchni i sieci trakcyjnej, maszyny torowe z własnym napędem, wózki motorowe (mające możliwość sprzęgania z taborem). Maksymalna prędkość taboru specjalnego i miejsce jego umieszczenia w składzie powinny być wskazane na bocznych ścianach taboru.

Pojazdy pomocnicze - pojazdy szynowe, których budowa nie pozwala na włączanie do składu pociągów. Pojazdami pomocniczymi są: maszyny budowlane na kołach, ciągniki, drezyny, rowery szynowe, wózki robocze itp. Pod względem ruchowym pojazdy pomocnicze dzielą się na ciężkie i lekkie. Do ciężkich pojazdów pomocniczych zaliczane są pojazdy silnikowe o masie własnej co najmniej 750kg. Pojazdy te muszą być oznakowane na pomarańczowym tle kolorowym pasem: zielonym (ciężkie wózki motorowe) lub czerwonym (pozostałe rodzaje).

Pociąg - zestaw taboru kolejowego (co najmniej jedna lokomotywa z wagonami, kilka lokomotyw itp.), sprzęgnięty z czynnym pojazdem trakcyjnym, pojedynczy pojazd trakcyjny (lokomotywa, wagon silnikowy, zespół trakcyjny) lub jednostka taboru specjalnego (pług odśnieżny, dźwig), odpowiednio osygnalizowany, oznaczony numerem i obsadzony drużyną pociągową posiadającą odpowiednie dokumenty, przygotowany do drogi albo znajdujący się w drodze. Pociąg może poruszać się pomiędzy posterunkami ruchu.

Ciężkie pojazdy pomocnicze kursują według zasad obowiązujących pociągi.

Pociągi pod względem kursowania dzielą się na:

stałe - przewidziane w wewnętrznym rozkładzie jazdy i kursujące codziennie lub tylko w dni ustalone w rozkładzie jazdy,

dodatkowe - przewidziane w wewnętrznym rozkładzie jazdy, lecz uruchamiane jedynie w razie potrzeby lub uruchomiane w dni nie ustalone w wewnętrznym rozkładzie jazdy,

nadzwyczajne - nie przewidziane w wewnętrznym rozkładzie jazdy, uruchamiane w razie potrzeby według specjalnie dla nich przygotowanego rozkładu jazdy lub bez szczegółowego rozkładu jazdy.

Pod względem rodzaju przewozów pociągi dzielą się na:

Pasażerskie

- kwalifikowane: EuroCity (EC), InterCity (IC), ekspresowe (Ex), EuroNight,

• międzywojewódzkie: pospieszne, osobowe, nocne (złożone wyłącznie z wagonów sypialnych i z miejscami do leżenia),

• regionalne (w granicach województwa lub łączące sąsiednie województwa): pospieszne, osobowe, podmiejskie, miejskie,

• osobowo-towarowe.

Towarowe

• towarowo-osobowe,

• systemowe europejskie i krajowe,

• pozostałe międzynarodowe,

• do przewozów zwartych,

• pośpieszne: wielogrupowe, jednogrupowe,

• niemasowe: wielogrupowe, jednogrupowe,

• liniowe: wielogrupowe, jednogrupowe,

• zdawcze: rejonowe, manewrowe, bocznicowe.

Służbowe - ratunkowe, gospodarcze i robocze (w tym pogotowia techniczne, pogotowia sieciowe, samobieżne zestawy remontowe), próbne, doświadczalne, inspekcyjne, lokomotywowe (złożone wyłącznie z lokomotyw), pojazdy trakcyjne luzem, próżne składy pasażerskie, składy wagonów do naprawy, przewożące (wyłącznie) pracowników kolejowych itp.

Obsadę pociągu stanowi drużyna pociągowa, w której skład wchodzi drużyna konduktorska i drużyna trakcyjna lub tylko drużyna trakcyjna (wykonująca w tym przypadku również obowiązki drużyny konduktorskiej). Pracą drużyny konduktorskiej kieruje kierownik pociągu. Do zarządzeń kierownika pociągu w sprawach ruchowych oraz zachowania należytego porządku powinni stosować się wszyscy pracownicy drużyny trakcyjnej, personel obsługi wagonów restauracyjnych i sypialnych oraz pracownicy zatrudnieni w pociągu lub przy pracy wykonywanej przez pociąg roboczy

Manewr - zestaw pojazdów kolejowych nie stanowiący pociągu. Manewrami nazywane są również wszelkie ruchy taboru (jazdy manewrowe) oraz związane z nimi czynności wykonywane na torach kolejowych z wyjątkiem jazd pociągowych. Jazdy manewrowe mogą być wykonywane z wykorzystaniem szynowych pojazdów trakcyjnych, silnikowych pojazdów drogowych lub innych urządzeń mechanicznych (napędowych) albo za pomocą siły ciężkości taboru, siły ludzkiej, siły zwierzęcej lub sił związanych ze zjawiskami elektromagnetycznymi.

Droga jazdy jest umownym, elementarnym odcinkiem sieci kolejowej, określonym dla zapewnienia właściwej organizacji i bezpieczeństwa jazdy pojazdów kolejowych oraz dla uzyskania właściwej sprawności ruchu.Początek i koniec każdej drogi jazdy jest określany przez usytuowanie odpowiedniego oznakowania w terenie (zazwyczaj sygnalizatora).

Droga ochronna jest fragmentem układu torowego o określonej długości, który może być przejechany bez kolizji z innym pojazdem w razie niezatrzymania się pojazdu na drodze jazdy przed sygnalizatorem zabraniającym dalszej jazdy.

Droga zbliżania jest fragmentem układu torowego, zawierającym przynajmniej drogę jazdy kończącą się przy sygnalizatorze będącym początkiem interesującej nas drogi jazdy.

Urządzenie ochronne znajduje się poza drogą jazdy, ochronną i zbliżania, może natomiast chronić pojazd znajdujący się na drodze jazdy i na drodze ochronnej przed najechaniem go przez inny pojazd. Urządzeniem ochronnym mogą być sygnalizatory, zwrotnice, wykolejnice itp.

Przebieg jest zbiorem stanów elementów układu torowego, urządzeń sterujących nimi i kontrolujących ich stan, właściwych dla realizacji jazdy wykorzystującej określoną drogę przebiegu. Każdy przebieg powinien być jednoznacznie określony, tzn. dla wybranej drogi jazdy musi istnieć jednoznacznie określony zbiór stanów elementów drogi przebiegu.

Przebiegi dla jazd pociągowych პ przebiegi pociągowe,

dla jazd manewrowych პ przebiegi manewrowe.

Przebiegi sprzeczne - nie mogą być jednocześnie realizowane

1

---