Uzależnienie od internetu jako nowa jednostka chorobowa. Szkic problematyki
Wysłano dnia 01-08-2002 o godz. 10:14:47 przez grzywa
Karol M. Świerzbin
Powyższa praca powstała na zajęciach seminaryjnych prowadzonych przez dr Olafa Truszczyńskiego.
Użycie części tej pracy, lub powoływanie się na nią w swoich pracach jest dozwolone, pod warunkiem podania źródła, oraz przesłania swojej pracy na adres autora: siecioholizm@wp.pl i adres redakcji infoholizm@e-sfera.pl
Rozwój techniki wydaje się nieunikniony. Komputery są czynnikiem, który w tym rozwoju odgrywa decydującą rolę. Niewiele osób (oprócz krajów trzeciego świata) wyobraża sobie życie bez komputerów. Są one wszędzie, a prawie ich nie dostrzegamy. Lodówka, kuchenka, pralka te urządzenia to dziś komputery i to często bardziej skomplikowane niż komputer na pierwszych statkach serii Apollo.
W powszechnym mniemaniu komputer jest to skrzynka stojąca pod biurkiem, do której dołączone są urządzenia peryferyjne. Jest to opinia o tyle powszechna, co i błędna. Według definicji komputer to elektroniczna maszyna cyfrowa1 lub zestaw automatycznie działających urządzeń do przetwarzania danych2. W związku z takim określeniem, komputery są wszędzie, bez skomplikowanych procesorów nie działałoby żadne nowoczesne urządzenie w naszym domu.
Osoby, które urodziły się pod koniec lat 70 i później, są na komputery skazane, ich życie jest z nimi na trwale zespolone. Któż dziś z tego pokolenia wyobraża sobie pisanie takiej pracy na maszynie do pisania, liczenie na liczydłach, czy perforowane kartki do wprowadzania danych, lub Odrę - pionierską polską myśl techniczną w dziedzinie komputeryzacji. W dorosłe życie weszło pokolenie wychowane na komputerach, a każde nowe pokolenie będzie posiadało tą wiedzę jeszcze większą.
Komputery człowieka otaczają nie tylko w domu, ale też i w pracy, nie ma praktycznie takiego zawodu, w którym człowiek by się z nimi nie stykał.
W związku z wszędobylskimi komputerami pojawiło się nowe zagrożenie, uzależnienie od tych maszyn. Nie jest to już tylko wymysł pisarzy fantastyki. Uzależnienie od komputerów i internetu jest już dostrzegalne, lecz niestety jest bardzo słabo zbadane. Badania z tej dziedziny są znikome, gdyż niewiele wiadomo o samych użytkownikach internetu.
Tożsamość w życiu codziennym odgrywa olbrzymią rolę w komunikacji. Wiedza o tożsamości partnera interakcji jest podstawą wzajemnego porozumienia. Duży wpływ na sposób postrzegania i ocenę rozmówcy wywierają stereotypy, związane z jego płcią, wiekiem, przynależnością kulturową, sposobem ubierania się, poruszania i mówienia. W komunikacji za pośrednictwem sieci komputerowych te informacje są niedostępne, co pozwala na zachowanie większej anonimowości, wyrównanie statusu społecznego, a także na manipulowanie swoją tożsamością. Logując się do sieci, mężczyzna może podać się za kobietę, czterdziestoletnia gospodyni domowa może podać, że jest dwudziestopięcioletnią businesswoman. Internet pozwala na bycie każdemu tym, kim chce i nikt nie może tego sprawdzić. Następuje tu zasada anonimowości. Inni wiedzą o nas tyle na ile im pozwalamy, nie mogą dowiedzieć się więcej np. od znajomych.
1.1. Pojęcie uzależnienia
Termin uzależnienie jest stosowany głównie do opisu pewnych zachowań, które mają ważne cechy wspólne. Z reguły, gdy mowa jest o osobie uzależnionej, kojarzymy takiego człowieka z kimś, kto nadużywa substancji psychoaktywnych takich jak narkotyki, leki, alkohol, czy nawet papierosy. Wiele osób natomiast jest zależnych od pewnych zachowań np. gier hazardowych, oglądania telewizji lub internetu, a nawet seksu. Są to uzależnienia najmniej znane i opisane, często nawet nie klasyfikowane jako choroba. Nie możemy, więc sprowadzać terminu uzależnienie tylko i wyłącznie do osób u których występuje nadmierna zależności organizmu od jakiejś substancji psychoaktywnej. Termin ten jest znacznie szerszy i obejmuje "(...) inne wypadki, kiedy ludzie czują się zmuszeni angażować się w ryzykowne, ''wymykające się spod kontroli'' zachowania (...)"3
Uzależnienia z punktu widzenia naukowego możemy podzielić, na dwa rodzaje:
Uzależnienia fizyczne - przy których następuje fizjologiczna adaptacja w postaci obniżonej wrażliwości na określoną dawkę. Występuje ono przy uzależnieniach od środków psychoaktywnych. Jego skutkiem jest pojawienie się ostrych skutków fizjologicznych i psychicznych w wyniku odstawienia substancji uzależniającej (zespół abstynencyjny).
Uzależnienia psychiczne - występuje tam gdzie człowiek pod wpływem danego bodźca wyzwala pewne reakcje emocjonalne. Charakteryzuje się nieprzepartym pragnieniem ponownego kontaktu z bodźcem uzależniającym, jeśli zaś jest to niemożliwe uzależniony może popaść np. w stan depresji lękowej. Nie występuje przy uzależnieniu od takich środków psychoaktywnych jak LSD i meskalina4.
Główne symptomy uzależnienia, występujące przy prawie każdym typie to:
Zachowanie szybko staje się nawykowe.
Zachowanie jest częste, regularne i stereotypowe.
Zabieranie znacznej części czasu na to zachowanie.
Przyczynia się do powstania problemów zdrowotnych, finansowych, zawodowych, małżeńskich i innych.
Zachowanie to ma charakter kompulsywny.
Zachowania tego trudno zaprzestać trwale i całkowicie.
Zażywanie związane jest z powracającym, wewnętrznym przymusem do niego.
Po odstawieniu substancji, lub zaprzestaniu kontaktu z daną sytuacją występuje zespół abstynencyjny.
Do schorzeń wynikających z uzależnień możemy zaliczyć:
Zaburzenia kontroli popędów.
Podatność na infekcje i choroby (z powodu zaniedbania higieny osobistej i oddziaływanie środka uzależniającego).
Skrajnie, nawet zaburzenia schizoidalne i psychozy. Nałóg wpływa destrukcyjnie nie tylko na zdrowie osoby uzależnionej, ale również na zachowania społeczne. Z uzależnienia mogą wynikać kłopoty w pracy, rozpad związku małżeńskiego lub innej struktury o charakterze rodzinnym.
Uzależnienia są również często przyczyną zachowań o charakterze kryminogennym, np. z powodu nadużycia alkoholu popełniono w Polsce na sto takich zanotowanych przypadków 77 zabójstw, 58 umyślnych podpaleń, 79 pobić i zranień i aż 82 przestępstw o podłożu seksualnym (dane z początku lat 90)5.
1.2. Krótka historia internetu
Historia internetu sięga lat 60 XX wieku. Historycy sieci wspominają o okresie zimnej wojny, a dokładniej o roku 1957. ZSRR wystrzeliło wtedy pierwszego Sputnika, co doprowadziło do znacznego wyprzedzenia amerykanów w dziedzinie podboju kosmosu. Rząd USA w odpowiedzi na sowieckie dokonania, zlecił utworzenie organizacji ARPA (Advanced Research Projects Agency - Agencja Badań Strategicznych), podlegającej Departamentowi Obrony Stanów Zjednoczonych. Do zadań tej organizacji należało unowocześnienie armii amerykańskiej. W 1969 roku, został przedstawiony projekt ARPAnet, założeniem tego projektu było utworzenie pierwszej zdecentralizowanej sieci komputerowej.
Jak niektórzy może pamiętają, na przełomie lat sześćdziesiątych i siedemdziesiątych ubiegłego wieku nie było komputerów osobistych, dziś popularnie zwanych PC (Personal Computers). Występowały wtedy komputery centralne, które określano mianem superkomputerów lub skrótem MC (Mainframe Computers). Do komputerów MC dołączone były terminale, które nie wykonywały żadnych operacji, a służyły jedynie do wprowadzania i odczytu danych. Komputery te były gigantycznych rozmiarów, zajmowały całe pomieszczenia, a nawet jak pierwszy komputer cały budynek. Komputery te były bardzo wrażliwe na uszkodzenia i właśnie ta groźba pociągnęła za sobą rozwój nowej technologii, która miała zabezpieczyć dane przed utratą w razie przekształcenia się wojny pomiędzy dwoma mocarstwami nie tylko w zimną.
W latach siedemdziesiątych do sieci dołączyły również instytucje, spoza resortu obrony. Wśród pierwszych znalazły się m.in.: University of California, Massachusetts Institute of Technology, uniwersytety Stanford i Harvard. W 1973 roku sieć opuściła Amerykę i dotarła za Atlantyk do University College w Londynie i Królewskich Zakładów Radarowych w Norwegii.
Lata 70 były dla internetu bardzo intensywne pod względem rozwoju. Właśnie wtedy stworzono e-mail (poczta elektroniczna), FTP (protokół transmisji plików), Telnet (protokół zdalnego dostępu do komputerów), Usnet (grupy dyskusyjne). Końcówka tych lat przyniosła nam TCP/IP (protokoły komunikacyjne), system nazw domenowych (DNS - Domain Name System), NNTP (Network News Transfer Protocol - protokół stosowany w grupach dyskusyjnych). W latach 80 pojawiły się nowe sieci komputerowe Eunet (europejska sieć UNIX), MiniTel (sieć francuska), JANET (sieć akademicka). ARPAnet zostało przekwalifikowane na jednostkę naukową, która miała zajmować się nadzorem komunikacji w sferze badań naukowych. W roku 1986 powstało NSFnet, które połączyło pięć uniwersytetów łączami o śmiesznie niskiej dziś przepustowości 56 kbps (tyle uzyskuje się dziś na łączu modemowym przy analogowej linii telefonicznej). Do końca lat osiemdziesiątych szacowana liczba podłączonych hostów wynosiła 60 000. W 1990 roku przestał istnieć ARPAnet, a jej zadania przejął NSFnet.
Do roku 1987, poruszanie się po sieci nie było możliwe bez znajomości UNIX-a prawie zapomnianego już dziś systemu operacyjnego, na którym bazuje dzisiaj LINUKS. W roku 1987 zaczęły pojawiać się protokoły komunikacyjne takie jak WAIS, Gopher i Veronica. W 1989 roku w szwajcarskim instytucie fizyki cząstek elementarnych pojawił się pomysł, który był podstawą stron WWW (World Wide Web). Przedsięwzięcie miało za zadanie wymianę danych naukowy w prosty i przejrzysty sposób. WWW objęło już istniejące elementy internetu, między innymi FTP, Gopher i Telnet w nie zmienionej postaci.
W latach 90 pojawiły się pierwsze internetowe przeglądarki graficzne, dzięki czemu osoby zupełnie nie znające UNIX-a mogły poruszać się po internecie. Zanotowano olbrzymi boom w korzystaniu z zasobów internetu, w ciągu roku, od czerwca 1994 roku do czerwca 1995, ruch w sieci zwiększył się 25-krotnie. Zanotowano również przewyższenie ilości domen .com (komercyjnych), nad domenami .edu (edukacyjnymi).
Pod koniec roku 1997 liczba użytkowników sieci przekroczyła 100 milionów, szacunki co do liczby użytkowników internetu w roku 1999 wynoszą już 200 milionów. Jak więc widzimy jest to bardzo prężnie rozwijająca się dziedzina. Której szkielet jest już skonstruowany i jak na razie nie ulega zmianom, dochodzą jedynie różne nowinki techniczne, które jak to w życiu przyjmują się i stają się codziennością, lub odchodzą w zapomnienie.
Rozdział 2. UZALEŻNIENIE OD INTERNETU
2.1. Pojęcie siecioholizmu
Termin "uzależnienie od internetu" obejmuje niesklasyfikowaną ani w DSM IV, ani w ICD-10 jednostkę zaburzeń psychicznych. W związku z nieopisaniem tego zaburzenia występują różne, wymienne określenia na to zaburzenie, np. Patologiczne Używanie Internetu, Nadużywanie Internetu, Kompulsywne Używanie Internetu. W pracach amerykańskich, które są praktycznie jedynymi publikacji na ten temat, używane są następujące terminy: Internet Addiction Disorder, Internet Addiction Syndrome, Internet Abuse, które można tłumaczyć jako uzależnienie od Internetu oraz Compulsive Internet Use, Pathological Internet Use, które unikają terminu uzależnienie. Według przyjętych kryteriów diagnostycznych bardziej prawidłowe byłoby określenie "patologiczne używanie internetu" - jako porównanie do patologicznego hazardu (ICD-10, DSM IV). Brak jest jednolitej definicji tego zjawiska czy choćby kryteriów diagnostycznych.
Uzależnienie od internetu, jest w miarę nowym zjawiskiem, gdyż sama sieć jest niezbyt wiekowa, w porównaniu do innych zjawisk czy substancji uzależniających. Ta forma uzależnienia jest jak na razie najmniej opisana przez badaczy. Według niektórych z nich np. dr n. med. Bohdana T. Woronowicza "Ten rodzaj uzależnienia stanie się prawdopodobnie jedną z plag XXI wieku i najprawdopodobniej jest tylko kwestią czasu oficjalne sklasyfikowanie uzależnienia od internetu (siecioholizmu) jako jednostki chorobowej."6
Do największych badaczy tego sektora nałogu zalicza się psychologa z University of Pittsburgh w Brandford (USA), Kimberly Young. Wyróżniła ona następujące podtypy IAD:
Erotomanię internetową (cyberseksual addiction).
Socjomanię internetową (cyber-relationship addiction).
Uzależnienie od sieci (net compulsions).
Przeciążenie informacyjne (information overload).
Uzależnienie od komputera (computer addiction). Pisze ona, iż uzależnienie od Internetu może być definiowane jako zaburzenie kontroli impulsów nie powodujące intoksykacji
Według statystyk w Europie Zachodniej leczy się ponad 2000 osób w wieku od 6 do 70 lat. A liczba uzależnionych w USA jest szacowana na 5 milionów osób, nie są to dokładne statystyki, gdyż osoby te rzadko zgłaszają się po pomoc specjalistyczną, czego głównym powodem jest brak ośrodków zajmujących się tym schorzeniem.
Innym z badaczy jest Ivan Goldberg, który pisze: "Patologiczne Używanie Internetu (Pathological Computer/Internet Use Disorder) jest proponowaną przeze mnie nazwą na sytuacje, gdy ludzie nadużywają Internetu i nadużywanie to wywołuje u nich dystres. Nadużywanie to ma znaczący wpływ na ich funkcjonowanie w sferze fizycznej, psychicznej, interpersonalnej, społecznej, rodzinnej i ekonomicznej. Równoważnym nieoficjalnym zaburzeniem może być pracoholizm a oficjalnym patologiczny hazard (DSM-IV)".
2.2. Podtypy IAD według K. Young
Erotomania internetowa (cyberseksual addiction) - polega głównie na oglądaniu filmów i zdjęć z materiałami pornograficznymi, lub pogawędkach na chatach o tematyce seksualnej. Zjawisko te zaczyna być bardzo groźne, gdy na materiały o treści pornograficznej trafiają osoby małoletnie, lub z zaburzonym rozwojem.
Innym czynnikiem tego zaburzenia są wszelkie dewiacje seksualne, takie jak pedofilia, zoofilia, skrajny ekshibicjonizm i inne. Tego typu stron są tysiące, nawet reakcja Policji nie przynosi skutku, gdyż wiele z tych witryn jest zarejestrowanych np. w Tajlandii, a obsługujący je serwer jest umieszczony jeszcze w innym zakątku świata, który ma równie liberalne prawo.
Socjomania internetowa (cyber-relationship addiction) - jest to uzależnienie od internetowych kontaktów społecznych. Wyraża się poprzez udział w listach dyskusyjnych, IRC-u, oraz kontaktach przy pomocy poczty elektronicznej. Osoba chora nawiązuje nowe kontakty tylko i wyłącznie poprzez sieć, ma zachwiane relacje człowiek-człowiek w kontaktach poza siecią. Ludzie tacy potrafią godzinami "rozmawiać" z innymi użytkownikami internetu, lecz mają trudności przy kontaktach osobistych, następuje też u takich osób zanik komunikacji niewerbalnej, nie potrafią odczytywać informacji nadawanych w tej płaszczyźnie, lub odczytują je błędnie.
Osoby z tym zaburzeniem spotyka się głównie w tych formach kontaktu, które zapewniają synchroniczną komunikację. Zdarza się, iż pokoje rozmów są zakładane przez takie osoby, tylko po to by mieć możliwość bycia non stop w tym pokoju i rozmowy z osobami go odwiedzającymi.
Uzależnienie od sieci (net compulsions) - polega na pobycie w internecie. Jest ono bardzo podobne do uzależnienia od komputera, lecz polega na pobycie w sieci. W Polsce jest głównie spotykane u osób ze stałym łączem np. SDI (Stały Dostęp do Internetu), osoby takie są cały czas zalogowane do sieci i obserwują, co się tam dzieje. Uzależnienie to łączy w sobie wszystkie inne formy IAD.
Przeciążenie informacyjne (information overload) - występuje przy natłoku informacji np. przebywanie w wielu pokojach rozmów jednocześnie, lub udział w wielu listach dyskusyjnych.
Uzależnienie od komputera (computer addiction) - osoba chora nie musi w tym wypadku "być" w sieci, wystarczy, iż spędza czas przy komputerze. Nie jest dla niej ważne to, co robi, czy pisze ważną pracę, czy gra w pasjansa. Liczy się tylko to, że komputer jest włączony a ona spędza przy nim czas.
2.3. Gdzie można znaleźć w sieci osoby uzależnione
Osoby, u których stwierdzono uzależnienie od internetu lub zagrożenie tym uzależnieniem, najczęściej spędzają czas na następujących formach rozrywki:
Internet Reality Chat (IRC) - jest to usługa służąca do porozumiewania się z innymi osobami korzystającymi z internetu. Jest to forma pisanej rozmowy. Dzięki tej usłudze można poznać wiele osób i zdobyć nową wiedzę. Poszukując jakiegoś tekstu w Web, i nie mogąc na niego natrafić, wystarczy zwrócić się o pomoc do znajomych z IRC-a, a poszukiwany materiał znajdzie się dość szybko. Zanotowano już w Polsce pierwsze małżeństwa, które zapoznały się na kanale, i po spotkaniu w "realu" (miejsce realne - nie internet) związały się ze sobą. Inną istotną zaletą tych form komunikacji jest możliwość porozumiewania się z ludźmi z całego świata, bez ponoszenia gigantycznych kosztów, które wiązałyby się z rozmowami telefonicznymi. Według niektórych szacunków z IRC-a korzysta naraz około 10000 użytkowników na całym świecie.
Gry online - powstało już wiele serwisów poświęconych różnym grom komputerowym. Problem gier online (w sieci) polega na tym, iż naszym przeciwnikiem nie jest komputer, lecz żywy człowiek, który gdzieś na świecie siedzi przed monitorem swojego komputera, tak jak i my sami. Według niektórych badaczy tego zjawiska, poprzez tego typu gry narasta w graczach poziom agresji, który następnie jest rozładowywany w świecie realnym, na zwykłych ludziach. Najpopularniejszymi grami online są Queke 3 i gry typu Doom oraz różne formy rozgrywek strategicznych. Grając z "ludzkim" przeciwnikiem to nie my (poprzez wybór stopnia trudności) określamy jak dobry będzie nasz konkurent, często robi to za nas przypadek. Pozwala to na sprawdzenie się jak my sami wypadamy w porównaniu z kimś innym. W życiu realnym odpowiada temu zachowaniu wszelka forma konkurencji czy to w sporcie, czy w pracy.
World Wide Web (WWW) - zasoby Web, są nieprzebrane, istnieją miliony stron poświęconych przeróżnej tematyce. Chcąc się czegoś dowiedzieć o danej dziedzinie życia, wystarczy przeszukać zasoby pajęczyny. Nawet, jeśli szukamy takich informacji jak przepis na truciznę, jak uprawiać marihuanę, lub skonstruować bombę atomową, to zawsze znajdziemy. Na stronach internetowych jest wszystko. Wśród internautów krąży nawet powiedzenie, "jeśli czegoś nie ma w internecie, to, to nie istnieje". Ze stron WWW można dowiedzieć się praktycznie wszystkiego Nawet, jeśli ktoś nigdy nie był w Paryżu, może oglądać Wieżę Eifla w czasie rzeczywistym, lub zwiedzić interaktywny Luwr, albo obejrzeć posiedzenie Sejmu z ulicy Wiejskiej.
Grupy dyskusyjne (newsgroups) i listy adresowe - jest to ta część sieci która została nam z początków internetu (USNET). Dzięki nim dostajemy sporo e-maili z grupy lub listy, do której się zapisaliśmy. Samo przeczytanie takiej ilości korespondencji jest już nie lada kłopotliwe, gdyż w skrajnych przypadkach dzienna ilość odpowiedzi przekracza sto. Często można dowiedzieć się z nich wielu ciekawych rzeczy, lecz z reguły są to jakieś ogólne informacje. Które tylko zabierają nam czas.
Aukcje internetowe - jest to najnowsze zjawisko występujące w internecie. Do największych Polskich aukcji internetowych zalicza się Allegro7. Osoby zaglądające na tą stronę, czują podniecenie związane z grą, z tym że licytują jakiś przedmiot, czy właśnie zdobywają cenny okaz do swojej kolekcji. Dzięki serwisowi aukcyjnemu Allegro działa też akcja dobroczynna na rzecz polskiej szkoły na Litwie8.
Rozdział 3. Diagnoza i terapia
W internecie krąży wiele dowcipnych pseudo testów służących do niby diagnozy IAD. Przykładem z takiego testu jest np. "Od internetu jesteś uzależniony wtedy, gdy o trzeciej rano wstajesz, by pójść do łazienki, a nim położysz się z powrotem do łóżka, sprawdzasz pocztę elektroniczną"9.
Badania przeprowadzane przez K. Young, polegały na przebadaniu kwestionariuszem10 (załącznik 1) prawie 600 osób. Pytania były zadawane telefonicznie lub za pośrednictwem sieci. Test składa się z ośmiu pytań, osoby były uznawane za uzależnione, gdy udzieliły minimum pięciu odpowiedziach twierdzących.
W Polsce takie badania, kwestionariuszem K. Young zostały przeprowadzone w internecie11 przez Krzysztofa Wojteczko. Przebadał on 1508 osób odwiedzających stronę, zawierającą ten test. W założeniach przyjęto, odrzucanie testów podwójnych oraz wysyłanych z komputera o tym samym numerze IP w krótkim odstępie czasu. Uzyskane wyniki prezentuję poniżej, za zgodą autora strony.
Zobacz wyniki
Jak wynika z przedstawionych powyżej wyników, osoby uzależnione w Polsce, to około 30 % osób korzystających z internetu, z czego 2/3 to mężczyźni głównie w wieku od 16 do 25 lat, mający dostęp do internetu do 3 lat. Wyniki tego testu niestety nie mogą być uznane za reprezentatywne dla polskiego społeczeństwa, gdyż tematyka strony internetowej każe przypuszczać, że w większości rozwiązywały go osoby, które problem uzależnienia od internetu interesuje. Brak jest w nim również choćby prostej skali kłamstwa, test ten polega wyłącznie na samoocenie.
Przeciwdziałanie uzależnieniom cywilizacyjnym, polega przede wszystkim na eliminowaniu jej przyczyn, tak, aby występowały coraz rzadziej. Można na przykład włączyć zajęcia o problemie uzależnień do programu wychowawczego szkoły i programach nauczania, bowiem rozwój technik komputerowych coraz bardziej będzie potęgował to niekorzystne zjawisko. Dzieci i młodzież powinny mieć świadomość czyhających na nie zagrożeń, a więc należy propagować szeroko zakrojoną akcję edukacyjną.
W Polsce działają też grupy oparte na zasadach grup AA, które realizują program wspierania w odejściu od nałogu, np. anonimowe grupy uzależnień od chatów.
Edukacja zapobiegawcza i grupy samopomocowe nie zastąpią jednak terapii prowadzonej przez doświadczonego terapeutę. W leczeniu uzależnienia od internetu stosuje się różne podejścia terapeutyczne, np. terapię behawioralną, terapię komunikacji opracowaną przez Gregorego Batesona i Miltona Ericksona, oraz jej odmiany terapię strategiczną i systemową.
Nie jest tu jednak najważniejszy model terapii, lecz chęć pomocy osobie uzależnionej i skuteczność tej pomocy. Terapia IAD napotyka na problem, który przy innych uzależnieniach nie jest aż tak mocno dostrzegany. Jest to korzystanie z internetu i komputerów po terapii. Wyobraźmy sobie taką sytuację: młody mężczyzna w wieku około 23 lat, dobrze wykształcony, pracujący na stanowisku kierowniczym, poddaje się terapii, nie może on jednak zaprzestać korzystania z komputera i internetu, gdyż są to niezbędne narzędzia jego pracy i bez nich nie może wykonywać swoich obowiązków służbowych. Nie można tu wykluczyć kontaktu z sytuacją, od której był uzależniony, tak jak np. w przypadku alkoholików - kontaktu z alkoholem. Podczas terapii należy nauczyć go rozumnego i kontrolowanego korzystania z sieci. Dobrą metodą jest np. wprowadzanie limitów na czas spędzony w internecie, lub odwiedzanie tylko tych miejsc, które są związane z pracą zawodową.
Inną techniką terapii jest internetowy chat przeznaczony dla osób uzależnionych, osoby te przez udział w dyskusji mają kontakt z internetem, który mogą poprzez samouświadomienie ograniczać się.
Rozdział 4. Skutki uzależnienia od internetu
4.1. Skutki psychologiczne i społeczne
Do skutków psychologicznych, uzależnienia od internetu należy zaliczyć zachwianie komunikacji w sferze poza i niewerbalnej, fobię społeczną, która wyraża się na unikaniu kontaktów osobistych z innymi ludźmi, depresje powodowane brakiem kontaktu z siecią np. po uszkodzeniu łącza. W USA w połowie lat 90, odnotowano wzrost prób samobójczych, gdy podczas prac budowlanych został uszkodzony szkielet neostrady i prawie połowa kraju była pozbawiona dostępu do internetu, przez dwa dni. Innymi skutkami są zaburzenia w normalnym funkcjonowaniu jednostki, z osobą uzależnioną można porozmawiać tylko o tym, co się dzieje w sieci, jaka nowa strona WWW powstała, inne sfery życia jej nie interesują.
U osób z IAD może występować również rozregulowanie a wręcz przestawienie cyklu okołodobowego, głównie zaś rytmu sen - aktywność. Najprościej można to zaobserwować śledząc ruch w sieci w godzinach nocnych. Największy ruch na IRC-u następuje w późnych godzinach nocnych i z reguły są tam ci sami stali bywalcy. Częściowo można to wytłumaczyć stawkami TP S.A. za połączenia modemowe z internetem, lecz niższa opłata obowiązuje od godziny 18.00, a natężenie ruchu następuje po godzinie 20.00, osiągając swój szczyt w granicach od 23.00 do 3.00.
Jest to groźne zjawisko ze względu na skutki społeczne. Osoby takie przez zmianę cyklu okołodobowego zaniedbują pracę i życie rodzinne. Jest to niezwykle groźne jeśli osoby o chronotypie rannym, przestawiają się na życie nocne. Gwałtowna zmiana zachowań związanych z cyklem dobowym, może prowadzić do rozdrażnienia, podenerwowania i spadku sprawności psychicznej. Jest to o tyle groźne, że zmianie nie ulega tylko i wyłącznie czas snu i aktywności, lecz również następują wahania stężenia we krwi hormonów, glukozy, oraz innych substancji ważnych dla prawidłowego funkcjonowania organizmu.
Do konsekwencji tego uzależnienia należy również zaliczyć zanik więzi emocjonalnych z osobami najbliższymi, rodziną, przyjaciółmi. Cały przekaz emocjonalny skupia się na znajomych i przyjaciołach z sieci. Oraz kłopoty w sferze zawodowej włącznie z utratą i niemożnością znalezienia innej pracy. W tej sferze IAD nie odbiega od następstw innych uzależnień, takich jak alkoholizm czy narkomania.
Skutki te można zniwelować tylko i wyłącznie, poprzez terapię osoby uzależnionej, która uzmysłowi jej jakie szkody poniosła w wyniku chorobliwego korzystania z internetu i jak można je naprawić.
4.2. Skutki fizjologiczne
Osoby często korzystające z komputera, skarżą się na problemy ze wzrokiem. Jest to spowodowane promieniowaniem, które emituje monitor. Dobry monitor charakteryzuje się wysoką częstotliwością odchylenia poziomego (częstotliwość pojawiania się na ekranie, kolejnych linii składowych obrazu) oraz odpowiednią wartością odświeżania (częstość pojawiania się nowego obrazu na ekranie). Obecnie standard wynosi od 80 do 120 herców12. Człowiek odbiera obrazy jako oddzielne, jeśli występują z częstotliwością poniżej 10 herców. Gdy częstotliwość odbierania obrazu zwiększa się powyżej granicy 10 Hz pojedyncze obrazy postrzegane są jako jeden obraz. Zjawisko to występuje, gdyż czas resyntezy barwnika w fotoreceptorach trwa 0,1 s. Zjawisko to wykorzystuje film i telewizja. Przy ekranach komputerowych jest jednak inna budowa obrazu (za pomocą linii i pikseli), dlatego też częstotliwość odświeżania poniżej 60 Hz postrzegana jest jako obraz migotliwy i niestabilny.
Innym czynnikiem wpływającym na nasze widzenie obrazu wyświetlanego na ekranie monitora komputerowego jest plamka, czyli zespół trzech luniforów o kolorach czerwonym, zielonym i niebieskim. Wielkość plamki w stosowanych dziś monitorach jest coraz mniejsza, np. monitory 17", plamka w granicach 0,22-0,27 mm. Jeśli plamka jest większa, kolory wyświetlane na monitorze mają gorszą jakość barwną, są rozmyte i zatracają szczegóły.
Ręczna regulacja ostrości, zbieżności kolorów, czystości barw i luminencji jest wymagana z powodu nie powtarzalności budowy gałki ocznej u ludzi. Każdy z nas ma inny wzór siatkówki, co spowodowane jest różnym rozmieszczeniem czopków i pręcików, a co za tym idzie różnym spostrzeganiem widzianego przedmiotu. Dlatego też przy długiej pracy powinniśmy tak wyregulować obraz wyświetlany na monitorze, aby jego wygląd był dla nas najbardziej optymalny.
Monitory komputerowe powinny być również zabezpieczone warstwą antyrefleksyjną. Pojawiające się refleksy na ekranie monitora, powodują zwiększoną pracę mięśni gałki ocznej (musculi bulbi) sterującymi ruchem gałki ocznej. Praca mięśni spowodowana jest przez widzenie dwóch obrazów, a więc ciągłą zmianę ostrości widzenia w stosunku do obrazu wyświetlanego na monitorze i refleksu.
Zespół kanału nadgarstkowego czasami zwanego "ciasnym nadgarstkiem", występuje przy długotrwałym, nieumiejętnym korzystaniu z klawiatury komputerowej. Przy złym ustawieniu klawiatury i nieumiejętnym rozłożeniu rąk następuje zbyt mocne zgięcie w stawie promieniowo-nadgarstkowym (articulatio radiocarpalis), co z kolei prowadzi do ucisku tętnicy promieniowej (arteria radialis) i łuków tętniczych dłoni (arcus volares). W efekcie następuje niedokrwienie ręki na odcinku nadgarstek, śródręcze i palce. Takie ułożenie ręki skutkuje też długotrwałym napięciem mięśni co może prowadzić do bolesnych skurczów mięśni.
Długotrwałe przebywanie w pozycji siedzącej powoduje naprężenie mięśni pleców i karku. Jeśli często pracujemy przy komputerze, a mamy nieodpowiednie krzesło, to narażamy się na skrzywienie kręgosłupa, szczególnie dotyczy to dzieci w wieku szkolnym u których prawidłowa postawa jest bardzo istotna ze względu na rozwój fizyczny.
Osoby długo pracujące przy komputerze są również narażone na RSI (Repetitive Strain Injury) tj. zespołem urazów wynikających z chronicznego przeciążenia objawiającym się przewlekłymi bólami ramion, przedramion, przegubów i dłoni, których przyczyny mogą kumulować się, nie dając o sobie znać przez wiele lat. U źródeł RSI leżą nie ergonomiczne warunki miejsca pracy.
Podczas pracy, dopiero po długim okresie czasu lub po odejściu od komputera, odczuwamy te wszystkie objawy, dlatego że mózg silnie koncentruje się w czasie pracy na tym, co dzieje się na ekranie i nie potrafi w odpowiednim momencie interpretować sygnałów ostrzegawczych. Są one zagłuszane aż do momentu, gdy stają się nie do wytrzymania.
Jak wykazałem w niniejszej pracy, uzależnienie od internetu jest bardzo groźnym zjawiskiem, które zaliczyć można do chorób cywilizacyjnych. Zjawisko to jest o tyle groźne iż każdy z nas styka się na co dzień z komputerami i internetem. Nie można całkowicie wykluczyć kontaktu z tymi "uzależniaczami", gdyż musimy stykać się z nimi w domu, w pracy, na ulicy.
Możemy jednak postarać się ażeby ta choroba nie stała się plagą XXI wieku. Należy wdrożyć programy edukacyjne i uświadamiające w szkołach, tak jak są prowadzone zajęcia na temat narkotyków czy alkoholu. Powinny powstać ośrodki terapeutyczne dla osób z IAD, a w ośrodkach terapeutycznych już istniejących powinny być osoby przeszkolone w udzielaniu pomocy psychologicznej i terapeutycznej w tym zakresie.
Musimy zwrócić uwagę, iż osoby uzależnione i zagrożone uzależnieniem to głównie młodzi ludzie w wieku 16-25 lat. Których prawidłowy rozwój psychiczny i fizyczny, może zostać drastycznie zachwiany poprzez tą chorobę. Pociągnie to za sobą bardzo groźne konsekwencje społeczne jak zwiększoną liczbę osób o nieprawidłowym rozwoju psychicznym i osób z chorobami somatycznymi takimi jak: wady postawy i choroby wzroku, a co za tym idzie osoby nie w pełni sprawne i nie mogące normalnie funkcjonować w społeczeństwie.
Nie można zapomnieć, że trzeba przeprowadzić jeszcze wiele badań i opracować narzędzia diagnostyczne, które byłyby w stanie wykryć osoby zagrożone i uzależnione. Zakłady pracy w których trzeba dużo korzystać z komputerów i internetu powinny przeprowadzać takie testy przy okazji badań okresowych pracowników. Należy pamiętać iż zapobieganie jest o wiele miej kosztowne niż leczenie, i pociąga za sobą mniejsze skutki społeczne.
Polskie przepisy dotyczące pracy przy komputerach w ogóle nie wspominają o internecie, a normy tam zawarte są znacznie przestarzałe, choć mają dopiero cztery lata. W Unii Europejskiej obowiązują przepisy13 pochodzące z 2001 roku, które są bardzo restrykcyjne. U nas można spotkać w sprzedaży, sprzęt komputerowy, oznakowany znakiem normy z 1995 roku.
Żadne przepisy prawne w naszym kraju nie wspominają o uzależnieniu od komputerów i internetu, czy nawet znacznie lepiej znanych i opisanych uzależnień takich jak nałogowy hazard (opisany w DSM-IV) lub uzależnienie seksualne które było opisane już przez Normana T. Adlera w 1978 roku14. Bez zmiany przepisów prawnych, nie jesteśmy w stanie zapanować nad tym schorzeniem, gdyż nie ma legalnej możliwości przymusowego leczenia osób chorych, tak jak jest to na przykład w przypadku alkoholików czy narkomanów.
Należy też podjąć próby szczegółowego wyliczenia kryteriów diagnostycznych tego zaburzenia, co musi być poprzedzone badaniami klinicznymi. Wtedy będzie możliwe wpisanie IAD na oficjalne listy chorób takie jak ICD-10 i DSM-IV, bez tego nie można mówić o właściwej terapii, gdyż nie są jasno sprecyzowane kryteria do diagnozy tego zaburzenia.
W zaistniałej sytuacji pozostaje nam tylko zdobywanie wiedzy na ten temat, szkolenie się, opracowanie narzędzi diagnostycznych, pomoc osobom które same zdecydują się leczyć, oraz czekanie na uznanie przez WHO uzależnienia od internetu za chorobę.
Gamdzyk Przemysław, "Tylko jeszcze jedno kliknięcie", Computer World, sierpień 1996.
Kennedy Angus J., "Internet", Optimus Pascal S.A., wydanie I, 1999r.
Kubey Robert, Csikszentmihalyi Mihaly, "Telemania - nowy nałóg", "Świat nauki nr 4 (128) kwiecień 2002" str. 64-70.
Lipiński Piotr, "Płacieniszki krążą w internecie", "Gazeta Wyborcza - Magazyn nr 9 (469) czwartek 28 II 2002" str. 18-19
Negroponte Nicholas, "Cyfrowe życie", KiW, Warszawa 1997r.
Pasek Marzena, "Narkotyki? Na pewno nie moje dziecko", Toret, Warszawa 1998r. Wydanie II zmienione.
Raczkowska Jadwiga, Woyciechowska Teresa D., "Problemy zagrożenia młodzieży uzależnieniem (diagnoza i terapia)", Centralny Ośrodek Metodyczny Poradnictwa Wychowawczo-Zawodowego Ministerstwa Edukacji Narodowej, Warszawa 1993r.
Serwin Kazimierz, "Złe strony sieci", "PC Format nr 5 (9) maj 2001" str. 12-13.
Siemieniecki Bronisław, Wojciech Lewandowski, "Internet w szkole", Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 1998r. Wydanie II.
Spiller Jason, "Online Addicts", Internet Today, marzec 1996.
Wallece Patricia, "Psychologia internetu", Dom Wydawniczy Rebis, Poznań 2001r. wydanie I.
Włodarski Artur, "Okiem Kamery", Gazeta Wyborcza, 18 stycznia 2000r.
Zimbardo Philp G. "Psychologia i życie", PWN, Warszawa 1999 r.
Praca zbiorowa pod redakcją Haliny Sęk, "Społeczna psychologia kliniczna", Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2000r. Wydanie IV.
Praca zbiorowa pod redakcją Antony S.R. Manstead i Miles Hewstone "Encyklopedia Blackwella. Psychologia społeczna", wydawnictwo Jacek Santorski & CO, Warszawa.
Ustawa z 26 października 1982 r. O wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi.
Ustawa z 19 sierpnia 1994r. O ochronie zdrowia psychicznego.
Ustawa z 24 kwietnia 1997r. O przeciwdziałaniu narkomanii
Ustawa z 27 kwietnia 2001r. O zmianie ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi, ustawy o radiofonii i telewizji oraz ustawy o opłacie skarbowej.
Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 1 grudnia 1998r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy na stanowiskach wyposażonych w monitory ekranowe.
Czy stajesz się ożywiony(a), gdy myślisz o ostatniej lub następnej sesji z Internetem ?
Czy czujesz potrzebę stałego zwiększania czasu spędzanego w sieci ?
Czy próbowałeś(łaś) kilkakrotnie i bez powodzenia kontrolować, zmniejszyć lub w ogóle zaprzestać korzystania z Internetu ?
Czy czujesz się niespokojny(a), poirytowany(a) lub bliski(a) depresji, gdy próbujesz zredukować ilość i długość trwania sesji ?
Czy pozostajesz on-line dłużej, niż pierwotnie planowałeś(łaś) ?
Czy z powodu Internetu naraziłeś(łaś) na szwank związki z innymi ludźmi, karierę, pracę lub szkołę ?
Czy kłamałeś(łaś), aby ukryć, jak wiele czasu spędzasz w Internecie?
Czy używasz Sieci jako sposobu na ucieczkę przed problemami lub uśmierzenie przykrego nastroju (poczucia bezradności, winy, niepokoju, depresji) ?
Za Kopalińskim Władysławem "Słownik wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych".
Za "Encyklopedią Popularną PWN"
Zimbardo Philip G. "Psychologia i życie", str. 31. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1999 r.
Za Zimbardo Philp G. "Psychologia i życie" str. 141, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1999 r.
Za "Słownikiem Psychologii", Norberta Sillamy, Wydawnictwo Książnica, 1994 rok, str. 17.
Strona internetowa Centrum Konsultacyjnego Niepublicznego Zakładu Opieki Zdrowotnej AKMED w Warszawie, http://www.akmed.waw.pl/sieć
Za Lipińskim Piotrem, "Płacieniszki krążą w internecie", "Gazeta Wyborcza - Magazyn nr 9 (469) czwartek 28 II 2002” str. 18-19
Wallace Patricia "Psychologia internetu" str. 12
Dane dotyczą monitorów o przekątnej 17'', gdyż jest to obecny standard w zestawach komputerowych.
Norma dotycząca emisji promieniowania monitorów komputerowych, oraz ich ergonomii TCO 01, która zastąpiła wcześniejszą TCO 99.
Mowa jest tu o pracy "On the mechanisms of sexual behavior and their evolutionary constraints", zamieszczonej w "Biological determinants of sexual behavior" strony 657-694.
|