902


1. Uniwersalizm polityczny i doktrynalny świata zachodniego

Uniwersalizm -dążenie do ogarnięcia pewnej całości, do objęcia działalnością wszystkich ludzi.

Doktryna cesarska oprócz elementów biblijno - starotestamentowych i karolińsko - frankijskich została wzbogacona o tradycje prawne prawa rzymskiego.

Szczególnym momentem był okres sporu o inwestyturę, moment, kiedy doradcy papieża Grzegorza VII postawili stronie cesarskiej zarzut, że nie mają żadnego dobrego prawa, żadnego systemu prawnego, który by uzasadniał istnienie kościoła państwowego, który istniał w tym momencie na terenie cesarstwa. Wpływ na obsadzanie stanowisk kościelnych w nim posiadał cesarz, a właściwie sprawował rządy prawie, że o autokratycznym charakterze. Istniały nawet osobne msze w intencji cesarza, wymieniany był także w formach modlitewnych. Tym argumentom zaczerpniętym z prawa kanonicznego, używanym przez Grzegorza VII, krytykującym tak silny wpływ władzy cywilnej na instytucje kościelne, strona cesarska początkowo nie miała nic innego do przeciwstawienia oprócz tradycji przodków, poza niepisaną tradycją postępowania poprzednich cesarzy. Nawet, kiedy król Henryk IV wysłał list protestacyjny do Grzegorza VII, gdy dowiedział się, że został przez niego ekskomunikowany, jedynym jego argumentem na obronę było to, że jest bożym pomazańcem i jak papież śmiał podnieść rękę na bożego pomazańca. Ale Henryk IV był tym bożym pomazańcem za sprawą kościoła jako instytucji, który udzielił mu sakry królewskiej, a później także cesarskiej. Henryk IV nie mógł już liczyć na takie poparcie, jakie miał u swoich poddanych Karol Wielki. Całe jego panowanie to nie tylko spór o inwestyturę, ale przede wszystkim zmaganie z wew. - niemieckimi oponentami, wykorzystującymi każdą nadarzającą się sytuację do wzniecenia buntu, a wnet do wyniesienia własnego kandydata na tron królewski. W największych tych buntach bardzo aktywny udział brali jego synowie. Więc też ta rodzinna sytuacja nie pozwalała Henrykowi na ukazanie się w tak autorytarnej postaci, w takim blasku majestatu, jaki miał Karol Wielki. Wielkim skandalem na przełomie XI i XII wieku w Europie było publiczne przyznanie się 2 żony Henryka do zdrady swego męża z jego najstarszym synem. Więc tego typu wydarzenia podważały jego autorytet. Możni dążyli do max ograniczenia pozycji władzy centralnej i to nie pozwalało Henrykowi na nawet realizowanie w praktyce tej tradycji, jaka była spuścizną Imperium Frankorum.

O obronę pozycji monarchy w tym sporze z papieżem wystąpią tzw. doktorzy praw. Działali oni w szkołach prawa, których wiele dało później początek uniwersytetom. Działali na terenie pn. Włoch (w Rawennie, Bolonii). W 1084 r. doktor praw Petrus Crassus pisze pracę pt. „W obronie króla Henryka”. Opisywał on władzę monarszą, królewską i że jedynym prawem do powierzania komuś korony królewskiej (i cesarskiej) jest tzw. rex regia, które całkowitą inicjatywę w tej sprawie przypisuje ludowi rzymskiemu. Tym samym władza królewska została odrodzona w sensie prawniczym i świeckim. Władca mógł być określany jako święty, a oznaczało to że jest osobą suwerenną wobec kościoła, a nawet swego rodzaju najwyższym kapłanem.

W kodeksie Justyniana nie ma miejsca na kościół. Państwo i sama osoba króla jest osobą ziemską, w pełni suwerenną, której wola jest podstawową doktryną obowiązującą w państwie, gdzie od decyzji monarchy nie ma odwołania i tejże decyzji monarchy nie można podważyć.

Następca Henryka IV, Henryk V będzie pierwszym z władców noszącym tytulaturę króla rzymskiego. Tym samym odwoływać się będzie do zawartego w rex regia, stawiającego cesarza, króla ponad innymi ludami, narodami. Cesarstwu nadano charakter powszechnego panowania, rozciągającego się nawet ponad państwami, których władcy nie składali hołdu lennego cesarzowi (np. Francja i Anglia). Istniał też system państw, które zostały lenni uzależnione od cesarstwa w tym sensie, że ich władcy złożyli hołd lenny cesarzowi. Więc ta doktryna cesarska odbijała się też na politykę prowadzoną przez cesarstwo, na system dobrowolnych a nawet wymuszonych sojuszy.

W tej doktrynie obowiązywał elekcyjny obioru nowego cesarza. Sytuacja zdawała się bardzo prosta, kiedy cesarz pozostawiał potomków. Natomiast, kiedy umierał bezpotomnie często dochodziło do sytuacji niespójnej elekcji. Kolegium elektorskie dzieliło się popierając różnych kandydatów. Na tym przede wszystkim cierpi autorytet cesarstwa. Ten system elekcyjny prowadził do tego, że wybrany cesarz musiał najpierw zmagać się ze swoim kontrkandydatem.

Konkretem osłabienia się władzy cesarskiej w 1 połowie XII wieku było pojawienie się nowej koncepcji cesarstwa, która rodzi się w samym Rzymie. Jest to wiek renesansu XII wieku, czerpiącego z dorobku prawa rzymskiego, który prowadził do sekularyzacji instytucji monarchii, cesarstwa a potem królestwa.

W Rzymie działa kaznodzieja Arnold z Brescii. Pod jego wpływem niedawno wskrzeszony cesarz rzymski uważa, że to senat Rzymu decyduje o tym komu powierzyć koronę. Odwoływał się do dawnej rzymskiej świetności i ogłaszając lud Rzymu jako jedyny z dysponentów cesarskiej korony.

Po śmierci Konrada wybrany zostaje Fryderyk Rudobrody na cesarza. Doktryna cesarskiego uniwersalizmu połączona z praktyką polityczną, zostaje rozbudowana do najszerszych granic. Fryderyk chce być przedstawiany nie tylko jako najdoskonalszy władca, ale jako najdoskonalszy rycerz i obywatel swego kraju, doskonały wzór w każdej dziedzinie. Na rzecz uniwersytetu w Bolonii wydaje konstytucję zwaną habbita, która przedstawiała cesarza jako jedyną osobę mogącą dokonywać uniwersalnej kodyfikacji prawa. Cesarz jest jedyną osobą mogącą wydawać powszechnie obowiązujące prawa, stojącą ponad tymi prawami i dokonującą interpretacji wszystkich innych obowiązujących praw. Pozostali monarchowie, książęta, królowie i hrabiowie mają jedynie uprawnienia o charakterze lokalnym i są w tej hierarchii tak jakby monarchami niższej kategorii.

Pojawia się element cesarza jako naśladowcy Chrystusa, chrystusowego namiestnika na ziemi. Tym elementem będzie zaangażowanie się cesarstwa w wyprawy krzyżowe, mające na celu odzyskanie Jerozolimy

W czasach Fryderyka I, Archipoeta pisał, że podległość cesarzowi jest najsłodszą, najbardziej zaszczytną podległością i podążanie za cesarzem jest jedynym najważniejszym obowiązkiem mieszkańca ziemi.

Jedną z ról cesarza było powiększanie terytorium zależnych od cesarstwa.

W czasach Fryderyka I znane były anonimowe traktaty mówiące o tym, że każdy monarcha jest swego rodzaju dwoistą istotą. Jest oczywiście zwykłym śmiertelnikiem, ale w momencie sakry cesarskiej odradza się w nim część, która jest nieśmiertelna, część natury, która ma udział we władzy Chrystusa nad światem. Pojawia się pojęcie cesarza jako nie tylko namiestnika Chrystusa, ale wręcz osoby współrządzącej z Bogiem sprawami ziemskimi. Powołanie się na to boskie namiestnictwo otwierało drogę do zsakralizowania instytucji cesarstwa. Sam cesarz mógł być osobą niedoskonałą z powodu śmiertelnej natury, ale raczej z pełnionej funkcji cesarz jest osobą świętą i jakikolwiek zamach na osobę cesarza, spiskowanie przeciwko niemu, jest nie tylko zbrodnią stanu w sensie czysto politycznym, ale głównie jest zbrodnią o posmaku herezji bo uderza w osobę świętą i świętą instytucję. Najcięższą zbrodnię jaką można było popełnić była obraza majestatu.

Pojawiło się także określenie władcy jako osoby, która żyje i nie żyje. Szczególnie odnosiło się to do sytuacji gdy monarcha umiera gdzieś daleko od swego królestwa i właściwie nie do końca wiadomo w jakich okolicznościach zmarł, czy rzeczywiście zmarł.

Fryderyk przekazał tron najmłodszemu synowi. Zebrano wtedy te wszystkie elementy doktryny cesarskiej. Zapisano wtedy:

Elementy doktrynalne ulegają dalszemu wzbogaceniu za rządów Fryderyka II. Wszystkie kręgi ówcześnie znanej kultury podkreślały wyjątkowy charakter władzy monarszej, oddając w ręce cesarza (króla) nie tylko wszystkie skarby skarby doczesne, ziemskie. Postać cesarza określano jako charyzmatora czyli osoby odpowiedzialnej za harmonijną współegzystencję wszystkich żywiołów. Do tego odwoływała się symbolika insygniów cesarskich. Również z tradycji emirów sycylijskich znane było usytuowanie władcy świeckiego jako osoby odpowiedzialnej za organizację życia religijnego. Stąd Fryderyk uważał siebie za osobę sprawującą kontrolę nad instytucjami religijnymi i nad papiestwem, które uważał w ogóle za instytucję skazaną na powolne zaniknięcie. O wiele silniej niż swój poprzednik używał wobec państwa i siebie określenia „sanktus” - święty i boski, przy czym było to echo tradycji uświęcania cesarstwa i osoby cesarza. Również sakralizacji uległy wszystkie przedmioty związane z osobą cesarza, np. tron czy pałac. Bardzo widowiskowym elementem tradycji cesarskiej było wizualne odwołanie się do tradycji rzymskiej. Fryderyka II na obrazach i wizerunkach przedstawiano w ten sam sposób co rzymskich imperatorów. Dążył on także do stworzenia „doskonałego państwa”. Zabraniał noszenia broni przez wszystkich poza swoimi własnymi urzędnikami, co godziło w ten symboliczny wyznacznik przynależności do świata feudalnego. W królestwie Sycylii nie było miejsca na możliwość stworzenia jakiś zgromadzeń reprezentacyjnych mieszkańców królestwa, które mogłyby w jakikolwiek sposób oddziaływać, wpływać na władzę królewską.

Od momentu śmierci Fryderyka II (1250) cesarstwo przestaje się liczyć jako ważna siła o charakterze uniwersalnym. Na początku XIV wieku zanikają ostatnie modlitewne formuły za osobę cesarza, a próby przywrócenia uniwersalistycznych nurtów w polityce skazane są na klęskę, bo monarchie, które umocniły się w okresie wielkiego bezkrólewia są silniejszymi konkurentami niż cesarz, który może liczyć jedynie na swoje zaplecze w królestwie rzymskim gdzie jego władza sprowadzana jest do honorowego przywództwa.

Wyprawa cesarza Henryka Luksemburczyka z 1310 i 1312 roku ukazała właśnie ostatni akt próby wskrzeszenia dawnej doktryny. Henrykowi nie udaje się uzyskać uznania na tych terytoriach, które uważał za swoje bezpośrednie lenno i musiał uciekać z Rzymu.

Tytuł „cesarza rzymskiego” i „świętego cesarstwa rzymskiego” będzie funkcjonował do 1806 r. ale utraci swój uniwersalny charakter.

Doktryna uniwersalizmu papieskiego

Zarówno doktryna uniwersalizmu cesarskiego jak i papieskiego, która z czasem przybiera charakter monarchii papieskiej, nie mają ideologii imperialnej. Oba te nurty są jak gdyby różnymi odcieniami politycznymi tej samej politycznej doktryny średniowiecznego uniwersalizmu.

Cechę charakterystyczną średniowiecznego społeczeństwa była jego jednobiegunowość i całkowite oddanie, jakby skierowanie jego funkcjonowania na sprawy związane z kwestią duchowości. Stąd wszyscy działający w obrębie tej cywilizacji, układający własne polityczne wizje do tego całkowitego oddania, do tej jednobiegunowości będą się odwoływali. Stąd też pojawia się między tymi dwoma odcieniami politycznej cywilizacji bardzo silne tarcia.

Relacje między władzą świecką a duchowną:

Promodel wypracowany jeszcze przez Karolingów, Pepina Krótkiego, Karola Wielkiego i Ludwika Pobożnego. Odnieśli się oni w swych postanowieniach do stworzenia terytorialnej podstawy istnienia państwa kościelnego, państwa papieskiego. Władzy papieża przydzielono konkretnie terytorium gdzie sprawował władzę w wymiarze zarówno politycznym jak i duchowym oraz sądowniczym.

Dwie kolejne wojny, jakie prowadził Pepin III z Longobardami sprawiły, że odebrał im tereny dawnego egzarchatu radyńskiego i tereny, które stanowiły obszar dawnego dukatu rzymskiego. To wszystko będzie stanowiło zaplecze terytorialne państwa papieskiego.

W owych czasach potęgi Karolingów, biskupom Rzymu zagwarantowano moralny prymat i zajęcie się kwestiami duchownymi. Tu obowiązywało całkowite zrównoważenie kompetencji władzy świeckiej i duchowej. W praktyce jednak cesarz był osobą silniejszą. Więc teoria zakłada równowagę, natomiast praktyka polityczna Karolingów zakłada dominację i wypełnianie swego rodzaju biskupiej funkcji nad instytucją kościoła.

W okresie załamania się porządku karolińskiego papież Jan VIII (873- 882) dążył do większej autonomii na terenie państwa papieskiego i wymusił na pretendencie do korony cesarskiej, Karolu Otyłym zgodę na wycofanie urzędników cesarskich z Rzymu. Po śmierci Jana VIII nastąpił upadek autorytetu tej godności, oraz stała się ona przedmiotem wewnętrznych rozgrywek.

Jedną z głównych cech kościoła w państwie karolińskim była bardzo silna obecność, silny wpływ możnych feudalnych na instytucje kościelne. Również prawo władców do inwestytury biskupiej otwierało drogę do tworzenia kościoła państwowego, w którym postać monarchy zajmowała miejsce szczególne, np. jego imię wymieniane było w modlitewnych formułach. Ten biskupi charakter władzy królewskiej bardzo silnie był eksponowany. Ale w trakcie upadku władzy cesarskiej i przejęcia inicjatywy przez lokalnych możnych, często godności kościelne stawały się przedmiotem politycznych rozgrywek i o powierzaniu ich rzeczywiście decydowała chęć pozyskania politycznych sojuszników, zaplecza politycznego a nie oglądanie się na to czy jest to zgodne moralnie.

Pewne zmiany zaczęły się u progu X wieku. W 910 r. książę Akwitanii, Wilhelm czyni hojną darowiznę na rzecz zgromadzenia benedyktynów. Od czasów karolińskich reguła św. Benedyktyna stała się jedną z obowiązujących na terenie cesarstwa. Już Karol Wielki dążył do upowszechnienia tejże reguły, uważając, że wprowadzi ona pewien ład w organizację kościoła, zdyscyplinuje pojawiające się nowe domy zakonne. Co prawda wcześniejsze zapisy reguły benedyktyńskiej zakładały autonomiczność klasztorów, ale nie udało się temu opactwu stworzyć prawdziwej potęgi duchowej.

Cesarz Henryk III był reprezentantem władzy przekonanym o sakralnym charakterze swojej funkcji. Z racji tego sakralnego charakteru władzy Henryk III doprowadził do detronizacji 3 kolejnych pretendentów do tronu piotrowego i wskazał swojego kandydata, rozpoczynając tzw. epokę niemieckich papieży, która kończy się dopiero w 2 połowie XI w. Papieże ci byli właściwie zatwierdzani przez cesarza i ich wybór dokonywany na mocy aklamacji wyrażonej przez lud i kler rzymski, jednakże musiał być przez cesarza zaakceptowany. Równocześnie cesarz nie kwestionował uprawnień biskupów czy papieży Rzymu jako tych najwyższych autorytetów moralnych. Jednakże po śmierci Henryka III sytuacja na terenie Niemiec uległa zmianie.

Papież Leon IX ogłasza się biskupem apostolskim, czyli bezpośrednim następcą apostołów, tym samym akcentuje prymat Rzymu przed innymi stolicami biskupimi. W swoich działaniach uzyskuje poparcie i wsparcie duchowe ze strony potężnej kongregacji. Leon IX również posługiwać się będzie rozszerzonym nieco znaczeniem patrymonium św. Piotra. Za część tego patrymonium będą uznawane ziemie, które odzyskiwane są dla chrześcijaństwa. Także za jego pontyfikatu dochodzi do zmiany w sposobie wyboru papieży. Powoli odchodzą instytucje znane i wykreowane jeszcze z czasów cesarskich. Władza wyboru papieża przechodzi w ręce kolegium kardynalskiego, nie jest to już taka powszechna aklamacja.

Kardynałami określano osoby służące kościołom biskupim. Podzielono ich na:

Przełomowy moment relacji między władzą świecką a papiestwem to moment, kiedy rzeczywiście doktryna papieskiego uniwersalizmu zostaje niezwykle rozbudowana to przede wszystkim okres pontyfikatu papieża Grzegorza VII, który przed objęciem tronu papieskiego w 1073 r. nosił imię Hildenbranda z Toany (miejscowość w Toskanii). Z pontyfikatem tego papieża wiąże się określenie sporu o inwestyturę. 2 lata po rozpoczęciu pontyfikatu wydaje bardzo ostre rozporządzenie skierowane przeciwko monarchom nadającym świecką inwestyturę biskupom. Grozi władcom, którzy będą w ten sposób postępować rzuceniem anatemy (klątwy). Uważa, że tego rodzaju działanie ze strony monarchy jest działaniem heretyckim, bo władza świecka nie ma tego typu uprawnień. Te postulaty autonomii kościoła od władzy cesarskiej zbiegały się z programem reformy kościoła, życia duchowego. Inwestyturę świecką postawiono w 1 szeregu z praktykami symonii czy nikolaityzmem (posiadanie przez kler małżonków). Te 3 zasady leżały u podstaw reformy kościoła. Ludzie świeccy i duchowieństwo niższych szczebli ten program reformy popierali. Szczególnym przykładem poparcia tego była mediolańska pacalia:

Ziemie należące do kościoła często stawały się prywatnymi włościami duchownych i ich rodzin. Bezwzględny celibat jeżeli chodzi o mnichów obowiązywał od IV stulecia natomiast początkowo dosyć swobodnie traktowano tych duchownych, którzy posiadali konkubiny lub żony. Małżeństwo nie było sakramentalne, więc związki często zawierano bez obecności osoby duchownej. Dopiero postanowienia spisane przez kanoników doprowadzają małżeństwo do stanu sakralnego. Reforma kościoła zabrania konkubinatów i związków duchownych. W praktyce różnie to wyglądało. To oburzało ludzi, którzy uważali, że życie religijne powinno wymagać większej doskonałości. W chrześcijaństwie ponownie pojawił się wątek niegodnych duchownych. Sakramenty udzielone przez duchownego, który nie prowadzi odpowiedniego trybu życia nazywano pasarenia. Dochodziło do aktów, które miały posmak świętokradczy, np. wdzierano się do kościołów i przeganiano ich od ołtarzy. Cała diecezja mediolańska znalazła się w stanie wojny domowej.

Reforma ta miała przedstawiać nie tylko podporządkowanie klasztorów, ale także podporządkowywać Rzymowi samych biskupów, bo to Rzym miał być głównym i jedynym rozdawcą godności biskupiej.

Programem odbudowy anatomii instytucji papiestwa i jego uniwersalnej władzy jest dictatus papae. Jest to swego rodzaju wykaz 27 artykułów. Jest to spis rozdziałów, tytułów, prawa kanonicznego, wydanych przez papieża. W paragrafach tych zapisano wyjątkową pozycję papieża wobec władców świeckich. To papież jako jedyny decyduje o powierzaniu wszystkich godności kościelnych, o cesarskiej koronacji i to jemu przysługują insygnia cesarskie. Jako jedyny może używać cesarskich insygniów, co prawda nie jest to jeszcze potwierdzenie Innocentego III, który mówił, że papież jest prawdziwym imperatorem, ale w przypadku Grzegorza VII można mówić o wyraźnych śladach przejęcia pewnych elementów insygniów cesarstwa. Grzegorz VII jest pierwszym źródłowo potwierdzonym przypadkiem, kiedy papieżowi włożono na ramiona, po jego elekcji purpurowy płaszcz, taki jaki przysługiwał cesarzowi. Często mitra papieska (tiara) miała symbolizować koronę. Powoływano się na monarchię Konstantyna, gdzie była mowa, że Konstantyn Wielki przekazuje papieżowi swoje insygnia, oznaki swojej cesarskiej władzy. Szczególnie ważnym dla relacji między papieżem a władzą świecką był zapis w dictatus papae mówiący o tym, że papież może zwolnić poddanych z przysięgi wierności gdyby władca okazał się osobą niegodną. Może on niegodnego władcę pozbawić tronu i wskazać na jego miejsce kogoś innego, bo papież jest jedynym, najwyższym szafarzem koron w świecie chrześcijańskim. Zapisano także prawo do nakładania ekskomunik papieskich na niegodnych władców. Zabraniała ona nawet przebywania pod jednym dachem z osobą objętą ekskomuniką, gdyż narażało to na to, że samemu też się zostanie objętym tą klątwą.

Władza świecka była skażona grzechem pierworodnym, a od tego była wolna apostolska władza papieża, więc mógł on krytykować pewne doczesne poczynania władców jako władcy chrześcijańskiego, a nie jako władcy ogólnie. Popełniając grzech, grzeszy on przeciwko Duchowi Świętemu. Symonię uważano za taki niewybaczalny grzech przeciwko Duchowi Świętemu.

Grzegorz VII zmarł w Solerno w 1085 r. Jego śmierć nie kończyła nurtu reform w kościele.

Jego kontynuatorami byli papieże Wiktor III oraz Urban II, który rzucił hasło pielgrzymki zbrojnej do Jerozolimy(I krucjata). Podkreślała ona wyjątkową pozycję papieża wobec wiernych.

W 1122 r, dochodzi do podpisania konkordatu w Wormacji. Dokument, który ma w sposób kompromisowy rozstrzygać spór o kompetencje władcy świeckiego wobec kościoła. Od tej pory cesarz, monarcha i król nie ma prawa wręczania inwestytury, pastorału, pierścienia. To należy wyłącznie do biskupa Rzymu, papieża. Natomiast ma prawo w odniesieniu do terytorium Niemiec, do udziału w lokalnych synodach i jeżeli kapituły synodalne nie są w stanie wskazać odpowiedniego kandydata na tron biskupi, czy też jest kilku kandydatów z równą ilością głosów to obowiązkiem króla i cesarza jest doprowadzenie do sytuacji, w której zwyciężyłaby przysłowiowa mądrość i sprawiedliwość, czyli wskazanie tego, który byłby najgodniejszy.

2. Państwo suwerenne w feudalnej Europie.

Teoria państwa suwerennego

Główną zasadą państwa suwerennego była norma, że nie uznaje ono żadnego zwierzchnictwa, a król jest cesarzem w swoim państwie. Władca państwa suwerennego musiał dbać o suwerenność wobec zewnętrznej potęgi i własnego ludu. Traktaty z Yorku mówiły, że władca jest pomazańcem Chrystusa i nie podlega żadnej władzy. Władca jest ponad hierarchicznym kościołem, dzieli swój tron z Chrystusem.

- Hiszpania po 741r opanowana została przez Arabów. W momencie kiedy na Płw. Iberyjskim pojawiły się inne księstwa chrześcijańskie zaczęto odwoływać się do tytułu imperatora. Ferdynand I został oskarżony przez cesarza Henryka II o uzurpowanie sobie tytułu cesarza i nie uznawanie władzy cesarskiej. Władcy hiszpańscy uznawali tytuł cesarza Hiszpanii. W 1155r doszło do pierwszej koronacji króla Hiszpanii Alfonsa III na cesarza. Tytuł cesarza pozwalał władcom sprawować władze zwierzchnią nad mniejszymi księstwami.

- do zapewnienia wewnętrznej i zewnętrznej suwerenności posłużyło anglosaskim władzom Wielkiej Brytanii używanie tytułu imperatora świata brytyjskiego. Innych króli nazywali półkrólami - superculusami.

- idea państwa suwerennego rozwijała się także we Francji. Powoływano się na to, że Karol Wielki używał tego samego tytułu co władcy francuscy - Rex Frankorum. Argumentem miały być także olejki używane do namaszczenia królów. Królowie Francji uznawali władców Niemiec za uzurpatorów władzy. Francuzi powoływali się na falsyfikat z Sant Deny, w którym miało być napisane, że są oni następcami cesarzy.

- do idei cesarstwa odwoływali się także władcy państw włoskich. Władze papieży uznawano za zbyt słabą, aby mogła narzucić ona zwierzchnictwo innym państwom. Włosi na północy próbowali utworzyć własne cesarstwo. Z jednej strony na Płw. Apenińskim istniała tęsknota za odtworzeniem Cesarstwa, z drugiej niechęć wobec barbarzyńców zza Alp. Włochy środkowe poddane były władzy biskupów Rzymu.

Doktryna państwa suwerennego w XII i XIII w.

Pojawienie się doktryny było reakcja na rozbudowany pogląd uniwersalizmu papieskiego. Suwerenność była ograniczana prawami lennymi. Pojawiła się teza, że władza feudałów zależna jest od króla. Władza królewska przenika każdą strefę życia. Wiek XIII to zmiany w składzie soboru - biorą w nim udział przedstawiciele królów. Oznacza to, że ojcowie kościoła uznają władze królewską. W wielu krajach dochodzi do centralizacji władzy, m.in.: w Kastylii, w Aragonii. Na Płw. Apenińskim silnymi ośrodkami władzy są miasta-państwa (tzw. republiki miejskie). W budowie doktryny państwa suwerennego najważniejsze są dwie zasady: nie uznaje się żadnego zwierzchnictwa w sprawach doczesnych - król jest cesarzem we własnym państwie. We Francji istniał dokument mówiący, że król jest tylko podległy prawu boskiemu. W Portugalii zasada suwerenności pojawiła się w XII w. Pojawienie się prawa rycerskiego wzmacnia władzę królewską. Często powołuje się na Stary Testament, w którym jest mowa o królestwach, brak jakichkolwiek informacji o cesarstwie. Także św. Tomasz z Akwinu w swych pracach porusza tematykę zwierzchniej władzy królewskiej. Uważał, że tytuł cesarza przyjęli na skutek niechęci do władzy królewskiej. Sądził, że król nie może nadużywać władzy, nie może szkodzić społeczeństwu. Św. Tomasz uważał demokracje za jedną z form dynastii. W doktrynie państwa suwerennego dużą rolę miało prawo rzymskie. Było ono pierwszym prawem świeckim. Ugruntowało ono w pełni władzę króla ponad władzą cesarza.. Jednak prawo to nie zostało wszędzie przyjęte. Bardzo często przyjmowano jego część, korzystną dla poszczególnych królestw. Miasta północno-włoskie wrogo podchodziły do prawa rzymskiego. Prawo to szybko stało się przedmiotem oficjalnych studiów, wyprzedziło teologię. Na uniwersytecie Paryskim wybuchł konflikt między wykładowcami prawa i teologii. Zakazano wykładania prawa na tej uczelni (przeniesiono je do Bolonii). Najlepszym przykładem państwa suwerennego była monarchia francuska gdzie współgrała ona z monarchią ekonomiczną. Uważano, że król nie podlega nakazom moralnym. 2poł. XIV w. to pełne uznanie państwa suwerennego.

Zasady państwa suwerennego:

3. Monarchia stanowa (kształtowanie się reprezentacji stanowych).

Monarchia stanowa jest to ustrój, w którym władza ograniczona zostaje na rzecz stanów. Maja one wpływ na rządy dzięki reprezentacji stanowej.

W społeczeństwie wykształciły się 4 stany: duchowieństwo, rycerstwo-szlachta, mieszczaństwo, chłopi, a niektóre z nich zdobyły udział we władzy. Najważniejszym impulsem do wykształcenia się stanów było przyznawanie przez władców swobód całym grupom społecznym, a więc ludności miejskiej i wiejskiej w aktach lokacyjnych, a duchowieństwu i szlachcie w przywilejach. Najważniejsze z tych swobód obejmowały: zwolnienia lub ulgi podatkowe, odrębne dla każdego stanu sądownictwo, prawo do sprawowania władzy nad innymi grupami społecznymi oraz do udziału reprezentacji stanowej we władzy centralnej. W Polsce tylko w odniesieniu do dwu stanów w pełni określono przysługujące im prawa, duchowieństwu i szlachcie.
Duchowieństwo jako odrębny stan społeczny wykształciło się najwcześniej. Podstawą jego odrębności były pełnione funkcje religijne. W pierwszej połowie XIII w duchowieństwo uzyskało prawo do własnego sądownictwa, wszyscy duchowni podlegali odtąd sądom kościelnym, w których obowiązywało prawo kanoniczne. Duchowieństwo było stanem bardzo silnie zróżnicowanym społecznie i majątkowo, a w jego uwarstwieniu odbijały się wszystkie nierówności społeczeństwa feudalnego. Do godności biskupów dochodzili synowie możnowładców i średniej szlachty, proboszczami wiejskich parafii zostawali często krewni właściciela wsi, a kler miejski rekrutował się spośród synów mieszczan. Od początku XV w dostojnikami kościelnymi mogli zostać jedynie synowie szlacheccy lub ludzie obdarzeni tytułem uniwersyteckim. Stan szlachecki uformował się z dwóch warstw społecznych, możnowładztwa i rycerstwa. W XIV w zaznaczała się jeszcze różnica prawna między tymi grupami wyrażająca się tym że za zabicie lub zranienie możnowładcy obowiązywało wyższe odszkodowanie niż za zwykłego rycerza. W Polsce nie doszło jednak do szerszego uzależnienia drobnego rycerstwa od możnowładców.
Dla zatarcia różnic prawnych między możnowładztwem a rycerstwem i prawnego wyodrębnienia się stanu szlacheckiego, ogromne znaczenie miały przywileje generalne. Zwalniały one całą szlachtę od większości podatków, gwarantowały nietykalność osobistą i majątkową, nadawały określone prawa sejmikom szlacheckim.
Szlachcicem był ten kto urodził się w rodzinie szlacheckiej, posiadał pełne prawo własności ziemi, podlegał sądownictwu szlacheckiemu. Przywilejem jego było używanie herbu stąd duże znaczenie miały rody heraldyczne (rodziny używające tego samego herbu często ze sobą nie spokrewnione).
W XIV i początkach XV w nie był to jeszcze stan zamknięty. Przedstawiciele mieszczaństwa a nawet wzbogaceni chłopi, mogli wejść w posiadanie kawałka ziemi i legalnie lub nielegalnie uzyskać prawa szlacheckie.

U źródeł prawnego wyodrębnienia się ludności miejskiej leżały przywileje lokacyjne. Rozwój w XIII i XIV w samorządu miejskiego sprzyjał rozciągnięciu prawa miejskiego na wszystkich mieszkańców, ale pełnię praw obywatelskich miasta, czyli dostęp do pełnienia urzędów miejskich i zasiadania we władzach miasta posiadała tylko nieznaczna część mieszczan, którzy status obywatela odziedziczyli po ojcu lub nabyli wraz z zakupem nieruchomości. Wszyscy mieszkańcy miasta cieszyli się wolnością osobistą.
Ludność miejska dzieliła się na trzy warstwy:
patrycjat- kupcy, monopolizował w swych rękach obsadę· urzędów miejskich, jego przedstawiciele zasiadali najczęściej w najważniejszych instytucjach samorządu miejskiego, tj. radzie i sądzie (ława miejska), przechwytywali też większość dochodów miasta
pospólstwo- samodzielni· rzemieślnicy, drobni kupcy, handlarze posiadający obywatelstwo miejskie, słabsza pozycja materialna i znacznie mniejszy udział we władzach miejskich niż patrycjat
plebs- stanowiła większość mieszkańców: czeladnicy, służba,· robotnicy najemni, grupy marginesu społecznego.
Każdy stan miał własne sądownictwo. Szlachta podlegała sądom ziemskim, chłopi ławie wiejskiej, mieszczanie sądom miejskim. Początkowo w razie sporu między przedstawicielami różnych stanów właściwym do rozpatrywania sprawy był sąd stanowy oskarżonego. Zmieniło się to po 1454r kiedy szlachta uzyskała prawo niestawienia się przed sądem innych stanów. Nierówność stanów wyrażała się w niejednakowym traktowaniu winowajców, popełniających takie samo przestępstwo. Niezadowolonym z wyroku przysługiwało prawo apelacji do sądu królewskiego, również odrębnego dla każdego stanu.

MONARCHIA STANOWA W ANGLI
Po podbiciu Anglii przez Normanów w 1066 roku cala ziemia uprawna została podzielona i oddana we władanie normandzkim zdobywcom. Bardzo szybko jednak ziemia stała się przedmiotem nowego obrotu towarowego. Anglia posiadała odmienny typ feudalizmu niż na kontynencie. Tam obowiązywała zasada - WASAL MOJEGO WASALA JEST MOIM WASALEM, ale obowiązywała również zasada stanów. Każdy stan ma swoje uprawnienia i swoje powinności, monarcha stoi na straży całości. Jednocześnie sytuacja królów angielskich była o tyle skomplikowana, ze monarchowie ci byli z racji swoich posiadłości na kontynencie wasalami królów Francji. Po wygaśnięciu dynastii, z której wywodził się Wilhelm Zdobywca. W połowie XII wieku władza przeszła w ręce dynastii Plantagenetów (1154). Pierwszy z Plantagenetów -Henryk II wszedł w ostry konflikt ze stanami społeczeństwa angielskiego. Przedmiotem konfliktów było naruszanie przez monarchę uprawnień stanowych - zarówno w dziedzinie podatkowej, jak i w dziedzinie nominacji 1164r wydaje on tzw. \"konstytucje klarendonskie\", w których poddaje duchowieństwo pod jurysdykcje królewska.Duchowienstwo jako odrębny stan podlegało prawu kanonicznemu. Monarcha chciał ograniczyć uprawnienia tego stanu zarówno w zakresie sadownictwa, jak i obsady stanowisk. Wywołało to opozycje, na czele której stanął arcybiskup Canterbury - Tomasz Becket. Arcybiskup został zamordowany, co przyniosło mu sławę męczennika.
Pod wpływem oburzenia społeczeństwa monarcha musiał cofnąć swoje decyzje.
Celem polityki Henryka II było wzmocnienie władzy królewskiej. Zburzył szereg zamków feudalnych, na rycerstwo nałożył podatek od tarczy, a za zorganizowane pieniądze zorganizował armie zaciężna, przeprowadził reformę sadownictwa. Polegała ona na tym, ze w wypadku wniesienia sprawy przed sad królewski powoływano pośród miejscowej ludności - 12 osób tzw.: przysięgłych, którzy przeprowadzali badanie sprawy. Dotyczy to spraw majątkowych i karnych, składali zeznania wobec sędziego królewskiego, który wydawał wyrok. Każdy wolny miął prawo do takiego sadu, ale polityka Henryka II nie podobała się angielskim baronom. Szukali oni poparcia u królów francuskich. Po śmierci Henryka władze w Anglii objął król Ryszard Lwie Serce, (1189 - 1199)ale monarcha ten nie interesował się sprawami Anglii, brał aktywny udział w wyprawach krzyżowych. Anglie traktował jako źródło dochodów. Przez jakiś czas przebywał nawet w niewoli, z której Anglia musiała go wykupić. Wszystko to kosztowało i budziło powszechne niezadowolenie.
W imieniu brata władze w Anglii sprawował Jan bez Ziemi (1199 - 1216). W czasie jego panowania Anglia utraciła szereg ziem we Francji, co więcej, Jan ściągnął na siebie klątwę papieska. Jan musiał się ukorzyć, uznać się lennikiem papieża i z tego tytułu Anglia musiała płacić papieżowi znaczne sumy pieniędzy (1000 funtów rocznie). Ogólna nienawiść budziły w Anglii zdzierstwa i gwałty królewskie. Skonsolidowało to przeciw Janowi baronów, duchowieństwo i miasta. W 1215 roku powstańcy zajęli Londyn i zmusili króla do podpisania przywileju pod nazwa WIELKA KARTA WOLNOSCI. Na mocy tego przywileju król nie miał prawa nakładać nowych podatków bez zgody rady królewskiej złożonej z prałatów i baronów. Monarsze nie wolno było nikogo więzić i karać bez wyroku sadowego, miasta miały zapewniona wolność handlu, duchowieństwo zaś swobodę kanonicznych wyborów. Król zobowiązywał się nadto nie zaciągać obcych żołnierzy do armii. Na starzy tej karty miała stać rada królewska złożona z 25 baronów. W razie złamania, któregokolwiek z przepisów karty, mogli baronowie wypowiedzieć królowi posłuszeństwo i wezwać kraj do zbrojnego oporu.
Następca Jana bez Ziemi - Henryk III(1216 - 1272) prowadził politykę faworyzowania obcych (Włochów, Francuzów), oraz uciążliwa politykę podatkowa. Wywołało to niezadowolenie górnych warstw społeczeństwa angielskiego, które zmusiło Henryka III do przekazania faktycznej władzy w ręce Rady złożonej z 15 baronów. Tego typu oligarchia jednak wzbudzała sprzeciw wśród innych baronów, szeregowego rycerstwa i innych miast. Na czele opozycji stanął członek opozycji Rady Szymon de Montfort. Powstańcy zajęli Londyn gdzie zwołano rade królewska (1265 rok), w której oprócz baronów i prałatów zasiedli przedstawiciele niższego rycerstwa, po dwóch z każdego hrabstwa, i po dwóch delegatów większych miast. Początkowo przedstawiciele każdego stanu obradowali oddzielnie, później wyodrębniły się w parlamencie dwie izby: IZBA LORDÓW, w której zasiadali prałaci i baronowie i IZBA GMIN, reprezentująca drobne rycerstwo i miasta. Za panowania Edwarda I(1272 - 1307) w 1295r. parlament angielski uzyskał swoje zasadnicze uprawnienie, zobowiązanie króla, ze bez zgody parlamentu nie będzie nakładał i ściągał nowych podatków.
W latach 1327-1377 w Anglii panuje Edward III. W celu zdobycia środków na wojnę z Francja zwraca się często do parlamentu z zadaniem subsydiów, rozszerzających jednocześnie jego prawa. Parlament nabywa uprawnienia do wydawania ustaw, staje się nadto najwyższym sadem, w szczególności dla przestępstw dokonywanych przez urzędników królewskich. W ten sposób wytworzył się w Anglii system współrządców króla i reprezentacji stanów, charakterystyczny dla formy państwa, która nazywamy monarchia stanowa.

Monarchia stanowa w Anglii:
-spór króla Henryka II Plantageneta z arcybiskupem Tomaszem Becketem z powodu narzucenia nakazu płacenia podatków z dóbr duchownych (Becket został zamordowany); wybuchł bunt baronów - duchowieństwo otrzymuje immunitet sądowy i skarbowy
-ponowne nałożenie podatków na duchowieństwo przez Jana bez Ziemi - interwencja papieża Innocentego III (klątwa na Jana bez Ziemi)- Jan bez Ziemi ukorzył się przed papieżem i płacił coroczną daninę dla Rzymu
-konflikt Jana bez Ziemi z królem Francji - Filipem II Augustem o posiadłości na terenie dzisiejszej Francji
-powstanie antykrólewskie baronów w Anglii - wydanie Wielkiej Karty swobód (Magna Charta Libertatum) -> 1215r
-spór Henryka III z baronami angielskimi (król nałożył ponownie podatki)
-ogłoszenie tzw. prowizji oksfordzkich -> 1258
-wojna domowa z powodu nie przestrzegania postanowień przez Henryka III - ogłoszenie tzw. prowizji westministerskich ->1259r.
-zawarcie pokoju paryskiego -> 1259r
- przegrana bitwa pod Lewes -> 1264r. Henryka III z baronami
-pierwsze zwołanie parlamentu -> 1265r.

Monarchia stanowa we Francji:
-umocnienie władzy królewskiej za rządów Filipa II Augusta i Ludwika IX Świętego
-spór Filipa IV Pięknego z papieżem Bonifacym VII spowodowany nałożeniem przez Filipa podatków na duchowieństwo bez zgody papieża
-zwołanie przez Filia IV Pięknego Stanów Generalnych -> 1302r. w celu wzmocnienia swojego stanowiska w konflikcie z papieżem
-ponowne zwołanie Stanów Generalnych -> 1308r. dla poparcia planu skasowania zakonu templariuszy

4. Cechy Charakterystyczne systemu feudalnego (monarchia feudalna, zależność lenna).

Istnienie własności feudalnej było charakterystyczne dla całego okresu średniowiecza. Jednostki słabe nie były w stanie obronić się przed silniejszymi, a nie mogąc liczyć na opiekę państwa zwracały się po pomoc do możnych panów. System lenny wykształcił się w państwie karolińskim, a potem rozprzestrzenił się na całą Europę.

Przez umowę (komendację), powstał związek pomiędzy dwoma stronami. Szukający opieki stawał się wasalem, obowiązanym do pełnienia służby rycerskiej. Pan w stosunku do wasala - senior, musiał chronić go i udzielać mu pomocy militarnej. Aby umożliwić wasalowi służbę rycerską przekazywał mu część swych włości w lenno (nie zrzekając się praw zwierzchnich do ziemi - feudum). Nie jeden z wasali był na tyle możny, że mógł zapewnić opiekę słabszym od siebie. W ten sposób tworzyła się feudalna drabina zależności lennych, z królem (suzerenem) na szczycie. W całym średniowiecznym systemie lennym obowiązywała jedna podstawowa zasada: wasal mojego wasala nie jest moim wasalem. Nie obowiązywała tylko w Anglii, gdzie nie było dużych zwartych majątków ziemskich. System lenny osłabiał władze królewską, gdyż immunitety wyjmowały włości możnych spod władzy króla.

Ceremonia nadania lenna (homagium) polegała na złożeniu przez wasala hołdu lennego i złożenia przysięgi na wierność. Następnym elementem była inwestytura, czyli nadanie majątku (lenna), który z biegiem czasu mógł być dziedziczony. Inną formą nadania było beneficjum, które senior nadawał w czasowe użytkowanie jako wynagrodzenie za świadczone na rzecz seniora usługi. Biskupi otrzymywali od monarchy urząd i związane z nim dobra ziemskie jako lenno, którego symbolem był pierścień i pastorał. Także kościół oddawał swoje grunty w użytkowanie dzierżawcom w zamian za niewielki czynsz lub robociznę (pańszczyznę). Nadanie takie nazywano prekarią.

Całość funkcjonowania systemu lennego sprzyjała powstaniu rozbicia feudalnego, w polskim przypadku znane jako rozbicie dzielnicowe. W praktyce system feudalny doprowadził do procesów decentralizacyjnych . wyjątkiem była Anglia gdzie nie doszło do rozbicia feudalnego.

Monarchia feudalna:

Charakterystyczną cechą średniowiecznego feudalizmu europejskiego było rozdrobnienie władzy publicznej. Szczególnie silnie wystąpiło ono we Francji i w poł-śrd Włoszech. Hrabiowie i margrabiowie przejęli w IX-Xiw. znaczną część przysługujących monarsze świadczeń i zdołali podporządkować swojej bezpośredniej władzy ludność zamieszkującą na terenie ich hrabstw. Najpotężniejsi z tych urzędników uzależnili od siebie słabsze hrabstwa, tworząc udzielne władztwa.(proces ten wystąpił także w Niemczech); niektóre z nich stały się całkowicie nie zależnymi księstwami, a nawet królestwami. By zachować nad nimi kontrole, dążący do odbudowy władzy centralnej monarchowie (Fryderyk Barbarossa, Kapetyngowie) wykorzystali prawo lenne, czyniąc z władców lokalnych własnych lenników usuwanych (w praktyce niezwykle trudno)z lenna za nie wywiązywanie się z obowiązków lennika.

Zależność lenna była wykorzystywana także w stosunkach międzynarodowych (np.: zależność lenna władcy Polski od cesarza, księstw śląskich od czech czy Zakonu Krzyżackiego od Polski)

W XI i XII wieku kształtowały się monarchie feudalne.. Były to państwa dalekie od jedności, a związki pomiędzy tworzącymi je regionami były wątłe. Charakterystyczną cechą wczesno- feudalnych monarchii było to, że faktyczna władza nad ludźmi należała do książąt i możnowładztwa. Władza królewska była słaba, jej zakres zależał od osobowości władcy, od wielkości domeny monarszej i majątku jakim dysponował. Bardzo widoczne było dążenie odśrodkowe arystokracji feudalnej. W Anglii udało się je pokonać i stworzyć silną władzę królewską Henrykowi II a we Francji Filipowi II Augustowi. W Anglii posiadłości Plantagenetów były ogromne, ponadto Henryk II umiał wykorzystać przysługujące mu regalia, a na kraj nałożył podatek powszechny. Jego następcy nie byli tak energiczni: m.in. Jan bez Ziemi w 1215r. musiał wydać Wielką Kartę Swobód, co uszczupliło prerogatywy władzy. We Francji Kapetyngowie aż dwa stulecia umacniali swą władzę, aby w XIIw. stała się silna i dziedziczna. Upadek Plantagenetów i zniwelowanie partykularyzmów we Francji pozwolily umocnic im władze. Filip II August skutecznie wykorzystywał system lenny. Następca Filipa, Ludwik IX, skutecznie tłumił wojny feudalne, wydając zakaz wendetty (czyli dochodzenia sprawiedliwości na drodze prywatnej zemsty). Podporządkował sobie kościół, co było zalążkiem sporu jego następcy Filipa IV Pięknego z papieżem Bonifacym VIII. Idea uniwersalistyczna, którą kierował się papież i cesarz upadła definitywnie w XIIIw. gdy zrodziła się idea państwa suwerennego.

5. Cesarstwo Bizantyjskie

Rządy dynastii macedońskiej X-XIw

Cesarstwo osiągnęło szczyt rozwoju pod panowaniem dynastii macedońskiej. Zapoczątkował ją Bazyli I (867-886), były ujeżdżacz koni, który zdobył tron dzięki morderstwu. Pod rządami Macedończyków państwo zdołało potwierdzić swoją tożsamość zarówno w obrębie własnych granic, jak i na zewnątrz. Patriarchów utrzymywano w postawie skrajnej służalczości. Dwór cesarski kierował aparatem biurokracji, który narzucał jednolity sposób postępowania wszystkim prowincjom. Armię oparto na zawodowej kadrze żołnierzy. Państwo regulowało handel i ceny. Konstantynopol pełnił funkcję głównego portu przeładunkowego między wsch. a zach. Potęga terytorialna państwa znacznie wzrosła. Bazyli I umocnił pozycję cesarstwa w płd. Włoszech, ponownie zdobywając Tarent (880). Istniały dwa egzarchaty: w Kalabrii i Lombardii, oraz „catapenatus” w Bari. Na wsch. coroczne kampanie, które organizowano na przestrzeni całego X wieku, zostały nagrodzone odzyskaniem Syrii, Cypru, Krety, Cylicji i części Mezopotamii. Poskromiono inwazję Arabów. Armenia ponownie została wasalem Bizancjum. Bułgarzy, którzy co prawda rozszerzyli swoją hegemonię na Zachód, stopniowo byli poskramiani chrztem i mieczem.

Stabilizacja społeczna stworzyła warunki do odrodzenia się kultury. Bazyli I i Leon VI (filozof), kodyfikowali dekrety carskie ostatnich stuleci.

W walce o utracone przed wiekami tereny największą rolę odgrywały wojny z Islamem, które zapoczątkował już Bardas. Bazyli wyzwolił spod panowania Arabów Armenię. Następca Bazylego, Leon VI nie kontynuował ekspansji w Azji, bo zaatakował go, prowadząc zwycięskie kampanie, Symeon bułgarski. Niebezpieczeństwo wzrosło za panowania Konstantyna VII Porfirogenety, kiedy Symeon przybrał tytuł cesarza i domagał się władzy w stolicy. Sytuację uratował dowódca floty, Roman Lakapenos, któremu udało się odeprzeć Bułgarów. Od 919 to on sprawował faktyczną władzę w państwie gdy Leon oddawał się pracy naukowej. Od śmierci Symeona zwrócono się przeciw Arabom. Zwycięskie walki z emiratem Hamelanidów pozwoliły się posuwać Bizancjum coraz bardziej w głąb Syrii, zagrażając samej stolicy emiratu. Ponadto w 961 zdobyli stolicę Krety- Kandię i uwolnili ją spod panowania piratów arabskich.

Po śmierci Romana II (963), popularny wódz Nikefor Phokas (to on odbił Kandię), objął regencję nad dwoma młodymi synami Romana: Bazylim i Konstantynem. Poślubił Teofano. Odbił Cypr (964) miasta Cylicji, Tars, Mopswetię (965), w 969- Antiochię. Stolica emiratu Homnanidów, Aleppo, uznała zwierzchnictwo Bizancjum. Spisek Theofano (morderstwo Nikefora) wyniósł na tron po licznych zawirowaniach i wygnaniu samej Theotano jej faworyta, wodza Jana Tzimiskesa. Dążył do odzyskania ziemi świętej (zdobywał miasta Fenicji). Po jego śmierci zaniechano walk w Syrii, powstał tam teraz potężny emirat Fatymidów.

Początkowo Bizancjum współpracowało przeciwko Bułgarom z nowo powstałym państwem ruskim, ale jego sukcesy stały się na tyle groźne dla Bizancjum, że Jan Tzimiskes wystąpił przeciwko Świętosławowi. W bitwie pod Presławiem (972) zwyciężyło i wchłonęło wschodnią Bułgarię do cesarstwa.

Gdy Bazylemu II, synowi Romana II, w końcu udało się dojść do władzy, postawił sobie za cel likwidację państwa zachodniobułgarskiego, co udało mu się w 1024r w wąwozie Stramy pod Biełasicą. 15000 jeńców bułgarskich oślepił i odesłał do Samuela, który zmarł przez to na apopleksję. Do 1018 udało mu się opanować całe państwo. Zyskał przydomek Bułgarobójcy. Zdobył również Serbie. Król Chorwacji uznał się lennikiem cesarstwa. Przejściowo zwierzchnictwo uznali też: Gruzja i Chazarowie. Chrzest Rusi pogłębił wpływy w tym państwie. W 1045 wcielono jeszcze Armenię.

„Renesans moacedański” rozpoczął się od likwidacji obrazoburstwa i nowego rozwoju sztuki kościelnej. Do osobistości tego okresu można zaliczyć Focjusz, Leona VI i jego syna Jana Kyriotesa. Po zwycięstwie kultu obrazów rozpoczął się rozkwit malarstwa i mozaiki. Kultura bizantyjska wywarła duży wpływ na ludy wschodniosłowiańskie.

Rządy Komnenów (1081-1261)

Okres 1081-1261 to nie tyle rządy Komnenów (tak jest wg Normana Davisa) bo panowali faktycznie do 1085. po nich zapanował chaos w kraju za panowania dynastii Angelosów (1185-1204) a następnie wytworzyło się cesarstwo łacińskie (1204-1261), kiedy to w stolicy i w Grecji właściwej zapanowali łacinnicy, a w Azji Mniejszej niezależność zachowały dwa cesarstwa greckie: Trapezunt Nicea Epir.

Po śmierci cesarzowej Teodory wygasła dynastia macedońska (1056). Realnym zagrożeniem dla Bizancjum byli Turcy seldżuccy, krórzy odnosili sukcesy kosztem cesarstwa (1071). Rozpoczął się okres klęsk zarówno ze strony Seldżuków, jak i Fatymidów. Aleksy I Komnen (1081-1118) oprócz męstwa do rozgrywek politycznych wykorzystywał również podejrzane sztuczki finansowe, jak przejęcie skarbca kościoła. Wypędził z Grecji Normanów i odzyskał cenne wybrzeże mórz Pontyjskiego i Egejskiego. O powrocie status quo ante nie mogło być mowy. Dopiero za panowania Manuela I Komnena (1143-1180) rozpoczęło się swego rodzaju „odrodzenie” szczególnie w dziedzinie sztuki, nauki, teologii i architektury. Wielkie plany ponownego zespolenia z Rzymem spełzły na panewce. Podobnie podbój Egiptu. Rosnące wpływy przedstawicieli kultury łacińskiej, którymi Manuel zapełnił dwór, prowadziły do tarć zwłaszcza z Wenecjanami. Degenerat Andronik Komnen (1183-1185) został zamęczony przez tłum na śmierć. Mimo to Konstantynopol był najbogatszym i najbardziej cywilizowanym miastem chrześcijańskiego świata.

Patriarchowie bizantyjscy nie byli w stanie sprawować nad prawosławnymi krajami słowiańskimi takiej władzy jak biskup Rzymu zaczynał mieć na Zachodzie. Pieczyngowie stali się realnym niebezpieczeństwem i nie dali się pokonać aż do 1122r. Na pół-zach. Prowadzono długie kampanie, aby obronić Serbię przed atakami Madziarów. Z upadku Bizancjum skorzystało świeżo utworzone państwo Węgier. Na Zakaukaziu Wielką Armenie opanowali Seldżukowie.

W XIIw zaczęło rosnąc uzależnienie gospodarcze od Zachodu (zwłaszcza od Wenecji). Był to okres względnej samodzielności Bizancjum.

1069-1097 => odzyskanie części Anatolii przy pomocy wojsk pierwszej wyprawy krzyżowej

1164-1068 => próba opanowania Węgier

1171 => nieudana próba zerwania zależności od Wenecji

1176 => klęska zadana przez Seldżuków, utrata prawie całej Azji mniejszej

1186 => utrata Bułgarii a następnie Serbii

1204 => zdobycie stolicy przez krzyżowców kierowanych przez Wenecjan

1222-1254 => cesarz Nicei Jan III Watatzes konsoliduje swe państwo

1261 => odzyskanie Konstantynopola przez Jana III z pomocą Genueńczyków - rywali Wenecji

Doktryna uniwersalizmu bizantyjskiego

Na szczycie piramidy socjalnej stał cesarz. Był on symbolem państwa, był on przedmiotem kultu. Cesarstwo bizantyjskie nie uznawało ani frankijskiej godności cesarskiej na Zachodzie, ani tytułu cesarskiego władców Bułgarii. Używano formuł „przywódca Bułgarii” i „królowie państwa Franków”. Cesarz bizantyjski nie wyrzekł się nigdy roszczeń do panowania nad światem. Pretendował on do przewodnictwa w rodzinie monarchów. On miał być ojcem, oni zaś synami. Tak też zwracał się do królów zachodnich i władców Bułgarii. Jedynie kalifów arabskich, jak niegdyś królów perskich, uznawał za równych sobie przez pewien czas, niejako wyróżniając ich w pismach tytułem „brata”. Jednakże tytuł władcy świata od realnego panowania nad światem dzieliła niebywała przepaść.

Cesarstwo bizantyjskie od VIII w nie mogło już pretendować do roli mocarstwa światowego w sferze politycznej. Inaczej przedstawiała się sytuacja w dziedzinie kultury.

Wieki IX i X to czasy, gdy Bizancjum było agresorem, potęgą militarną. Tak więc rządcy prowadzili agresywną politykę ekspansji, szczególnie na wschodzie. We własnych oczach nie byli oni jednak agresorami, odzyskiwali jednak to co im się należało. Oficjalna literatura tego okresu jest przepojona poczuciem wyższości nad innymi krajami i narodami. Traktowano z pogardą inne narody. Społeczeństwo Bizancjum uważało się za realnych kontynuatorów Cesarstwa Rzymskiego, choć faktycznie obejmowało tylko pars Orientis. „Uniwersalne Cesarstwo” i „uniwersalny Kościół” były współzależne od siebie: jedno reprezentowało drugie. Nawrócenie na ortodoksję było pierwszym krokiem do włączenia w system imperialny, gdyż cesarz był politycznym przedstawicielem Chrystusa na ziemi. Jako jedyna po upadku dawnej stolicy rezydencja cesarska, Bizancjum przyjęło posłannictwo Imperium Romanum do panowania uniwersalistycznego. Jego władca uważając się za spadkobiercę Rzymu zwał się panem świata (kosmokrator), rościł sobie prawo do wszystkich ziem wchodzących niegdyś w skład Imperium. W teorii nie zrzekł się krajów zachodnich opanowanych przez barbarzyńców, uważając powstałe na ich obszarze państwa nadal na prowincje cesarskie. Zarządzane legalnie, pod jego zwierzchnictwem, przez jego mocodawców, albo nielegalnie przez uzurpatorów. Symbolem roszczeń nowego narodu rzymskiego do panowania nad światem był globus z krzyżem.

Cesarstwo wobec „łacinników”, schizma wschodnia i próby jej przezwyciężenia do 1439

Mieszanie się cesarzy bizantyjskich w sprawy kościelne i dogmatyczne prowadziło z czasem do coraz ostrzejszego konfliktu na Zachodzie, z Rzymem papieskim a nieraz również do rozłamu w samym Bizancjum. Poważny kryzys spowodował edykt wydany przez cesarza Leona II w 726r , zakazujący kultów obrazów świętych. Wywołało to fanatyczną zwłaszcza wśród mnichów, którą państwo usiłowało złamać terrorem. Ponadto pociągnęło za sobą żywe protesty ze strony papieża i całej ludności na zachodzie. Obrazoburstwo (ikonoklastyzm) powstał zapewne pod wpływem islamu i przez przeszło stulecie roznamiętniło walkę religijną. Nie było to jedyną przyczyną konfliktu pomiędzy Bizancjum i Rzymem. Odrębność kulturowa Bizancjum, odmienne warunki polityczne nie mało na stopniowe odseparowanie się kościoła na wschodzie. W 2 poł. IX w wybuchnął poważny spór na tle współzawodnictwa między Rzymem a kościołem na wschodzie, w nawracaniu Morawian i Bułgarów. Do tego dołączył się spór dogmatyczny, albowiem Bizancjum nie chciało uznać wprowadzonej zmiany do symbolu wiary (o pochodzenie Ducha św. od ojca i od „Syna” po łacinie filioque- stąd nazwa całego sporu). Z inicjatywy patriarchy Focjusza (walczył on o prymat Bizancjum nad całym kościołem), ówczesny papież Mikołaj II został zdegradowany i obrzucony klątwą, jako rzekomy heretyk. Wywołało to w Kościele pierwszy rozłam (schizma), który zresztą wkrótce został zażegnany. Rozbieżności jednak wzmacniały się. Kościół wschodni coraz silniej wiązał się ze swoim władcą, gdy na zachodzie powaga papieska została podważona na skutek zależności od cesarzy rzymskich- królów niemieckich.

Postęp ruchu kluniackiego w płd. Włoszech zagrażał tam bezpośrednio interesom patriarchatu konstantynopolitańskiego. Leon IX był przedstawicielem ruchu kluniackiego , który w połowie XI w przyniósł ogromny wzrost egzekutywy Stolicy Apostolskiej. Kościół grecki zaś godził się najwyżej na moralny prymat „starego Rzymu”. Leon IX w nieodpowiednim momencie odświeżył stary zatarg o zwierzchność kościelną nad płd. Włochami, nieaktualny od czasów zgody przywróconej przez papieża Jana VIII z Focjuszem.

Patriarchą był Michał Kerulariusz (od 1043) podjął on reakcję przeciwko Łacinnikom. Niewątpliwie to on zainspirował zarzuty podnoszone przeciwko „żydowskim” obyczajom Kościoła Zach., jak używanie do komunii opłatka zamiast chleba na drożdżach. W końcu sam patriarcha zdecydował się na agresję, kładąc kres serdecznym stosunkom między Kościołami, a mianowicie zamknął kościoły i klasztory łacińskie w stolicy, wyklinając duchownych łacińskich jako „opłatników” (azymitów). Dążąc do ścisłego współdziałania z Bizancjum, Leon IX zachował się bardzo spokojnie wobec tych zaczepek, ale w liście wystosowanym do Kerulariusza zażądał od niego uznania prymatu Stolicy Apostolskiej. To uznanie w pewnej mierze uzyskał ponieważ Kerulariusz umiał się liczyć ze zdaniem zarządu świeckiego, które parło do zgody z papiestwem. Pacyfikacje uniemożliwiła postawa legatów papieskich na których czele stał kardynał Humbert. Zbyt oględnie liczyli oni na poparcie cesarza Monomachosa i dali do zrozumienia patriarsze, że nie przybyli aby rokować z nim, ale w roli sędziów.

Umarł Leon IX, przez cały rok nie można było przeprowadzić elekcji jego następcy. Wykorzystał to Kerulariusz, przedstawił legatów papieskich jako samozwańców wysłanych przez jego wroga „catepano” Argyrosa (przywódca stronników Bizancjum we Włoszech) i w ten sposób zdyskredytował ich w oczach biskupów greckich. Patriarcha unikał też jakichkolwiek spotkań z legatami. Zdecydowani już na odwołanie go z patriarchatu, weszli oni dnia 15 lipca 1054 do Hagii Sophii i tam na ołtarzu złożyli akt wyklinający Michała Kerulariusza oraz jego stronników. Następnie poświęcili nowe kościoły łacińskie w stolicy Bizancjum i opuścili Konstantynopol, uprzejmie żegnani przez cesarza. Po odjeździe legatów Kerulariusz opanował sytuację terroryzując Konstantyna IX za pośrednictwem mas ludowych. Cesarz został zmuszony do ukorzenia się przed patriarchą. Zwołał do Hagii Sophii synod, na którym wytoczył znowu błędy łacinników i rzucił na nich anatemę, ale przede wszystkim wyklął legatów Leona IX. Schizma wschodnia dokonała się i trwa do dzisiaj.

Przez wiele lat nie odczuwano schizmy jako ostatecznego rozłamu dwóch Kościołów, zdawano sobie sprawę, że była ona głównie jako wynikiem walki o władzę pomiędzy papiestwem a patriarchatem.

Konflikt kościelny odbił się ujemnie w sprawie Włoch bizantyjskich.

Po okresie odrodzenia potęgi za panowania dynastii macedońskiej zapanował kryzys. Seldżukowie rozpoczęli napór na cesarstwo bizantyjskie. Na zach. W tym czasie Normanowie wydarli Włochy płd. i Syrię Cesarstwu. W 1095 cesarz Aleksy Komnen zwrócił się do Zachodu o pomoc. Europa Zach. Zorganizowała krucjaty, za które drogo kazała sobie płacić. Kraje zdobywane na Turkach nie wracały do Bizancjum, na wschodzie tworzyły się feudalne księstwa zależne od zachodnich rycerzy. Wreszcie krucjaty działając wraz z ówczesną wielką potęgą - Wenecją, zamiast wyzwalać grób Chrystusa ruszyli na Konstantynopol. W roku 1204 zdobyli go. Na miejsce cesarstwa bizantyjskiego stworzono tzw. Cesarstwo Łacińskie, z rycerzem flandryjskim jako „imperatorem Romanii” na czele. Bizantyjczykom udało się jednak wskrzesić Bizancjum w 1261r pod panowaniem Paleologów. Odbudowane cesarstwo objęło tylko część dawnego dziedzictwa i nie zdołało przywrócić już dawnej potęgi. Zagrożenie atakiem Seldżuków wzmogło się. Zajmowali oni coraz więcej ziem . Podejmowane przez Bizancjum próby wznowienia unii (1274, 1439) podyktowane były próbą szukania pomocy politycznej i nie znajdowały poparcia ludności. Próba pojednania w 1439 była inspirowana przez cesarza Jana VIII. Zwrócił się on o pomoc do Kościoła Rzymskiego, a gdy ta zawiodła, losy Bizancjum były już przesądzone. Rozłam w Kościele pociągnął za sobą rozdwojenie w całym świecie chrześcijańskim.

Cesarstwo wobec ekspansji Turków osmańskich

W 1063r Alp Arslan (sułtan turecki) uderzył na ces. Bizantyjskie. Dość szybko opanował on Armenię. W 1071 cesarz Roman IV Diogenes stawił czoło Turkom pod Mantzikiert <= WAŻNE poniósł jednak wielką klęskę i dostał się do niewoli. Prowincje bizantyjskie wpadały w ręce najeźdźców. Po zdobyciu Nicei Turcy stanęli nad morzem Marmara zagrażając Konstantynopolowi. W 1085 zdobyli Antiochię, a wcześniej, już ok. 1070r opanowali Palestynę wraz z Jerozolimą. Na zdobytych terenach bizantyjskich powstał w 1077r sułtanat zwany „rzymskim” ze stolicą w Nicei a później w Ikonium. Sytuacja w Bizancjum była zagrożona. Cesarz Aleksy I nawiązał kontakt z papieżem Urbanem II, Który uważał, że zorganizowanie krucjaty pomoże Bizantyjczykom odeprzeć Turków, a również pozwoli przywrócić władzę papieską nad kościołem wschodnim. W 1099 r. Krzyżowcy zdobyli Jerozolimę. Władzę nad ziemią Świętą miał objąć papież. Świecką władzę przyznano Gotfrydowi z Boullion. Jego następca, Baldwin, do 1118 r odebrał z rąk muzułmanów twierdze nadmorskie i narzucił zwierzchnictwo innym państewkom łacińskim: hrabstwu Trypolis, księstwu Antiochii i hrabstwu Edessy. Klęska zadana Turkom przed I krucjatę odwróciła niebezpieczeństwo grożące Bizancjum.

Cesarstwo a świat islamu.

Największą rolę w okresie panowania dynastii macedońskiej odgrywały wojny ze światem islamu. Ofensywę przeciw Arabom zapoczątkował już Bardas. Zaciekłe, choć nie zawsze szczęśliwe wyprawy Bazylego I umożliwiły wyzwolenie się spod panowania islamu Armenii, która utworzyła niezależne królestwo pod władzą dynastii Bagratydów (885). Za panowania Leona VI Filozofa, Konstatntyna VII Porfirogenety dzielącego władzę z Lakapenosem, trwały walki z Bułgarią. Dopiero śmierć Symeona bułgarskiego pozwoliła na pokojowe ułożenie stosunków z Bułgarią i ponowne zwrócenie się przeciw islamowi. W 927 Bizancjum zdobyło Melitenę a 944 Edessę. Wodzowie bizantyjscy krok za krokiem posuwali się w głąb Syrii. W 961 zdobyto stolicę Krety Kandię. W 964 odzyskano Cypr w rok później Tars i Mopswetię, w 969 Antiochię. Jan Tzimiskes dążył do odzyskania Ziemi Świętej. W 975 zdobył Bejrut. W 976 Jan Tzimiskes zmarł, a wraz z jego śmiercią zakończyła się ofensywa Bizancjum w Syrii.

Upadek Cesarstwa Bizantyjskiego Odrodzone Bizancjum nie było już w stanie pełnić roli zapory, chroniącej chrześcijaństwo przed naporem islamu. Łacinnicy nadal panowali w Grecji i na wyspach (Wenecja [D19]). Cesarz Michał VIII Paleolog podjął zabiegi dyplomatyczne we Francji, Złotej Ordzie i, przede wszystkim, u papieża, aby zapobiec dalszym wyniszczającym walkom pomiędzy chrześcijanami. Jego nadzieje na zjednoczenie Kościoła katolickiego i prawosławnego przekreślił jednak sobór w Lyonie w 1274 r.

W 1281 r. zostało zawiązane w Orvieto, przymierze z między Wenecją i Karolem Andegaweńskim. Jego celem było przywrócenie władztwa łacińskiego w Bizancjum. Michał Paleolog zawiązał w tej sytuacji kontrprzymierze z Piotrem III, królem Aragonii i szlachtą sycylijską.

Program odbudowy państwa bizantyńskiego załamał się za panowania w latach 1282-1328 cesarza Andronika II. Za jego rządów wzrosły nadmiernie wpływy Cerkwi i bogatych klasztorów (wspólnota mnisza na górze Athos). Trwająca w latach 1321-54 epoka wojen domowych doprowadziła w końcu do rozkładu cesarstwa. Po długotrwałym okresie walk o tron władzę przejął w 1328 r. Jan Kantakuzen. Wspierany przez mistyczny ruch mniszy, głoszący radykalny program społeczny (hesychastów) ogłosił się on cesarzem, co spowodowało wybuch kolejnej wojny domowej. Wykorzystali ją Serbowie, Bułgarzy i Seldżucy by uniezależnić się od władzy bizantyńskiej.

W 1349 r. Turcy podbili Epir. Opanowali również niemal całą Azję Mniejszą, a w 1354 r. zdobyli Półwysep Galipoli, co dało im pierwszy punkt oparcia w bezpośrednim sąsiedztwie Konstantynopola. Po utracie tronu, Jan Kantakuzen złożył śluby zakonne. Jego syn, Mateusz, utrzymał do 1382 r. panowanie w Mistrze na Peloponezie. Podczas jego rządów kultura bizantyńska przeżywała swój ostatni rozkwit.

Panujący w latach 1354-91 cesarz Jan V po klęsce w bitwie pod Adrianopolem w 1362 r. popadł w zależność od Osmanów. Bezskutecznie szukał on pomocy u Ludwika Andegaweńskiego i w Rzymie. Po katastrofie krucjaty antytureckiej w bitwie pod Nikopolis (1396) jego następca, cesarz Manuel II (1391-1425) podjął w latach 1399-1402 podróż po Europie (Rzym, Paryż, Londyn), bezskutecznie próbując uzyskać pomoc dla swego państwa w obliczu narastającego zagrożenia ze strony Turków osmańskich. Likwidacji Cesarstwa Bizantyńskiego zapobiegł wówczas jedynie najazd mongolski w 1402 r., który spowodował katastrofę militarną Turków i załamanie się ich państwa. Niemniej, już w styczniu 1422 r. ponownie oblegli oni Konstantynopol.

Cesarz Jan VIII (1425-48), licząc na pomoc papiestwa, przeszedł na katolicyzm i zaprzysiągł po soborze w Ferrarze w 1439 r. unię florencką z papieżem Eugeniuszem IV. Mimo tych ustępstw nie uzyskał jednak żadnej pomocy przeciw Turkom. Co gorsza, unia florencka została odrzucona przez Kościół grecki. Na wieść o niej, metropolita kijowski Izydor ogłosił niezależność Kościoła ruskiego. Ostatnie nadzieje na pomoc Zachodu zgasły w 1444 r., po klęsce Władysława Jagiellończyka w bitwie pod Warną.

Konstantynopol, broniony przez Bizantyńczyków, Genueńczyków i Wenecjan, padł ostatecznie 29 maja 1453 r. Tym samym przestało istnieć cesarstwo wschodniorzymskie, najstarsze wówczas państwo europejskie i chrześcijańskie.

Upadek Konstantynopola i Cesarstwa Bizantyńskiego umożliwił powstanie europejsko-azjatyckiego imperium tureckiego, bezpośrednio zagrażającego chrześcijańskiemu Zachodowi. Nastąpiło przeniesienie dziedzictwa antycznego przez greckich uczonych do Italii, co dało impuls do rozwoju europejskiego humanizmu. Za spadkobiercę tradycji Bizancjum uznało się Wielkie Księstwo Moskiewskie, uważające się za "trzeci Rzym". Carowie Rosji przyjęli też rolę opiekunów i protektorów prawosławia. Wraz z opanowaniem przez Turków wybrzeży Morza Czarnego (Azow) Europa straciła połączenie lądowe z Indiami. Poszukiwanie nowej drogi, tym razem morskiej, przyniosło dopiero odkrycie Nowego Świata.

6. Państwa Półwyspu Iberyjskiego: kraje półwyspu przed rekonkwistą, idea cesarstwa Hiszpanii, rywalizacja państw iberyjskich, rekonkwista do 1492, powstanie zjednoczonej monarchii hiszpańskiej.

Coraz to silniejsze, coraz to większą rolę polityczną w Europie zaczęły odgrywać chrześcijańskie królestwa Hiszpanii. Stały się one silnymi państwami podejmującymi samodzielna ekspansje polityczną daleko poza tereny półwyspu. Podbój Hiszpanii przez Arabów nie objął północno-zachodniej części półwyspu. Początkowo na ten teren zbiegli się możni Wizygoccy, którzy odbudowali tam w skromnych rozmiarach swe królestwo, dla którego ustaliła się nazwa Asturii, a od X w. W związku z przeniesieniem , stolicy Królestwo Leonu. Drugim chrześcijańskim organizmem państwowym była w Hiszpanii karolińska Marchia Hiszpańska, później zwana hrabstwem Barcelony. w IX-X wytworzyło się w Pirenejach jeszcze jedno, niewielkie, lecz silne Królestwo Nawary. Obok nich rozwijały się hrabstwa Kastylii i Aragonii. Ze wzrostem liczby chrześcijańskich państewek królowie Leonu, dziedziczący swą władze bezpośrednio po królach Wizygockich zaczęli w X w. począwszy od Alfonsa III(866-912) przybierać tytuł cesarzy Hiszpanii.

Chrześcijańskie państewka w 2 połowie X w. przeżywały groźne chwile kiedy groźny wódz kalifatów kordobańskich Al.-Mansur posunął najdalej na północ granice posiadłości arabskich i zburzył w 997 Santiago de Compstela z rzekomym grobem św.Jakuba. Walki wew. w kalifacie, a wkrótce jego rozpad na liczne emiraty, sprawił, że dla chrześcijan zakończył się okres defensywnya rozpoczęła rekonkwista- odbieranie Maurom zajętych przez nich terenów Hiszpanii.

Król Nawary Sancho III Wielki zjednoczył pod swym panowaniem Kastylie i Aragornie, umierając podzielił swe państwo na dwa niezależne Królestwa. Hegemonia przeszła teraz do królów Kastylii i Ferdynand I (1037-1065) połączył Kastylię ze starym królestwem Leonu., jego syn Alfons VI zdobywca Toledo odegrał decydująca role w walce z muzułmanami, toczonych obecnie z pomocą obcych krzyżowców głównie francuskich. Klęski poniesione przez Arabów zmusiły ich do wezwania na pomoc marokańskich Almorawidów, w bitwie pod Zalakką w 1086 Jusuf ibn Taozfin rozgromił wojska Leon i Kastylii, podporządkował sobie cała muzułmańska Hiszpanie rozpoczął prześladowania ludności chrześcijańskiej żyjącej pod tolerancyjnymi do niedawna rządami Arabów. Mimo stałego dopływu krzyżowców francuskich nieporozumienia między nimi a rycerstwem hiszpańskim oraz walki między królami hiszpańskimi ułatwiły Maurom obronę. Dzielny król Aragonii, panujący także w Nawarze Alfons I Wojowniczy, usiłował przez małżeństwo z córką Alfonsa VI Urakką opanować po jego śmierci również Kastylię i Leon, doprowadziło to do walk między chrześcijanami. Przy tej okazji operwała się od królestwa Leonu Portugalia nadana w 1093r. Przez Alfonsa VI w lenno francuskiemu krzyżowcowi Henrykowi burgundzkiemu. Syn jego Alfons I uniezależnił się całkowicie i w 1143 przyjął tytuł króla Portugalii. Mimo tych walk rekonkwista po chwilowym załamaniu została podjęta na nowo w roku 1118 krucjata pod dowództwem Alfonsa I Aragońskiego zakończyła się zdobyciem Saragossy. Jednakże zwycięskie walki nadal prowadził Alfons VII król Kastylii i Leonu , który odnowił przez specjalną ceremonię koronacyjną w 1135 roku tytuł cesarza Hiszpanii. W 1134 roku zerwaniu uległa unia Aragonii z Nawarro, rychło jednak Aragonia połączyła się z hrabstwem Barcelony. Powstałe w ten sposób państwo Aragońsko - Katalońskie objęło również znaczną część południowej Francji. Rekonkwista mimo sukcesów jak zdobycie Lizbony przez Portugalczyków w 1147, Almerii przez Kastylijczyków w 1147, Tortozy przez Aragończyków - 1148, została w drugiej połowie XII powstrzymana przez Almohadów, którzy podporządkowali sobie muzułmańską Hiszpanię. Napływ Krzyżowców zza Pirenejów znacznie osłab. Do walki z Maurami powołano zakony rycerskie. Inicjatorami ich powstania byli w większości Cystersi, dlatego też zakony przejęły regułę cysterską i początkowo pozostawały pod kontrolą cysterskiej kapituły generalnej. Wśród najbardziej znanych należy wymienić w porządku starszeństwa zakony: Catatrava, Alcantara, Avis oraz św. Michała. Jedynym zakonem iberyjskim rycerskim, który nie powstał pod wpływami cysterskimi, był zakon św. Jakuba z Compostelii.

Wiek XIII przyniósł muzułmanom w Hiszpanii ostateczną klęskę. Na apel Innocentego III podjęto w 1212 roku Wielką Krucjatę pod dowudstwem Alfonsa VIII, króla Kastylii, z udziałem Aragonii, Nawarry, Leonu oraz krzyżowców francuskich. Efektem jej było zniszczenie sił Almohadów pod Navas de Tolosa 16 lipca 1212 roku.

Od tego czasu siły Kastylii Aragonii i Portugalii rywalizowały między sobą o południową część Hiszpanii. Alfons III portugalski około roku 1250 oparł południowe granice swojego państwa o Atlantyk przybierając tytuł króla Algarbii; Aragonia opanowała Walencję - 1238, Murcję - 1266, którą później straciła na rzecz Kastylii i Barcelony. Kastylia osiągnęła największe zdobycze; od 1230 roku na stałe zjednoczyła się z Leonem. Za rządów Ferdynanda III (1230 - 1252, w Leonie od 1217). Za Alfonsa X Kastylijczycy opanowali kolejno: Kordobę - 1236, Sewillę - 1248 i port atlantycki Kodyks - 1262. W tej chwili rekonkwista została zakończona. W ręku Maurów pozostał emirat Grenady, tamtejsza dynastia uznała w 1246 roku lenne zwierzchnictwo Kastylii.

STOSUNKI ARAGONII Z POŁUDNIOWĄ FRANCJĄ.

Podczas gdy Kastylia i Portugalia brały udział w walkach z Maurami, Aragonia - drugie z kolei pod względem potęgi państwo chrześcijańskiej Hiszpanii było zainteresowane stosunkami południowo - francuskimi. Piotr II (1196 - 1213) władca Aragonii, w obawie przed zaborczością Kapetyngów, którzy próbowali podporządkować tereny południowej Francji, złożył hołd papieżowi. Ogłoszona parę lat później przez Innocentego III krucjata przeciwko Albigensom zniweczyła plany Piotra związane z tym atakiem. Krzyżowcy, atakując jego szwagra hrabiego Tuluzy, zagrozili bezpośrednim interesom Aragonii. W końcu doszło do starcia obu stron, zakończyło się ono klęskom Aragończyków i śmiercią ich króla w bitwie pod Muret 12 września 1213 roku.

Konsekwencją tej przegranej była utrata wszystkich posiadłości Aragońskich w południowej Francji z wyjątkim ziem przygranicznych. Oficjalne uznanie tego stanu rzeczy nastąpiło dopiero na podstawie traktatu w Corbeil z 1258 roku

EKSPANSJA ARAGONII WBASENIE MORZA ŚRÓDZIEMNEGO.

Bardziej się poszczęściło Jakubowi I (1213 - 1276) w walce z Maurami. Za namową kupców z Barcelony, mimo sprzeciwu możnych aragońskich, zdecydował się zaatakować Baleary. Opór Maurów okazał się słaby i wyspa bez większych trudności została zdobyta ( Majorka). Parę lat później taki sam los spotkał Ibizę 1235 rok. Majorka uznała protektorat Jakuba I. Zajęci Balearów podniosło znacznie potęgę morską Aragonii, otwierając dla niej szerokie horyzonty ekspansji zamorskiej. Pozycję tą wzmocniło opanowanie w 1238 roku emiratu Walencji

RYWALIZACJA ARAGOŃSKO - ANDEGAWEŃSKA.

Plany ekspansji śródziemnomorskiej Jakuba I natrafiły na zdecydowanego przeciwnika, Karola Andegaweńskiego, brata króla francuskiego Ludwika IX. Pokrzyżował on próby odzyskania Prowansji i przeszkodził w zawładnięciu Sardynią przez władcę Aragonii. Karol Andegaweński pokrzyżował dalsze plany Jakuba poprzez przejęcie w 1256 roku korony sycylijskiej w charakterze lenna papieskiego. Powodzenie Karola A. przekreśliło nadzieję na sukcesję sycylijską i stawiało Aragonię w obliczu potężnego rywala, którego ambicją po zajęciu Sycylii stało się zdobycie hegemonii w basenie Morza Śródziemnego.

OSTATNIE POZYCJE MAURÓW W HISZPANI

Utrata Walencji, Murcji, Sewilli, przetrwanie emiratu Grenady (1238)Maurowie stracili na pól. Iberyjskim dawne znaczenie. Od 1340 emirat grenadzki ograniczył się do defensywy. Brak energicznych poczynań Kastylii, przyczynił się do tego że Maurowie utrzymali się w Hiszpanii przez półtora wieku przyczynił się do osiągnięcia wysokiego poziomu gospodarczego i kulturalnego Grenady.

TRUDNOŚCI WEW. KASTYLII

Zainteresowania Kastylii skupiały się wówczas na sprawach wewnętrznych. Królestwo to bowiem przeżywała ciężkie wstrząsy, wywołane walką monarchy ze szlachtą i też sprawami dynastycznymi. W sprawach dynastycznych brali nie tylko udział Aragończycy i Portugalczycy ale też Francuzi i posiłki angielskie

KRÓLESTWO ARAGONII

Gdy Kastylię ogarniał coraz to większy chaos, Aragonia przeżywała okres rozkwitu i potęgi, jej podział na dwa królestwa, został zlikwidowany w 1344r. W 1342 wyparli Pizańczyków z Sardynii.

ARAGOŃSKA EKSPANSJA GOSPODARCZA

XIII i XIV w to rozkwit krain należących do Aragonii : Walencja, Katalonia, Roussillon. Miasto te szybko się bogaciły i skutecznie konkurowały z Włoskimi. Drogę do ich dalszej ekspansji torowały awanturnicze wyprawy kampanii katalońskich. Państwo katalońskie przyczyniło się do penetracji handlowej w/w miast. Pozycję Aragonii umocniło przejęcie w ręce ich władcy korony Neapolitańskiej w 1442r.

NAWARRA I PORTUGALIA

Państwo chrześcijańskie pół. Iberyjskiego Nawarra i Portugalia wchodziły w stan izolacji Nawarra powiązana dynastycznie z rodami Francji na długi czas było pod wpływem francuskim. Portugalia zaś dla której rekonkwista zakończyła się w XIII w. zaczęła kierować swą uwagę na sprawy zamorskie.

FORNOWANIE SIĘ STANÓW KASTYLII

Zjednoczenie Hiszpanii mogło nastąpić przy pomocy sąsiadujących ze sobą Królestw Kastylii i Aragonii. Ich rozwój społeczny był jednak odmienny. W Kastylii wojownicza i anarchiczna szlachta stworzyła odrębny stan łyskając dominacje e kraju. Duchowieństwo wywalczyło uprzywilejowaną pozycje. Z tymi dwoma stanami rywalizowało mieszczaństwo. Wówczas w Kastylii istniało wiele wolnych miast. Miasta te w obronie swych praw łączyły się w związki zwane Hermandadami. Udział w rekonkwiście przyczynił się do emancypacji ludności chłopskiej, która wyzwoliła się z poddaństwa. Przyczyniło się do tego że nie tylko mieszczanie ale i chłopi mieli swych przedstawicieli w reprezentacji stanowej.

SPRAWA ZJEDNOCZENIA HISZPANII

Zjednoczenie państwa hiszpańskiego nie było zadaniem łatwym do urzeczywistnienia. Doszło w końcu do jego realizacji na podłożu związku dynastycznego. W 1469r. Izabela Kastylijska poślubiła Ferdynanda Aragońskiego, a że na mocy, testamentu swego brata przyrodniego została ona w 1474r królową Kastylii, zaś Ferdynand odziedziczył w 1479 tron aragoński, nastąpiło w ten sposób zjednoczenie obu królestw. Zachowały one jednak swą odrębność ustrojową i obyczajową. Pozycja zjednoczonej monarchii Hiszpanii uległa wzmocnieniu z chwilą podboju 1492 emiratu Grenady i przyłączenia w 1512 Nawarry.

7. Państwa Półwyspu Apenińskiego - gospodarka, polityka wobec cesarstwa rzymskiego, system komun miejskich, próby zjednoczenia Półwyspu, ustrój polityczny Wenecji, system signorii, historia polityczna państw południowowłoskich, polityka cesarstwa wobec Królestwa Italii.

8. Od Francji do Francji - ewolucja ustrojowa średniowiecznej monarchii francuskiej, polityka wewnętrzna, stosunki polityczne z Anglią, państwami Półwyspu Iberyjskiego, państwami włoskimi, cesarstwem i papiestwem.

Kolebką ludów germańskich była płd. Skandynawia i Płw. Jutlandzki. Stamtąd rozpoczęli w ciągu pierwszego tyś. p.n.e. ekspansję na płd., wypierając ludy celtyckie osiedlone na terenie dzisiejszych Niemiec.

Najpotężniejsze państwa romańskie, które powstały na miejscu dawnego Imperium Rzymskiego, głównie na zachodzie, na terenie dawnej Galii to państwa Wizygotów Zachodnich, którego apogeum świetności przypadnie na IV stulecie, jak również państwo, którego funkcjonowanie bardziej związane jest z okresem, kiedy królowie wizygoccy i sami Wizygoci przeniosą się pod naporem Franków za Pireneje i tam będą tworzyli nową monarchię, w której wielu historyków widzi początki nowej etnicznej jedności (Hiszpanii). Dla wszystkich tych państw, niezależnie czy będzie to państwo Wizygotów, Ostrogotów, czy królestwo Bawarii, założona na terenach alpejskich, wspólną cechą jest monarchia nowego typu. Zresztą tą cechę będzie posiadało także państwo franków za czasów merowingów. Można je określić jako państwa plemienne, bardziej udoskonalone, o bardzo płynnych strukturach państwowych, chociaż nie wszystkie państwowe instytucje plemienne po Imperium Rzymskim zostały zaniechane, odrzucone. Zachowało się wiele elementów prawa rzymskiego, głównie dlatego, że zarówno Wizygoci jak i Ostrogoci zezwalali ludności rzymskiej na życie wg własnych obyczajów, wg własnego prawa.

Religia germanów była bardzo prosta i związana z kultem sił przyrody: ciał niebieskich, zjawisk atmosferycznych, żywiołów. Z czasem pod wpływem rzymskim doszło do ich personifikacji i do pojawienia się mitów o bogach i bohaterach. Wierzono w życie pozagrobowe, gdzie wieczne szczęście czeka przede wszystkim dzielnych wojowników.

Wraz z wpływami politycznymi i kulturalnymi Rzymu pojawiła się wśród Germanów w IV wieku rzymska religia państwowa - chrześcijaństwo. Od 2 połowy IV w. przyjęli je zarówno Wizygoci, jak i Wandalowie, Gepidowie, a wreszcie Ostrogoci i Longobardowie.

Ostrogoci pojawili się w Italii jak gdyby realizując polecenie cesarza wschodniorzymskiego. Pojawili się by usunąć z Italii Odoakra, którego administracja cesarstwa uznała za zbyt samodzielnego. Teodoryk oficjalnie jako pretekstu do uderzenia użył zemsty za pacyfikację plemienia Rubr na terenach naddunajskich. Teodoryk czując się związany więzami krwi z ludem Rubriu występuje jako mściciel. Udało mu się opanować Italię. Swoich wojowników obdarował majątkiem, który wcześniej należał do zwolenników Odoakra. Teodoryk zdawał sobie sprawę z tego, iż mimo wszystkich gestów pokojowych wobec Rzymian nigdy nie uzyska pełnej akceptacji swojej pozycji jako króla Italii. Dlatego też dążył do zbudowania systemu sojuszy z innymi państwami germańskimi, które powstały na terenie dawnego imperium. Szczególny jego niepokój wywoływały poczynania pierwszych merowińskich władców Galii. Widział w nich wielkie zagrożenie.

Czasy Teodoryka były okresem niezmąconego spokoju i pomyślności gospodarczej. Wyrazem potęgi króla Ostrogotów stało się oparcie pn. i wsch. granic jego panowania o Dunaj; na zach. wstrzymał pochód Franków ku Morzu Śródziemnemu, przyłączając ponownie do Italii Prowansję i obejmując rządy regencyjne nad hiszpańskim królestwem Wizygotów. Wśród bliższych i dalszych ludów germańskich cieszył się Teodoryk ogromnym autorytetem. Dla swoich poddanych był niekwestionowanym królem, nie tylko Gotów, ale i zdobytego przez siebie terytorium. Ostatnie lata rządów Teodoryka to prawie, że obsesja spisków. Wiele z nich powstało w głowie osób, które miały jakieś porachunki prywatne i wzbudzały nieufność króla. Śmierć jego jednak w 526 r. okazała całą słabość skonstruowanej przezeń budowli.

Po zakończeniach wędrówek Germanów i załamaniu rewindykacyjnego programu Justyniana istniały w Europie Zachodniej 3 duże - ale bynajmniej nie jednolite - organizmy państwowe:

  1. Państwo Franków w Galii i zachodniej Germanii

  2. Państwo Wizygotów w Hiszpanii

  3. Państwo Longobardów w Italii

Najstarsze tradycje państwowe miało królestwo Wizygotów, które do szczytu potęgi doszło za króla Euryka. W przeciwieństwie do swego lojalnego wobec Rzymu poprzednika (Teodoryka II) poświęcił on swe panowanie likwidacji resztek posiadłości rzymskich w Hiszpanii i płd. Galii. Dla usprawnienia rządów Euryk przeprowadził kodyfikację prawa Wizygotów. Dążyła ona do ujednolicenia całego etnomu Wizygotów i galorzymian, uznając ich za równych wobec prawa, za tych co mają żyć wg wspólnych praw, obyczajów. Euryk dążył do zatarcia różnic prawnych, jakie przedtem jeszcze funkcjonowały między ludnością wizygocką. Jego następca, Alaryk II uzupełnił tę pracę wydaniem skróconego kodeksu prawa rzymskiego dla romańskich poddanych królów wizygockich. Słabością państwa Wizygotów było to, że nie opracowano jasnego, precyzyjnego sposobu przekazywania władzy. Elementy dziedziczenia mieszały się z elementami wolnej elekcji. Ostatni królowie wizygoccy władzę obejmowali w czas zamętu. Często był kwestionowany wybór poprzedniego monarchy. Ta podwójna kodyfikacja sprzyjała utrzymywaniu różnic między miejscową ludnością a Wizygotami, pogłębianych przez konflikt religijny ariańskich Germanów z rzymskimi ortodoksami.

Zupełnie inne było pojęcie „władcy” w tych państwach niż w Imperium Rzymskim. Król Wizygotów, Ostrogotów, Bawarów, pomimo królewskiej tytulatury, miał bardziej charakter przywódcy plemiennego, szczepowego niż monarchy takiego, jakiego sobie potocznie wyobrażamy. Bardzo wiele ten władca przejmował z tradycji plemiennej, nawet jeśli lud nie był głęboko schrystianizowany. Król uważany był za osobę, która symbolizuje szczęście, pomyślność ludu, która swoim poczynaniem ma ludności zapewnić sukcesy i dobrobyt. Dowodem legalności jego praw królewskich, panowania były odnoszone przez niego sukcesy. Element „boskiego szczęścia” był bardzo silny we wszystkich tych dynastiach. Szczególnie było to widoczne u Wizygotów, którzy jako pierwsi wprowadzili element namaszczenia królewskiego. Król Wizygotów w momencie obejmowania tronu stawał się jak gdyby „nowym człowiekiem”. Taki średniowieczny monarcha był takim jednoosobowym stanem społecznym. Była to osoba ustawiona ponad wszystkimi swoimi poddanymi, a w przypadku Wizygotów poprzez „sakrę” (namaszczenie) jak gdyby odrodzona ponownie, jako nowy człowiek, jako nowa osoba pełniąca tę wyjątkową funkcję.

Pod koniec VII wieku wybuchł bunt hrabiego Pawła, który był namiestnikiem Septymandii. Otwarcie zaproponował królowi Wambie, że przy nim pozostanie ta część, która jest na półwyspie Iberyjskim i za Pirenejami, natomiast Septymandia będzie równouprawnionym królestwem Wizygotów. Wielcy arystokraci, często określani mianem książąt i hrabiów, którym monarcha powierzał część swoich uprawnień na terytorium królestwa, dążyć będą do jak najbardziej samodzielnej, silnej pozycji, nieograniczonej przez władzę centralną. Ich uprawnienia dotyczące dowodzenia armią, poboru podatków, uprawnień sądowniczych będą tak szerokie, że będą oni mogli otwarcie wystąpić przeciwko władzy monarszej. W 711 r. w dosyć niejasnych okolicznościach pojawiły się oddziały wojowników islamu przybyłe z Afryki pn. Miał to być wypad typowo łupieszczy, a nie miał na celu stworzenia własnego państwa. Jednak okazało się, że struktury państwa wizygockiego spragnione są zmiany, że pozycja monarchy jest zagrożona przez wewnętrzne bunty. Zresztą ostatni król Wizygotów został wybrany w czasie zamętu. W ciągu kilku miesięcy państwo, które wydawało się silne, znakomicie zorganizowane przestaje istnieć. Udaje się uratować jedynie niewielkie enklawy, w rękach Wizygotów, na terenie pn. - zach. Półwyspu Iberyjskiego. Tereny, które w przyszłości będą nosiły miano Królestwa Asturii.

Częste walki o tron osłabiły władzę królewską; decydującym czynnikiem stało się możnowładztwo, wśród którego obok panów świeckich coraz większą rolę odgrywali biskupi. Synody kościelne były jednocześnie zjazdami decydującymi o sprawach państwowych. Jeden z takich synodów w Toledo w 633 r. uchwalił zasadę elekcyjności tronu. Zwalczające się kliki możnych, częste zmiany na tronie, spory teologiczne wśród kleru - wszystko to prowadziło do kompletnej anarchii w tym najwyżej kulturowo stojącym królestwie Zachodu. Do schystianizowanej tradycji germańskiej należała ceremonia "podniesienia” nowo obranego króla. Była to prezentacja króla ludowi, ale równocześnie prezentacja tego monarchy niebiosom, bo od tej pory miał on być pośrednikiem pomiędzy światem Bogów, boską opatrznością a Wizygotami. Król miał prawo zwoływania synodów kościelnych oraz uchylania ekskomunik, które nakładał kościół za jakieś uchybienia. Była to wyjątkowa pozycja monarchy, której nie posiadał później nigdy żaden ze średniowiecznych królów. Aby zapobiegać zamachom na życie króla na jednym z synodów w Toledo ustalono kanon mówiący o tym, że nawet sama myśl o podważeniu decyzji króla, czy też o pozbawieniu go władzy jest równa herezji. Nastąpiło połączenie wskazań religijnych z apelem do poddanych o zachowanie bezwzględnej wierności królowi.

Państwo Longobardów w Italii, założone po najeździe Alboina, było jeszcze mniej zwarte od hiszpańskiego królestwa Wizygotów. Bezkrólewie od 574 r. i rozbicie zajętych terytoriów między ok. 30 książąt, uniemożliwiło likwidację resztek posiadłości rzymskich, a nawet pozwoliło cesarstwu cesarstwu wzmocnić swe pozycje i zreformować ich zarząd, łącząc władze cywilną i wojskową w rękach egzarchy rezydującego w Rawennie. Mimo iż w roku 584 Longobardowie przywrócili monarchię, oddając koronę Autarisowi, a nawet odstępując mu połowę dóbr książąt, to jednak władza królewska, zależna od wybierających monarchię książąt, nie zdobyła sobie autorytetu; longobardzcy książęta południowych Włoch, władcy Spoleto i Benewentu, w ogóle jej nie uznawali.

Pierwsze próby kodyfikacji prawa germańskiego zarówno u Wizygotów jak i u Bawarów były pod bardzo silnym wpływem dawnej tradycji rzymskiej, zwłaszcza w odniesieniu do prawa prywatnego. Starano się zachować pewne elementy obyczajów a zwłaszcza dotyczyło to wychowania potomstwa (chłopców), przetrwał system edukacji.

Wojny gockie rozpoczęły się ok. 535 r. i trwały ponad 20 lat. Jest to okres dramatyczny w dziejach Italii. Przyniosą one nie tylko wielkie zniszczenie, ale obnażą fałsz instytucji cesarstwa. Ostrogoci nie byli taką potęgą, a Italia nie była aż tak ogromnym terytorium, którego zdobywanie mogło trwać aż tak długo, ale zbiurakrytyzowanie instytucji cesarstwa, dworskie intrygi, ambicje dowódców, którzy kierowali oddziałami cesarskimi sprawią, że te działania wojenne będą trwać aż tak długo. Ponownie poważnemu zniszczeniu ulegnie Rzym, który kilkakrotnie będzie przechodził z rąk do rąk. Następuje klęska życia miejskiego, które udało się zarządcom ostrogockim odbudować. Ostatecznie wojska Ostrogockie zostają rozbite na terenie Umbrii i Goci zostają zmuszeni do opuszczenia Półwyspu Apenińskiego. Państwo Ostrogotów w Italii znika bez śladu, ale okres ich panowania w Italii zaowocuje powstaniem pisanej historii Gotów.

Państwem germańskim, które zrobi największą karierę i wskrzesi najbardziej znaną instytucję antyczną czyli Cesarstwo Rzymskie, będzie lud, który wcale się tak wspaniale nie zapowiadał, wywoływał wielki niepokój Teodoryka Wielkiego, czyli Frankowe. Osiedlili się oni w Galii w 355 r. i wciąż byli poganami.

Merowingowie byli tylko drobną, królewską dynastią. Chlodwig zdawał sobie sprawę z tego, że aby przetrwać na scenie politycznej musi być szybszy w dokonywaniu swoich pozytywnych poczynań niż jego współplemieńcy. Dlatego też wiedząc, że aby przetrwać, przeżyć musi znaleźć sobie sojusznika oraz rozpocząć skuteczne działania militarne. Pierwszym przeciwnikiem, którego udało mu się pokonać były resztki rzymskiej administracji na terenach sąsiadujących z jego państwem. Ci rzymscy urzędnicy rządzili całkiem samodzielnie. Właściwie określali się jedynie jako „rzymscy urzędnicy”, ale pełnili funkcje całkiem samodzielnie. Pierwszy padł ofiarą jego zaborczości Sjagriusz (486), Rzymianin, któremu podlegała resztka nie okupywanego przez barbarzyńców terytorium galijskiego między Sommą, La Manch i Loarą. Największym sukcesem militarnym Chlodwiga było zniszczenie państwa Wizygotów. Po tym zwycięstwie został on odznaczony godnością patrycjusza rzymskiego. Chlodwig umiał zręcznie wykorzystywać uczucia panujące wśród ludów, przeciwko którym kierował swoje zainteresowania. Wiedział, że wszyscy galorzymianie nie są zadowoleni z rządów Wizygotów, że ich władcy nie są obdarzeni powszechną akceptacją galorzymian. Dlatego też, kiedy wyruszył przeciwko Wizygotom, jawił się jako ktoś, kogo można nazwać krzyżowcem, że rusza aby uratować chrześcijan przed heretykami. Mimo dyplomatycznej kontrakcji Teodoryka ostrogockiego, chcącego pohamować ekspansję Franków, Chlodwig przekroczył Loarę i w bitwie stoczonej w pobliżu Poitiers (507) rozgromił Wizygotów. Zwycięstwo to umożliwiło mu podporządkowanie sobie niezależnych dotąd plemion frankijskich.

Tak znaczne rozszerzenie podległego sobie terytorium ośmieliło Chlodwiga do wystąpienia przeciwko Alamanom. Dokładnie nie wiadomo, kiedy Chlodwig przyjął chrześcijaństwo. Umowną datą jest 496 r., ale często przesuwa się ją na rok 506, 507, na okres właśnie przygotowań do wojny z Wizygotami. Zyskiwał w ten sposób przewagę nad innymi plemionami germańskimi, które ze względu na swój arianizm - nie mogły liczyć na poparcie miejscowej ludności katolickiej. Miał je natomiast zagwarantowane Chlodwig, jako jej współwyznawca. Chlodwig obawiał się jak konwersja religijna zostanie przyjęta przez jego poddanych. Z jednej strony stał się sojusznikiem Cesarza, a z drugiej otwierało to pole do bliskich kontaktów między merowingami a Rzymem. Władcy merowińscy, niezależnie od swoich zasad moralnych będą starali się o utrzymanie jak najlepszych kontaktów z Rzymem. Będą fundatorami wielu klasztorów, będą opiekunami relikwii religijnych, sprowadzanych przez zakonników przybywających z Rzymu. Chlodwig miał zostać ochrzczony przez biskupa Religiusza. Katolicyzm stwarzał poza tym platformę porozumienia między królem Franków a cesarzem rezydującym w Konstantynopolu. Ciche poparcie ze strony tego ostatniego ośmieliło Chlodwiga do zaatakowania i zmuszenia do uległości Burgundów.

Monarchia merowińska różniła się zdecydowanie od innych, choćby samym zrozumieniem dziedziczenia królestwa. Królestwo było traktowane jako swego rodzaju patrymoniat, prywatna własność króla, który mógł ją podzielić w swoim testamencie między potomków. Pierwszego podziału na 4 części dokonuje Chlodwig w 511 r. Rządy merowingów charakteryzowano jako despotię ograniczoną tylko strachem przez skrytobójstwem. Była to dynastia całkowicie pozbawiona jakiegokolwiek instytutu państwowego, traktująca państwo jako swoją własność. Królestwo merowińskie do końca VI wieku starało się powiększyć swoje terytorium. Szczególnie to drugie pokolenie władców merowińskich będzie dążyło do stworzenia frankijskiego imperium, ale zostały one tylko planami.

Po śmierci Chlodwiga (511) jego państwo ulegało ciągłym podziałom między członków dynastii merowińskiej. Taki stan rzeczy powodował coraz większe osłabienie władzy królewskiej. Potęgowało je postępujące zdegenerowanie Merowingów, którzy umierali młodo, nie osiągając często wieku nawet pełnoletności.

Kres rozbiciu dzielnicowemu położył Pepin z Heristalu. W 687 r. rozbił pod Tertry swych neustryjskich rywali i połączył w swym ręku urząd majordoma obu królestw, nie likwidując na razie całkowicie ich odrębności. W ten sposób przywrócił on jedność państwa.

Po śmierci Pepina (714) władzę majordoma opanował jego nieprawy syn Karol zwany Młotem, od którego imienia cały ród zwany jest Karolingami.

Dla wzmocnienia swej władzy Karol nie wahał się skonfiskować części dóbr kościelnych, która posłużyła mu do stworzenia systemu tzw. beneficjów. Beneficja nadawał Karol zaufanym osobom, które - związawszy się specjalną przysięgą wierności wobec niego - zobowiązane były do konnej służby wojskowej z własnym ekwipunkiem. W ten sposób stworzył Karol zaczątki systemu lennego. Zmiany te zdały egzamin zarówno przy ujarzmieniu Fryzów jak i Arabów, którzy po podboju Hiszpanii atakowali Akwitanię. W 732 r. silny oddział arabski, który dotarł aż do Poitiers, został przez Karola pokonany i zmuszony do odwrotu, co w niemałym stopniu podniosło autorytet wodza. Umierając, Karol podzielił w 741 r. państwo frankijskie między 2 synów.

Starszy z synów, Koloman, wstąpił do klasztoru, pozostawiając całe państwo młodszemu bratu, Pepinowi III. Do ostatecznego opanowania tronu posłużył Pepinowi sojusz z papiestwem. Papieże znaleźli się w tak krytycznej sytuacji, że sojusz Frankami był dla nich jedynym wyjściem. Królowie Longobardów dążyli bowiem do opanowania Rzymu. Pepin wykorzystał sytuację i w 751 r. wysłał poselstwo do papieża Zachariasza z aluzyjnym pytaniem: czy tron powinien należeć do nominalnych królów, czy też do tego, kto posiada władzę w państwie? Zachariasz opowiedział się za przejściem tronu w ręce posiadacza realnej władzy. Ceremonię namaszczenia Pepina powtórzył osobiście papież Stefan III, kiedy w 753 r. przybył do Francji, by prosić o pomoc przeciw Longobardom. Sprawa wojny interwencyjnej przeciwko Longobardom, o którą zabiegał papież, nie była wśród franków popularna. Wiele też wysiłków kosztowało Pepina, aby przekonać możnych o jej konieczności. Do wyprawy doszło ostatecznie latem, 754 r. W ciągu krótkiej kampanii Longobardowie zostali rozgromieni i zmuszeni do ustąpienia z zajętych ziem Egzarchatu. Wówczas to Pepin, realizując plan związania ze sobą papiestwa, przekazał zdobycz Stefanowi II w charakterze władcy świeckiego. W ten sposób powstało oficjalne Państwo Kościelne. Po uregulowaniu spraw włoskich, Pepin wycofał się jeszcze w tym samym roku za Alpy. Longobardowie nie myśleli jednak o rezygnacji z planów pokrzyżowanych przez interwencję frankijską. Z chwilą, gdy sprzymierzeńcy papieża znaleźli się poza granicami Włoch, odmówili wydania ziem Egzarchatu Kościołowi rzymskiemu, a z początkiem 756 roku oblegli nawet Rzym. Papież w obliczu grożącego mu niebezpieczeństwa zarzucał Pepina alarmującymi wezwaniami o pomoc. Zorganizowanie nowej wyprawy nie wymagało już tyle zachodu, co przed dwoma laty. Toteż w maju 756 r. armia franków wkroczyła ponownie do Włoch i zmusiła Longobardów, mimo rozpaczliwej obrony, do kapitulacji. Za złamanie zawartego układu musieli oni zapłacić powiększeniem terytorium przyznanego papieżowi przez Pepina. Konstantynopol próbował do tego nie dopuścić, jednak spełzło to na niczym.

Pepin podzielił państwo między 2 synów: Karola(Wielkiego) i Karolmana, jednakże ten drugi zmarł w 771 r. W niedawno ujarzmionej Akwitanii wybuchło powstanie, a wkrótce potem Longobardowie poparci przez Bawarów podjęli kroki mające im umożliwić opanowanie państwa kościelnego. Karol stłumił powstanie i usiłował początkowo pertraktować z Longobardami. Zerwanie sojuszu z Longobardami w 772 r. i alarmujące apele o pomoc ze strony papieża Hadriana I spowodowały interwencję Karola w Italii, zakończoną wspaniałym sukcesem. Longobardowie, kompletnie rozbici, kapitulowali. W 774 r. po zdobyciu Pawii, Karol detronizował Dezyderiusza i ogłosił się sam królem Longobardów. Następnie umocnił swą władzę w Rzymie, ograniczając świecką działalność polityczną papieża i rozciągając nad nim władzę.

Najcięższe walki toczył Karol z Sasami, których starał się nie tylko uzależnić politycznie, ale także zmusić ich do przyjęcia chrześcijaństwa. Od 779 r. rozpoczął systematyczny podbój Saksonii. Gdy podbój zdawał się już zakończony, gdy zaczęto tworzyć organizację kościelną, zmuszać Sasów do chrztu i płacenia dziesięcin na rzecz kleru, w 782 r. wybuchło nowe powstanie, na którego czele stanął Widukind. Karol odpowiedział represjami: w Verden ścięto 4500 Sasów. W 785 r. skapitulował Widukind i przyjął chrzest, ale Sasi, opuszczeni przez swych możnych, walczyli dalej, aż do roku 804, kiedy słyszymy o ostatniej wyprawie na ich tereny.

W czasie walk z Sasami Karol rozciągnął władzę zwierzchnią również na Słowian. Dobrowolnie uznali jego władzę sojusznicy- Obodrzyce, którym pomógł pokonać ich stałych rywali- Wieletów. Ci ostatni, pobici kilkakrotnie przez Karola, musieli również uznać jego zwierzchnictwo. Luźny system zależności wiązał z państwem frankijskim plemiona serbskie, a także czeskie, przeciw którym Frankowie podejmowali kilka wypraw.

Ciężkie walki toczył z Arabami w Hiszpanii. Mimo wyparcia za Pireneje atakowali oni nieraz Akwitanię, gdzie spotykali się z poparciem miejscowych separatystów. Wobec tego Karol zdecydował się ingerować w wewnętrzne spory arabskie, udzielając poparcia zwolennikom Abbasydów w walce z omajjadzkim emirem Kordoby. Ale wyprawa do Hiszpanii w roku 778 skończyła się niepowodzeniem; zmuszony do odwrotu Karol stracił przy przekraczaniu Pirenejów swą straż tylną, wyciętą w wąwozie Basków.

Karol nie zrezygnował jednak z myśli o uzyskaniu przyczółka w Hiszpanii; począwszy od 785 r., a zwłaszcza po 795 r., opanował poszczególne umocnione punkty za Pirenejami: Hueskę ( 797), Barcelonę (801), Pampelunę (806), Tortozę (811). W rezultacie prawie cały teren aż po Ebro znalazł się w rękach Franków. Powstała tam Marchia Hiszpańska, mająca na celu obronę Galii przed najazdami Arabów. Karol Wielki rozciągnął pewnego rodzaju zwierzchnictwo nad północnohiszpańskim królestwem Asturii, które współdziałało z nim w walce z muzułmanami.

Zwycięskie wojny, toczone przez Karola Wielkiego w ciągu jego całego panowania, uczyniły zeń władcę całego niemal zachodniego chrześcijaństwa, którego autorytet był również uznawany poza granicami. Rolę papieża ograniczał do wspierania cesarza modlitwami w dziele kierowania światem chrześcijańskim. Karol dokonał również reformy życia zakonnego; poddając ścisłej kontroli klasztory istniejące na terenia swego państwa, zmuszał je do przyjmowania i przestrzegania reguły benedyktyńskiej. Autorytetowi króla Franków w kościele sprzyjała trudna sytuacja papieży, zagrożonych stale przez magnatów rzymskich i sąsiednich książąt longobardzkich. Jako że papież nie był w stanie samodzielnie utrzymać nawet we własnej rezydencji (napadnięto na niego i znieważono) stwierdzono, że w chwili upadku autorytetu papieża i cesarzy wschodniorzymskich na Karolu ciąży odpowiedzialność za losy chrześcijaństwa. Wysunięto koncepcję wznowienia w Rzymie cesarstwa dla ostatecznego umocnienia władzy Karola nad chrześcijaństwem. Za dogodny moment do tego celu uznano detronizację, a potem zamordowanie w Konstantynopolu cesarza Konstantyna VI przez jego matkę Irenę (797). Władza cesarska w ręku kobiety była w ówczesnym świecie zachodnim nie do pomyślenia uznano, więc tron cesarski za wakujący. Karol pragnąc by jego tytuł cesarski był całkowicie legalny, gotów był podobno nawet poślubić synobójczynię. Stwarzało to możliwość zjednoczenia całego chrześcijaństwa w odrodzonym Imperium Romanum. Ale zanim petraktację z Bizancjum doszły do skutku, ubiegł je papież Leon III. W Boże Narodzenie roku 800 koronował on na cesarza zaskoczonego Karola, który przybył do Rzymu dla ukarania sprawców napadu na Leona. Akt ten wywołał niezadowolenie władcy Franków, stwarzał bowiem pozory, że papież jest szafarzem godności cesarskiej, że stoi więc ponad nią. Wszystkie plany zjednoczenia chrześcijaństwa upadły. Mimo tych kompromisowych rozwiązań, podkreślających jedność cesarstwa rzymsko-chrześcijańskiego, koronacja Karola Wielkiego była ważnym krokiem na drodze do osłabienia łączności między zachodnim a wschodnim światem chrześcijańskim. Odtąd obydwie części chrześcijaństwa będą się od siebie coraz bardziej oddalać.

W swoim olbrzymim państwie Karol sprawował rządy osobiście, władzą z nikim się nie dzielił. Nie posiadał stałej rezydencji, lecz przenosił się z jednej włości do drugiej w celu konsumowania na miejscu ich produkcji rolnej i hodowlanej. Króla otaczał liczny dwór. Zniknął urząd majordoma. Nastąpiło ustalenia obowiązków głównych dostojników dworskich:

Stolnik - ogólny nadzór nad karnością służby i zarządził stołem królewskim

Cześnik - opieka nad piwnicą

Komornik - dysponowanie komora i szatnią

Koniuszy - opieka nad stajniami

Kanclerz - zarząd kaplicy dworskiej i kancelarii

Palatyn - zastępstwo monarchy w sądzie dworskim

Administracja lokalna spoczywała nadal w ręku grafów- hrabiów; czasem kilka hrabstw łączono w większe jednostki na czele których stali duksowie. Hrabiowie byli mianowani i odwoływani wedle uznania królewskiego. Co rok winni byli zjawić się na drodze i składać tam dokładne sprawozdania ze stanu zarządzanego okręgu. Nie pobierali wynagrodzenia, ale z ich urzędem było związane użytkowanie dóbr królewskich w charakterze beneficjów oraz prawo do zatrzymywania dla siebie 3 części opłat i grzywien sądowych należnych koronie. Dla kontroli administracji lokalnej zarządzał Karol stałe inspekcje. Były one wykonywane przez specjalnie do tego powołanych inspektorów.

Karol Wielki wprowadził oficjalnie monometalizm srebrny. Podstawą nowego systemu monetarnego stał się srebrny denar. Obok niego w obiegu znajdowały się półdenary, czyli obole. Monet złotych nie produkowano. Solid składał się z 12 denarów. Obok solida w podobny sposób posługiwano się też funtem, licząc nań 20 solidów, czyli 240 denarów

Już w czasach merowińskich społeczeństwo podzielone jest jak gdyby na 2 grupy:

To oni możni, zwani magnatami tworzą podstawę pod wielką feudalną arystokrację, ich potęgę tworzą sami królowie, obdarowując ich za usługi jakie świadczyli monarchii. A szczególnie podstawę potęgi ekonomicznej wielkich rodów tworzy sam Karol Wielki, który tworząc wielkie imperium, zdobywając nowe terytorium obdarowywał tych, którzy najwierniej mu służyli, kolejnymi nadaniami w różnych częściach tego imperium.

W 843 r. następuje definitywny podział stworzonego przez Karola Wielkiego imperium.

Na losie imperium Karola Wielkiego zaważyły przemiany jakie miały miejsce w elicie ówczesnego społeczeństwa. Kiedy zabrakło charyzmatycznego władcy, jego następcy muszą zmagać się z siłami, których potęgę sami wykreowali..

9. Kultura i sztuka w średniowieczu. ???

W wieku XI dokonuje się ostateczna krystalizacja odrębnego, zachodnioeuropejskiego kręgu cywilizacyjnego. Ówczesny człowiek odczuwał przemożne pragnienie odmiany dotychczasowego stylu życia-pragnął poznać świat. Ta ciekawość nieznanego stawała się impulsem, który jednych skłaniał do uczestniczenia w awanturniczych przedsięwzięciach militarnych, innych kierował w celu uzyskania poprawy bytu na obczyznę, zaś wśród licznego grona ogarniętego nastrojami religijnymi powodował przedsiębranie masowych pielgrzymek do miejsc świętych, a wiec przede wszystkim do Palestyny ,a oprócz niej-również do Rzymu i św. Jakuba z Camposteli.

Niepokój duchowy, który ogarniał w tym czasie szerokie masy społeczeństwa zachodniego, znajdował dla siebie ujście w rozmaity sposób. Tak więc przyczynił się do rozbudzenia wśród nich ruchu umysłowego, pozostającego od dłuższego czasu w uśpieniu, jak również do ożywienia ustrojów religijnych, wyzwolonych spod przenikniętego reliktami pogaństwa.

Ludziom nie wystarczały już elementarne wiadomości wynoszone ze szkół dawnego typu. Rozbudzona ciekawość sprzyjała ożywieniu się ruchu umysłowego i powodowała podnoszenie poziomu szkół ,z których niejedna zyskała sobie dużą popularność. Wystarczy wymienić: we Francji słynne szkoły w Chartres i na wzgórzu Św. Genowefy w Paryżu, we Włoszech- w Bolonii, w Anglii - w Oksfordzie. Chociaż to nie były jeszcze w pełnym tego słowa znaczeniu uniwersytety, przestały jednak spełniać rolę uczelni zaznajamiających swoich uczniów wyłącznie z wiadomościami elementarnymi. Szkole bolońskiej należy więc przypisać bez wątpienia nie tylko odrodzenie studiów nad prawem rzymskim, ale również coraz częstsze próby stosowania go w praktyce życia codziennego. Rozkwit myśli filozoficznej łączył się natomiast z działalnością szkół miejskich. Najpierw były to tylko szkoły katedralne, zakładania których papiestwo od końca X w. .zobowiązywało biskupów i kapituły. Obok nich szybko zaczęły powstawać w miastach szkoły zakładane przez nowe zakony. Podstawą nauczania jednolitego w całym chrześcijaństwie zachodnim systemu szklonego, był schemat siedmiu sztuk wyzwolonych - program nauczania w szkołach średniowiecznych odziedziczony po starożytności. Obejmował on stopień niższy (trivium)-gramatykę, retorykę, dialektykę i stopień wyższy(quadrivium)- arytmetykę, geometrie, astronomię, muzykę. Tylko największa ze szkół klasztornych i katedralnych realizowały cały program. W szybko rozwijających się po IV soborze laterańskim (1215) szkołach parafialnych, które zakładano także przy parafiach wiejskich, uczono przede wszystkim czytania i pisania po łacinie modlitw i pieśni kościelnych, orientacji w kalendarzu kościelnym.

Kupcom i rzemieślnikom miejskim taki program nauczania już nie wystarczał. W XII i XIII w. powstały w miastach szkoły prywatne kupiecki, posyłano dzieci na naukę do notariuszy. Do nauczania elementarnego wprowadzono naukę rachunków ,umiejętność redagowania listów coraz większą rolę odgrywały w szkole języki narodowe. Efektem rozwoju szkolnictwa była postępująca alfabetyzacja świeckich , w tym takżę kobiet. Stworzyło to zupełnie nowe warunki uczestnictwa w kulturze pisanej, która pozostając głęboko chrześcijańska, przestawała być monopolem duchowieństwa.

Edukacja klasztorna, która kształtowała życie umysłowe wczesnego średniowiecza aż po wiek XII ,służyć miała przede wszystkim rozumieniu Pisma Świętego, modlitwie i kontemplacji. W końcu XI i w XII w. rozważania o Bogu i o dogmatach wiary -teologia stała się nauką. Wielki filozof francuski Piotr Abelard. Pokazał w jaki sposób należy posługiwać się logiką Arystotelesa w udowadnianiu prawd wiary. W XII w. teologia była już najważniejszą dyscypliną uniwersytecką, a Arystoteles największym autorytetem naukowym. Metodą nauczania i pracy intelektualnej była scholastyka(od łac. słowa schyla - szkoła) czyli udowadnianie dogmatów wiary, a potem także wszystkich innych wniosków, racji

intelektualnych przy pomocy logicznego, wg logiki Arystotelesa, rozumowania. Szczytowym osiągnięciem teologii scholastycznej były napisane przez trzynastowiecznych profesorów summy teologiczne, były to wielo tomowe dzieła , w których zawierano cała wiedzę teologiczną . Najsłynniejszą z nich napisał św. Tomasz z Akwinu, jego wykładnia teologiczna, tomizm, została w końcu XIX w. uznana za oficjalną filozofię Kościoła katolickiego.

Ogromne znaczenie, wykraczające daleko poza rozwój nauki, miał rozkwit studiów prawniczych, przede wszystkim w uniwersytetach północnowłoskich. Prawo rzymskie poczęło służyć władcom do uzasadniania suwerenności ich władzy, stopniowo wpływało to na stanowione przez monarchów i miasta prawa, na procedurę sądową. Studia nad prawem rzymskim ,budząc zainteresowanie historią, starożytnym Rzymem, a także wiedzą polityczną, bardziej niż inne dyscypliny przygotowały w średniowieczu drogę dla nadejścia renesansowego humanizmu. Osobne miejsce zajmowała w kulturze średniowiecznej historiografia. Wynikała ona z potrzeby zachowania dla potomnych dzieł godnych sławy i utrwalenia pamięci o wydarzeniach. Najprostszą formą dzieła historycznego były ,prowadzone przez zakonników i kler katedralny, zapiski rocznikarskie. Autorzy najczęściej anonimowi, zapisywali wydarzenia minionego roku w postaci krótkiej, nieraz jednozdaniowe notatki. Z czasem zapiski rozszerzyły się, ale również relacja ograniczona była do wydarzeń jednego roku.

Inną formę miały kroniki, były to całe opowieści ułożone w porządku chronologicznym i opatrzona licznymi komentarzami ku zadowoleniu czytelnika.

1.SZTUKA ROMAŃSKA

Powiększenie potencjału gospodarczego kraju Europy Zachodniej, które zaważyło pośrednio na przemianach kulturowych omawianych krajów, odbiło się w sposób bezpośredni na ich budownictwo. Umożliwiło ono podjęcie na przełomie X i XI w. wielkich inwestycji budowlanych, których śladem ,zachowanym do dni dzisiejszych, są liczne świątynie. Tak szeroka akcja budowlana, podjęta na ziemiach wchodzących w skład państwa karolińskiego, wymagała wielkiej kadry budowniczych. Dostarczyły jej przede wszystkim bogate klasztory, ściągające zewsząd specjalistów na place projektowanych budowli. Tą drogą dochodziło do krzyżowania się różnych tradycji architektonicznych i do kształtowania się nowego kierunku w budownictwie. W oparciu o tradycje rzymskie, a pod wpływem sztuki wschodniej, przenikającej z obszaru hiszpańskiego, powstały wówczas w południowej Francji nowy stylu, nazywany później romańskim Rozwijająca się tam architektura posługiwała się z reguły tworzywem kamiennym. Dla wznoszenia ścian w miarę możności używano ciosu jeśli zaś istniały trudności w jego zdobyciu, ograniczano się przynajmniej do licowania nim ścian wzniesionych z okrzesków kamiennych. Stosowano oba rodzaje sklepień znanych w architekturze antyku, mianowicie sklepienia kolebkowe i krzyżowe. Rzadziej uciekano się do kopuł. Dla zrównoważenia nacisku wywołanego przez masywne sklepienie ,architekci romańscy powiększali grubość murów, a do minimum ograniczali wykroje otworów okiennych drzwiowych, stąd charakterystyczne dla budowli tego okresu są mroczne wnętrza. Przy stosowaniu sklepień krzyżowych, koncentrujących nacisk sklepienia w pewnych tylko częściach ściany, wzmacniano ją od zewnątrz w zagrażanych partiach szkarpami, czyli przyporami. Budowle kultowe okresu romańskiego były wznoszone wg różnych planów. Najbardziej rozpowszechniony był jednak plan bazylikowy o trzech lub pięciu nawach, zakończony od strony wschodniej apsydami, z jedna nawą poprzeczną czyli transeptem. Budowla tego typu powstała na rzucie krzyża łacińskiego.

Sztuce romańskiej nie obca była już rzeźba i prawdą jest ,ze cechowała ją naiwność i nieporadność. Artyści zdawali się nie zwracać uwagi na modele brane z natury, lecz w sposób nieudolny usiłowali powtórzyć w kamieniu to, co widzieli w znanym sobie malarstwie miniaturowym. Rzeźba i płaskorzeźba wypełniały archiwolty i tympanony otworów wejściowych, natomiast wnętrze budowali sakralnych zdobiono chętnie malowidłami ściennymi. Kolorowość wnętrz potęgowały różnobarwne witraże ,które zaczęły się rozpowszechniać w tym czasie. Składały się one z wielu drobnych scen, ujętych w oddzielne kwatery, a ilustrujących wydarzenia biblijne, historię danego kraju lub nawet zajęcia jego ludności. Wyobrażenia te spełniały nie tylko rolę dekoracji, lecz miały także niepoślednie znaczenia dydaktyczne. Sztuka romańska, której ojczyzny dopatrują się dzisiejsi badacze na pograniczu południowej Francji i Hiszpanii, rozpowszechniło się rychło we wszystkich krajach związanych z cywilizacją chrześcijańsko-łacińską, przez krzyżowców została ona przeniesiona nawet na brzeg Lewantu. Wpływ jej zakonnych przede wszystkim twórców pozostawił widoczne ślady w rozplanowaniu ówczesnych budowli sakralnych.

2. SZTUKA GOTYCKA

Rozwój umiejętności i wiedzy technicznej architektów francuskich doprowadził do powstania w połowie XII w. nowego stylu architektonicznego, zwanego umownie gotykiem(określili go tak architekci włoskiego renesansu, widząc w nim styl najeźdźców germańskich, który zajął miejsce rzymskiego klasycyzmu). Występujący sporadycznie już dawniej łuk ostry, który zastąpił teraz stosowany w świątyniach romańskich łuk okrągły, został użyty do budowy sklepienia krzyżowo-żebrowego, opartego ma filarach i przyporach .Połączenie tych elementów w system szkieletowy nastąpiło zapewne po raz pierwszy przy budowie kościoła klasztornego w Saint-Denis pod Paryżem. Nowy styl, umożliwiający podwyższanie budowli z jednoczesną redukcją grubości ścian, które coraz śmielej przepruwano ogromnymi oknami, rozszerzał się błyskawicznie. Poza północną Francją najwspanialszy rozkwit gotyku nastąpił w Niemczech, z pewnym opóźnieniem podążających i w tej dziedzinie za przykładem zachodniego sąsiada. Jednym z najstarszych przykładów jest kościół w Limburgu nad Lahną, do najwspanialszych zaliczyć należy katedry w Strasburgu, Fryburgu Bryzgowijskim, Magdeburgu, Ratyzbonie.

W Anglii gotyk, rozpowszechniony poprzez kościoły normandzkie, uzyskał niebawem pewne specyficzne cechy-znaczny horyzontalizm, wyróżniający się w nieznanym.

10. Świat islamu - ekspansja, doktryna religijna i praktyka polityczna, osiągnięcia cywilizacyjne.

  1. Ekspansja

w chwili śmierci Mahometa w 632 r. wszystkie plemiona arabskie wchodziły w skład utworzonego przez niego państwa. Zastępca Mahometa został Abu - Bakar. Wobec odczuwanego przeludnienia plemiona arabskie podjęły próby podboju sąsiadujących prowincji - Persji i Cesarstwa. Następca Abu - Bakara - Omar podbił Persję, rozgromił wojska cesarskie, okupując kolejno Syrię, Palestynę i Egipt. Kalifat
Omajadów poszerzył swe terytorium w VII w. o północną Afrykę. W 711 r. Arabowie wzięli udział w walkach dynastycznych hiszpańskich Wizygotów. Potem zaczęli podbój tego kraju na swój rachunek. W ciągu paru lat cały Półwysep Iberyjski, z wyjątkiem górzystego kawałka Austrii, został przez nich opanowany. W 719 r. przeprawili się przez Pireneje i przystąpili do okupowania wizygockich posiadłości w Galii. Na wschodzie poprzez zajęty Afganistan przedostali się do Indii, dokonując podboju znacznej części Pendżabu. W końcu VII w. zawładnęli Chorezmem, Bucharą, Sogolianą, a początkach VIII w. dotarli do chińskiego Turkiestanu.

  1. Doktryna religijna i praktyka polityczna

Arabowie utrzymali w zajętych przez siebie krajach dawną administrację (Persja, Cesarstwo). Administracja na rzecz zwycięzców pobierała wszystkie obowiązujące dotąd podatki. Z czasem dopiero nakładali nowe daniny: charadż - za korzystanie z ziemi, dżyzje - pogłówne

Praktyka polityczna

Dynastia Omajadów: Pierwszym kalifem z tego rodu został Osman, który rządy objął po zamordowanym Omarze. Przejście kalifatu w ręce Omajadów spowodowało zmiany w strukturze państwa arabskiego. Podczas gdy pierwsi kalifowie byli przywódcami religijnymi przede wszystkim i odznaczali się prostotą życia, ich omajadzcy następcy upodobnili się do władców starożytnego wschodu. Żyli więc w przepychu, a etykieta dworska stwarzała trudna do przebycia barierę między nimi a społeczeństwem. Przenieśli stolicę do kalifatu z Medyny do Damaszku i zerwali w ten sposób z tradycja islamu. Zastąpili obieralność kalifa dziedziczeniem tego stanowiska w ich rodzie. Konsekwencją zmian było przekształcenie teokratycznego państwa Mahometa w monarchie arabską, w której z pełni praw korzystali jedynie Arabowie, ludność zaś innych narodowości nawet w wypadku przyjęcia islamu była gorzej traktowana. Upadek dynastii nastąpił w r. 750, w okolicy Mosulu pogrom wojsk Omajadów przez wojska opozycji.

Dynastia Abbasydów: Za ich rządów zrównano w prawach wszystkich wyznawców islamu, pozbawiono Arabów ich uprzywilejowanego stanowiska. Wyprawy syryjsko - bizantyjskie, dominujące za Omajadów zostały zastąpione za Abbasydów „wschodnimi”, przede wszystkim perskimi. Zdegradowano Damaszek. Abul - Abbas przeniósł stolicę kalifatu do Kufy, ale jego brat i następca założył nową stolicę - Bagdad. Za Abbasydów nastąpiła feudalizacja społeczeństwa arabskiego, podatki haradż i pogłówne - dżyzje (dla niewiernych), cakat - obowiązkowa jałmużna. Za Abbasydów zmiany w ustroju państwa. Bardzo ważny urząd wezyra - wyraziciel woli kalifa, wyręczał bardzo często w trudach rządzenia. Emir - stał na czele władz lokalnych, mianowany i odwoływany przez kalifa. Rozrost administracji; 4 wielkich dostojników, sędzia, komendant policji, skarbnik, naczelnik poczty.

  1. Osiągnięcia cywilizacyjne

Arabowie przyczynili się do rozpowszechnienia zdobyczy cywilizacyjnych innych krajów:

11. Pozaregionalne powiązania gospodarcze - najważniejsze szlaki handlowe, handel lewantyński, działalność Hanzy, aktywność handlowa i rywalizacja włoskich republik morskich.

Zwycięstwo gospodarki towarowo-pieniężnej podniosło znaczenie miast, wysunęły się one nie tylko na czoło życia gospodarczego, ale zaczęły również odgrywać poważną rolę publiczną. Ich współdziałanie z odradzającą się władzą monarszą we Francji przyczyniło się do opanowania anarchii zwalczenia panującego tam rozdrobnienia feudalnego, inaczej miała się rzecz we Włoszech. W kraju tym miasta lombardzkie w okresie walki o inwestyturę uzyskały z rąk Henryka IV wiele swobód. Zagarnęły wówczas za jego zgodą lub też drogą faktu dokonanego uprawnienia monarsze(regalia).W wielu wypadkach jednak zwierzchnictwo nad miastami znalazło się w rękach najbogatszych z feudałów, a wiec miejscowego biskupa.

W przeciwieństwie do miast północno-francuskich, w których o wyzwolenie spod władzy episkopatu walczyło jedynie mieszczaństwo, w Lombardii znaleźli się we wspólnym obozie zarówno bogacze i kupcy, jak i rycerstwo osiadłe w mieście. Pierwsze też władze autonomiczne stworzyła tam koalicja złożona z kupiectw i rycerstwa. W ślad za Lombardią akacja emancypacji miasta objęła środkowe Włochy, niw omijając nawet Rzymu, zatrzymała się dopiero u granic królestwa Sycylii.

Krucjaty, które przyczyniły się do ożywienia stosunków miast włoskich z Lewantem, stały się przyczyną szybkiego ich wzbogacenia. Odczuły to przede wszystkim miasta nadmorskie - Genua, Piza i Wenecja. Pomyślna koniunktura odbiła się również na sytuacji miast śródlądowych, zwłaszcza położonych przy głównych szlakach handlowych np. Florencja, Bolonia i Mediolan.

HANDEL LEWATYŃSKI (handel śródziemny) szlak europejski od Dalekiego Wschodu poprzez Azję, Bizancjum, miasta włoskie, francuskie i hiszpańskie. Sprowadzano towary takie jak pachnidła, suknię wysokiej jakości, handel ten znajdował się w rękach kupców arabskich. W XV wieku nastąpiły problemy handlowe:

1.rozwoj korsactwa na Morzu Śródziemnym

2.obszar Azji Mniejszej opanowany przez Turków osmańskich

3.zachamowanie handlu

4.wzrost pośredników, a towary stawały się coraz droższe

Początki rozwoju miast włoskich wiązały się ściśle z ich bizantyjskim kontaktami. Trwałym rezultatem militarnego wysiłku Justynianina było utrzymanie w Italii licznych przyczółków pośredniczących między cywilizowanym światem bizantyjskim a zbarbaryzowaną Europą zachodnią, W tych przyczółkach - z czasem przerzedzonych-klasy panujące królestw barbarzyńskich zaopatrywały się w otoczone podziwem produkty rzemiosła konstantynopolitańskiego i antiocheńskiego ,jak również w owiane legendą tajemnicze wytwory Wschodu - tkaniny ,pachnidła, korzenie. W oparciu o kontakty handlowe z Konstantynopolem wytwarzało się w miastach włoskich miejscowe kupiectwo, kulturowo ulegające wpływom bizantyjskim i szerzące je we własnym kraju, a zarazem przyczyniające się do ożywienia dalszych ośrodków, nie mających bezpośredniego kontaktu ze stolicą nad Bosforem.

Już od zarania swego istnienia miast włoskie, uprawiające handel w tych samych kierunkach (głównie ze Wschodem)i tymi samymi produktami, ostro ze sobą konkurowały, uciekając się często do zbrojnych konfliktów. Rozgorzała walka o hegemonię w zachodniej części Morza Śródziemnego między Pizą ,położoną niedaleko ujścia Anno, a szybko wyrastającą Genuą. Obydwa miasta prowadziły ponadto handel z muzułmańskim Wschodem, korzystając z ograniczenia w tym czasie kontaktów Wenecji do terenów Cesarstwa Bizantyjskiego.

Podstawą rozwoju Florencji w wielki ośrodek było począwszy od XIII w. rzemiosło - mianowicie sukiennictwo, którego wyroby rozchodziły się daleko na wschód i północ. Od XIII w. coraz większą rolę obok handlu i rzemiosła zaczęły odgrywać operacje finansowe i kredyty. Powiązania między tymi wszystkimi gałęziami, finansowanie przez wielkie kompanie handlowo-bankowe dalekosiężnych wypraw handlowych oraz produkcji rzemieślniczej, w której zatrudniano setki pracowników najemnych-oto podstawy szybkiego rozwoju Florencji w XIII w. i przekształcenia jej w olbrzymi na owe czasy ośrodek miejski.

Przy rozwijającym się handlu wielką rolę odgrywały zawodowe organizacje kupieckie zwane gildiami, rozpowszechniły się one najbardziej w Anglii .Na czele gildii stał olderman, tzn. starszy, któremu w pracy pomagało czterech asesorów zwanych wandersami. Czasami we władzach gildii występowali jeszcze inni funkcjonariusze. Zarząd gildii wraz z obieralną radą kierował jej sprawami i zarządzał jej majątkiem. Gildia miała nie tylko charakter stowarzyszenia zawodowego i klubu ,spełniał również funkcje samopomocowe opiekując się swymi członkami w razie nieszczęścia. Z czasem jednak zwyczaj ten zanikał i członkostwo gildii uległo zaciśnieniu do samych tylko kupców. Podczas gdy gildie były organizacjami kupiectwa określonego miasta niezależnie od nich powstawały związki o charakterze szerszym, skupiającym kupców kilku a nawet kilkudziesięciu miast. W II połowie XIII w. miasta nad Bałtykiem i Morzem Północnym utworzyły związek, czyli HANZĘ, na czele której stała Lubeka. Jej kupcy mieli decydujący głos w sprawach tyczących handlu w całej tej strefie. Hanza regulowała nie tylko spory, jakie wybuchały między miastami, ale także prowadziła wspólną politykę wobec państw nadbałtyckich i rejonu Morza Północnego. W XIV w. gospodarczą potęgą tego regionu stał się także zakon krzyżacki, Strefę nadbałtycką charakteryzowała intensywna wymiana handlowa, której towarami były tradycyjne surowce północnego wschodu, to jest drewno i futra, ale od XIII w. wzrastało już znaczenie wywozu zboża. Z zachodu do strefy tej obok rzadkich towarów luksusowych przywożono głównie wino i sukno.

12. Zjawiska kryzysu średniowiecznego porządku - wojna stuletnia, schizma zachodnia, przemiany wrażliwości religijnej.

  1. Wojna stuletnia

Geneza:

Królowie francuscy zmierzali do podporządkowania sobie wszystkich ziem w granicach naturalnych dawnej Galii i podsycali opór Szkotów wobec następców tronu angielskiego.

Edward III - władca brytyjski, ażeby uniemożliwić użycie przez Francję w przyszłym zatargu obszaru Flandrii jako bazy wypadowej przeciwko Brytanii, zakazał wywozy do Flandrii wełny angielskiej. W odwet za aresztowanie kupców angielskich kazał uwięzić przebywających w Anglii flandryjskich kupców.

Ówczesna Flandria była jednym z największych ośrodków handlu i przemysłu sukienniczego. Głównym dostawcą surowca dla tego przemysłu była Anglia. Zakaz eksportu wełny angielskiej doprowadził do ciężkiego kryzysu w sukiennictwie flandryjskim, a do bezrobocia i głodu wśród rzemieślników, którzy w Gandawie porwali nawet za broń. Interesy patrycjatu kupieckiego i rzemieślników okazały się zbieżne. W 1337 r. doszło do zawarcia przez patrycjat gandawski umowy handlowej z Anglią. Została ona rozciągnięta na całą Flandrię i spowodowała zerwanie sojuszu z Francją, a po kilku latach przekształcenie jej w lenno Edwarda III jako pretendenta do korony francuskiej.

Pierwsza faza wojny stuletniej:

Na początku (1340 r.) tylko ożywione działania floty. Anglicy uzyskali w Bretanii punkt oparcia na kontynencie, nie wyszli jednak w tym czasie poza etap walk granicznych, przerwanych rychło rozejmem. Kroki wojenne zostały wznowione dopiero w 1346 r. a ofensywa angielska podjęta na dwóch frontach naraz. 26. 08.1346 r. bitwa pod Crecy. Armia francuska złożona była z jazdy rycerskiej, najemnych łuczników genueńskich i milicji miejskiej. Armia angielska składała się z łuczników i jazdy ciężkiej. Zwyciężyli Anglicy, dzięki zastosowaniu taktyki obronnej i sprawnemu dowodzeniu. Rozgromieni Francuzi dali przykład niesubordynacji i nieskoordynowania działań. W 1347 r. zawarto rozejm, a po jego wygaśnięciu na skutek szalejącej w Europie zarazy nie podjęto działań wojennych.

Druga faza wojny stuletniej:

Działania wojenne wznowiono w 1351 r. Francja była osłabiona na skutek klęsk elementarnych i zniszczeń poprzedniej kampanii. Francją rządził wówczas Jan Dobry, król którego społeczeństwo było zrażone. Kiedy więc w 1353 r. Anglicy podjęli ofensywę w Langwedocji i Normandii spotkali się z poparciem francuskich feudałów. 19.09.1356 r. - bitwa pod Mauperthuis - klęska wojsk francuskich, niewola ich wodza, Francuzi przegrali mimo liczebnej przewagi ze słabszym przeciwnikiem. Zawarto kolejny rozejm. Bandy rycerzy zaciężnych, nie opłacanych w czasie zawieszenia broni, żyły z rabunku, pustoszyły kraj. Wobec niewoli króla, krajem rządził Karol. Zawiązała się opozycja ze Stefanem Marcelem na czele. Stany Generalne (północne) zwlekały z uchwaleniem podatku wojennego, wobec czego król próbował szczęścia u Stanów Generalnych południa. Te przyznały mu subsydia, ale były one niewystarczające. Karol zdecydował się na proceder psucia monety. W 1357 r. Stany Generalne zebrały się w Paryżu i zmusiły króla (Delfina) do przyjęcia żądań opozycjonistów i nowych postulatów ujętych w tzw. GRANDE ORDONANCE. Przyznawała ona Stanom prawo zbierania się wedle potrzeby i własnego uznania, oddawała również gospodarkę podatkową w ich ręce. W 1358 r. doszło do powstania chłopskiego (w pn. - wsch. Francji), które całkowicie zaskoczyło feudałów. Chłopom nie udało się zapewnić sobie poparcia ze strony miast, ani też planowo pokierować działaniami. Feudałowie wystąpili solidarnie uzyskując poparcie feudałów angielskich. Żakeria została krwawo stłumiona.

Trzecia faza wojny stuletniej:

Gdy upłynął termin rozejmu, obie strony wznowiły działania wojenne. Francuzi unikali starć w otwartym polu, prowadzili natomiast akcje partyzanckie. Anglicy ponosili duże straty i w zmienionej sytuacji skłaniali się do złagodzenia warunków, w jakich byli gotowi zaprzestać działań wojennych. 05.1360 r. pokój w Bretigny. Anglia otrzymała Akwitanię, 3 hrabstwa oraz port i miasto Calais. Uzgodniono wykup Jana Dobrego za 3 mln złotych talarów. W 1364 r. w niewoli umiera Jan Dobry. Korona przechodzi w ręce Karola V.

Czwarta faza wojny stuletniej:

Warunki pokoju w Bretigny nigdy nie zostały wykonane przez żadną ze stron. Nowe nieporozumienia doprowadziły w 1369 r. do starć granicznych na południu. Szybko przekształciły się w otwartą wojnę. Francja tym razem była lepiej przygotowana. Taktyka wojny nękającej, unikanie starć w otwartym polu przyniosła Francuzom sukcesy. Anglicy ponosili straty i zostali zmuszeni do zawarcia rozejmu w 1375 r. w czasie jego trwania zmarł Edward III oraz jego syn książę Walii, władzę przejął wnuk Edwarda - Ryszard II. Nastąpiła przerwa w działaniach wojennych.

We Francji wybuchły krwawe zamieszki, wywołane wzrastającymi podatkami. Zgon Karola V i objęcie rządów przez 3 regentów w imieniu jego nieletniego syna, Karola VI, zaostrzyły krytyczną sytuację.

W Anglii ustalono trzecią daninę na pokrycie kosztów wojennych. Uiszczać ją mieli wszyscy od 15-tego roku życia, za wyjątkiem duchowieństwa. Wybuchł bunt. Na jego czele stał Walt Tyler. Bunt krwawo stłumiono.

W Paryżu w 1382 r. wybuchł bunt, który tez krwawo stłumiono. Powody zamieszek te same co w Anglii. Oprócz kryzysu ustroju feudalnego wystąpiły trudności z władzą naczelną we Francji. Po ośmiu latach rządów stryjów 20-letni Karol VI przejął władzę. Król jednak zachorował, później postradał zmysły, co zadecydowało o powrocie do systemu opiekuństwa. Po śmierci stryjów o wpływy na dworze walczyli brat króla - Ludwik, książę orleański oraz jego kuzyn - Jan Nieustraszony, ks. Burgundii. W wyniku walk zginął Ludwik, ale jego stronnictwo tzw. ARMANIACY opanowało Paryż.

W Anglii w ogniu wojny domowej baronowie pozbawili korony nieudolnego Ryszrda II, oddając ją jemu stryjecznemu bratu - Henrykowi IV.

Piąta faza wojny stuletniej:

Syn i następca Henryka IV - Henryk V aby odwrócić uwagę społeczeństwa od spraw wewnętrznych i otworzyć przed baronami perspektywę poprawy sytuacji życiowej, wznowił działania na kontynencie, wykorzystując osłabienie Francji w tym momencie.

25.10.1415 r. decydująca bitwa pod Azincourt. Klęska Francuzów, Anglicy opanowali Normandię. Jan Nieustraszony zawładnął osobą niepoczytalnego króla i uważał się za pana królestwa. Jan został zamordowany przez doradców Karola, co zaostrzyło tylko sytuację polityczną. Na angielską stronę przeszedł syn zamordowanego - Filip Dobry. Dzieki jego poparciu udało się Henrykowi V zawrzeć pokój z Karolem VI, poślubił jego córkę i został uznany za następcę tronu. Mając takie argumenty Henryk zajął bez trudu Paryż, Stany Generalne uznały jego prawa do korony francuskiej, wydziedziczając tym samym Delfina Karola. W 1422 r. zmarł Henryk V i Karol VI. Królem został Henryk VI 9miał niespełna rok, w jego imieniu rządził książę Bedford). Rok 1428 był dla Francuzów krytyczny. Anglicy opanowali ziemie francuskie aż do Loary, a dwór francuski liczył się z możliwością wyjazdu z państwa. Momentem przełomowym w wojnie było wyparcie Anglików spod Orleanu przez wojska francuskie dowodzone przez Joannę d'Arc. Choć Joanna została spalona na stosie jako czarownica to jednak entuzjazm ludności francuskiej i chęć społeczeństwa francuskiego do odparcia agresji angielskiej doprowadziły do oswobodzenia większej części Francji z wrogów. W 1453 r. zawarto ugodę. Zakończyła się wojna domowa we Francji i wojna stuletnia z Anglią.

Konsekwencje stuletnich zmagań:

  1. Schizma zachodnia

Papież Bonifacy VIII starał się doprowadzić do uzależnienia władzy świeckiej od kościelnej i w tym momencie potęga papiestwa zaczęła słabnąć, co stanowiło początek jej upadku. Miał on miejsce za pontyfikatu Klemensa V, który stał się faktycznym więźniem króla francuskiego Filipa V Pięknego. W 1309 r. Klemens V osiedlił się w Awinionie, na granicy z Francją i miejsce to pozostało siedzibą papieży do 1377 r. Do Rzymu jako stolicy papieskiej powrócił papież Grzegorz XI. Jego następcą został wybrany Urban VI. Jego wybór nie spodobał się niektórym kardynałom, że już w parę miesięcy później wybrali oni nowego papieża - Klemensa VII. Był to początek trwającej 40 lat schizmy zachodniej, czyli podziału papiestwa. Francja i jej sojusznicy poparli Klemensa, natomiast Anglia, cesarstwo i ich sojusznicy stanęli za Urbanem. Tego typu rywalizację kontynuowali ich następcy aż do 1409 r. kiedy to sobór reformatorski w Pizie usunął obydwu urzędujących papieży i powołał na ich miejsce nowego. Dotychczasowi papieże nie chcieli zrezygnować ze swoich roszczeń. Przez 8 lat świat chrześcijański miał trzech rywalizujących ze sobą ojców świętych. Ostatecznie wielka schizma zachodnia zakończyła się w 1417 r. soborem w Konstancji, w czasie którego wybrano na papieża Marcina V, co przywróciło jedność kościołowi.

  1. Przemiany wrażliwości religijnej

  1. Późnowieczny ruch krucjatowy

13. NIEMCY: WEWNĄTRZNIEMIECKA I ZAGRANICZNA POLITYKA CESARZY I KRÓLÓW RZYMSKICH, SPORY Z PAPIESTWEM, WIELKE BEZKRÓLEWIE.

W 919r.odbyła się elekcja, dzięki której tron ofiarowano Henrykowi z rodu Ludolfingów. Rozpoczoł on dzieło konsolidacji państwa. Wykorzystując walki we Francji wtargnął Lotaryngii i w 925r.opanował ją prawie w całości, przyłączając trwale do Niemiec jako księstwo terytorialne. Zawarł on w 924r. Rozejm z Węgrami, w którym Sasi zobowiązali się płacić trybut i pozwolił im się przygotować do uderzenia na Słowiańszczyznę Zachodnią. W 928r. Henryk rozpoczął kampanie przeciw Słowianom, uderzając na Brennę i zmuszając ją do kapitulacji. W tym samym roku uderzył na Serbskie plemię Głomaczów i zdobył ich główny gród- Ganę. W roku następnym uderzył na Czechy gdzie książę Wacław bez oporu poddał się jego zwierzchnictwu i obiecał płacił trybut. Powstanie, które w tym samym czasie wybuchło wśród Wieletów stłumił przy pomocy zdecydowanego uderzenia. Henryk przestał płacić trybut Węgrom co doprowadziło do tego, że najechali oni Niemcy, lecz król zadał im ciężką klęskę w bitwie pod Unstrutą 15 marca 933r.

W polit. Wew. Henryk czuł się bardziej królem Sasów i losami Rzeszy jako całości mało się interesował. Umocnił on wsch. Granicę swego państwa przez budowę licznych, choć niewielkich grodów, zaopatrzonych w stalą załogę złożoną zazwyczaj z niewolnych ministeriałów, którzy w okresie pokoju uprawiali przydzielone pola. W Merseburgu osadził schwytanych na gorącym uczynku rozbójników, puszczając w niepamięć ich winy, byleby swój proceder uprawiali na ziemiach Słowian, strzegąc przy okazji granic saskich.

Otto I tendencje odśrodkowe księstw plemiennych starał się początkowo osłabić przez zastępowanie miejscowych książąt członkami własnego rodu. Jednak doprowadziło to do buntów. Otton I w polityce kościelnej prowadził do stworzenia z kościoła instytucji ściśle związanej z władzą królewską i strzegącej jedności państwa. Na miejsce luźnej zależności trybutarnej ludów zachodniosłowiańskich wysunął on plan podbicia ich kraju i całkowitego włączenia ziem po Odrę do państwa niemieckiego. W 954r. Na wieść o wznowieniu najazdów węgierskich na Niemcy sprzymierzeni Obodrzyce i Wieleci podnieśli bunt i kilkakrotnie pobili Sasów; Otto rozprawił się najpierw z Węgrami zadając im druzgocącą klęskę, o potem ze zbuntowanymi plemionami. Ujarzmieniu Słowian miało służyć podporządkowanie ich niemieckiej organizacji kościelnej. W 948r. Utworzono biskupstwa w Brennie, Hobdinie, Stargardzie Wagryjskim. W 968r. Utworzono metropolię dla tych biskupstw w Magdeburgu z podlegającymi jej pięcioma biskupstwami. W 950r. władca Czech Bolesław I uznał się trybutaiuszem Ottona, a ten zadowolił się luźna zależnością Czech, nie ingerując na razie w ich stosunki wew. Poddanie nowo utworzonego biskupstwa praskiego niemieckiej metropolii mogunckiej związało z cesarstwem ściśle młody kościół czeski. Luźny stosunek zależności łączył z władcą Niemiec Mieszka. Na północy udało się Ottonowi uzależnić króla Danii, który po przyjęciu chrztu musiał włączyć swój kraj do niemieckiej organizacji kościelnej. Otton udał się również 3 razy do Włoch. Za pierwszym razem poślubił Adelajdę i ogłosił się Pawi królem Longobardów. W trakcie drugiej wyprawy papież Jan XII koronował go 2 lutego 962r. na cesarza przy aklamacji ludu rzymskiego. W trzeciej wyprawie nie tylko umocnił są władzę w Longobardii i Rzymie, ale pojawił się Kapii i Benewencie, zmuszając do hołdu tamtejszych tamtejszych książąt longobardzkich i wchodząc w kontakty z Bizancjum.

Otton II w 981r. bez większych trudności opanował Rzym, po czym podjął ojcowski plan podboju pd. Italii. Po śmierci cesarza bizantyjskiego Jana Tyzimiskesa stosunki stały się napięte. Armia cesarska bez większych trudności podporządkowała sobie księstwa longobardzkie i miasta bizantyjskie. Jednak w bitwie pod Cotrone Otton poniósł w walce z Saracenami druzgocącą klęskę. W 983r. wielkie powstanie Wieletów zmiotło panowanie niemieckie i chrześcijaństwo między Labą a Odrą.

Otton III chciał stworzyć imperium uniwersalne obejmujące też Bizancjum. Jego ośrodek dyspozycyjny znajdowałby się we Włoszech, a wchodzące w skład Cesarstwa kraje, takie jak: Niemcy, Galia i Słowiańszczyzna, posiadałyby równe prawa. Władza najwyższa zarówno w sprawach duchowych, jak i świeckich, należała by do cesarza, którego pomocnikiem w dziedzinie duchownej byłby papież. Uzależnił on od siebie papiestwo, obsadzając je oddanymi sobie jednostkami. Zwolnił on w 1000r. Polskę Bolesława Chrobrego zależności trybutarnej, uniezależniając ją kościelnie od Niemiec i wyróżniając jej władcę włożeniem na głowę diademu. Takie poglądy cesarza budziły żywe niezadowolenie w Rzeszy, która czuła się w tej kombinacji zepchnięta hierarchicznie w dół. Szeregi opozycji wzrastały więc w Niemczech z dnia na dzień.

Henryk II zerwał z ottońska polityką pokojowego współżycia ze Słowianami. Toczył on długotrwałe wojny (1002-1018r.) z Bolesławem Chrobry, przez co musiał zrezygnować ze zwierzchnictwa nad Polską. Udało mu się utrzymać w składzie cesarstwa Czechy Obodrzyce i Wieleci zachowali niezależność. Musiał on także zrezygnować z pretensji do Danii. I w 1014r. w Rzymie odbyła się jego koronacja cesarska. Podporządkował on swej władzy biskupów i opatów.

Konrad II zmusił władcę Polski Mieszka II do rezygnacji z korony królewskiej. Po śmierci dynastii rządzącej Królestwem Burgundii stał się on jej władcą. Ruszył od Rzymu i w 1027r. koronował się na cesarza, oraz zabezpieczył południowy odcinek tamtejszej granicy. W walce feudałami duchownymi i świeckimi Konrad przyznał drobnym wasalom prawo dziedzicznego posiadania lenn. Liczył, że ta drogą osłabi potęgę wielkich feudałów i zapewni sobie sprzymierzeńców pośród szeregowego rycerstwa.

Henryk III poparł Polskę, a zbrojnej wyprawie na Pragę w 1041r. zmusił Brzetysława do rezygnacji ze zbyt szerokich planów a zwłaszcza z utworzenia własnej metropolii. Korzystając z walk wew. Na Węgrzech, poparł jednego z kandydatów do tronu, a następnie zmusił do uznania zwierzchnictwa Niemi spłacania trybutu. Powołał on nowego papieża Klemensa II. W Niemczech z jego pomocą katedry biskupie przechodziły w ręce zwolenników reformy kluniackiej. Wielkie dzieło naprawy obyczajów wzrastało, ale za razem postępowało poczucie samodzielności kleru.

Henryk IV popadł w konflikt z papieżem Grzegorzem VII o inwestyturę. Doprowadziło to do tego ze Henryk zwołał synod w Wormacji, na którym zaatakował legalność wyborów papieża. W odpowiedzi Grzegorz VII ekskomunikował króla. To doprowadziło natomiast to tego, ze Henryk musiał udać się do Conossy i błagać papieża o zdjęcie klątwy. Ten się ugiął. Po pewnym czasie król powtórzył to samo, ale na synodzie w Brixen i powołał nowego papieża. Grzegorz VII ponownie rzucił klątwę na króla. Po tym jak papież obrzucił Henryka IV opozycja doprowadziła do buntu, który król musiał stłumić. To mu się udało.

Henryk V nawiązał rokowania z papieżem Kaliksem II które zakończyły się zwołaniem konkordatu w Wormacji w 1122r. Na mocy którego cesarz zgodził się na wyrzeczenie inwestytury zatrzymał natomiast prawo nadawani wybranym przez duchowieństwo elektom przywiązanych do ich funkcji dóbr w charakterze lenna. Papież natomiast zrzekł się w imieniu kościoła spraw do wszelkich posiadłości posiadanych przez biskupów i opatów jako lenna królewskie.

Fryderyk I Barbarossa udał się do Włoch i na polach Ronkałskich przyjął hołd od tamtejszych wasali duchownych i świeckich. Przystąpił on do rewindykowania regaliów utraconych w Lombardii przez Cesarstwo.

To się nie spodobało im i opór trzeba było przełamać silą. Fryderyk po śmierci papieża Hadriana IV chciał mieć na tym stanowisku swojego człowieka. Został nim wybrany Viktor IV, ale większość chciała za papieża Aleksandra III, który również został wybrany. Schizma papieska stała się faktem. Aleksander III rzucił na Fryderyka I klątwę, ale ten się nią nie przejął. Gdy udał się on na Półwysep w 1174r. poniósł klęskę w bitwie pod Legnano w 1176r. klęska ta zmusiła go do szukania kompromisu. Cesarz podpisał pokój z Aleksandrem III w 1177r. w którym wyrzekł się dalszego popierania schizmy oraz uznał prawowitość wyboru Aleksandra III. Z królem Sycylii i Ligą Longobardzką zawarł sojusz odpowiednio na 15 i 6 lat. Później jednak musiał zawrzeć pokój z Ligą \. W Niemczech fundament pokoju stanowiło zakończenie sporu z Welfami i przymierze z Henrykiem Lwem, przez długie lata umacniane osobista przyjaźnią. W zamian za poparcie swej polityki włoskiej Fryderyk wyposażył Henryka we wszelkie pełnomocnictwa królewskie w pn. Niemczech i popierał prowadzony przez niego podbój ziem Obodrzyców i Wieletów oraz rywalizacje z Duńczykami opanowanie na wybrzeżach Słowiańskich.

Henryk VI jeszcze za życia ojca Fryderyka został koronowany w Niemczech na króla rzymskiego, a w Mediolanie na króla Włoch. Po śmierci Wilchelma II poświecił on wszystkie siły dla zdobycia sukcesji Sycylijskiej i osiągnął ja w 1194r. Snuł on szerokie plany realizacji uniwersalizmu cesarskiego, zmuszając do chłodu lennego schwytanego podstępnie Ryszarda Lwie Serce, króla Anglii, przyjmując hołdy królów Cypru i Armeni i panując krucjatę, która miała przyczynić się do wzrostu potęgi cesarstwa po przez stworzenie mu baz na wschodzie chrześcijańskim.

Fryderyk II przekazał fikcyjnie koronę sycylijską świeżo narodzonemu synowi, powrócił otwarcie do wykonywania praw zwierzchnikach nad tym terytorium. W czasie, gdy koronował się na króla złożył obietnicę wzięciu udziału w krucjacie. Natomiast gdy nie dotrzymał ostatecznego terminu podjęcia krucjat, papież Grzegorz IX rzucił klątwę. Gdy Fryderyk podjął wyprawę papież wtargnął do królestwa Sycylii i je zajął. Sukces nie trwał jednak długo powracający bowiem ze wschodu cesarz rozgromił wojska papieskie i zmusił Grzegorza IX zawarcia pokoju. Fryderyk przystąpił do reorganizacji Kr, Sycylii. Zapoczątkował proces przekształtowania proces tego feudalnego państwa w biurokratyczna monarchię abolutystycznego. Chciał ona podporządkować sobie całe Włochy ale natrafił na opór miast lombadzkich. Dla jego przełamania trzeba było uciec się do siły. Tak więc w ciągu kampanii 1236/37r. rozgromił opozycje lombardzką żądając jej druzgocącą klęskę pod Cortenova. Zwycięstwo to oddało mu w ręce pełną władzę nad północną częścią Półwyspu ośmieliło do potraktowania w podobny sposób ziem Państwa Kościelnego. W takiej sytuacji ponownie Grzegorz IX rzucił klątwę na cesarza. Walka w tych warunkach uległa zaostrzeniu i bezspornym zwycięzcą okazał się cesarz. Po śmierci Grzegorza IX papieżem został wybrany przychylnie nastawiony do cesarza Jnnocenty IV.

W Niemczech Fryderyk II pozbawiony silnego wsparcia, zmuszony był do godzenia się na ustępstwa wobec wielkich możnowładców feudalnych - duchownych i świeckich, którzy dzięki tym ustępstwom uzyskali pełną niemal niezależność na swych lennych terytoriach: pełnię władzy sądowej, immunitet ekonomiczny, regalia wszelkiego rodzaju. Niemcy zmierzały ku kompletnemu rozbiciu na autonomiczne terytoria feudalne.

Rudolf I wiedząc, że nie może prowadzić walki ze wszystkimi księstwami Rzeszy naraz, zdecydował się na skruszenie przede wszystkim potęgi najsilniejszego z książąt, którym był znajdujący się w ostrej wobec niego opozycji Przemysł Ottokor II. Kiedy więc król czeski odpowiedział odmowie na żądanie bezprawnie posiadanych lenn, Rudolf zaskoczył go błyskawicznym atakiem i zmusił w ugodzie wiedeńskiej z 21 września 1276r. do wyrzeczenia się wszystkich posiadłości z wyjątkiem Czech i Moraw. Rudolf występując w charakterze seniora królestwa czeskiego, oddał opiekę nad Wacławem, małoletnim synem władzy czeskiej, w ręce margrabiego brandenburskiego. Udało się Rudolfowi, uzyskać zgodę książąt Rzeszy na przekazanie swoim synom, Alebrechtowi i Rudolfowi, Austrii i Styrii w charakterze lenna. Zawiodły natomiast nadzieje zapewnienia korony królewskiej Alberchtowi.

Albrech I by uzyskać koronę musiał stoczyć walkę w której poległ Adolf. Musiał on włożyć wiele wysiłku by zalegalizować swe rządy. Najdłużej sprzeciwiał się jego uznaniu papież Bonifacy VIII i dopiero na tle wspólnego antagonizmu wobec Francji doszło między nimi do porozumienia, a nawet obietnicy koronacji cesarskiej. Dzięki temu mógł on skoncentrować się na wschodzie. Krótkie rządy Wacława III i problem spadku po nim postanowił wykorzystać Albrecht dla włączenia lenna czeskiego w obręb swych posiadłości rodowych, nadał on Czechy swemu synowi Rudolfowi. Stało się to przyczyną wojny między pretendentami.

Henryk VII tak jak poprzednicy chciał wzmocnić swoją pozycje w drodze powiększenia posiadłości rodowych. W Czechach toczyła się wojna domowa, a miejscowa szlachta proponowała koronę synowi Henryka VII , Janowi Luksemburskiem. Propozycja została przyjęta i Jan uzyskał od ojca inwestyturę na Czechy. Wyprawił się do Włoch po koronę cesarską. Kiedy stanął pod murami Rzymu, mieszkańcy poparci przez Andegawenów stawili mu opór. Nie mogąc opanować całego miasta Henryk musiał zadowolić się zajęciem Lateranu i tam 29 czerwca 1312r. odbył koronację cesarską.

Ludwik bawarski walczył z papieżem Janem XXII o koronę. Papież nie wyrażał zgody na koronacje i obrzucił Ludwika klątwą, a ten oskarżył papieża o herezję. Udał się on do Włoch i koronował się na Medidanie na króla longobardzkiego, a potem w Rzymie odbył koronacje cesarską. Ta ostatnia, wobec klątwy ciążącej na Ludwiku, przybrała formę „koronacji z woli ludu”. Uznał on papieża Jana XXII pozbawionego wiary i obdarzył nią oddanego sobie Mikołaja V. Prowadził on jednak rokowania mające na celu pojednanie się z Papiestwem. Nie dały one jednak rezultatu. Ludwik zbliżył się do Anglii i zawarł przymierze z Edwardem III.

Karol IV był kulturalnie bliski Francji, wierny wykonawca polit. awiniońskiej z której potrafił zresztą wyciągną osobiste korzyści, za swą ojczyznę uważał Czechy. Uzyskane starostwo miało mu służyć przede wszystkim do umocnienia pomyślności Czech i dworu luksemburskiego. W Rzeszy poza tym dążył do pokoju i drogą rezygnacji z prerogatyw monarszych dość łatwo pozyskiwał sobie elektorów i książąt. Jego podróż do Włoch po koronę cesarską stanowiła akt rezygnacji z wszelkich pretensji do władzy nad Italią. W 1356r. wydał Złotą Bullę, która służyła utrwaleniu pokoju w Rzeszy na nowych zasadach feudalnych: federacji mniejszych i większych państewek pod przewodnictwem cesarza. Szczególnie silne stanowisko uzyskało siedmiu elektorów. Przyjęto zasady niepodzielności księstw, z którymi związana była godność elektorska i dziedziczenia w nich wg. primogenitury, czego odmawiano zawsze królestwu. Elektoraty miały prawie pełne regalia i pełną autonomię sądowniczą.

Zygmunt Luksemburski zdołał utrzymać tylko Morawy, Śląsk i Łużyce. Przeciw husyckim Czechom podejmował on przy pomocy książąt niemieckich „wyprawy krzyżackie”. Krwawe klęski tych wypraw, jak również odwetowe niszczycielskie wyprawy Czechów na sąsiednie tereny niemieckie pogłębiały zamęt w Rzeszy. Tylko poważnym zatargom w samym obozie husckim i zwycięstwu prawicowego odłamu zawdzięczał Zygmunt uzyskanie pod koniec życia korony czeskiej; musiał zresztą przysiąc wolność wyznania husyckiego. Za cenę koronacji cesarskiej w Rzymie przeszedł na stronę papieża, ułatwiając mu zwycięstwo w walce z koncyliaryzmem , ale nie wyciągając z tego żadnej korzyści dla swojego stanowiska. Uwikłany w wojny z turcją na Bałkanach rzadko pojawiał się w Niemczech; nawet jeden z sejmów Rzeszy zwołał na Węgry - do Pożonia.

Henryk III zadbał o obsadzenie tronu Piotrowego przez oddanych sobie prałatów niemieckich, którzy byli wykonawcami jego planów politycznych. Tako polit. Nosi miano cezaropapizmu. Kościół w XI w. nie tylko był zeświecczony i rozłożony moralnie, ale feudalizacja jego całkowicie uzależniała go od ludzi świeckich. Dlatego potrzebna była jego reforma. Cesarstwo uważało natomiast inwestyturę świecką za należne sobie prawo, w nikolaizmie nie dopatrywano się nadużycia, traktowało go raczej jako przejaw lokalnej tradycji. Uważało ono, że trzeba zwalczyć symonię, ale tylko jej najbardziej jaskrawe przejawy. Papiestwo chciało się wyzwolić spod kurateli cesarskiej. Stało się to możliwe dopiero gdy papieżem został Leon IX. Proces emancypacji Papiestwa był bardzo powolny. Gdy papieżem został Grzegorz VII Papiestwo było na tyle silne, że jego pontyfikat nazywany papocezaryzmem. Henryk IV zdając sobie z niebezpieczeństwa w postaci papieża Grzegorza VII zwołał w Wormacji synod, na którym zaatakował legalność wybory papieża. W odpowiedzi papież rzucił na niego klątwę. Król zmuszony sytuacją wew. Udał się do Canossy i prosił Grzegorza o zdjęcie klątwy. Papież się ugiął. Henryk po pewnym czasie po raz kolejny zawołał synod i uznał Grzegorza VII za pozbawionego wiary i wybrał swojego kandydata na papieża - Wiberta. Tak zabezpieczony nic sobie nie robił z kolejnej klątwy papieża. Sytuacja nie poprawiła się nawet za panowania Henryka V. Uwięził on papieża Paschalisa II aby ten uznał dawny system inwestytury świeckiej za legalny. Udało to mu się. Co szło do kompromisu w Wormacji w 1122r. między Henrykiem V a Kalikstem II. Cesarz zgodził się na wyrzeczenie inwestytury przez pierścień, zatrzymał natomiast prawo nadawania wybranym przez duchowieństwo elektom przywiązanych do ich funkcji dóbr w charakterze lenna. Odtąd wybory biskupa przekazano kolegium złożeniu z członków kapituły katedralnej. W trakcie sejmu Rzeszy w Besancon w 1157r. legat papieski użył dwuznacznego terminu beneficium dla oznaczenia stosunków Cesarstwa do Papiestwa. Zwrot ten został zrozumiany jako próba wyniesienia władzy papieskiej nad cesarką i uznania tej ostatniej za lenno Rzymu. Fryderyk ostro zaprotestował. Wprawdzie wyjaśniające pismo Hadriana IV pozornie załagodziło konflikt jednak w istocie rzeczy wypadki powyższe można uznać za rozpoczęcie walki. W poł. 1158r. Fryderyk wkroczył do Włoch z niedwuznacznym zamiarem wprowadzenia w życie koncepcji Cesarstwa. Uważał że stanowi najwyższą instytucję świata chrześcijańskiego. Wszystkie inne państwa winny zejść w stosunku do niego do roli zwykłych prowincji, a Papiestwo - znaleźć się w podobnym położeniu , jak biskupstwa Rzeszy. Po śmierci Hadriana IV doszło do schizmy papieskiej. Cesarz mianował na papieża Wiktora IV, a stronnicy zmarłego papieża - Aleksandro III. Aleksander III rzucił na cesarza klątwę, która zaczęła przynosić sutek, zwiększyło się bowiem grono przeciwników cesarza. W tej sytuacji Fryderyk zdecydował się na pojednanie z papieżem i zawarcie pokoju w 1177r. wyrzekł się on popierania schizmy oraz uznał prawowitość wyboru Aleksandra III. Fryderyk zawarł układ z królem Sycylii, w wyniku którego jego syn po poślubieniu Konstancji, nabywał prawa do korony sycylijskiej. To porozumienie budziło niepokój w Rzymie. Państwo Kościelne wzięło w ten sposób w kleszcze musiałoby prędzej czy później ulec cesarzowi, co z kolei przesądziłoby o losach długoletniej walki o wyższości władzy duchownej nad świecką, na niekorzyść tej pierwszej. To też Papiestwo starało się osłabić niebezpieczeństwo tego układu wszystkimi dostępnymi sobie środkami. Henryk VI chcąc zapewnić swojej dynastii dziedzicznego posiadania korony niemieckiej i cesarskiej podjął rokowania z książętami Rzeszy. Rokowanie te niepokoiły kurię rzymską, która - będąc w posiadaniu zwierzchności senioralnej nad królem Sycylii - widziała w postępowaniu cesarza wyraźne naruszenie swych praw. Henryk zaś jako pan Sycylii nie tylko nie myślał o złożeniu hołdu należnego papieżowi, ale niedwuznacznie sięgał po władzę również na obszarze Państwa Kościelnego. Umierający cesarz zwrócił się do papieża z prośbą o zaopiekowanie się uprawnieniami jego syna. Kuria rzymska jednak nie chciała udzielić poparcia prośby cesarza. Postanowiła nie dopuścić do powtórzenia się raz jeszcze we Włoszech tak niebezpiecznej dla siebie sytuacji, jaką stwarzało połączenie w jednym ręku koron cesarskiej i sycylijskiej. Życzliwie ustosunkowała się wobec tego do emancypacyjnych dążeń poszczególnych prowincji włoskich. Papież Jnnocenty III chciał podporządkować poszczególnych monarchów i krajów zwierzchnictwu Rzymu. Jednak pełne zwycięstwo teokracji nie było możliwe, dopóki krajom chrześcijańskim zagrażali niewierni i poganie. Dlatego też podjął on propagandę na rzecz IV i V krucjaty oraz przesądził o zorganizowaniu walki z poganami nadbałtyckimi. Fryderyk II w chwili koronacji złożył przysięgę, że uda się do Ziemi Św., ale gdy nie dotrzymał ostatecznego terminu krucjaty papież Grzegorz IX rzucił na niego klątwę. Gdy cesarz nie zwracając uwagi na klątwę podjął krucjatę, papież wtargnął i zajął Kr. Sycylii. Tryumf nie trwał długo, bo gdy Fryderyk wracał ze Wschodu rozgromił wojska papieskie a Grzegorz IX zmusił do zawarcia pokoju. Gdy cesarzowi udało się zając całą pn. Część Płw. Grzegorz IX został sobór i rzucił na cesarza klątwę. W walce tej zwycięstwo odniósł cesarz.

Okres ostatnich Hohenstaufów doprowadził do kompletnego upadku władzy królewskiej w Niemczech. Przyczyniła się do tego zarówno walka między zwolennikami prawowitego władcy a stronnikami popieranych przez papiestwo antykrólów. Wśród książąt niemieckich główną pozycje zdobył sobie kilku najpotężniejszych, którzy w okresie sporów o tron w XIII w. Zmonopolizowali prawo wyboru króla, występują jako właściwi elektorzy. Trzem elektorom duchownym (arcybiskup moguncki, koloński i trewirski) odpowiadało trzem elektorów świeckich ( książę saski, margrabia brandenburski i książę bawarski lub palatyn Renu); sporna była godność elektorska królów Czech. W interesie elektorów leżała zmiana istniejącego dotąd zwyczaju wybierania króla z rodziny dotychczasowego panującego. Obok elektorów wyrastali dorównujący im często potęgą inni książęta, hrabiowie, landgrafowie i duchowni panowie większych terytoriów; starali się oni, wykorzystując zamęt polit. Podporządkować sobie resztki wolnego rycerstwa, zależnego bezpośrednio od króla oraz miasta. Po śmierci Fryderyka II, tzw. Wielkie Bezkrólewie (1250-1273) - to czasy zamętu i prawa pięści; w zamęcie tym utonęły liczne czynnik, popierające dawniej władzę monarszą, a wyłoniły się rywalizujące ze sobą potęgi terytorialne, zazdrośnie strzegące zdobytej samodzielności i dążące do pełnej niezawisłości. Każdy ze świeckich władców terytorialnych uważał się za godnego kandydata do korony królewskiej, która straciła wprawdzie realną siłę ale dodawała moralnego blasku swemu posiadaczowi. Elektorzy nie dopuszczając do wyróżnienia nikogo spośród własnego grona, sięgali po kandydatów za granicę. Dawni zwolennicy Hohenstaufów opowiedzieli się za kandydaturą Alfonsa X króla Kostylii; ich kandydat jednak ani razu nie pojawił się w Niemczech. Posłuszny papiestwu kler poparł natomiast Ryszarda księcia Kornwalii, który przez hojne przekupstwo zapewnił sobie poparcie większości książąt. Po str. Ryszarda stanął też potężny król Czech Przemysł Ottokar II, który opanował Austrię i Styrię; mianowany przez Ryszarda jego wikariuszem w Rzeszy, wykorzystał ten fakt i zagarnął część dawnych domen Hohenstaufów oraz Koryntię i Krainę. Przemysł Ottokar II zmierzał wyraźnie ku koronie niemieckiej. Papież Grzegorz X poparł ideę przewrócenia jedności państwa niemieckiego, które mogłoby stanowić przeciwwagę,\ dla groźnej Francji. W ten sposób po śmierci Ryszarda elektorzy duchowni i palatyn Renu w 1273r. przeprowadzili wybór niemieckiego króla w osobie hrabiego Rudolfa z Habsburga. Nowy król postarał się o zatwierdzenie przez papieża, co umocniło jego panowanie, ale stanowiło dowód całkowitego upadku władzy „królów rzymskich”. Korona cesarska na długo została dla nich nieosiągalna.

14. Dzieje monarchii angielskiej: panowanie dynastii Plantagenetów, początki parlamentaryzmu, Anglia w dobie wojny stuletniej (sytuacja wewnętrzna).

W grudniu 1154r. Henryk II osiągnął tron w Anglii. Zdawał on sobie sprawę ze słabości swego władztwa, złożonego z tak różnorodnego zespołu ziem i grup ludności-starał się więc unikać zbrojnych konfrontacji na większą skalę. Całe swe panowanie poświęcił wew. konsolidacji swego państwa, której głównym czynnikiem miało być umocnienie władzy królewskiej. Powstały w X w. urząd szeryfa za czasów Henryka II doszło do jego reformy, w wyniku której stanowisko to zaczęto powierzać funkcjonariuszom królewskim rekrutującym się z niższego rycerstwa. Zniesiono również Danegeld. Prekaria feudalna stała się okazją do pobierania powszechnego podatku. Zamieniono obowiązek zbrojnej służby na podatek zwany tarczowym. Nad skarbowością państwową czuwał wydzielony z dworu trybunału, zwany „szachownicą”, który zajmował się kontrolą wpływów podatkowych i pociągał do odpowiedzialności podatników winnych zaniedbania obowiązku, bądź urzędników, urzędników których stwierdzono nadużycie. Drugim źródłem dochodów korony były zarezerwowane specjalnie dla króla tereny Anglii, zwane lasem. Specyfika tych terenów polegała na tym, że wszystkie sprawy ich dotyczące nie leżały w kompetencji zwykłych sądów, ale podlegały bezpośrednio królowi, który zarządzał nimi w sposób arbitralny. Henryk II chciał w dziedzinie sądownictwa przywrócić zasadę jednego prawa dla wszystkich. Wychodząc z tego założenia uznano, że każdy wolny ma prawo ubiegać się (za opłatą) o sprawiedliwość u króla. Powstał Główny Sąd Królewski zajmujący się rozpatrywaniem apelacji, a po hrabstwach rozjeżdżali się królewscy sędziowie wędrowni, zamieniający na czas swego pobytu zwykłe sądy hrabstw i mniejszych jednostek terytorialnych. terytorialnych sądy królewskie wg jednolitych zasad, bez względu na miejsce, owe zwyczaje wydając wyroki w imieniu króla. Wprowadzenie do sądu przyszłych, rekrutujących się spośród przedstawicieli miejscowej ludności; członkiem takiego kolegium może być każdy wolny. W konstytucjach ogłoszonych w Clarendon w 1164r. wystąpił przeciwko specjalnym uprawnieniom kleru. Poddał więc duchowieństwo sądownictwu świeckiemu, zrównał je w obowiązkach wasalami świeckimi, stosował zwolnienia podatkowe i wreszcie zakazał w sporach z władzą królewska odwoływania się do Rzymu. Wywołały one zdecydowany opór kleru. Na czele opozycji znalazł się dawny dworzanin królewski, a podówczas arcybiskup Canterbury-Tomasz Becket. Doprowadził on do takiego zadrażnienia stosunków królem, że przez zadłużonych dworzan. uznano za jedyny sposób zakończenia konfliktu śmierć wojowniczego arcybiskupa. Został on napadnięty w kościele i zamordowany 29 grudnia 1170 r. Henryk II został uznany powszechnie za moralnego, sprawcę zbrodni, musiał za nią zapłacić odwołaniem konstytucji Hatedońskich i odbyciem pokuty u grobu zamordowanego metropolity.

Po śmierci Henryka II tron objął Ryszard Lwie Serce. Rządy swe rozpoczął od opuszczenia kraju i u boku Filipa podążył na trzecią krucjatę. W drodze powrotnej został on zdradziecko pojmały przez księcia austriackiego Leopolda i wydany przezeń cesarzowi Henrykowi VI, który wymusił od jeńca hołd lenny. Wykupiony na koniec z niewoli, Ryszard wrócił do kraju, w którym król Francji Filip August usiłował wprowadzić jak najwięcej zamęt. Ryszard w pomyślnej wojnie pokonał Filipa Augusta i umocnił owe rządy wew. Kraju

Po jego śmierci tron objął Jan bez Ziemi. Zawarł on z Filipem chwilowy rozejm i rozpoczął organizować potężna koalicję przeciw Kapetyngom .Doszło do bitwy pod Bourines 27 lipca 1214r. Rozstrzygnęła ona za jednym zamachem konflikt miedzy. Kapetyngami i Plantagentarmi oraz walkę Welfów i Hohenstaufów o koronę niemiecką. Walka między królem a kościołem spowodowała w 1208r. wyklęcie Jana bez Ziemi i rzucenie interdyktu na Anglie; papież ogłosił koronę angielską za walującą i wezwał do jej objęcia Filipa Augusta. Zagrożony ze wszystkich stron Jan bez Ziemi nawiązał kontakty z Rzymem i upokorzył się, uznając się w 1213r. lennikiem papiestwa z Anglii i Irlandii i obiecując płacić „Świętopietrze”. Uznał też autonomie kościoła angielskiego oraz wybór Stefana Langtona i obiecał uznawać na przyszłość apelacje w sprawach kościelnych diecezji Anglii do decyzji papieża. Ośmieliło to opozycję wśród rycerstwa, zwłaszcza wielkich baronów, niechętnie patrzących na wzrost ingerencji urzędników królewskich sprawy hrabstw i sądownictwa patrymonialne. Król musiał się ugiąć przed zbuntowanymi poddanymi. Jego kapitulację przypieczętował 15 czerwca 1215r. przywilej zwany Wielką Kartą Swobód. Zakazywał on więzienia lub karania jakiegokolwiek wolnego człowieka bez wyroku sądowego. Sprawą zasadniczą było uzależnienie nakładania podatków, poza „prekarią” przewidzianą zwyczajami feudalnymi, od zgody wielkiej rady baronów i biskupów, specjalnie zwołanych w razie potrzeby. Znane wiarołomstwo Jana spowodowało ponadto, powstanie innego, stałego organu, złożonego z 25 baronów, który miał strzec postanowień e Wielkie Karcie. Ta delegacja miała możność, razie, gdyby król gwałcił ustanowione prawa, odwołać się do całego społeczeństwa i zorganizować opór przeciwko monarsze. Decyzje delegacji zapadły większością głosów.

Czasy Henryka II były okresem początków ekspansji Anglii na Walie, Szkocje i Irlandie. Henryk II podjął dwie wyprawi do Walii i zmuszał miejscowych królów do złożenia hołdu lennego. Dopiero król Lewelin wykorzystał bunt baronów przeciwko Janowi bez Ziemi dla odzyskania niezależności. W Szkocji Malcom III uległ Wilhelmowi Rudemu i uznał się jego wasalem z posiadłości, zaliczanych formalnie do Anglii. Ta zależność lenna, rozciągana później przez królów angielskich na całą Szkocję, okazało się pretekstem w ich dążeniu do opanowania północnego królestwa. Ekspansję w kierunki Irlandii przygotował Henryk II, otrzymując od papieża Hadriana IV nadanie tej wyspy. Henryk II miał umocnić władze papieską nad wyspą. Jednak jego akcja została uprzedzona przez prywatne przedsięwzięcie baronów anglo - normandzkich Rory O'Connera złożył hołd lenny Henrykowi II. W ślad za tym w latach 1171-1172 pojawił się on na wyspie i kolejno zmuszał do hołdu wielu „królów” irlandzkich. Występując z ramienia papiestwa, zwołał w Cashel synod miejscowego kościoła i przeprowadził jego reorganizację, tworząc cztery metropolie i narzucając obrządek łaciński.

Anglia Henryka III mimo utraty większości swych francuskich ziem, nie straciła bynajmniej jeszcze zew. Francuskiego pokostu. Nie taił on, że będzie dążył do odzyskania zarówno terenów utraconych we Francji, jak i prerogatyw królewskich, uszczuplanych przez Wielka Kartę. Podejmowane wyprawy przeciwko Kpetyngom kończyły się klęską, mimo ogranych Wydatków. Przyjął on w 1254r. od papieża koronę sycylijską, w imieniu swego syna, którą trzeba było dopiero zdobyć na Hohenstaufach, w zamian zaś za to poręczył długi papieskie. Pozostał on całe życie wiernym wykonawcą polityki papiestwa, nawet wbrew interesom kościoła angielskiego. Za jego czasów powstał parlament angielski.

Syn Henryka II - Edward I „dopieścił” parlament. Poszedł on na ustępstwa wobec polityki wew. Chcąc zapewnić poparcie dla prowadzonej przez siebie polityki ekspansji. Po zajętych walkach, w których władca Walii Lewelin ap Gruffyd odpierał z powodzeniem agresję, doszło jednak w latach 1282 - 1283 do opanowania całego niemal kraju. Tron Walii przekazał Edward po jej pacyfikacji w 1301r. swemu synowi Edwardowi(II) i odtąd tytuł księcia Walii przysługiwał każdorazowo najstarszemu synowi królewskiemu. W praktyce Walia została wcielona do Anglii. Podobny los miał spotkać Szkocję. Król Aleksander III musiał złożyć hołd Edwardowi z całego swego terytorium i jego następca Jan Ballid przypłacił opór niewolą: część angielskich lub zanglizowanych szkockich baronów przeszło na stronę Edwarda. Królestwo Szkocji zostało wcielone do Anglii, ale górale szkoccy nie złożyli broni. Wybuchło powstanie, które w pewnych okolicach przybrało charakter wojny chłopskiej. Na jego czele stanął William Wallecei w 1297r. został on Anglikom klęskę pod Sterling. Edward I ponowił jednak wyprawy na Szkocję, w 1298r. podbił powstańców pod Falkrik a w 1305r. pojmał Wallace'a i kazał go stracić. Sukcesy te drogo przez Anglików opłacone nie przyniosły ostatecznego zwycięstwa. Krewny Wallace'a Robert Bruce, ogłosił się w 1306r. królem Szkocji, a w 1314r. rozgromił wojska angielskie pod Bannockburn, po czym Anglicy musieli opuścić całkowicie Szkocję. Powstanie przeciw Anglikom wybuchło również w Irlandii w 1315r. a powstańcy tamtejszej ofiarowali koronę Edwardowi Bruce bratu króla Szkotów. Z trudem udało się Anglikom przywrócić swą władzę w Jrlandii w 1318r. ale nowa ekspedycja do Szkocji w 1322r. znowu przyniosła klęskę. Pokój w Northampton w 1328r. uznał niepodległość Szkocji.

Za słabego Edward II przewagę osiągnęli baronowie w 1311r. król znalazł się pod kontrolą kolegium złożonego z 21 baronów a nadzór nad całością spraw państwa miał sprawować parlament, zwoływany dwa lub trzy razy w roku i decydujący o sprawach wojny i pokoju, o powołaniu armii, o wyjazdach króla na kontynent, zatwierdzając nominacje urzędników. Został on przez parlament zdetronizowany w 1327r. i wkrótce potem w bestialski sposób zamordowany przez Mortimera.

W 1258r. wielka rada którą teraz zaczęto nazywać parlamentem odrzuciła nowy podatek nałożony dla celów papiestwa i baronowie pojawili się pod Westminsterem; na ich czoło wysunął się jako przywódca opozycji Szymona de Montfort. W obliczu groźby król musiał zgodzić się na usunięcie najbardziej znienawidzonych doradców i i przyjął przedstawione przez opozycje żądania. Wybrana w połowie przez króla, a połowie przez baronów komisja 24 osobowa miała zająć się naprawą stosunków w państwie i uchwaliła zatwierdzone następnie przez króla postulaty, zwane prowizjami oksfordzkimi. Najważniejszy z nich stanowił o powołaniu stałej rady piętnastu, kontrolującej w porozumieniu z królem całą administrację państwową; niezależnie od niej trzy razy do roku miał się zbierać parlament (składający się z 12 delegatów), by omówić aktualne sprawy z członkami rady. Rada piętnastu przyjęła rządy w państwie, przeprowadzając zmiany w personelu administracji podejmując inicjatywę w polityce zagranicznej. Wyznaczeni przez radę kontrolerzy przebiegali kraj, demaskując nadużycia urzędników, zwłaszcza szeryfów i zbierając skargi. Zwiększono kompetencje rady piętnastu i parlamentu, tworzyły na ich wzór analogiczne rady urzędujące przy szeryfach, złożone z czterech członków średnich warstw społeczeństwa, które miały prawo wyboru szeryfa. Edward I zwołał parlament, w którym po raz pierwszy obok baronów i prałatów zasiedli przedstawiciele niższego rycerstwa( po 2 z hrabstwa) i większych miast(1264). Parlament też stał się punktem wyjścia istniejącego dziś angielskiego ciała ustawodawczego. Parlament wydawał zgodę na nakładanie podatków. Z wolna rósł udział parlamentu w ustawodawstwie , ale jednocześnie zaznaczył się różnica między dążeniami prałatów i baronów (tj. lordów) a przedstawicielami miast i niższej szlachty i którzy z czasem ostatecznie za Edwarda III utworzą obradującą odrębnie od lordów Izbę Gmin.

W II poł. XIV w niezadowolenie z porzucających stosunków społeczno - -politycznych było tak duże, ze znalazło swój wyraz nie tylko w różnych formach oporu i walki chłopskiej. Niezadowolenie też wzbudzał coraz mniej pomyślny dla Anglii przebieg wojny stuletniej, przynoszącej korzyści tylko bogatym feudałom, którzy łapami wojennymi starali się kompensować kryzys wielkiej własności w Anglii. Krytykę też wywołała działalność kościoła i ciążąca na Anglii coraz bardziej zależność od papiestwa. W związku z tym Edward III wydał w 1353r. statut zabraniający kierowaniem spraw poddanych angielskich do sądów papieskich i odmówił papieżowi płacenia corocznej daniny. Władze wydały w 1349r. zarządzenia o robotnikach rolnych, potwierdzone i rozszerzone później przez parlament. Nakazywało ono ściśle przestrzegać wysokości wynagrodzeń najemników sprzed czarnej śmierci, nakładało na ludność bezrolną obowiązek wynajmowania się do pracy oraz ustanawiało sankcje karne w stosunku do gwałcieli tego zarządzenia. To też w kraju narastało niezadowolenie. Ten stan rzeczy przyczynił się do wzrostu popularności Jana Wiklefa. Domagał się on swobodnej interpretacji Pisma Św. I liturgii w jęz. narodowym, występował również przeciwko instytucji Papiestwa oraz zwalczał przywiązanie kleru do dóbr doczesnych. Nawoływał do wyzwolenia się spod zależności lennej od Rzymu. Jego zwolennicy znani są pod nazwą lolardów. Szczególnie duże nie zadowolenie wśród chłopów wywołały nowe podatki, przeznaczone na pokrycie kosztów wojny z Francją, wznowionej przez następcę Edwarda III - Ryszarda II. Podatek ten w połączeniu z nadużyciami dokonywanymi przy jego ściąganiu, skutkami czarnej śmierci oraz narastaniem nastrojów antyfeudalnych, stał się już bezpośrednią przyczyną wybuchu powstania chłopskiego. Powstanie zaczęło się na wiosnę 1381r. w południowo - wschodniej Anglii od ataku na powszechnie znienawidzonych poborców podatkowych. Gdy do zbuntowanej wsi udał się oddział wojsk królewskiego, by przywrócić spokój i porządek, powstańcy otoczyli odział i zmusili jego dowódcę do złożenia przysięgi ze nigdy nie weźmie udziału w podobnej akcji. Stopniowo powstanie zaczęło się rozprzestrzeniać na szereg hrabstw. Niejednokrotnie chłopi znajdowali poparcie wśród biedy miejskiej. Oddziały powstańcze niszczyły po drodze szlacheckie dwory, plądrowały zabudowania manoralne, przy czym przedmiotem ich poszukiwań były zwłaszcza rejestry dworskie i inne dokumenty, ustalające wysokość chłopskich świadczeń na rzecz panów. Dokumenty te były z reguły niszczone. Atakowali oni również klasztory. Od początku głosili postulat zlikwidowania poddaństwa oraz niesprawiedliwości społecznej i zaprowadzenia pewnych reform. Pierwszą kwaterą powstania stało się miasto Maidstone, gdzie przybyli Wat Tyler i John Ball, jego organizatorzy. W Londynie wieść o powstaniu wywołała żywy oddźwięk, szczególnie wśród ludu miejskiego, a nawet, zwłaszcza początkowo, wśród bogatszego kupiectwa, niezadowolenie z niepomyślnego przebiegu wojny stuletniej, obejmującej angielki handel zagraniczny. Zamierzała ona nawet wykorzystać powstanie w celu wywarcia nacisku na dwór i na króla. Ciężka sytuacja niższych warstw ludności miejskich sprawiła, że z wyraźną sympatią do powstania odnieśli się czeladnicy, robotnicy najemni, a nawet niektórzy mistrzowie cechowi. Po wkroczeniu do stolicy zupełnie nie przygotowanej do odparcia powstańców, chłopi przy pomocy biedoty miejskiej zaczęli palić i burzyć domy znienawidzonych urzędników królewskich i bogatych kupców zagranicznych, otwierali i palili więzienia, by wreszcie pomaszerować w kierunku podlondyjskiego zamku królewskiego Toweru, w którym przebywał Ryszard II Rada Królewska i inni wysocy dygnitarze. Pod naciskiem powstańców doszło na przedmieściu londyńskiego Mile End do spotkania z Ryszardem II, w czasie którego chłopi przedstawili swój program. Zawierał on postulat zniesienia poddaństwa i pańszczyzny zastąpienia wszystkich powinności chłopskich niewielkimi opłatami pieniężnymi, wyprowadzenia wolności handlu oraz amnestii dla powstańców. Za radą doradców król przyjął wszystkie żądania powstańców i nakazał wydać im dokumenty potwierdzające na piśmie rzekomo przyznane im przywileje. Po tym część powstańców opuściła Londyn, a część zażądała ponownego spotkania z królem, które doszło do skutku w Smithfield, w pobliżu murów miejskich. Domagali się nie tylko zniesienia poddaństwa, ale także odebrania ziem biskupom, klasztorom i księżom oraz podziału tych gruntów pomiędzy lud. Żądali także zniesienia wszystkich przywilejów seniorów, zrównania stanów, zniesienia zagarniętych przez feudałów posiadłości gminnych itp. Zgodnie z przyjętą taktyką i tym razem król obiecał Tylerowi spełnienie wszystkich żądań, dopominając się tylko , by chłopi wrócili do domów. Tyler został zdradziecko zraniony, a później zamordowany przez świtę królewską.

W tej sytuacji udało się już łatwo zdusić powstanie zarówno pod Londynem jak i w różnych częściach Anlii, gdzie torturowano i wieszano przywódców wystąpień. Proces rozkładu dawnych stosunków gospodarczych postępował nadal. O ile bowiem drobna szlachta stosunkowo łatwo dostosowywała się do nowych warunków, przekształcając się w ziemiaństwo, korzystające w swoich dobrach z pracy najmniej, o tyle możni, czyli tzw. Baronowie, nie potrafili się z tymi trudnościami uporać. Brak własnego inwentarza roboczego, a poza tym drożyzna robocizny, utrudniała im przejście na prace, najemną i zmuszały do kurczowego trzymania się renty odrobkowej. Kiedy zaś stawało się to coraz trudniejsze, gdy zawiodły próby powiększenia lub chociażby zatrzymania na dotychczasowym poziomie pańszczyzny, baronowie zaczęli stosować politykę dzierżaw. Chcą oni opanować aparat państwowy jako dodatkowe źródło zysków. Powodowało to nasilenie się walk wew. I wzrost panującego w kraju chaosu. W ogniu wojny domowej baronowie pozbawili korony nieudolnego Ryszarda II, oddając ją księciu Lancaster , który przyjął imię Henry IV. Rozpoczął on rządy od próby pozyskania społeczeństwa. Ażeby zjednać sobie duchowieństwo, wydał ostre przepisy dotyczące ściągania lolardów. Usiłował również, choć z mniejszym powodzeniem, powiązać ze sobą anarchicznie nastrojonych baronów. Nie udało mu się mino to przywrócić spokoju w kraju, którym był nadal wstrząsany walką stronnictw reprezentujących interesy danego i nowego króla.

Do punktu 9.

Dokładne określenie ram czasowych średniowiecza jest niezmiernie kłopotliwe, ponieważ, tak jak każda inna epoka, nie zaczyna się ono ani nie kończy nagle - w jakiejś konkretnej chwili czy dniu, ale tym zmianom towarzyszy wiele przeróżnych czynników, wydarzeń i okoliczności. Uczeni zgadzają się jednak co do faktu, że okres `wieków średnich' rozpoczął się ok. połowy V wieku a zakończył w końcu XV wieku (tutaj istnieją dwie konkretne daty - 1453 - zdobycie Konstantynopola przez Turków i 1492 - dotarcie Krzysztofa Kolumba do wysp Karaibskich).
Świat tamtych czasów w oczach ludzi następnych okresów, uważany był za wiek ciemności. Pogardliwie odnoszono się do zniesionego w 1789 roku we Francji ustroju feudalnego. Sztukę i kulturę uważano za zacofaną i pozbawioną wartości. Jednak epoka romantyzmu przyniosła nowe spojrzenie na tamten odległy i niezrozumiany świat. Budziła się miłość do ruin, która przeniosła się z antycznych świątyń na zburzone zamki warowne i niedokończone katedry. Przedmioty te pobudzały sferę marzeń, człowiek zapragnął choć po części je odbudować lub odnowić, by przez chwilę mógł znaleźć się w tym odległym w czasie świecie, który w gruncie rzeczy miał wiele do zaoferowania.
Średniowieczna Europa była światem wiejskim. Gospodarka zdominowana była przez rolnictwo, które było niestety słabo rozwinięte. Nie umiano jeszcze użyźniać gleb, nie wiedziano jak radzić sobie z klęskami żywiołowymi takimi jak zła pogoda, czy plagi szkodników. Ludzie żyli w biedzie, gdyż rolnictwo była bardzo mało wydajne. Liczbę plonów zwiększało jedynie powiększenie terenu uprawy, ale niewielu było stać na taką ekstensywną gospodarkę. Szybkie jałowienie gleb i głód zmuszał ludność wczesnego średniowiecza do ciągłej migracji. Nawet królowie zwykli byli przenosić się z całym dworem co jakiś czas w inne miejsce. Tradycję tą złamał Karol Wielki, który pod koniec panowania na stałe osiadł w Akwizgranie.
Czasów karolińskich sięgają również początki feudalizmu. Rozwija się on około roku 1000. Najbardziej pełna jego odmiana występowała na terenach Francji i Niemiec, niecałkowicie rozwinął się we Włoszech i w Hiszpanii. Cały świat średniowieczny można określić mianem feudalnego, jednak w zależności od kultury i tradycji system ten miał inny wymiar.
Feudalizm, to całokształt związków osobistych łączących w hierarchię członków panujących władz społecznych. Związki te opierają się na beneficjum, czyli nadaniu ziemi przez władcę w dożywotnie użytkowanie w zamian za pewne świadczenie i przysięgę bezwzględnej wierności. Seniora, czyli tego, który nadaję ziemię (lenno) i jego wasala, czyli lennika zależnego od swojego pana feudalnego, łączy kontrakt wasalski. Wasal składa swojemu seniorowi hołd. Wkłada złożone ręce w dłonie seniora, który je zaciska - wyraża wolę oddania się seniorowi formułą np. „Panie, zostaję waszym człowiekiem”. Wymawia przysięgę, daje swoje słowo i może oddać seniorowi pocałunek („człowiek ust i rąk”). Powinności wasala, to consilium (rada, uczestnictwo w zgromadzeniach zwołanych przez seniora, sprawowanie w jego imieniu sądów) oraz auxilium (pomoc wojskowa i finansowa). W zamian wasal otrzymuje opiekę seniora.
Po przysiędze i hołdzie następuje ceremonia inwestytury, czyli nadania lenna przez seniora, która polega na akcie symbolicznym - wręczenie przedmiotu, np. chorągwi, berła, rózgi, pierścienia, noża, rękawicy, źdźbła słomy itd. Początkowo senior po fakcie nadania ziemi ciągle był jej właścicielem, natomiast wasal jedynie użytkownikiem. Jednak od XI wieku prawo wasala zaczyna przekraczać prawo użytkownika. Zbliża się ono do prawa własności (nie całkowicie), podczas gdy prawo seniora oddala się od niego.
Wasal coraz mocniej przywiązuje się do nadanej mu ziemi również dzięki temu, iż staje się ona dziedziczna. Osiada tam z całą, rozszerzającą się rodziną i zaludnia ziemie seniora. Często potomkowie wasali oddawani byli na dwory seniorów jako kandydaci na rycerzy, czy dwórki.
W IX i X wieku następuje zmierzch władzy publicznej. Zaledwie utworzone księstwa rozpadają się na niezależne hrabstwa (tak stało się po podziale imperium Karola Wielkiego pomiędzy jego trzech wnuków w 843 roku na mocy traktatu w Verdun). W XI wieku i hrabstwo z kolei zaczyna się rozpadać, a jednostką administracyjną staje się senioria, co powoduje rozdrobnienie władzy publicznej. Wielkim wydarzeniem w dziejach Europy zachodniej w okresie X - XIII wiek jest pojawienie się zamków warownych, które pełniąc funkcje obronne stawały się miejscami o znacznie szerszym znaczeniu.
Od XI wieku rycerze i seniorowie zaczynają tworzyć odrębną kastę, której sposób życia staje się coraz bardziej wykwintny. Budują liczne zamki, które starają się jak najbardziej udoskonalić. Zamek staje się ośrodkiem specyficznej, zamkowej społeczności i kultury wojskowej i artystycznej.
Zamek, to przede wszystkim miejsce ufortyfikowane, warownia, która spełniać musiała szerokie funkcje obronne uwarunkowane ciągłymi sporami pomiędzy właścicielami ziemskimi, a także innymi zagrożeniami militarnymi. Budowany jest najczęściej na wzniesieniu, staje się widzialną bazą władzy seniora. Wokół dziedzińca rozciągały się mury obronne, których narożniki stanowiły donżony - wieże obronne lub pomieszczenia dla straży. Na zewnętrznej stronie muru obronnego nadwieszony były drewniane ganki, które posiadały liczne otwory w podłodze, przez które można było wyrzucać pociski lub lać gorącą ciecz. Hurdycje, bo tak nazywały się te galerie, były drewniane po to tylko, aby w razie oblężenia można je było spalić. Przedpiersie muru obronnego wieńczone było blankowaniem, czyli naprzemiennie usytuowanymi prostokątnymi zębami i prześwitami. Na niektórych wieżach istniały komory paleniskowe, które umożliwiały przesyłanie sygnałów dymnych do sąsiednich zamków. Jednak taki sygnał widoczny był w odległości do 10km. Gdy sąsiednie zamki były oddalone o ponad 10km budowano dodatkowe wieże lub wieże z kościołami, by mogły powielać sygnały. Mury obronne często otoczone były niższym murem, który z kolei poprzedzony był fosą. Przed fosą mieściła się latryna (damskier), która była połączona z zamkiem za pomocą mostu.
Do zamku wyższego zwykle prowadził zamek niższy - tzw. Vorburg. Mieściły się tam zabudowanie gospodarcze, warsztaty, mieszkania czeladzi, piekarnie, młyny, składy siodeł, stajnie, obory etc. Było tak, dlatego, że każdy z zamków był osobnym organizmem, który w swoim własnym zakresie musiał potrafić dostarczyć wszystkiego tego, co mogło być potrzebne. Jako, że w tamtych czasach handel był dopiero w swoim bardzo początkowym stadium, a ludność skupiona wokół zamku coraz liczniejsza, każdy specjalizował się w innej dziedzinie i zamki były samowystarczalne.
Zamek wysoki mieścił w sobie, na piętrze, kaplicę, refektarz, kapitularz (sala zebrań) i dormitorium, które zazwyczaj było niższe i znajdowały się nad nim spichrze. Pod poddaszem znajdowały się strzelnice. Otwory okienne parteru były zakratowane, albo po prostu w całości zamurowane.
Z biegiem lat pojawia się coraz większa dbałość o wnętrze zamku. Życie ciągle koncentruje się na sali głównej, ale rozwija się budownictwo mieszkalne. Umeblowanie jest bardzo skąpe. Stoły po posiłkach zostają złożone i wyniesione. Największym luksusem były błyszczące naczynia, które zwykło się chować w skrzyniach razem z odzieżą i innymi istotnymi rzeczami. Było to uwarunkowane tym, że wielcy panowie wciąż jeszcze prowadzili życie wędrowne i cały ich dobytek musiał być łatwy w transportowaniu. Znaczącym zbytkiem stają się tkaniny ozdobne i użyteczne. Tworząc zasłony dzielą ogromną salę na pokoje. Władcy wozili je ze sobą z zamku do zamku i przypominają im one prawdziwy dom wojownika - namiot.
Najważniejszy dla możnych średniowiecznych staje się prestiż. Ich głębokie i jedyne bezinteresowne radości, to świętowanie i zabawa łączące się z popisem i reklamą. Życie w zamku, to nieustające uczty, turnieje, gry.
Historycy ukazują kuchnię średniowiecza jako tłustą, ciężką i niestrawną. Jednak w przepisach nie ma wzmianki o oleju czy maśle. Jest pokruszony chleb, migdały, orzeszki, zagęszczone żółtkiem. Wraz z przybyciem przypraw korzennych, które stopniowo, ale powoli napływały do Europy, smak potraw staje się kwaśno - korzenny, co pobudza wrażliwość podniebienia. Jednym z najpopularniejszych sosów był tzw. sos zielony. Może to świadczyć o tym, że tamtejsza kuchnia starała się zmienić wygląd i smak poszczególnych produktów. Starano się barwić mięso na przeróżne kolory, by posiłki były przyjemniejsze. Przyprawy korzenne stosowano nawet do napojów. Były one w całej sztuce kulinarnej najistotniejsze. Oczywiście mniej zamożni stosowali tzw. zioła pachnące. Również pojęcia słodki i słony nie były tak proste do rozróżnienia. Pod koniec średniowiecza we Włoszech zaczynają pojawiać się makarony. To świadczy o wpływie położenia geograficznego, gdyż każdy region specjalizował się w czymś innym.
Ulubionym napojem średniowiecznych biesiadników stało się wino. W jego rozpowszechnieniu dużą rolę odegrały rzymskie uprawy w Galii i religia chrześcijańska, która stosowała je do liturgii. Wino pije się w zadziwiających ilościach. Bardzo często uczty przeradzają się w pijatyki i po skończonym posiłku ludzie piją do nieprzytomności ni wyłączając służby. Znaczącym faktem społecznym jest to, że do picia wina przyłączają się również kobiety, których sytuacja zmienia się w obrębie tej epoki. Podczas uczty nie dopasowywano wina do konkretnego posiłku. Kierowano się raczej statusem i wiekiem ucztujących. Panowie pili wino lekkie i klarowne, służba natomiast ciemne i sycące. Te same wina pijali rzemieślnicy. Młodzieży zalecano wina białe, a starcom czerwone, które rozgrzewają i rozweselają.
Przyjemności ucztowania to jednak nie tylko spożywanie potraw. Najistotniejsze momenty biesiad, to tzw. entremets, czyli chwile pomiędzy posiłkami. Zaczynają się występy śpiewaków, akrobatów, mimów, czasem też uczty uświetniają turnieje rycerskie.
W końcu XI wieku akwitańscy i prowansalscy poeci stworzyli poezję liryczną w języku staro prowansalskim. Pochodząc przeważnie ze szlachty, sławią w swoich dziełach cnoty rycerskie i popularyzują najważniejsze motywy miłości dwornej (amour courtois): poetycką idealizację miłości, kult damy, radość z poddania się jej woli. Koncepcja miłości dwornej zakładała między poetą a jego kobiecym ideałem typ związku analogiczny do tego, który łączył pana i wasala. Trubadur ślubował swojej wybrance posłuszeństwo, wierność i cześć, w zamian, za co ona ofiarowywała mu swoją protekcję. Niepisaną zasadą miłości dwornej było prawo kobiety do wystawiania miłości i cierpliwości poety na liczne próby. Te jednak, nawet najwymyślniejsze, były dla artysty źródłem podniety. W swoich utworach trubadurzy zastępowali imię damy symbolem. Ta szczególna ostrożność i dyskrecja wypływały z faktu, że ich wybranki najczęściej były zamężne i otoczone liczną świtą. Akompaniatorami trubadurów byli minstrele. Oni także, jako wędrowni śpiewacy rozpowszechnili twórczość poetów wśród szerszej publiczności. Niestety krytyka ze strony rzeczników chrześcijańskiego ideału miłości, którzy w amour courtois dopatrywali się grzechu i herezji, doprowadziła do zmierzchu tej poezji.
Jednak poezja trubadurów, zwana „kwiatem, który zakwitł bez korzenia i łodygi” znalazła licznych naśladowców w całej Europie. Między innymi dzięki protekcji Eleonory Akwitańskiej, która na swoim dworze przyjmowała najsłynniejszych trubadurów - de Brona i de Ventadoura, na północy kraju działalność rozpoczęli truwerzy, tworzący w języku francuskim. Obok liryki miłosnej, wzorowanej na utworach trubadurów, truwerzy uprawiali także epikę rycerską (chansons de geste). Opowiada ona o walecznych czynach legendarnych bohaterów epoki Karola Wielkiego. Zachowało się około 100 tekstów, zawierających przeważnie 8000 - 10 000 wersów. Chansons de geste podzielono na kilka cykli ze względu na tematykę - cykl o czynach wojennych Karola Wielkiego (np. Pieśn o Rolandzie), cykl o Wilhelmie Orańskim, prezentujący wojny z Saracenami, cykl feudalny poświęcony walkom między rodami, buntom baronów przeciw cesarzowi, zjazdom, itd. (Lorreinen), cykl o zdobyciu świętych relikwii i o wyprawach krzyżowych (Chanson de Jerusalem). Truwerzy komponowali je do śpiewy przy trzystrunowej lutni, wykonywane były przez minstreli i żonglerów. Chansons de geste, mimo tego, że oparte na autentycznych wydarzeniach, nie niosą ze sobą wiedzy historycznej, gdyż autorzy i minstrele wzbogacali je wątkami fantastycznymi.
W Niemczech pod koniec XII i na początku XIII wieku pojawiła się grupa poetów zwanych Minnesängerami. To właśnie ta grupa ludzi zaszczepia poezję dworną pochodzenia francuskiego w swoim kraju. Najważniejsi z nich, to Dietmar z Aist (jeden, być może dwaj poeci z drugiej połowy XII wieku), Wolfram von Eschenbach (1170-1220), bardziej znany i ceniony jako poeta epicki oraz Walter von der Vogelweide (1170-1230). Ich dzieła, tak jak poezja trubadurów, sławią miłość, czyli Minne (w języku górnoniemieckim słowo to pierwotnie znaczyło „wspomnienie”), będącą uwielbieniem i hołdem dla damy serca. Ideały rycerskości i miłości dwornej zostały tu skodyfikowane w formie prawdziwego ceremoniału. Jednak w odróżnieniu od francuskich trubadurów Minnesängerzy byli doskonali także w innych rodzajach poetyckich, jak ludowe i religijne pieśni i poematy dotyczące wypraw krzyżowych. Rozróżnia się wiosnę (druga połowa XII wieku), lato (początek XIII wieku) i jesień Minnesangu, kiedy staje się on bardziej realistyczny, chłopski, bardziej dydaktyczny i satyryczny (prąd gnomiczny). Opozycja zima-lato, to jeden z wielkich tematów tej grupy poetów. „Sommerwonne” (rozkosz lata) przeciwstawia się „Wintersorge” (trosce zimy). Jednym z najważniejszych przedstawicieli tego „wiejskiego” prądu jest Neidhart (1180-1250), twórca „Wiejskiej poezji dwornej” (höfische Dorfpoesie). Wygania on precz zimę, jak podczas niektórych wiejskich obrzędów „Idź precz, zimo, uciekaj, jesteś zła”. Ta „wiejska” poezja przerodzi się później w poezję obżarstwa (Fresslieder). Najsłynniejszym rękopisem Minnesängerów jest tzw. Codex Manesse pochodzący z początku XIV wieku, znajdujący się w Heidelbergu. Jest to bogato ilustrowana księga zawierająca utwory 139 poetów i 138 miniatur, przedstawiających Minnesängerów i ich herby. W XIV - XVI wieku kunszt Minnesängerów próbowali wskrzesić Meistersängerzy, wywodzący się ze środowiska rzemieślniczego, działający głównie w Norymberdze, Moguncji, Frankfurcie i Wrocławiu.
Na dworach Irlandii, Szkocji, Walii i Bretanii od XI do XVII wieku spotyka się celtyckich poetów i pieśniarzy - bardów. Utwory przez nich wykonywane miały przeważnie charakter ballady, opiewały bohaterskie i tragiczne wydarzenia, nawiązując do francuskich trubadurów i truwerów. W krajach celtyckich bardowie rozwijali poezję miłosną o charakterze dworskim, w utworach epickich sławiąc historycznych bohaterów. Organizowali się w związki, a swą twórczość ustnie przekazywali kolejnym pokoleniom. Upadek samodzielności politycznej Celtów spowodował zanik ich działalności. Z czasem bard stał się symbolem poety patrioty, piewcy wolności (apokryficzne „Pieśni Osjana” J. Macphersona).
Średniowieczni poeci lubowali się w opiewaniu miłości. Otaczała ich zewsząd. Tak jak oni ślubowali wierność i miłość wybrance, robili to również rycerze i dworzanie. Jednak i poeci i rycerze ślubowali kobietom zamężnym. Musieli ukrywać swoje uczucie, ale niejednokrotnie ten „związek” był jedynie symbolem, kontynuacją tradycji. Nie zawsze kobieta kochała swojego rycerza, czy trubadura. Miłość dworna była inna. Polegała na czterostopniowej służbie miłosnej, którą każdy młodzieniec zaczynał jako `adorator' potajemnie wielbiący ukochaną. W chwili gdy ta obdarzyła go spojrzeniem stawał się `błagalnikiem'. Dama, której pozycja społeczna w tamtych czasach stawała się coraz bardziej znacząca, mogła uczynić go swym `oficjalnym' kochankiem. Dopiero na końcu tej drogi istniała dla mężczyzny szansa ewentualnej miłości cielesnej. Kobiety często nie godziły się na to, ale gdy już zdecydowały się uznać go kochankiem `cielesnym' prowadziła do tego specjalna ceremonia. Podczas takiego intymnego i tajemniczego spotkania, mężczyzna klęcząc ze złożonymi dłońmi ogłasza się poddanym swej pani, co w czasach feudalnych oznaczało, że w miłości innej pani mieć nie będzie. Wówczas dama obdarowuje kochanka pocałunkiem, który stanowi formę przypieczętowania przysięgi. Jednak najczęściej pocałunek jest swego rodzaju zwieńczeniem drogi kochanka. Często, bowiem nie dochodziło do aktu seksualnego. W zamian za to kochankowie stwarzali wiele sytuacji zastępczych, jak np. kontemplacja nagiej ukochanej i próba miłości, lub asag, co w miłości dworskiej odpowiada stosunkowi seksualnemu w miłości rycerskiej. Pozwala on kobiecie przekonać się o prawdziwości uczuć kochanka i prawości jego zamiarów. Spoczywają wtedy oboje obok siebie nadzy, jednak mężczyzna związany jest przysięgą, iż nie uczyni niczego wbrew woli pani. Jest to opowiedzenie się po stronie miłości duchowej takiej, jaką opowiadają dzieje Tristana i Izoldy - pary średniowiecznych kochanków, których miłość najchętniej głoszona była przez poetów. Ona - żona króla Kronwalii, Marka, nieopatrznie wypija z Tristanem napój miłosny i tak, wbrew swojej woli i za plecami króla, (którego Tristan był siostrzeńcem) stają się kochankami. Król kochając ich oboje nie jest w stanie wymierzyć należytej kary. Kochankowie uciekają i kryją się w lasach gdzie, dzieląc swą miłość, wyrzucają sobie nielojalność wobec króla i by pozostać prawymi, podczas snu oddziela ich od siebie nagi miecz. To właśnie ich miłość jest typowym przykładem miłości czysto duchowej.
Czasy średniowiecza, to również okres kształtowania się kultury rycerskiej. Ceniono tu honor i odwagę, opiewano czyny najmężniejszych i mimo tego, że warstwa rycerstwa była bardzo zróżnicowana choćby majątkowo, to bardzo wielu chciało do niej przystąpić. Pojawia się kult tzw. „dziewięciu dzielnych” (les neuf preux), do których, by zachować symetrię tak cenioną w owych czasach, dołącza dziewięć kobiet. Ta grupa dziewięciu bohaterów pochodzi z epiki rycerskiej, i składa się na nią trzech pogan (Hektor, Cezar, Aleksander), trzech Żydów (Jozue, Dawid, Juda Machabeusz) i trzech chrześcijan (Artur, Karol Wielki, Gotfryd de Bouillon). Tworzono liczne biografie rycerzy idealnych, którzy swoim męstwem, wiernością, prawością i mądrością mogli służyć za wzór dla wszystkich innych.
Początkowo w średniowieczu panuje ideał rycerza ascety, który nic nie posiada, nie ma swojej ziemi i jedynie dysponuje swoim własnym życiem, które bardzo często naraża dla dobra kraju. Wolność i asceza rycerza, jego religijność, litość i sprawiedliwość, to cechy jak najprawdziwsze. Ideał rycerza czerpie również ze źródła męstwa i odwagi, jednak tym, co nadaje mu jego niebywałą rangę jest miłość do kobiety. To właśnie asceza i zdolność do wszelkich poświęceń na erotyczne podłoże. Stanowią ona pewnego rodzaju zaspokojenie. Żądza miłosna nie czerpie jedynie z literatury. Widoczna jest na dworach, podczas zabaw towarzyskich, na turniejach. Jednak należy zauważyć, że to nie miłość czerpie z literatury, ale literatura znajduje natchnienie w miłości, w życiu codziennym. Rycerz i dama, to najpierwotniejszy motyw romantyczny, który wszędzie się pojawia i bezustannie odradza się na nowo. Rycerz udowadnia swoje poświęcenie, przelewa swoją krew w imię damy a jedynym i ostatecznym zaspokojeniem staje się śmierć w imię wybranki. Jednak literatura bardzo ogranicza, a wręcz pomija stosunek i myśli kobiety w kwestii tej miłości. To mężczyzna jest głównym bohaterem, a kobieta, zawoalowana, staje się milczącą zagadką. Średniowiecze niezwykle pieczołowicie opiekuje się tym motywem literackim. Podczas, gdy inne ewoluują, miłość rycerska pozostaje niezmieniona. Powtarza ona utarte schematy, zachowując jednocześnie swój wdzięk i czar.
Społeczeństwo stawało się coraz bardziej towarzyskie. Życie koncentrowało się na zabawach, ucztach i turniejach. To one właśnie były momentami nasilenia rycerskich miłostek. Podczas turniejów, dla zmotywowania i podniecenia rycerza, kobiety często ofiarowywały im swoje chusteczki, wstążki, welony lub skrawki szat. Był to jeden z erotycznych aspektów takich rozrywek. Często kończyło się to tak, że kobiety siedziały z gołymi głowami i bez rękawów. Z drugiej połowy XIII wieku pochodzi rymowany utwór „O trzech rycerzach i koszuli” opowiadający o damie, której małżonek jest niechętny w walce i która to posyła trzem rycerzom, będącym w jej służbie, koszulę, aby w turnieju urządzonym przez jej męża nosili ją jako zbroję nie zakładając pancerza. Dwóch z nich rezygnuje, natomiast trzeci, który jest biedny i nic nie ma do stracenia, bierze w nocy koszulę w ramiona, całuje ją i na turnieju występuje odziany wedle wskazań pani. Koszula zostaje splamiona jego krwią, poszarpana i zniszczona, on zostaje ciężko ranny. Tym wyczynem zdobywa sobie serce pani, ale żąda rewanżu. Posyła koszulę swej pani, by teraz ona podczas uczty kończącej turniej założyła tą splamioną koszulę na swoje szaty. Dama czule obejmuje koszulę i wedle wskazań rycerza pojawia się na uczcie, ku zmieszaniu małżonka. Narrator zadaje pytanie:, kto z dwojga kochanków uczynił więcej dla drugiego? Takie wypadki zaowocowały zabronieniem przez Kościół urządzania turniejów, gdyż były podstawą wiarołomstwa małżeńskiego.
Miłość i gry miłosne kierowały się wieloma prawidłami. Otóż kochankowie stworzyli system przeróżnych tajemnych znaków i symboli. Barwy ubiory, klejnotów i kwiatów były przepełnione różnoraką symboliką, a dla tych, którzy jej nie znali Herold Sycylia stworzył dzieło Le blason des couleurs, które wprowadzało w arkana tej tajemniczej wiedzy. Nawet w naszych czasach stosuje się zapożyczone ze średniowiecza znaczenia kolorów. Mówimy, że zieleń, to nadzieja, czerwień - miłość. Wtedy jednak było to podstawą życia miłosnego, gdyż często kochankowie nie mogli wprost ze sobą rozmawiać.
Jednak wszystkie te zabiegi, `flirty' - jak to w dzisiejszych czasach możemy określić, nie prowadziły nigdy do niczego poważnego. Był to element dworskiej zabawy. Kobiety, zwykle zamężne lub zaręczone (zwykle bardzo młodo), znajdywały w tym przyjemność i rozrywkę. Czuły się adorowane i podziwiane. Wzrastało ich znaczenie i równoczesny podziw. Stawały się mecenasami sztuki i jednocześnie same były traktowane, jak dzieła Boskiej sztuki. Miłość, piękno, fikcja wierności i ofiary były bardzo kuszące, ale nigdy nie brały udziału w zmaterializowanych rozważaniach dotyczących ślubu. Niestety nie można stwierdzić jednoznacznie, że kobiety zupełnie nic nie czuły do swoich adoratorów. Fakt posiadania męża skutecznie chronił je przed jakimiś drastycznymi decyzjami, ale przecież nie można powiedzieć, że zawsze kochały swoich mężów. Tak samo było z ich kochankami. Jedni poświęcali się w imię tradycji, inni pałali prawdziwym uczuciem. Atmosfera panująca na dworze sprzyjała tym grom, które nigdy nie rozstrzygały się do końca.
Jednak rycerski styl życia był nadmiernie obciążony ideałami piękna, cnoty i pożytku, przez co niektórzy ludzie zaczęli rozwijać w sobie świeże, nowe spojrzenie na tą kulturę. To właśnie ci ludzie zaczęli dopatrywać się w rycerstwie grzechu i próżności. Zabawa w życie dworskie była fałszywa i obezwładniająca. Stąd zaczęto dążyć do bezpiecznej prostoty i spokoju. Takie życie niosło ze sobą rozkosze wynikające z umiarkowania, zdrowia, pracy i naturalnej, szczerej miłości małżeńskiej. Takim krzewicielem życia idyllicznego był Eustachy Deschamps. Stało się to dopiero w końcowej fazie jego twórczości, gdy, wydalony z licznych dworów, rozczarowany, zrozumiał marność życia dworskiego. Niestety społeczeństwo dworskie nie było gotowe na zmiany i jedynie zaadaptowało życie na łonie natury do swoich obyczajów. Szlachta XV wieku gra role pasterzy i pasterek, ale nie jest ot jeszcze kult natury.
Z tej ideologii wyłonił się gatunek literacki - Pastourelle. Był to krótki poemat mówiący o przyjemności rycerza z wiejską dziewczyną. Erotyzm znalazł tam formę świeżą i elegancką zachowując powab naturalności.
Uczucie nabiera charakteru sielskiego tylko wtedy, gdy sam kochanek poczuje się pasterzem. Elementy dworskiego pojmowania miłości zanikają i przemieniają się w motywy pasterskie. Erotyka znajduje związek z rozkoszowaniem się przyrodą. Jednak ten model staje się maską. Wszystko zostaje obleczone w kostium pasterski. Nawet turnieje odbywają się w przebraniach pasterskich. Takie maskarady były częste podczas „entrements”. Jednak w późniejszych czasach nawet ten motyw - nadużywany - zaczął być bardzo ostro krytykowany i wyśmiewany.
Wszystkie te ideały miłości, te przepisy na flirt i pomysły na coraz to nowe podniety opierały się głównie o mężczyzn. Nie ma śladu w literaturze o współczucie dla kobiet, którym miłość często zadaje ból i cierpienie. Nawet motyw oswobodzenia damy swego serca oscyluje wokół jedynie męskie próżności.
Gra miłosna rozwija się dalej i ciągle obraca się w kręgach zaczerpniętych w średniowieczu. Styl dworski, rycerski, czy sielankowy bezustannie jest podważany, ale zachowuje swoją wartość jeszcze długo po schyłku średniowiecza.
Mówi się, że `the dark ages' w zasadzie niczego nie wniosły do kultury, sztuki i życia człowieka w ogóle. Jednak patrząc na nie dokładniej można bez problemu zobaczyć jak ciekawe mogło być życie w tamtych czasach. Uczty, pieśniarze, turnieje, adoratorzy... Każda kobieta marzy, bo choć przez chwilę móc znaleźć się w tamtym świecie. Może był mroczny i surowy, kto wie?, ale tkwi w nim jakiś nieodparty czar i pokusa powrotu. Która dziewczyna nie chciałaby być zamknięta w wierzy i uratowana przez szlachetnego rycerza? Która ni chciałaby, aby ślubowano jej miłość i wierność?

Tego czego nie ma

DZIEJE MONARCHII CZESKIEJ I WEGIĘRSKIEJ DO WŁĄCZENIA POD WŁADZE CESARSKĄ (do Zygmunta Luksemburczyka )

1.

Upadek Państwa Wielkomorawskiego sprzyjał uzyskaniu przewagi na terenie Kotliny Czeskiej przez dynastię Przemyślidów, narzucali oni swe zwierzchnictwo innym plemionom czeskim .Przemyślidzi byli chrześcijanami, choć w łonie dynastii ścierali się zwolennicy obrządku słowiańskiego ze stronnikami kler łacińskiego, związanego z bawarską hierarchią kościelną. Kiedy książę Wacław uznał się w 929 roku trybutariuszem króla niemieckiego Henryka I, niezadowolenie opozycji doprowadziło do zamordowania go przez brata, Bolesława I (936). Mimo dłuższego oporu i on jednak nie oparł się potędze monarchii Ottonów, przyjmując w 950 r. jej zwierzchnictwo i zobowiązując się do płacenia trybutu. Czasy Bolesława I były okresem największego rozwoju terytorialnego państwa Przemyślidów, władali oni Śląskiem, a po klęsce nad Węgrów nad Lechem opanowali Morawy i Słowację.

Zhołdowane przez Niemcy już w 929 r. Czechy nie potrafiły później zerwac tego związku i były traktowane nadal jako część składowa Rzeszy. Wprawdzie Bolesław II(967-999)znajdował się kilkakrotnie w ostrym konflikcie z dynastią ottońską, ale jego wystąpienia nie różniły się niczym od analogicznych poczynań sąsiadujących z nim książąt Bawarii i miały charakter uczestnictwa w wojnach domowych Rzeszy.

Sytuacja Węgier przypominała natomiast pod pewnym względem położenia Polski Chrobrego. Madziarzy, których klęska 955r. zmusiła do zaniechania koczowniczego trybu życia, w ciągu następnych lat kilkudziesięciu przeżyli głębokie przeobrażenia społeczne i polityczne. Największe ich nasilenie przypadło na rządy Stefana(997-1038)z rodu Arpadów. Opierając się na modelu karolińskim , zbudowała on na Węgrzech państwo feudalne, a jego spoistość wewnętrzną umocnił przez zakończenie procesu chrystianizacji, podjętej jeszcze przez swego ojca- Gejzę. Polityka taka zbliżyła go do Niemców, którym otworzył szeroko wrota swego państwa dla penetracji nie tylko kulturalnej, ale i politycznej. Powyższe względy, jak zapewne również chęć ściślejszego związania Węgier z Cesarstwem celem znalezienia w nich skutecznej przeciwwagi dla niechętnej Ottonowi polityki bizantyjskiej, przesądziły o przyznaniu Stefanowi przez papieża korony królewskiej. Niepowodzenie polityki Ottona III wywołało głęboki oddźwięk wśród wschodnich sąsiadów Rzeszy. Bolesław Chrobry, którego plany związane z przedwcześnie zmarłym cesarzem załamywały się gwałtownie, pragnął zachować przynajmniej pozycję potężnego sąsiada Rzeszy. Toteż, gdy korona niemiecka przeszła do rąk zdeklarowanego przeciwnika polityki ottońskiej-Henryka II, zajął Łużyce, Milsko i Miśnię, a nawet wykorzystał wewnętrzne waśnie w Czechach, aby podporządkować sobie również i ten kraj. Henryk II w trudnej sytuacji, w której się wówczas znajdował, gotów był pogodzić się z tymi zaborami. Domagał się jednak złożenia hołdu przynajmniej z Czech, na co B. Chrobry ,ze względu na swą dotychczasową pozycję nie mógł przystać. Marzyło mu się niezależne wielkie państwo słowiańskie, stanowiące na wschodzie odpowiednik Rzeszy Niemieckiej. Takie rozwiązanie nie było jednak możliwe do przyjęcia przez Niemcy. Doszło do trwającej kilkanaście lat wojny, w której B. Chrobry utracił pewną część swoich zdobyczy z Czechami włącznie. Przemyślidzi przywróceni w tym kraju do rządów, widzieli w Rzeszy obrońcę przed zaborczością polską i wiązali lojalnie swe losy z Niemcami. Rozkład państwa piastowskiego, a nadmierny z kolei wzrost potęgi Cech, nie leżał wszelako w interesie Niemiec. Nie mogły one dopuścić do zbytniego wzmocnienia któregoś z sąsiadów słowiańskich ,nawet gdyby nim miały być wasalne Czechy. Toteż Kazimierz, syn Mieszka II, wygnany przez rewolucję antyfeudalną, powrócił do kraju wspierany przez posiłki niemieckie.

Szybki proces kształtowania się państwa feudalnego doprowadził do powstania również na Węgrzech, działały tam dodatkowo względy narodowościowe. Bowiem następca Stefana, jego siostrzeniec Piotr Wenecjanin, w jeszcze większym stopniu aniżeli wuj popierał obce żywioły w kraju. Ten stan rzeczy, w przeciwieństwie do powstania polskiego, doprowadził do współdziałania możnych węgierskich z masami ludowymi. Powstanie na skutek tego przebiegło pod hasłem nawrotu do dawnego obyczaju i było wymierzone zarówno przeciwko Kościołowi, jak i cudzoziemcom, tzn. czynnikom, które były oparciem dla rządów Piotra. Wypadki węgierskie spowodowały kilkukrotną interwencję niemiecką, podejmowane przy pomocy posiłków czeskich(1042,1044,1051,1060).Doprowadziło to do znacznego osłabienia Węgier, a nawet do złożenia hołdu Niemiec przez króla Salomona(1063-1074). Zatarg Henryka IV z Papiestwem odbił się na układzie stosunków wśród wschodnich sąsiadów Rzeszy. Reakcja ich jednak na rozgrywające się na zachodzie wypadki była różna. Tak wiec podczas gdy książę polski B. Śmiały (1058-1079)i król węgierski Gejza(1074-1077), który za zgoda papieża obalił rządy Salomona, znaleźli się w obozie gregoriańskim, książę czeski Bratysław II (1061-1092)należał do najwierniejszych stronników Henryka IV. Stąd przyjazne stosunki polsko-węgierskie, a nieustanne starcia graniczne polsko-czeskie.

Podczas gdy po raz drugi w okresie półwiecza załamywało się królestwo polskie, traktowane przez Piastów jako symbol suwerenności państwowej, w sąsiednich Czechach wierny wasal cesarski Wartysław zbierał owoce swojej polityki proniemieckiej. W uznaniu położonych zasług nadał mu bowiem cesarz tytuł królewski ad personam(1086)i, jak można się domyślać, zamierzał przekazać rządy nad Polską. Wszystko to jednak nie wpłynęło w najmniejszym stopniu na zmianę charakteru lenna czeskiego i było jedynie osobistym wywyższeniem zasłużonego dla Rzeszy władcy. Nie udało się natomiast Henrykowi IV podporządkować sobie Węgier, gdzie po zgodnie Gejzy objął rządy jego brat Władysław (1077-1095). Stawiwszy czoła naciskowi niemieckiemu, potrafił Władysław umocnić rozszerzone jeszcze za czasów Stefan granic Węgier. Dziełem polityki Władysława było opanowanie na południo-zachodzie Chorwacji pod rządami węgierskimi nabrała ona charakteru państwa zależnego.

Rozdrobnienie feudalne nie ominęło również i Czech(1140). Tu jednak charakter lenny księstwa ułatwił zadanie Władysławowi II(1140-1173), który zdołał pozbawić krewniaków posiadanych dzielnic i przywrócić jedynowładztwo. Dzięki poparciu Sztaufów przeciwstawił się Władysław opozycji wewnętrznej. Musiał jednak w zamian brać udział w licznych wyprawach Fryderyka Rudobrodego. Okazane w nich zasługi przyniosły mu w 1158r. tytuł królewski, ale przyznany jedynie ad personam. Nadmierny wzrost wpływów niemieckich, wywołany polityką Władysława, spowodował niezadowolenie w kraju i skłonił w końcu króla, który usiłował bezskutecznie wyemancypować się spod przewagi Sztaufów ,do abdykacji (1173). Krok ten zapoczątkował długi okres waśni dynastycznych, umożliwiając wpływom niemieckim umocnienia się w kraju. W dążeniu do osłabienia opozycji cesarz oderwał od Czech Morawy i stworzył z nich odrębne lenno, bezpośrednio zależne od siebie (1182). Parę lat pózniej nastąpił dalszy krok, którym było przyznanie biskupowi praskiemu uprawnień księcia Rzeszy(1187). W ten sposób dostojnik duchowny zajął równorzędną pozycję z monarszą czeskim, którego państwo ulegało rozkładowi na rywalizujące ze sobą księstwa świeckie i duchowne.

Wielkie bezkrólewie w Niemczech wyzwoliło wszystkie siły odśrodkowe Rzeszy, powodujące rozluźnienie więzów, łączących dotąd poszczególne jej ziemie w jedną całość. Proces ten przebiegał w sposób specjalnie ostry na wschodzie, gdzie różnice etniczne wśród tamtejszych mieszkańców powodowały jego pogłębienie.

2.

Tak wiec Czechy, które dzięki wykorzystaniu przez Przemysła Otokara I(1192-1230) rywalizacji Sztaufów z Walfami zostały podniesione do rangi królestwa (1198), wysunęły się na czoło księstw Rzeszy, przejawiając tendencje do powiększenia swego obszaru kosztem sąsiadów. Wymarcie posiadaczy lenna austriackiego, Babenbergów(1246), pobudziło apetyt pobliskich książąt Rzeszy. Z pretensjami do spadku wystąpili przede wszystkim królowie czescy, spowinowaceni zresztą z Babenbergami. Wacław I(1228-1253)dwukrotnie(1246 i 1251) opanował Austrię, tracąc ją jednak za pierwszym razem na skutek sprzeciwu cesarza. Za drugim razem przyszło mu walczyć z Węgrami(1252/1253), którzy nie mogli patrzeć obojętnie na zmianę układu sił. Wobec interwencji sprzymierzeńców polskich, popierających Węgrów na Morawach, pierwszym krokiem następcy Wacława I, Przemysła Ottokara II (1253-1278), było zawarcie pokoju kosztem podziału spadku babenberskiego. Austria przypadła więc Czechom, podczas gdy Styria znalazła się w posiadaniu Węgier. Była to ugoda nietrwała, bowiem w 1260r. doszło do nowego starcia między rywalami. Zakończyło się ono klęską Węgrów i utratą przez nich Styrii.

Do sporu czesko-węgierskiego zostali wciągnięci po stroni Węgier książęta polscy, którzy wraz z posiłkami ruskimi przeprowadzili w 1253r. dywersje przeciwko Czechom na Morawach. Wystąpienie to skłoniło Przemysła Ottokara II do szukania zbliżenia z książętami śląskimi. Tak więc w wojnie w 1260r. posiłki polskie walczyły po obu stronach. Podczas bowiem, gdy Węgrów popierali Małopolanie, po stronie czeskiej znaleźli się Ślązacy. Sukcesy odniesione w walce z Węgrami ośmieliły Przemysła Otokara II do dalszych zaborów. Udało mu się bowiem po śmierci księcia Karyntii i Krainy(1269) zagarnąć spadek po nim. Te ostatnie nabytki uczyniły króla czesiego panem południowo-wschodnich kresów i najpotężniejszym z książąt Rzeszy.

Kiedy po śmierci Ryszarda z Kornwalii(1272) zdecydowano się w Niemczech przystąpić do wyboru króla, Przemysł Ottokar począł zabiegać o koronę. W interesie książąt Rzeszy nie leżało jednak oddawanie jej najpotężniejszemu spośród siebie. Toteż w elekcji przeprowadzonej 29.09.1273r. został wybrany na króla jeden z skromniejszych feudałów niemieckich, landgraf górnej Alzacji-Rudolf z Habsburga. Chociaż uchodził za najznaczniejszego wśród feudałów południowo-zachodnich Niemiec, to jednak w zestawieniu z wielkimi panami Rzeszy był jednostką mało znaczącą. Elektorzy nie przypuszczali więc, aby było go stać na rządy silnej ręki i rewindykacje obszarów oraz uprawnień zdobytych przez nich nie zawsze w drodze legalnej. Rudolf nie zamierzał jednak kontentować się pustym tytułem, ponieważ nie mógł prowadzić walki ze wszystkimi naraz, zdecydował się na skruszenie potęgi najsilniejszego z książąt, którym był znajdujący się ostrej wobec niego opozycji Przemysł Otokar II. Kiedy więc król czeski Rudolf zaskoczył go błyskawicznym atakiem i zmusił w ugodzie wiedeńskiej z 21.09.1276r. do wyrzeczenia się wszystkich posiadłości z wyjątkiem Czech i Moraw. Był to ciężki cios dla Przemysła Ottokara II, nie myślał więc pogodzić się z poniesioną stratą. Czyniąc przygotowania do odwetu, rozwinął ożywioną propagandę wśród książąt polskich i oprócz Ślązaków pozyskał sobie również Małopolan. Walka zakończyła się wszelako klęską w bitwie stoczonej pod Suchymi Krutami (Durnkrut) 26.08.1278r., w której Przemysł Ottokar II stracił życie. Zwycięski Rudolf, występując w charakterze seniora królestwa czeskiego, oddał opiekę nad Wacławem, małoletnim synem poległego władcy, w ręce margrabiego brandenburskiego. W ten sposób zakończyła się niepowodzeniem próba zajęcia przez króla czeskiego czołowego miejsca w Rzeszy.

Mając zamkniętą drogę dla swej ekspansji ku południowi, Wacław II zwrócił uwagę na północnych sąsiadów. Osłabienie Polski rozbitej na dzielnice umożliwiło mu zgłoszenie pretensji do Krakowa.

3.

Opierał ją na dawnej obietnicy Henryka Probusa, który zapowiadał przekazanie w testamencie księstwa wrocławskiego Wacławowi oraz na umowie z Przemysłem II księciem wielkopolskim, wyrzekającym się na rzecz króla czeskiegoswoich uprawnień do Krakowa. Realizując nabyte tą drogą prawa, podjął Wacław II w latach 1291 i 1292 kampanie przeciwko Władysławowi Łokietkowi, który usiłował utrwalić w Krakowie swe rządy. Oddała ona w ręce czeskie całą Małopolskę. Tymczasem otwierały się przed Wacławem widoki dalszego rozszerzania zdobyczy polskich. Oto zginął (1296)zamordowany przez spiskowców Przemysł II, który opierając się na Wielkopolsce usiłował odbudować królestwo polskie. Po spadek po nim sięgnął Władysław Łokietek, książę brzesko-kujawski, ale wobec oporu rycerstwa wielkopolskiego musiał po paru latach ustąpić miejsca Wacławowi II, który w 1300r. koronował się na króla polskiego. Tą drogą udało Przemyślidom połączyć w swych rękach dwa największe na zachodzie państwa słowiańskie.

Wymarcie na Węgrzech Arpadów otworzyło przed Przemyslidami widoki uzyskania trzeciej korony, ofiarowanej przez część panów węgierskich Wacławowi II. Przyjął on propozycje z myślą o swym synu i imienniku. Decyzja ta stała się źródłem poważnych kłopotów dla króla czeskiego. Przeciwko niemu uformowała się bowiem koalicja, do której weszli pretendenci

-Karol Robert Andegawenski do korony wegierskiej i Władysław Łokietek- do polskiej. Koaliantów poparł niebawem Albrecht Habsburski, usiłując zahamować niebezpieczny dla siebie wzrost potęgi Przemślidów. Działania przeciwko zmusily Wacława do wycofania się z Węgier (1304)dla obronny granic czeskich zagrożonych inwazją habsburską.W czasie przygotowań do kontruderzenia zakończył nagle zycie(1305). Krótkie rządy młodego Wacława III, który zginął zamordowany skrytobójczo w 1306r. położyły kres wielowiekowemu panowaniu Przemyślidów . Okoliczności tę postanowił wykorzystać Albrecht Habsburski dla włączenia lenna czeskiego w obręb swych posiadłości rodowych. Wbrew przeto roszczeniom szwagra zamordowanego monarchy, Henryka Karynckiego, nadał Cechy swemu synowi-Rudolfowi. Stało się to przyczyną wojny między pretendentami, której nie przerwała nawet śmierć Rudolfa(1307). Nagła śmierć Albrecht otworzyła przed elektoratami możność wyboru kandydata nie zagrażającego ich przywilejom. O korone zabiegali: Filip Piekny król Francji, jednak nie mógł liczyc na poparcie elektorow, wysunął kandydaturę swojego brat Karola Walezjusza.Jednak i tam propozycja nie został przyjeta . W koncu 27.11.1308r. elektorzy zdecydowali się oddac głosy na Henryk hr. Luksemburskiego. Doszedłszy do korony, zaczął podobnie jak poprzednicy rozglądać się za możliwością wzmocnienia swojej pozycji w drodze powiekszenia posiadłości rodowych. Sprzyjało mu szczęcie. W Czechach toczyła się bowiem wojna domowa, a miejscowa szlachta, która tak jeszcze niedawno popierała Henryka Karynckiego przeciwko Habsburgom , teraz zaproponowała koronę synowi Henryka VII, Janowi Luksemburskiemu. Propozycja została oczywiście przyjeta i Jan uzyskał od ojca inwestyture na Czechy (1310). Zdobycz czeska zaspokoiła terytorialne ambicje Henryka VII i pozwoliła mu zajac się zaniedbana przez poprzednikow sprawa korony cesarskiej .

Od drugiej połowy XII w. na ziemie wegierski napływali osadnicy z Niemiec oraz w większej niż w Polsce i Czechach liczbie, Walonowie. Postepy tego osadnictwa oraz rozwoj gospodarczy Wegier na krotko zahamował straszliwie niszczycielski najazd Mongołow w 1241r. Potega możnowładztwa wegierskiego w XII i Xiii. I związane z nia procesy odśrodkowe-podobnie jak w Czechach czy w Polsce -osłabiły władze królewska i groziły rozbiciem jedności królestwa. W 1222r. mozni uzyskali od krola Andrzeja II przywilej, tzn.Złotą Bullę ,która przyznawała im prawo oporu przeciwko panującemu, który łamałby przywileje. W koncu XIIw. Wegry omal nie rozpadły się na kilka mniejszych panstw , wskutek ostrych walk miedzy roznymi rodami możnowładczymi i członkami rodu Arpadów.

4.

Wygasła ona w 1301r. a tron wegierski zdobył Karol Robert z neapolitańskiej gałęzi rodun Andegawenów. Pod panowaniem tej dynastii średniowieczne Wegry osiągnęły szczyt swoje potęgi.

Spsrod niemieckich dynastii najwieksza potęgę zyskali Luksemburgowi i Habsburgowie. W 1346r. Karol IV,syn krola Czech, Jana Luksemburskiego, został wybrany królem Niemiec, a nastepnie koronował się w Rzymie na cesarza. Jego panowanie przyniosło korzyści Czechom, które przezywały okres rozkwitu gospodarczego i kulturowego. W 1356r.wydał dokument tzw.Złota Bullę, która regulowała w duzym stopniu zgodnie z tradycja stosunki polityczne w Niemczech. Króla niemieckiego wybierało siedmiu elektorów ,to jest arcybiskupi-moguncki,kolonski i trewirski,książęta-saski i bawarski,margrabia brandenburski i krol czeski.

Kryzys społeczno-gospodarczy,który odczuwała cała Europa Zachodnia już w początkach XIV w., wystąpił w srodkowej i wszchodiej czesci znacznie pozniej. Pod rzadami luksemburskimi Czechy przeżywały jeszcze okres rozkwitu gospodarczego. Nieudolne rzady Wacława Luksemburskiego przyczyniły się do przyspieszenia wybuchu rewolucji antyfeudalnej, która w warunkach czeskich miała nie tylko aspekt antykościelny lecz także aspekt walki narodosciowej. Do grona głęboko zainteresowanych nauką Wiklefa zależał również Jan Hus, jako profesor, a pozniej rektor uniwersytetu praskiego cieszył się wielką popularnością nie tylko w uczelni,ale rowniez wśród mieszkańców . Należał bowiem do tych przedstawicieli duchowieństwa , którzy podjeli walke o prawa jezyka czeskiego w kosciele. Z powodu swej działalności Hus był atakowany początkowo przez klier niemiecki, pozniej zas przez cała wyzsza hierarchie kościoła,która obłożyła go klatwa.Smierc reformatora wywołała wzburzenie w Czechach niebywałe wzburzenie stajac się początkiem rewolucji husyckiej.Nauka Husa w ustach jego uczniow i zwolenikow przekształcila się w antyfeudalny ruch ludowy.

Czesi odmawiając Zygmuntowi Luksemburskiemu praw do korony, nie myśleli o wyrzeczeniu się ustroju monarchicznego. Przeciwnie zwrócili się do Jagiełły z propozycja objecia następstwa po Wacławie.Przyjecie korony przez Jagiełłowegoo brata-WITOLDA i wyslanie przezen w charakterze namiestnika Zygmunta Korybutowicza(1422)miało już zgoła inny wydźwięk polityczny. Korybutowicz, po pewnym wahaniu zgodził się przyjąć „cztery artykuły praskie”, co bynajmniej nie ułatwiło mu porozumienia z taborytami i zmusiło w koncu do wycofania się z Czech.Śmierc Jana Żiżki(1424), organizatora armii husyckiej,skomplikowała sytuacje w kraju ,a rewolucje husycka uratował przywodca taborytów Prokop zwany Wielkim przyjmując tym samym przywodcwo armii.Ta droga uchronił kraj z jednej strony od wojny domowej stronnictw, z drugiej zmusił Zygmunta Luksemburczyka do ustępstw.Dopiero też w 1436 r. nastąpiło ostateczne zatwierdzenie tzw.kompaktow które gwarantowaly Czechom liturgie w jezyku narodowym oraz komunie pod obu postaciami i sankcjonawly milczaco dokonanasekularyzacje dobr kościelnych.W zamian Czesi uznawali prawa Zygmunta do korony.

Sytuacja Wegier,gdzie po śmierci Ludwika Wielkiego rzady znalazły się w rekach jego zięcia-Zygmunta Luksemburczyka, była podówczas krytyczna. W kraju toczyła ostra walka stronnictw, król bowiem, pochłonięty swymi planami dynastycznymi, nie posiedal wystarczającej powagi, by skupić wokół siebie cały narod do walki z niebezpieczeństwem tureckim.Zgon Ludwika Wegierskiego miał się stac probierzem żywotność zawartego porozumienia. Okazało się , ze szlachta polska , godzac się na spadkobranie corek Ludwika, nie myślała bynajmniej akceptowac tym samym pretensji do korony ich małżonków .Na tym tle doszlo do odrzucenia kandydatury Marii poslubionej Zygmuntowi Luksemburczykowi.

ZACHÓD I MONGOŁOWIE( EKSPANSJA MONGOLSKA, PROBY WSPÓLNYCH AKCJI PRZECIW TURKOM)

W 1236r. Mongołowie zniszczyli państwo Bułgarów nadwołżańskich a w rok później uderzyli na rozrywaną walkami książąt Ruś Zaleską, zdobywając kolejno główne jej ośrodki. Wielki książę włodzimierski, Jerzy Wsiewołowiecz, poniósł w 1237r. klęskę nad rzeką Sitią i zginął, a całe Zalesie wpadło w ręce Batu - Chana. Natomiast wyprawa na Nowogród nie powiodła się. W ciągu 1239r. nasapiła krwawa rozprawa z Połowcami, którzy zostali ostatecznie zabici. Resztki Połowców z chanem Kotianem schroniły się na Węgrzech, a król węgierski Bela IV odmówił wydania ich Mongołom. W roku 1240 Tatarzy podjęli dalsze podboje. Po dłuższym oblężeniu zdobyli i zniszczyli Kijów. Opanowali też Wołyń i Halicz, by w następnym roku uderzyć na Węgry. Podczas gdy główne siły mongolskie na czele z Siibedejem i Batu - Chanem wdarły się wiosną 1241r. przez przełęcz Użocką na Węgry, inna armia, na czele z Bedzakiem uderzyła na Siedmiogród od strony Mołdawii, trzeci zaś korpus, z Ordą i Pejdarem, ruszył na Polskę, aby uniemożliwić północnemu sąsiadowi jakąkolwiek pomoc dla Węgier. Po spaleniu Krakowa, Sandomierza, Opola i Wrocławia korpus ten napotkał pod Legnicą opór Henryka Pobożnego, który uzyskał również posiłki z Niemiec.9 kwietnia 1241r. książę polski poniósł jednak całkowitą klęskę i zginął, a korpus Ordy, spełniwszy swe zadanie, pustosząc Morawy ruszył Węgry , by połączyć się z główną armią. Tymczasem na Węgrzech nastąpiło już rozstrzygnięcie walki. Przed samym najazdem wybuchł tam konflikt między połowieckimi uciekinierami a szlachtą węgierską, która schwytała i zamordowała chana Katiana. Sprzymierzeńcy połowieccy zaczęli się bronić i doszło do wojny z nimi w chwili, kiedy Batu - Chan stanął już na Nizinie Węgierskiej. Pod Mohi nad rzeka Slaną. Bela IV zastąpił drogę Mongołom, ale 11 kwietnia 1241r. poniósł straszliwą klęskę i zbiegł za Dunaj, który aż do zimy powstrzymywał dalszy pochód zwycięzców. Błagania króla węgierskiego o pomoc państw chrześcijańskich nie odniosły żadnego skutku. Do trwałego opanowania Węgier jednak nie doszło. Wiosną 1242r. Mongołowie opuścili ten kraj, wycofując się za Karpaty. Najprawdopodobniej skłoniła do tego Batu - Chana Śmierć wielkiego chana Ugodeja. W Europie Zach. Wieści o klęskach Turków w walkach z Mongołami zrodziły plan przymierza z wielkim chanem w celu ostatecznego zlikwidowania państw Seldzuków i odzyskania Palestyny dla Chrześcijan. Dochodziły również z Europy wiadomości o tolerancji religijnej Mongołów przestrzeganej również wobec chrześcijaństwa i o wpływach chrześcijan na samym dworze wielkiego chana.

Zwycięstwa tureckie budziły niepokój zarówno na Węgrzech, jak we Włoszech. Sytuacja Zygmunta Luksemburskiego, króla węgierskiego, była krytyczna. Szukał pomocy do walki z Turkami na Zachodzie, starając się wykorzystać przychylne dla poczynań krucjatowych nastroje. W zorganizowanej wyprawie krzyżowej wzięli udział feudałowie francuscy i niemieccy, a poza nimi napłynęli ochotnicy z Burgundii, Flandrii, Luksemburga, Anglii, Szwajcarii, a nawet Polski i Wołoszczyzny. Pomoc przyobiecali Wenecjanie i cesarz bizantyński. Krzyżowcy przeprawili się przez Dunaj i podjęli ofensywę przeciwko Turkom, których główne siły znajdowały się podówczas nad Bosforem. Po odniesieniu poru sukcesów przystąpili do oblegania Nikoplis. Pod murami tego miasta doszło 22 września 1396r. do decydującego starcia z przybyła na odsiecz armię turecką, dowodzona osobiście przez sułtana Bajazeta. Nie skoordynowane ze sobą wystąpienia różnych oddziałów chrześcijańskich doprowadziły do klęski armię krzyżowców. Wywołała ona przygnębiające wrażenie na Zachodzie i spowodowała zwiększenie zagrożenia Węgier. Wzrósł również na skutek tego nacisk turecki na kraje bałkańskie dotąd przez nich jeszcze nie opanowane. W 1443r. ruszyła do Serbii armia węgierska pod dowództwem Władysława Jagiellończyka, posiłkowana przez oddziały polskie i niemieckie oraz Serbów pod dowództwem Brankiewicza. 3 listopada faktyczny wódz wyprawy, Jan Hungady zadał Turkom klęskę pod Niszem; mimo kilku dalszych sukcesów zima wytrzymała ofensywę, na Bałkanach. Pokojem w Szegedynie sułtan oddał Jerzemu Brankowiczowi Serbię i zrzekł się na rzecz Węgier pretensji do Wołoszczyzny. Papież, któremu udało się namówić do wojny Wenecję, nie godził się na pokój i Cesarini skłonił króla Władysława do jego zerwania. Węgrzy podjęli więc nową wyprawę, ale spodziewana flota wenecka nie przybyła, co umożliwiło sułtanowi przeprowadzenie swych wojsk do Europy. Również Brankowicz nie wziął udziału w wojnie i w chwili starcia pod Warną 10 listopada 1444r. Węgrzy byli znacznie słabsi. Bitwa miała początkowo korzystny przebieg, kiedy jednak załamało się uderzenie Władysława na janczarów młody król poniósł śmierć, wybuchła panika; z trudem Hungady wyprowadził część wojsk z katastrofy. Casarini zginął w ucieczce. Teraz już los Konstantynopola był przesądzony, zwłaszcza że dwa lata po Warnie armia Hungadego poniosła klęskę na Kosowym Polu.

Chciano, aby wyruszyła nowa krucjata, ale zarówno projekty papieskie, jak kontrprojekty wysuwane przez królów nie mogły zostać zrealizowane z powodu antagonizmów między państwami chrześcijańskimi, nawet najbardziej zagrożonymi. Pod pozorem ligi antytureckiej zawiązano we Włoszech koalicje jednych państw przeciw innym.

Maciej Korwin, król Węgier, zdający sobie sprawę z ogromu zagrażającej krajowi potęgi osmańskiej, usiłował doprowadzić do powstania ogólnoeuropejskiej koalicji antytureckiej , w której zresztą pragną odegrać rolę kierowniczą. Przedwczesny zgon obrócił jednak w niwecz te jego ambitne plany.


Krucjaty- konfrontacja trzech systemów uniwersalnych.

GENEZA

Od końca XI w. wschodnia część basenu Morza Śródziemnego była widownią nowej fali długotrwałych wojen, toczonych pod hasłami religijnymi- tym razem pod znakiem krzyża (stąd krucjaty) przeciw islamowi. Religijne hasła przez długi czas przyczyniały się do ukrycia właściwego podłoża i przyczyn „wojen krzyżowych”. Z jednej strony Słowianie jako wyraz entuzjazmu religijnego i ofiarności wiernych chrześcijan, walczących o odzyskanie utraconych przed wiekami sanktuariów chrześcijaństwa, z drugiej wyszydzanie jako objaw średniowiecznego fanatyzmu i ciemnoty.

Wiek XI był okresem bujnego rozwoju Europy Zachodniej w różnych dziedzinach, zwłaszcza zaś w gospodarczej. Wzrost techniki rolnej i obszaru zasiewów, wzrost liczby ludności, rozwój rzemiosła, handlu, powstawanie miast, wszystko to stwarzało ferment, który rozsadzał dotychczasowe ramy społeczeństwa feudalnego. Ferment społeczny nie ominął kościoła i życia religijnego. Walka zwolenników reformy Kościoła przeciw zepsuciu duchowieństwa, wysoki autorytet moralny, jaki posiadało wielu przedstawicieli tego ruchu dzięki przykładnemu życiu i bezkompromisowej walce z nadużyciami, powodowały zmianę pozycji społecznej duchowieństwa, a zarazem sprzyjały pogłębieniu i popularyzacji ideologii chrześcijańskiej. Papiestwo, które w walce z uniwersalizmem cesarskim popierane przez kraje takie jak Polska, Węgry, kraje romańskie odzyskało autorytet moralny i zdobyło coraz powszechniej uznawane duchowne przywództwo świata chrześcijańskiego. Wzmożone uczucia religijne społecznych kręgów Europy zachodniej miały być wykorzystane do ekspansji i świeżo wykrystalizowanej wspólnoty zachodnioeuropejskiej na tereny obcych kręgów cywilizacyjnych. „Wojna Święta” przez dłuższy czas stanowiła pojęcie obce chrześcijaństwu. „Święta wojna” to wojna mająca na celu obronę ludów chrześcijańskich lub wprowadzenie chrześcijaństwa na innych ziemiach, wśród niewiernych. Ideologia ta rozwijała się w królestwach północnej Hiszpanii. Ideą wojny z niewiernymi zainteresował się Hildebrand, który uważał, że kierowanie taka wojną wzmocniłoby autorytet papiestwa. Pod jego wpływem papież Aleksander II ogłosił w 1063 r. apel do wszystkich narodów chrześcijańskich, wzywając wiernych by nieśli Hiszpanom pomoc w walce z wrogami chrześcijaństwa. Ziemie wyzwalane spod ich panowania, uznane zostały za własność papiestwa, które miało prawo nadać je w lenno zwycięzcom. Grzegorz VII pierwszy snuł plany kierowanej przez papiestwo wyprawy krzyżowej do Ziemi Świętej.

Rycerstwo stało się ofiarnym bojownikiem bożym. Do szerzącego się w XI w. zwyczaju „pasowania na rycerza” dołączył się ceremoniał kościelny oraz przysięga zobowiązująca rycerza do obrony słabszych, a przede wszystkim do walki za wiarę. Na przyspieszenie ekspansji zachodniego chrześcijaństwa przeciw „niewiernym” wpłynęło niebezpieczeństwo, jakie zagroziło ze strony świata islamu chrześcijaństwu bizantyjskiemu w drugiej połowie XI w. oraz zastąpienie na Bliskim Wschodzie tolerancyjnych władców arabskich przez dzikich i fanatycznych najeźdźców tureckich.

NIEBEZPIECZEŃSTWO TURECKIE

Jednym z obowiązków rycerzy było walczyć w obronie wiary. Nic, też dziwnego że masowo pospieszyli na wezwanie papieża Urbana II, który w 1095 r. na synodzie w Clermont, na południu Francji wzywał do walki o Ziemię Świętą (Palestynę) i Jerozolimę. Ziemia Święta z Jerozolimą już od VII w. została podbita przez Arabów. W następnych wiekach stosunki między chrześcijanami a wyznawcami islamu układały się na ogół poprawnie. Muzułmanie nie przeszkadzali pobożnym pielgrzymom odwiedzać miejsc świętych i prowadzili z Europą ożywiony handel. W XI w. państwa arabskie wyraźnie osłabły. Kalifat bagdadzki został podbity przez Turków seldżuckich. Zajęli oni m. in. Palestynę ok.1070 r. ze świętymi miejscami chrześcijan. Zajęli też część Cesarstwa Bizantyjskiego. Mimo, że Turcy byli podobnie jak Arabowie muzułmanami, to jednak stali na dużo niższym stopniu rozwojowym. Zaczęli uciskać w Palestynie chrześcijan, szykanowali pielgrzymów, utrudniali w znacznym stopniu handel śródziemnomorski, prowadzili politykę wroga chrześcijanom, prześladowali tamtejszych wyznawców Chrystusa. Rozpęd ekspansji Seldżuków został zahamowany przez rozpad ich wielkiego państwa na kilka sułtanów. Na zdobytych terenach bizantyjskich powstał w 1077 sułtanat zwany „rzymskich”, inne odrębne sułtanaty powstawały m. in. w Iraku, Syrii (ze stolica w Damaszku) i Kermanie. W ręku namiestników rodu tzw. Wielkich Seldżuków pozostał tylko Chorasan zdobyty w 1040 przez Togrul- beka i część Azji Środkowej. U schyłku XI w. kalif fatymidzki Mustali, wykorzystując rozbicie państwa Seldżuków, opanował ponownie Palestynę z Jerozolimą. Wieści o postępowaniu Turków przenikały na Zachód i budując wrogie nastroje wobec wyznawców islamu, ułatwiły Urbanowi II realizację jego zamierzeń. W końcu XI w. Turcy podbili większą część należącej do Cesarstwa Bizantyjskiego Azji Mniejszej i zagrozili Konstantynopolowi. Przerażony Cesarz zwrócił się o pomoc do papieża.

I KRUCJATA (1096-1099)

Z ciężkiej sytuacji zdawał sobie sprawę cesarz Aleksy I z rodu Komnenów, który w 1081 objął i niebawem na długi czas utracił władzę swego rodu na tronie cesarskim. Już jego poprzednicy wysyłali rozpaczliwe apele do papieży i władców Zachodu o pomoc przeciw wrogom krzyża. Sojusz papieży z Normanami długo utrudniał porozumienie. Dopiero Urban II nawiązał stosunki z Aleksym i doszedł do wniosku, że zorganizowanie krucjaty nie tylko pomoże Bizantyjczykom odeprzeć Turków, ale pozwoli przywrócić władzę papiestwu nad Kościołem wschodnim. W pojęciu Urbana II, głównym celem krucjaty miała być nie pomoc dla cesarza Aleksego, ale odebranie Ziemi Świętej z rąk niewiernych. Kierownictwo takiej wyprawy, zwłaszcza gdyby się powiodła, dałoby papiestwu niezaprzeczalnie naczelna pozycję w świecie chrześcijańskim, co w dobie zatargu z cesarstwem miało szczególne znaczenie. Z tym planem Urban II wystąpił na synodzie w Clermont w 1095. zgromadzeni na synodzie z okrzykiem „Bóg tak chce” zaczęli przypinać sobie krzyże z czerwonego sukna, jako oznakę udziału w krucjacie, wyznaczonej na lato 1096. następnie zaczęto zachęcać rycerstwo do udziału w krucjacie nie tylko argumentami religijnymi, lecz także bogactwami Wschodu.

Pod przewodem Piotra z Amiens zebrały się w poł. Francji i Lotaryngii tłumy plebejskich ochotników, które ruszyły na wschód, po drodze dokonując grabieży. Tylko cześć oddziałów dotarła do Konstantynopola. Stamtąd przeprawione do Azji zostały rozbite przez Turków. Tym czasem zebrała się krucjata rycerska. Uczestnicy w większości byli Francuzami. Sam Ademar stanął na czele Prowansalczyków. Cała armia licząca ok. 30 tys. ludzi ciągnęła do Konstantynopola. Aleksy doprowadził do złożenia przez wodzów wyprawy hołdu lennego i obietnicy, że wszystkie odzyskane ziemie bizantyjskie zostaną zwrócone cesarstwu. Z początkiem maja 1097 krzyżowcy stanęli pod Niceą, gdzie odnieśli pełny sukces. Turcy oddali miasto w ręce wojsk bizantyjskich, co spowodowało małe niesmaki między Krzyżowcami, a Bizantyjczykami. Następnie Krzyżowcy odnieśli zwycięstwo pod Doryleum, stolica sułtanatu -Ikonium- też wpadła w ręce krzyżowców. Następnie krzyżowcy pomogli w walce z Turkami państewku małomorawskiemu. Armia Krzyżowców w X 1097 oblegała Antiochię. Przewagę nad wyprawą osiągnął Boemund z Tarentu, który umocnił się w Antiochii jako niezależny książę. W 1099krzyżowcy ruszyli do Jerozolimy. Zastali miasto silnie umocnione, a jego okolice spustoszone, pozbawione żywności i wody. Mimo to, dzięki wsparciu ze strony żeglarzy germańskich udał się zbudować maszyny oblężnicze i z ich pomocą przypuścić szturm generalny na miasto. Po 2 dniowych zmaganiach oblegający wdarli się 15 lipca na mury i przełamali zacięty opór obrońców. Twórcą Królestwa Jerozolimskiego uważa się Baldwina hrabiego Odessy. Przyjął on tytuł królewski. Lennami królestwa stały się niezależne dotąd państwa łacińskie Lewantu, jak hrabstwo Edessy, księstwo Antiochii oraz hrabstwo Trypolisu. Wyprawa się udała.

II KRUCJATA (1147-1149)- UPADEK JEROZOLIMY

W 1144 emir Mosulu Imad ed - Din Zengi zdobył hrabstwo Edessy. Upadek Edessy stał się przyczyną zorganizowania drugiej wyprawy krzyżowej. Jej organizatorem był Bernard Clairvaux, który z ogromnym sukcesem przeprowadził akcję propagandową we Francji i Niemczech. Na czele krucjaty stanął król rzymski Konrad III oraz król francuski Ludwik VII. Żaden z nich nie chciał się podporządkować drugiemu. Konrad III wkrótce po przybyciu do Azji poniósł klęskę i w odwrocie do Nicei stracił większość wojska. Wtedy to przyłączył się do Francuzów, ale zawrócił do Konstantynopola. Francuzi podzielili swoją armie na dwie części. Część maszerująca lądem została zniszczona przez Turków, reszta z samym królem popłynęła do Syrii. Po wylądowaniu wybuchły między nią a miejscowymi „Frankami” zacięte spory, które uniemożliwiły współdziałanie. Rezultatem tego był powrót Ludwika VII i jego rycerzy do Europy nie osiągnąwszy niczego i pozostawiając Królestwo Jerozolimskie własnemu losowi. Na Bliskim Wschodzie zaczęła się pogarszać sytuacja chrześcijan. Cesarz Manuel Komnenos nie umiał wykorzystać żadnej akcji krzyżowców do zadania ciosów Seldżukom. Kiedy rozpoczął samodzielną wyprawę przeciw sułtanowi Kilidż- Arslanowi II poniósł druzgocącą klęskę. Klęska ta przyniosła kres marzeń o odzyskaniu Azji Mniejszej. Sytuacja Królestwa Jerozolimskiego była zależna od układu sił sąsiednich państw muzułmańskich. W 1138 Salah- ed- Din opanował Damaszek i Mossul, otaczając ze wszystkich stron Królestwo Jerozolimskie. W 1187 całe Królestwo Jerozolimskie wraz z sanktuariami chrześcijaństwa wpadło w ręce muzułmanów tylko Tyr, Trypolis i Antiochia zdołały się obronić.

III KRUCJATA (1189-1192)

Upadek Jerozolimy wywołał wstrząs i doprowadził do trzeciej krucjaty. Nadzieje wiązano z wyprawą niemiecką prowadzoną przez cesarza Fryderyka Barbarossę, który sprawnie przeszedł przez Azję Mniejszą i zdobył Ikonium. W Cecyli w 1190 cesarz utonął, wprowadziło to dezorganizację do jego wojsk i kłótnie między wodzami, w rezultacie tylko część armii dotarła do Syrii. Pod Akkonem, pod dowództwem Filipa Augusta, znalazła się armia francuska. 3 uczestnik wyprawy to król angielski Ryszard Lwie Serce, który zdobył Cypr i oddał go w ręce króla jerozolimskiego. Gdy przybył do Akkon doprowadził do kapitulacji twierdzy. Jego sposób działania wywołał zatargi z Filipem Augustem, a zwłaszcza z Leopoldem austryjackim. Mimo sukcesów Ryszarda, dalsza kampania nie dała rezultatów, a wieści o podejrzliwym działaniu Filipa Augusta w posiadłościach króla angielskiego skłoniły tego ostatniego do zakończenia wojny. Pokój z Saladynem z 1192 zostawił w rękach królów jerozolimskich pas wybrzeża od Tyru do Jaffy, a tolerancyjny sułtan zabezpieczył chrześcijanom wolny dostęp do miejsc kultu w Jerozolimie i innych miastach. Osiągnięte rezultaty nie zadowoliły opinii chrześcijańskiej, tym bardziej, że po śmierci Saladyna (1193) stosunki z jego następcami uległy zaostrzeniu. Innocenty III, który właśnie wzniósł potęgę papiestwa na najwyższy poziom uważał zorganizowanie krucjaty i odzyskanie Ziemi Świętej za swój najważniejszy cel. Ułożono plan wyprawy skierowanej na Egipt, aby ugodzić w samo centrum państwa Ajjubidów. Na wyprawę zgłosili się raczej poszukiwacze łupów i zysków niż przejęci religijnym uniesieniem wierni.

IV KRUCJATA (1202-1204

Głównym celem miał być Egipt. Krzyżowcy jednak zostali wplątani w spory dynastyczne w Cesarstwie Bizantyjskim. W 1204 zdobyli oni Konstantynopol, grabiąc go. Zniszczyli biblioteki i archiwa stolicy cesarstwa. Na gruzach Bizancjum zwycięzcy rozpoczęli podział łupów. W miejscu cesarstwa bizantyjskiego, krzyżowcy stworzyli cesarstwo łacińskie, na którego tronie zasiadł Baldwin Flandryjski. Uczestnicy 4 krucjaty usprawiedliwiali swój czyn pragnieniem założenia silnej bazy w Konstantynopolu do dalszej walki z Turkami, którą utrudniali greccy cesarze. Ustanowienie nad Bosforem podległego papieżowi łacińskiego patriarchy stwarzało fikcję jedności kościelnej. W rzeczywistości Cesarstwo Łacińskie nie tylko nie było w stanie pomóc chrześcijanom w Syrii, ale samo wymagało pomocy w celu podtrzymania egzystencji. Znienawidzone przez greckich poddanych, nękane najazdami Bułgarów skazane było na klęskę. W 1261 Michał VII opanował stolicę nad Bosforem i odrodziło się Cesarstwo Bizantyjskie pomimo tego, że nie odzyskało wszystkich terenów.

V KRUCJATA (1217-1221)

Celem krucjaty było zdobycie Egiptu. W czasie marszu na Egipt krzyżowcy zostali otoczeni przez Turków i zmuszeni do opuszczenia Egiptu. Udział w niej wzięli król Węgier Andrzej II i książę Austrii Leopold II.

VI KRUCJATA (1248-1254)

W 1244 utracono Jerozolimę. Król francuski Ludwik IX podjął wyprawę. Zaatakował Egipt i szybko opanował Damiettę. Rozpoczął marsz na Kair. W trudnym terenie, nękane przez epidemię, wojska krzyżowców poniosły duże straty. Król wraz z armią dostał się do niewoli. W zamian za wolność krzyżowcy zrezygnowali ze wszystkich zdobyczy w Egipcie. Ludwik IX pozostał jeszcze na Wschodzie- próbował łagodzić konflikty w państewkach łacińskich. Jego starania nie przyniosły długotrwałych efektów.

VII KRUCJATA (1270)

Posiadłości łacińskie na wschodzie coraz bardziej się kurczyły. Król francuski ponownie zorganizował wyprawę. Dotarł do Tunisu licząc, że tamtejszy władca poprze jego starania w walce z Turkami. Epidemia doprowadziła do śmierci Ludwika IX, a jego syn i następca zrezygnował z dalszego marszu i powrócił do Francji.

KRUCJATA DZIECIĘCA (1212)

Wyprawa krzyżowa, w której udział wzięły dzieci, głównie z Francji i Włoch. Inspiracją tej krucjaty była wiara, iż tylko niewinne dzieci mogą wyzwolić Ziemię Świętą z rąk niewiernych. Dzieci uczestniczące w krucjacie zginęły z głodu i chorób lub zostały sprzedane jako niewolnicy.

Zakończeniem okresu wypraw krzyżowych jest rok 1291, kiedy to Turcy zdobyli ostatnia twierdzę krzyżowców w Palestynie- Akkę.

ZNACZENIE WYPRAW KRZYŻOWYCH

Rezultaty krucjat można ocenić tylko negatywnie. Wszystkie zdobycze okazały się efemeryczne, a jednocześnie krzyżowcy rozbili Cesarstwo Bizantyjskie- główną siłę osłaniającą Europę przed Turkami. Ani osadnictwo francuskie ani włoskie na Wschodzie nie zapuściło korzeni na stałe. Największe korzyści odniosły miasta włoskie- zrujnowali kupców bizantyjskich i arabskich. Droga, która niegdyś była strzeżona przez Arabów do Iranu, Chin, Indonezji stała się bardziej dostępna. Przewóz mas rycerstwa i pielgrzymów wpłynął na rozbudowę przemysłu stoczniowego, powiększenie i ulepszenie statków transportowych, co z kolei zwiększyło dostarczane masy towarowe, rozszerzając spożycie różnych towarów wschodnich, uważanych za przedmioty zbytku (korzenie, wschodnie tkaniny, broń). Ruch krucjatowy umożliwił królom francuskim umocnienie swojej władzy w kraju. Dwory królów i książąt łacińskich na wschodzie były ośrodkami bujnego życia, gdzie ze skrzyżowania elementów kultury zachodniej, bizantyjskiej i arabskiej powstała nowa kultura dworska, nowe, bardziej wyrafinowane rozrywki, nowe formy towarzyskie. Zachód zapoznawał się z kultura i nauką arabską i - przede wszystkim - bizantyjską.

IDEA KRUCJAT A PRZEŚLADOWANIA RELIGIJNE W EUROPIE

Fanatyzm religijny podsycany ustawicznie w tym okresie i ideologia zwalniania „niewiernych” mieczem rozszerzyły przedmiot nienawiści z muzułmanów i pogan na obce pod względem religijnym grupy w łonie miejscowych społeczeństw- na heretyków i Żydów. Na miejsce tolerancyjnego na ogół stosunku do Żydów we wczesnym średniowieczu ideologia krucjat wprowadziła nienawiść do „morderców Chrystusa” czy nawet „Bogobójców” obciążając wszystkich Żydów winą za śmierć założyciela chrześcijaństwa. Zaczęły się pojawiać oskarżenia Żydów o zatruwanie studzien, o mordy rytualne dzieci chrześcijańskich, o profanowanie hostii lub innych świętości chrześcijańskich. Papiestwo występowało przeciw pogromom, udzielało nawet schronienia prześladowanym, popierało tendencje odgradzania ich od społeczeństwa chrześcijańskiego. Dobrowolnie a potem przymusowo Żydzi gromadzili się w odrębnych dzielnicach miast- we Włoszech określanych mianem getta. Za Innocentego III sobór laterański IV (1215) przypieczętował ten proces nakazując Żydom mieszkać w wyodrębnionych dzielnicach i nosić wyróżniający strój. Rosnący separatyzm powodował stopniowy upadek kultury Żydowskiej. Jej miejsce zajęła kabała (wierzenia). Kabaliści wierzyli w magiczną siłę słów i liter tekstu Biblii i możliwość oddziaływania przy ich pomocy na przyrodę i działalność ludzką. Wywarli też nie mały wpływ, choć negatywny na uczonych chrześcijańskich. Walka kabalistów z tradycyjną interpretacją Biblii wypełniała życie gmin żydowskich, przejawiając się niekiedy w aktach przemocy w stosunku do zwolenników racjonalizmu.

ZAKONY RYCERSKIE

W Ziemi Świętej dla opieki nad pielgrzymami powstawały hospicja, w których chorzy znajdowali schronienie. W Królestwie Jerozolimskim zaczęły powstawać zakony rycerskie, które oprócz opieki i ochrony pielgrzymów broniły miejsc świętych przed atakami Saracenów. Podlegały one bezpośrednio papieżowi. Na ich czele stali wielcy mistrzowie i najwyżsi urzędnicy- to oni samodzielnie kierowali zakonami. Członkowie zakonów byli podzieleni hierarchicznie- tylko rycerze piastowali najwyższe urzędy i kierowali zakonem. Kapelani i bracia służebni wykonywali polecenia rycerzy. Członkowie zakonów ślubowali ubóstwo, posłuszeństwo, czystość a także obronę miejsc świętych, pielgrzymów. Dzięki licznym nadaniom zakony posiadały wielkie majątki. Prowadząc często własną politykę, zakony szkodziły polityce Królestwa Jerozolimskiego i interesom chrześcijańskim na Wschodzie.

Templariusze- zakon powstał w 1118 wokół rycerza Hugo de Payens. Grupował rycerstwo francuskie. Nazwa pochodzi od templum (świątynia). W 1128 została zatwierdzona reguła zakonna. Z biegiem czasu zakon stał się jedną z najbogatszych instytucji średniowiecznej Europy.

Joannici- w latach 20 XII w. zreorganizowano dawne bractwo św. Jana w Jerozolimie. Powstał zakon rycerski- joannici. Grupował przede wszystkim rycerstwo włoskie.

Krzyżacy- 1190 zreorganizowano niemieckie bractwo szpitalne w Jerozolimie. Powstał zakon, który grupował rycerstwo niemieckie. Dbał o interesy niemieckie na Wschodzie. Pełna nazwa zakonu- Zakon Szpitala Najświętszej Marii Panny Domu Niemieckiego w Jerozolimie.


Wyszukiwarka