SOCJOLOGIA JAKO DYSCYPLINA NAUKOWA

02.10.2010 R.

Socjologia jako odrębny dział wiedzy powstała w XIX w. Choć już w Starożytności powstawały różne teorie państwa, a wtedy państwo równało się społeczeństwu. Pojęcia społeczeństwa jeszcze nie istniało. Arystoteles czy Platon kreślili wizje państwa utopijnego, jakie państwo powinno być, a jakim wtedy było. Uznawali, że władca, który ma wszechmocną siłę, ma wpływ na państwo. Do ukonstytuowania się socjologii wszyscy korzystali z wiedzy i z doświadczeń innych - wiedza potoczna. Jednak nauka nie zadawala się opisem (wiedza potoczną). Uczonych obowiązuje przestrzeganie reguł badawczych. Wyróżnikiem nauki jest neutralność i powstrzymywanie się od wartościowania. Analizuje się i wyciąga wnioski. Społeczeństwo jest odrębnych tworem od państwa.

Socjologia powstała w okresie rozwoju przemysłu - rewolucji przemysłowej - przełom XVIII i XIX w. Poprzedzona była Rewolucją Francuską - upadek monarchii, powstanie republiki, co skutkowało masowym bezrobociem i bóstwem. Rewolucja przemysłowa rozpoczęta w Anglii charakteryzowała się przemieszczaniem ludności wsi do miast, co spowodowało narodziny społeczeństwa przemysłowego i powstanie poważnych kwestii socjalnych. Imigranci ze wsi musieli mieć gdzie mieszkać, co jeść i mieć, jak dojechać do swojej pracy. Wzmożyło się budownictwo i komunikacja. Nagła zmiana trybu życia wywoływała zmiany o charakterze społecznym, m. in. socjalnych. Można było zauważyć zmianę sposobu myślenia o zjawiskach i procesach społecznych zachodzących w zbiorowiskach ludzi.

Jako ojca socjologii uznaje się Augusta Comte (1798-1857), który sformułował program nowej nauki. Socjologia miała być lekarstwem na bolączki epoki. Za zadania socjologii uznawał: badanie faktów, szukanie związków i ustalanie prawa.

Instytucjonalizacja socjologii - powoływanie katedr na uniwersytetach, kierunków studiów i towarzystw

I katedra socjologii powstała w Chicago w 1892 r. W Anglii po II wś W Polsce w okresie międzywojennym - 1920 r. na Uniwersytecie Warszawskim została utworzona katedra socjologii, a w 1930 r., w tej samej placówce, powstał jako pierwszy kierunek studiów socjologicznych.

Rozwój socjologii po II wś

1. Funkcjonalizm strukturalny (T. Parsons, R. Mertot) - traktowanie społeczeństwa jako zorganizowany system.

2. Empiryzm logiczny (Paul Lazarsfeld) - metodologia badań.

3. Marksizm (Karol Marks) - krytyka stosunków społecznych oraz dynamiczne ujmowanie zjawisk społecznych.

4. Socjologia humanistyczna (F. Tonnes, G. Simmel, M. Weber, F. Znaniecki) - przedmiot i metody badań.

Powojenna socjologia Polski

Wznowiono studia w Katowicach, Poznaniu i w Warszawie. Utworzono na nowych uniwersytetach w Łodzi, Lublinie i we Wrocławiu. Warszawa jako zrujnowane miasto swój wydział przeniosła do Łodzi. Reaktywowano wydawanie Przeglądu Socjologicznego. W latach 1949-1956 nie nauczano socjologii. Dopiero po wypadkach na Węgrzech w 1956 r. władza nieco „odpuściła” i w 1957 r. wznowiono rekrutację na studia socjologiczne. Powstał w PAN Instytut Filozofii i Socjologii oraz OBOP. Do Międzynarodowego Towarzystwa Socjologicznego należeli wybitni polscy socjologowie - St. Ossowski, J. Szczepański oraz P. Sztompka.

Empiryczne poznawanie świata

Socjologia korzysta z trzech rodzajów źródeł

1. Pyta ludzi i obserwuje ich zachowania

2. Analizuje teksty pisane oraz informacje przekazywane przez środki masowego przekazu.

3. Przeprowadza eksperymenty.

Etapy procedury badawczej

1. Zdefiniowanie problemu badawczego - na jego wybór wpływają czynniki społeczne i teoretyczne (kategoria osób, czynniki gospodarcze).

2. Przegląd istniejącej literatury i wyników badań (może ktoś już to badał).

3. Sformułowanie pytania.

4. Wybór narzędzi badawczych i sposobu zbierania danych (niekiedy badana problematyka wymaga posłużenia się kilkoma narzędziami).

5. Zbieranie danych (analizy jakościowe np. otwarte pytania i ilościowe).

6. Interpretacja wyników analiz.

7. Sformułowanie wniosków.

Narzędzia badawcze

1. Ankieta - Stosowana do badań masowych; zebrane materiały są poddawane analizom ilościowym, może być realizowana bez kontaktu bezpośredniego.

2. Wywiad - Mogą być różne rodzaje, ale zawsze w kontakcie bezpośrednim. Kwestionariusz najczęściej zawiera pytania skategoryzowane - ma więc ograniczony wybór odpowiedzi. Wywiad swobodny charakteryzuje się swobodą wypowiedzi respondenta, ale zakres pytań jest zawsze taki sam, czyli te same pytania, a różne odpowiedzi.

3. Obserwacja - Od potocznej różni się wyraźnym ukierunkowaniem i systematycznością. Może wystąpić również tzw. obserwacja uczestnicząca - osoby obserwowane nie wiedzą, że są obserwowane przez kogoś, kto jest wśród nich, obserwuje ich i wyciąga wnioski.

4. Źródła pisane - Mogą być trojakiego rodzaju: w postaci materiałów i danych urzędowych; publikacje prasowe, podręczniki, audycje teksty literackie; dokumenty osobiste, tj. listy, pamiętniki, autobiografie.

5. Eksperyment - Narzędzie na pograniczu socjologii i psychologii. Ograniczona możliwość stosowania ze względów moralnych.

Podsumowanie części metodologicznej

1. Nie można jednoznacznie przyporządkować jednych narzędzi metodom ilościowym, innych jakościowym.

2. Dane uzyskane z danego narzędzia mogą być analizowane w różny sposób.

3. W tych samych badaniach są używane różne metody i wykorzystywane różne narzędzia.

Socjologia jest wewnętrznie zróżnicowana, ponieważ zajmuje się procesami i zjawiskami społecznymi. Przeprowadzane przez socjologów analizy dotyczą:

- poziomu mikrospołecznego (małe grupy - np. rodzina, znajomi);

- poziomu makrospołecznego (instytucje, organizacje)

Socjologia może się przyczynić do rozwiązywania problemów społecznych poprzez: ich rozpoznanie, zaproponowanie ich rozwiązania i pomoc w realizacji.

OSOBOWOŚĆ SPOLECZNA, PROCES JEJ KSZTAŁTOWANIA.

ROLA SPOŁECZNA

16.10.2010 r.

Pojęcie osobowości: Etymologicznie pochodzi od łacińskiego słowa persona - maska aktora. Osobowość jest rozumiana jako zespół względnie trwałych i zorganizowanych cech psychicznych jednostki, które warunkują stałość jej zachowań - Robert Par.

Istota i struktura osobowości w socjologii sprowadzają się do relacji miedzy zbiorowością a jednostkami. Osobowość nie jest cechą gatunkowa tylko kulturową.

Robert Park - Człowiek nie rodzi się ludzkim, lecz staje się nim poprzez życie w społeczeństwie.

Występują trzy podstawowe modele osobowości:

1. Model, w którym osobowość jest traktowana jako zbiór różnego rodzaju cech ludzkich, stanowiących trwałe dyspozycje do określonych zachowań (osobowość jako lista takich cech, jak: uczciwość, lojalność, pracowitość.

2. Model, w którym niektórym tylko cechom przypisuje się konstytuujące znaczenie w procesie tworzenia osobowości. Cooley - komunikowanie się, Mead - dialog.

3. Osobowość przedstawiona jest jako określona struktura, w którym wewnętrzne mechanizmy regulacyjne odpowiadają określonemu poziomowi jej organizacji - prof. Jan Szczepański, Zygmunt Freud.

Psychoanalityczna koncepcja Zygmunta Freuda

Osobowość składa się z trzech poziomów:

1. Poziom I - ID (ono) - Zbiór prymitywnych impulsów i popędów stanowiących stany napięcia, które pobudzają do ich usunięcia, wyładowania, np. seks. Zaspokojenie wywołuje przyjemne uczucia, tanowi mechanizm przekazywania instynktów - ID składa się z czynników dziedzicznych i doświadczeń innych pokoleń.

2. Poziom II - EGO (świadoma jaźń człowieka) - Zespół wewnętrznych mechanizmów zabezpieczających przed konfliktem zewnętrznym. Owe świadome „ja” dąży do zaspokojenia poszczególnych popędów w sposób akceptowany przez otoczenie i samego człowieka. Ten poziom osobowości składa się z wyobrażeń, spostrzeżeń, pamięci, umiejętności oceny i decyzji.

3. Poziom III - SUPEREGO (nadjaźń) - Rezultat przyswajania sobie przez jednostkę norm, zasad postępowania i wartości kultury tak, iż stają się one wewnętrznym mechanizmem samokontroli. Ta koncepcja jest również określana jako „uwewnętrzniona kultura”, czyli standardy moralne społeczeństwa (posługująca się karami i nagrodami, jak wyrzuty sumienia, duma i zadowolenie).

Koncepcja osobowości człowieka Jana Szczepańskiego

Człowiek jest wytworem społeczeństwa i jego kultury, ale są także elementy natury biologicznej i psychicznej. Osobowość człowieka składa się z elementów pochodzenia:

1. Biogennego (biologicznego) - Przekazywanie dziedzicznie (wzrost, budowa ciała).

2. Psychogennego (psychologiczne) - Dziedziczne przekazywanie wyposażenie psychiczne (inteligencja, pamięć, temperament).

3. Socjogennego (społeczne) - Przekazywane w procesie socjalizacji - wprowadzenie jednostki w życie społeczne poprzez uczenie się zachowań w przyjętych wzorców i norm kulturowych.

Podstawowe socjogenne elementy osobowości:

1. Jaźń odzwierciedlona - Zespół naszych wyobrażeń na temat tego, jak wyobrażają nas sobie inni.

2. Jaźń subiektywna - Wyobrażenie o własnej osobie wytworzone pod wpływem innych ludzi.

3. Role społeczne - Pełnione w grupach. Wykonywanie czynności formalnych bądź nieformalnych - praca, matka itp.

4. Kulturowy ideał osobowości - Narzucony przez społeczeństwo w toku socjalizacji, a zwłaszcza wychowania. Utożsamiany z wzorem osobowym. Zależny od formacji społecznej, od klas społecznych i od różnych środowisk. Każda epoka wytworzyła inny ideał osobowości, np. kapitalizm stworzył ideał osobowości przedsiębiorcy pracowitego i oszczędnego. Kulturowy ideał osobowości zostaje ZINTERNALIZOWANY w okresie dojrzałości (przyswojony), kiedy młody człowiek tworzy ideały i szuka ideałów do naśladowania.

Biogenne i psychogenne elementy osobowości są dziedziczone. Geny warunkują wiele cech typowo ludzkich, lecz ich nie determinują.

Rola czynników genetycznych rośnie w miarę, jak maleje zróżnicowanie czynników społecznych, w których wzrasta młody człowiek. I odwrotnie.

ROLA SPOŁECZNA

Oczekiwany zespół określonych postaw i zachowań jednostki wynikający z pozycji w grupie. Faktyczne postawy i zachowania jednostki związane z pełnieniem określonej roli.

Definicja roli społecznej - Względnie stały i wewnętrznie spójny system zachowań będących reakcjami na zachowania innych osób, przebiegający według mniej lub wyraźnie ustalonego wzoru.

Definicja pozycji - Zespół praw i obowiązków przyznawanych jednostce w grupie - NIE MYLIĆ Z ROLĄ SPOŁECZNĄ!!!

Proces realizacji przyjętej przez jednostkę roli zależy od:

1. Cech biologicznych i psychicznych jednostki.

2. Wzoru osobowego (np. honor, skromność).

3. Definicji roli przyjętej w grupie.

4. Struktury i organizacji wewnętrznej grupy (więzi formalne lub nieformalne).

5. Stopnia identyfikacji jednostki z grupą.

Rodzaje ról społecznych:

1. Przypisane - Odnoszą się do norm związanych z zajmowaniem się danej pozycji społecznej.

2. Subiektywne - Odnoszą się do wyniku subiektywnej oceny oczekiwań i sposobu przystosowania się do roli.

3. Spełniane - Odnoszą się do zachowania jednostki, która jest wypadkową oczekiwań i subiektywnych ocen tych oczekiwań.

Typy stosunku jednostki do roli społecznej:

1. Przystosowanie do roli może przybierać postać:

1. identyfikacji z rolą - wynika z procesu przystosowania norm i zachowania;

2. wdrukowanie roli - np. rola eks więźnia, eks alkoholika;

3. wrastanie w rolę - występuje w procesie przystosowania do ról społecznie i moralnie nieakceptowanych;

4. fetyszyzacja roli - rola jest celebrowana nie ze względu na określony cel, lecz nią samą - np. sekretarki zakochanej w szefie.

2. Manipulacja rolą. Pełniona rola pełni funkcję dekoracyjną mającą ułatwić pełnienie innych ról.

3. Negacja roli. Polega na wyraźnym odrzuceniu roli pełnionej przez siebie, do której pełnienia jesteśmy zobowiązani.

4. Kreacja roli. Rola, której dotychczas nie było.

Techniki kształtowania postaw. Sztuka nawiązywania i kształtowania pozytywnych kontaktów interpersonalnych - wpływa to na to, jak jesteśmy postrzegani.

Techniki INGRACJACJI - przypodobania się:

1. Konformizm - Stan, postawa zgodne z obowiązującymi normami, wzorami, w procesie zmiany zachowania się lub poglądów. Technika ta jest skuteczna, gdy w punkcie wyjścia występuje duża zbieżność poglądów i oczekiwań obu partnerów czy grup.

2. Podnoszenie wartości osoby, z którą wchodzimy w bezpośrednia komunikację społeczną. W codziennych doświadczeniach i ocenach określana jest mianem „podlizywania się”. Jej skuteczność zwiększa się, gdy: pozytywne oceny przedstawiamy tak, jakoby pochodziły od szerszej społeczności; podkreślamy te cechy, które on bardzo ceni; dokonujemy dywersyfikacji ocen formułowanych pod adresem różnych cech i właściwości partnera; przyrównujemy partnera do osób powszechnie cenionych.

3. Autoprezentacja. Prezentacja samego siebie. Może być pozytywna i negatywna. Gotowość do posługiwania się technikami ingracjacjalnymi zależy od samooceny osoby działającej. Osoby o wysokiej i średniej samoocenie wykazują większą skłonność do stosowania tych technik niż osoby o niskiej samoocenie. Osoby o wysokiej samoocenie częściej stosują autoprezentację pozytywną. Osoby o niskiej samoocenie sięgają do autodeprecjacji.

WYBRANE PSYCHOLOICZNE KONCEPCJE CZLOWIEKA

30.10.2010 r.

Na podstawi dorobku naukowego socjologów można wyróżnić cztery psychologiczne koncepcji człowieka:

1. Behawiorystyczną

2. Psychodynamiczną

3. Poznawczą

4. Humanistyczną

Koncepcje te składają się z dwóch ogólnych twierdzeń - jedne mające charakter opisowy, odnoszą się do sposobu funkcjonowania człowieka i do praw regulujących przebieg procesu myślowego; drugie - to twierdzenie projektujące, czyli próba poszukiwania odpowiedzi na pytania dotyczące możliwości i sposobu zmiany człowieka. Twierdzenia te są dotychczas podstawa technik pedagogii, które są wbudowane w proces socjalizacji, które umożliwiają kształtowanie potrzeb motywacji i systemów wartości człowieka.

Ad. 1 Koncepcja behawiorystyczna

Powstała na przełomie XIX i XX w. (James Watson). Zakłada ona, że podstawy człowieka, oczekiwania, motywacje są wynikiem odziedziczonych od naszych przodków genetycznych cech, ale także są wynikiem pewnego wyposażenia, które otrzymujemy poprzez życie społeczne, działanie środowiska zewnętrznego. Koncepcja behawiorystyczna budzi szereg zastrzeżeń. Jej twórcy odrzucają koncepcję człowieka aktywnego, autonomicznego, działającego pod wpływem procesów psychicznych. Behawioryści twierdzą, że psychologia, tak jak fizyka i inne nauki powinna być nauką obiektywną, analizująca relacje miedzy zjawiskami obserwowanymi. Celem tej koncepcji zwaną także technologią zachowana nie sa znamiona stanów psychicznych jednostki, lecz modyfikacja tych reakcji, które są obserwowane i mierzalne.
Wkład behawioryzmu w rozwój nauki o człowieku - przyczynili się do obalenia mitu o całkowitej autonomiczności człowieka niezależnego od uwarunkowań środowiskowych; dowiedli, że niewielkie ma znaczenie ma kara; nie udzielili odpowiedzi na pytanie, jak kształtuje się osobowość człowieka bez manipulacji i indoktrynacji.

Ad. 2 Koncepcja psychodynamiczna

Koncepcja przeciwna do behawiorystycznej. Twórcami są E. Fromm i R. May. Zakładali, że nasze zachowanie uwarunkowane jest poprzez wewnętrzne siły motywacyjne, w obrębie których zachodzi konflikt. Uważali, że psychologia powinna się skoncentrować na wewnętrznych zachowaniach człowieka. Osobowość, zdaniem Fromma, to całość wrodzonych i nabytych właściwości psychicznych, które są dla jednostki charakterystyczne i czynią nią niepowtarzalną. Podstawowe twierdzenie tej koncepcji dotyczy nieświadomego charakteru wewnętrznych sił motywacyjnych człowieka (nie zdajemy sobie sprawy, dlaczego zachowujemy się tak, a nie inaczej). Odmianą tej koncepcji jest psychoanaliza społeczna Z. Freuda. Wedle tej koncepcji najważniejsze są potrzeby człowieka - potrzeba doświadczania, poczucia tożsamości i integracji osobowości. Zadaniem psychoanalityka jest modyfikacja osobowości, w której akcent kładziony jest na kształtowanie świadomości człowieka. W sytuacjach konfliktowych uruchamiane są mechanizmy obronne, które stanowią metodę radzenia sobie z konfliktami motywacyjnymi i interpersonalnymi. Tymi mechanizmami obronnymi są represja, projekcja i przeniesienie.

Represja - mechanizm usuwania ze świadomości myśli, które wywołują lęk lub poczucie winy.

Projekcja - najbardziej powszechny mechanizm obronny, który zmniejsza poziom lęku i wpływa na wzrost samooceny.

Przeniesienie (substytucja) - proces zastępowania przez jednostkę celów, których nie można osiągnąć przez cele łatwiejsze do osiągnięcia.

Ad. 3 Koncepcja poznawcza

Założenie teorii poznawczej zakłada, że jednostka poprzez informacje płynące ze środowiska i uprzednio zakodowane w pamięci staje się samodzielnym podmiotem aktywnie nastawionym do rzeczywistości, w tym do własnej osobowości.

Dysonans poznawczy. L. Festinger - twórca koncepcji dysonansu poznawczego. Negatywny stan napięcia, jakiego doświadcza człowiek w sytuacji niezgodności między jego przekonaniami na jakiś temat, a informacjami do niego docierającymi na ten temat.

Wstępują trzy sposoby redukcji dysonansu poznawczego: blokowanie, deformowanie informacji i zmiana treści oczekiwań.

Wyróżnia się następujące kategorie ludzi ze względu na posiadane przez nich dominującej cechy w hierarchii wartości:

- wartości dionizyjskie - konsumpcja, uciechy, luksus;

- wartości heraklesowe - (odmienne) dążenie do dominacji w wymiarze władzy, sławy i uznania.

- wartości prometejskie - troska o dobro innych, prospołeczne, walka ze złem, poświęcenie się dla idei;

- wartości appolińskie - aktywność twórcza w dziedzinie sztuki i nauki, chęci poznawania świata;

- wartości sokratyczne - najwyższym dobrem dla człowieka jest poznanie i zrozumienie samego siebie.

W tej koncepcji podstawowymi twierdzeniami są: zdolność jednostki do wartościowania, oceny, obserwacji, konsekwencje tego wartościowania.

Ad. 4 Koncepcja humanistyczna

Powstała w latach 60 XX wieku. Twórca teorii motywacji jest A. Maslow. Istnieje pięć podstawowych założeń tej koncepcji:

1. Człowiek stanowi niepowtarzalną całość. Każde zakłócenie między jednostką, a otoczeniem powoduje, że człowiek przestaje być niezależny i niezadowolony.

2. Podstawą właściwości natury ludzkiej jest stały rozwój stymulowany czynnikami zewnętrznymi.

3. Głównym źródłem motywacji sił napędowych ludzkiego działania i rozwoju jest dążenie człowieka do samorealizacji. Samorealizacja stanowi podstawową tendencję natury ludzkiej.

4. Człowiek z natury jest dobry, stąd jego dążenie jest również pozytywne.

5. Zachowania człowieka warunkowane są przez aktualne wydarzenia, zjawiska i procesy.

Hierarchia potrzeb człowieka według Maslowa:

1. Fizjologiczne - powietrze, jedzenie, woda.

2. Bezpieczeństwa - porządku, braku lęku lub zagrożenia.

3. Społeczne - miłości, uczucia, kontaktu z innymi.

4. Uznania - osiągnięć, szacunku, uznania.

5. Samorealizacji - rozwoju i poczucia spełnienia.

Dwie pierwsze to potrzeby podstawowe, kolejne to potrzeby wyższego rzędu.

PROCES SOCJALIZACJI

1. Socjalizacja pierwotna. Dotyczy okresu dzieciństwa. W tym procesie jednostka nabiera umiejętności kontrolowania popędów i potrzeb, uczy się pełnienia różnych ról, kształtuje swoje sposoby odczuwania i wyrażania emocji, zdobywania umiejętności wykonując różne czynności, uwewnętrznia normy Socjalizacja pierwotna oparta jest na następujących mechanizmach:
   - mechanizm uczenia się - system kar i nagród;
   - mechanizm naśladownictwa - naśladowanie innych;
   - mechanizm identyfikacji - utożsamiania się (upodobnienie do innych);
   - mechanizm internalizacji - uwewnętrznianie podstawowych wartości i norm.

2. Socjalizacja wtórna kończy się z chwilą wykształcenia poczucia tożsamości, utrwalenia uogólnionego innego, czyli z chwilą wykształcenia ogólnospołecznych norm, wartości i wzorców zachowań. Jednostka wkracza do socjalizacji wtórnej z pierwotnej, wtórna nigdy nie jest całkowita i nigdy się nie kończy. Dominującym mechanizmem socjalizacji wtórnej jest mechanizm uczenia się. W trakcie socjalizacji wtórnej jednostka musi opanować słownictwo, ukryte znaczenia (symbolikę) oraz schematy motywacyjne.

WIĘŹ SPOŁECZNA 13.11.2010 r.

Pojęcie „więzi społecznej” w Polsce rozpowszechnił Ludwik Krzywicki pod koniec XIX w. Pojęcie to określane jest również poprzez związek, integrację, złączenie, identyfikację.

Dwoisty charakter więzi wynika z:

- harmonii i więzów psychicznych, emocjonalnych o ładunku dodatnim;

- z tego, co ludzi dzieli i wywołuje konflikty.

Więź społeczna według Szczepańskiego to: „zorganizowany system stosunków instytucji, środków, kontroli społecznej skupiający jednostki, podgrupy i inne elementy składowe stanowiące całość zdolną do trwania i rozwoju”.

Można wydzielić trzy podstawowe stany czy sytuacje oznaczające więź (wg Rybickiego):

- więź naturalna - wynikająca z emocji, np. rodzina;

- więź zrzeszeniowa - jako intencjonalny związek, w którym stosunki są oparte na chęci przystąpienia;

- więź stanowiona - jako przymus, nacisk z zewnątrz, np. więzienie, ktoś decyduje o tym, że się tam znajdujemy.

Szerokie rozumienie więzi odnosi się do wszelkich zjawisk i procesów, zachodzących w grupach. Wąskie rozumienie więzi odnosi się do zespołu elementów koniecznych do powstania i istnienia grupy.

Do XIX w. uważano, że podstawową tworzenia się społeczeństwa jest organizacja państwowa i kościelna. Później uznano, że o spójności wewnętrznej zbiorowości decydują przede wszystkim procesy spontaniczne, stanowiące również podstawę tworzenia się organizacji państwowych i religijnych.

PROCES TWORZENIA WIĘZI SPOŁECZNEJ:

1. Styczność przestrzenna - miedzy jednostkami może mieć charakter bezpośredni i pośredni (np. poprzez środek masowego przekazu). Może przerodzić się w styczność i łączność psychiczną, gdy wystąpi zainteresowanie druga osobą.

2. Styczność społeczna - pewien układ złożony z co najmniej dwóch osób oraz pewnej wartości, która jest przedmiotem tej styczności oraz pewne czynności. Wyróżnia się kilka rodzajów styczności społecznej:
   - przelotne i trwałe;
   - publiczne i prywatne;
   - rzeczowe i osobiste;
   - pośrednie i bezpośrednie.

3. Interakcje, czyli wzajemne oddziaływania, są systematycznym trwałym wykonywaniem działań skierowanych na wywołanie u partnera określonej reakcji, przy czym ta reakcja wywołuje nowe działania pierwszego osobnika.
   W analizie wzajemnych oddziaływań uwagę zwraca się na metody działań społecznych. Mogą to być metody negatywnego przymusu (nakazu i zakazu) i pozytywnego nakłonienia - perswazji, czyli przekonania.
   W procesie interakcji ważną rolę odgrywają wzory działań społecznych, które mają charakter kulturowy.

4. Stosunki społeczne - to kolejny element więzi społecznej. Stosunki społeczne to pewien układ zawierający: 2 partnerów (jednostki i grupy); jakiś łącznik, czyli przedmiot, postawę, interes, który stanowi platformę tego stosunku; układ powinności i obowiązków, które partnerzy winni wobec siebie wykonywać, stąd można mówić o stosunkach koleżeńskich, politycznych, gospodarczych itp.

5. Instytucje społeczne - są ważnym elementem procesu kształtowania się więzi społecznej. Są określonymi sposobami utrwalenia zasad, wedle której przebiegają stosunki społeczne.
   Pojęcie „instytucji społecznej” w analizie więzi to cos innego niż w potocznym języku. Wymienia się cztery znaczenia instytucji społecznej: jako zespół ludzi powołany do realizowania zadań; jako zespół czynności wykonywanych przez niektórych w imieniu grupy (np. parlamentarzyści); jako dobra materialne i środki działania (budżet, komputery); jako istotne role społeczne niektórych członków grupy (rola starosty). W każdej zbiorowości funkcjonuje wiele instytucji.
   Klasyfikacja instytucji społecznych - podział ogólny:
   - I. formalna - zbiorowość zorganizowana i funkcjonująca według reguł, te określone organizacją zostały utworzone do realizacji ściśle określonych celów, np. I. totalna - więzienie;
   - I. nieformalna - której funkcjonowanie nie zostało ujęte w żadnych sformalizowanych przepisach (banda chłopaków, mafia);
   - I. klasyfikowane - wg funkcji pełnionych w zbiorowościach, to: ekonomiczna, polityczna, wychowawcza.

6. Kontrola społeczna. Instytucje pełnią funkcję kontroli społecznej nad swoimi członkami. Kontrola społeczna jest tym elementem więzi społecznej, który powoduje, że przebieg życia społecznego jest w miarę uporządkowany, zaś jego uczestnicy mogą przewidywać określone zachowanie.
   Pojęcie KS ma inne znaczenie niż potoczne „sprawdzanie”. Odnosi się do procesów i sytuacji kierowania, nadzoru, regulowania itp. W skład KS wchodzą: wzory zachowań, mechanizmy przekazywania ich jednostce, normy, wartości, określone nakazy i zakazy, a ujęte w takie instytucje, jak moralność, prawo, religia.
   Rodzaje mechanizmów KS:
   - mechanizmy psychospołeczne - kontrola ma charakter wewnętrzny, oznacza przymus moralny;
   - mechanizmy materialno-społeczne - kontrola ma charakter zewnętrzny, oznacza stosowanie przymusu przez instytucje.
   Specjalny rodzaj mechanizmów kontroli:
   - zwyczaje - sposoby zachowań, które nie wywołują negatywnych reakcji otoczenia społecznego, oparte na tradycji;
   - obyczaje - ustalone sposoby zachowania, z którymi grupa wiąże pewne oceny moralne i naruszenie których wywołuje sankcje negatywne. Ich nieprzestrzeganie wywołuje reakcje ze strony grupy, które określa się mianem sankcji społecznych.
   Sankcje społeczne - reakcje grupy na zachowania jej członków w sytuacjach społecznych *:
   Występują różne klasyfikacje sankcji:
   - pozytywne (nagrody), negatywne (kary);
   - formalne (pochodzące od instytucji formalnych) i nieformalne (reakcja opinii publicznej, kolegów);
   - ze względu na kryterium treści wyróżniamy, np.: etyczne (odnoszące się do zachowań moralnych lub nie), prawne (przewidziane przez przepisy prawne), religijne.

7. Organizacja społeczna - ostatni element dopełniający proces tworzenia się więzi społecznej. OS dowolnej zbiorowości - to układ wzorów kontroli, który zapewnia współżycie członków zbiorowości, przystosowuje ich dążenia oraz działania w procesie zaspakajania potrzeb i rozwiązuje problemy i konflikty wynikające w toku współżycia.
   Organizacja występuje w instytucjach formalnych u nieformalnych.

WYKŁADY 27.11.2010 R. - DALSZY CIĄG WIĘZI SPOŁECZNEJ

Kryteria różnicowania więzi społecznej:

1. Kryterium styczności społecznej: Decyduje o tym, że w jednych zbiorowościach mamy do czynienia z przewagą więzi typu osobistego, a w innych z przewagą więzi o charakterze rzeczowym, publicznym lub innym.

2. Kryterium wzajemnych związków zależności między jednostką, a zbiorowością. Gdy jednostka w całości identyfikuje się ze swoją zbiorowością mówimy o więzi całkowitej. Gdy więzi obejmują tylko niektóre aspekty i rodzaje, mówimy o więzi częściowej.

3. Kryterium stopnia sformalizowania: powstaje więź formalna, gdy łączy ona dwóch wspólników, zaś więź nieformalna, oparta na tzw. związkach emocjonalnych, np. małżeńska.

4. Kryterium trwałości więzi społecznej: Długotrwałość więzi np. między matką i dzieckiem i krótkotrwałe więzi np. kibiców na meczu.

Typologia więzi społecznej E. Durkheima. ED (1858-1917) francuski socjolog. Główne jego dzieło było poświęcone analizie źródeł i zasad funkcjonowania solidarności społecznej. Wyróżniał dwa typy więzi społecznej: solidarność mechaniczną i solidarność organiczną. Więź mechaniczna oparta jest na podobieństwie sytuacji, odnosi się do wspólnot, w których występuje jednolity system wierzeń i uczuć i nie ma podziałów pracy. Więź organiczna jest przeciwieństwem ww. i wynika z podziału pracy, więź pomiędzy jednostkami i grupami jest podtrzymywana poprzez pełnione role społeczne. Zróżnicowanie ról społecznych powoduje, że w współczesnych społeczeństwach solidarność organiczna zawiera wiele przesłanek do pojawienia się anomii społecznej, swoistej postaci dezintegracji społecznej, wywołanej zagubieniem się jednostki w świecie wartości i norm społecznych.
ED odniósł się do samobójstw. Samobójstwo ma być wynikiem rozpadu struktury wewnętrznej grupy. Samobójstwo nie ma charakteru indywidualnego, lecz jest faktem społecznym. Samobójstwo wynika ze stanu grupy społecznej, w której uczestniczy jednostka, jest aktem wymuszonym na jednostce przez ową grupę. ED wyróżnił trzy typy samobójstw:

1. Egoistyczne - wywołane zbyt słabą więzią między jednostką a grupą społeczną.

2. Altruistyczne - spowodowane zbyt silnym związkiem pomierzy jednostką a grupą społeczną.

3. Anomiczne - wynikające z wolności powstałych ze zmian o charakterze gospodarczym, ustrojowym, np. Polska po 89 r.; nieumiejętność przystosowania się do nowej rzeczywistości.

Typologia F. Tonnlesa - niemieckiego socjologa. FT w swojej rozprawie pod tytułem „Gemeischaft und Gesellschaft” przedstawił typologię grup społecznych:

1. Wspólnoty (Gemeinschaft) - grupy wspólnotowe.

2. Społeczeństwa (Gesellschaft) - grupy umowne.

Uważał, że u źródeł powstania grupy społecznej tkwi wola jednostek. Grupy społeczne istnieją, gdyż ludzie chcą łączyć się z innymi i wchodzić z nimi w zależność.

Wyróżniał dwa rodzaje woli:

1. Wola organiczna - spontaniczna, irracjonalna, kierująca się motywami emocjonalnymi. Łączy się ona z powstawaniem grup wspólnotowych, typu rodzina, sąsiedzi i jest oparta na stosunkach pokrewieństwa, przyjaźni, sąsiedztwa.

2. Wola refleksyjna - arbitralna, racjonalna, w pełni świadoma. Łączy się ona z grupami umownymi typ[u spółki, fundacje i oparta jest na porozumieniu między jednostkami dla realizacji określonych celów.

Te dwa rodzaje woli tkwią u źródeł więzi, czyli zależności i stosunków oraz powstałych na ich podstawie grup społecznych. Pierwszemu rodzajowi woli odpowiadają stosunki naturalne, a drugiemu stosunki umowne, kontraktowe.

ZAUFANIE I KAPITAŁ SPOŁECZNY

Więź społeczna jest łączona z pojęciem zaufania i kapitałem społecznym, które wpływają na ład społeczny.

Zaufanie społeczne to uogólnione zaufanie innym ludziom. Zaufanie to dotyczy trzech sfer rzeczywistości: jest właściwością relacji między ludźmi, stanowi podstawę współpracy miedzy ludźmi i jest normą kulturową. Zaufanie jako podstawa współpracy miedzy ludźmi stanowi kluczowy element koncepcji kapitału społecznego. Zaufanie jako norma kulturowa jest jej jednym z elementów, tworząc kulturę zaufania. Jej przeciwieństwem jest kultura nieufności, cynizmu. Zaufanie społeczne wobec osób jest określane najczęściej jako zaufanie poziome.

Zaufanie społeczne wobec władzy po litycznej i instytucji publicznych określane jest jako zaufanie pionowe. Ten podział zaufania rozpatrywany jest ze względu na swe źródła, czyli oczekiwania o charakterze moralnym i racjonalnym.

Zaufanie moralne odnosi się raczej do zaufania poziomego, zaś zaufanie racjonalne do zaufania pionowego - instytucjonalnego.

Podstawowe funkcje zaufania społecznego:

1. Funkcja stabilizująca i legitymizująca systemy demokratyczne.

2. Funkcja wspomagająca - wykształcenie się społeczeństwa obywatelskiego.

3. Funkcja pragmatyczna - zmniejszająca koszty alienacji politycznej.

4. Funkcja tworzenia kapitału społecznego - jednego z trzech form kapitału - zasobami materialnymi i ludzkimi.

Wysoki poziom zaufania społecznego ma istotne znaczenie dla ugruntowania wartości demokratycznych, stabilizuje i utrwala systemy demokratyczne.

Zaufanie społeczne zmniejsza koszty ekonomiczne podejmowanych działań. Niezdolność społeczeństw do stworzenia warunków obniżających koszty transakcji stanowi źródło niedorozwoju niektórych krajów Trzeciego Świata.

Poziom zaufania społecznego w państwach określany jest przy pomocy współczynnika zaufania, czyli odsetka osób uważających, że „większości ludzi można ufać”. W badaniach 60 krajów świata stwierdzono znaczne różnice w poziomie zaufania społecznego. Podstawowe czynniki wpływające na poziom zaufania społecznego, to np. czynniki statusowe (wykształcenie, dochody), czynniki relacyjne (przynależność do grup nieformalnych, organizacji), czynniki środowiskowe (więź ze środowiskiem), czynniki instytucjonalne (ocena danej instytucji), czynniki psychospołeczne (poziom satysfakcji) i czynniki kulturowe (poziom akceptacji norm). W Polsce oraz w innych krajach bloku wschodniego charakter więzi społecznych był określony przez rozdzielenie sfer życia - prywatnej i publicznej. System ten przyczynił się do powstania nieformalnego kapitału społecznego i wpłynął negatywnie na zaufanie do instytucji, władzy, czyli na zaufanie pionowe.

ROZPAD WIĘZI SPOŁECZNEJ, ANOMIA

Z rozpadem więzi społecznej mamy do czynienia, gdy pojawia się w określonym społeczeństwie niemożność podjęcia skutecznego działania, gdy proces dopasowania wzajemnych czynności zostaje przerwany, zaniechany lub przekształcony. Ma to miejsce, gdy jednostki formułują odmienne definicje tej samej sytuacji. Proces rozpadu więzi społecznych zachodzący wskutek rozpadu norm społecznych to ANOMIA.

Za wskaźniki miary anomii uznaje się statystyczne miary, jak fluktuacja, przestępczość, bezrobocie itp. Psychologiczne pojęcie anomii jest jednym z aspektów alienacji człowieka. Alienacja, to uświadomiona cecha własnej osoby lub jej relacji ze światem. Alienacja odnosi się do przekonania jednostki o tym, iż jest wyobcowana ze społeczeństwa i kultury. Alienacja oznacza samotność, bezradność człowieka w otaczającym go świecie, bierność społeczną, nieprzystosowanie, itp.

Amerykański socjolog M. Seeman przedstawił koncepcję alienacji, w której wyraził 5 odrębnych rozumień: poczucie bezsilności, poczucie bezsensu, poczucie anomii, poczucie izolacji kulturowej i społecznej, poczucie samowyobcowania.

Źródeł poczucia alienacji upatruje się w zjawiskach społecznych w procesie rozpadu więzi społecznych. Alienacja jednostki może być efektem wadliwego przebiegu procesu socjalizacji, który generuje słabe poczcie własnego „ja” i wysoki poziom niepokoju jednostki.

Dezorganizacja społeczna ma dwie formy: społeczną i psychologiczną:

1. Dezorganizacja społeczna odnosi się do szerszych zbiorowości i może być opisywana przez wskazanie na takie przejawy, jak alkoholizm, narkomanię, przestępczość, lekomanię, prostytucję.

2. Dezorganizacja psychologiczna występuje poprzez odwołanie się do koncepcji poczucia alienacji.

Dezorganizacja stanowi rezultat takich zmian w systemie społecznym, które prowadzą do załamania się określonego porządku społecznego i moralnego. Załamanie tego porządku może dotyczyć ładu policentrycznego i ładu monocentrycznego. Proces transformacji ustroju w Polsce i innych krajach związany jest z rozpadem systemów wartości towarzyszących monocentrycznemu ładowi społecznemu. Był to proces przechodzenia od porządku monocentrycznego do porządku policentrycznego.

WYKLAD Z 11.12.2010

KULTURA I JEJ WPŁYW NA ŻYCIE SPOLECZNE

Pojęcie kultury. Od Starożytności do końca XVIII w. posługiwano się tym pojęciem jako wartościującym, mówiącym o tym, że kultura to uszlachetnianie lub wysubtelnienie wszystkich duchowych sfer człowieka. Dążono do podkreślenia różnic między tym, co wiąże się z biologicznych wyposażeniem.

Zaczęto rozumieć kulturę jako szczególny sposób życia, narzędzie przystosowania i uzupełnienie braków wyposażenia naturalnego człowieka w walce o byt. Kulturę rozumiano jako całość, która obejmuje wiedzę, wierzenia i sztukę, moralność, prawa i obyczaje oraz inne zdolności i nawyki nabyte przez ludzi jako członków społeczeństwa.

Przyjmuje się, że kultura jest wyuczona. Nawyki, postawy, motywacje do działania kształtują się przez nas ze zbiorowości w procesie społecznego funkcjonowania.

Kultura jest to całokształt materialnego i duchowego dorobku ludzkości, gromadzony, utrwalony i wzbogacony przez pokolenia.

Kultura materialna dotyczy realnych, konkretnych wytworów społeczeństwa.

Socjologowi koncentrują się na kulturze niematerialnej, duchowych wytworach społeczeństwa, przekazywanych przez pokolenia (wiedza, przekonania, wartości, normy, zwyczaje, obyczaje, język, tabu, symbole oraz gesty).

Można wyróżnić cztery mechanizmy wpływu kultury na życie społeczne:

1. Proces socjalizacji. Człowiek od pierwszej chwili życia znajduje się pod wpływem istniejących przedmiotów, poglądów, wierzeń i sposobów wychowywania. Kultura jest światem zastanym, do którego musi się wejść przez naukę.

2. Ustanowienie systemów, wartości i kryteriów je określających. Wartością nazywamy dowolny przedmiot materialny lub idealny, wyimaginowany, w stosunku do którego jednostki lub zbiorowość przyjmują postawę szacunku, przypisują mu ważną rolę w życiu. Wartości te są wyznacznikami postępowania jednostek i grup.

3. Ustalanie wzorów zachowania się, reagowania na określone sytuacje. Wzór kulturalny określa sposób zachowania uznany za normalny.

4. Ustalanie pewnych modeli, czyli „ideałów”. Model jest symbolicznym przedstawieniem, czy obrazem pożądanego stanu, rzecz, która w rzeczywistości nie występuje, a która służy do oceny zjawisk i stanów rzeczy zachodzących w rzeczywistości.

KULTURA MASOWA

Kultura masowa jest to proces homogenizacji kultury. Termin „kultura masowa” wprowadzony w 1944 r. przez Mac Donalda. Interesował się on treściami kultury, które dzięki nowym środkom przekazu (prasa, radio, TV) znajdowały się w obiegu masowym.

Kultura masowa jest to zjawisko przekazywania dużym masom odbiorców identycznych lub analogicznych treści, które są nadawane z nielicznych źródeł przekazu.

Rozwojowi kultury masowej sprzyjało: zurbanizowanie społeczeństwa - dominacja wielkich ośrodków przemysłowych, techniczne warunki rozwoju kultury masowej.

Symboliczne treści kultury są przekazywane przez liczne odbitki, np. za pomocą druku, kopii, reprodukcji, poprzez urządzenia odbiorcze - radio, telewizja, internet, itp.

Treści kultury masowej przygotowane przez nadawcę docierają do zróżnicowanych odbiorców pod względem intelektualnym i specyficznych gustów. Dlatego nadawcy chcąc osiągnąć taką treść i formę przekazu, która mogłaby ułatwić dotarcie do jak największej publiczności, muszą poszukiwać „wspólnego mianownika”.

Homogenizacja (ujednolicenie) treści kultury polega na pomieszaniu elementów różnego poziomu kultury (mniej i bardziej złożonej) i przekazywanie ich w jednolitej postaci, tak, jak gdyby były one równie cenne.

Istnieją trzy sposoby ujednolicenia kultury symbolicznej:

1. Ujednolicenie upraszczające - dokonywanie określonych przeróbek odnoszących się do oryginalnych dzieł sztuki, np. kieszonkowe wydanie utworów klasyki światowej.

2. Ujednolicenie immanentne - włączenie do określonego wytworu kultury symbolicznej (dzieła literackiego, muzycznego) elementów popularnych, zdolnych zainteresować szerszego odbiorcę, ujednolicenia dokonuje sam autor.

3. Ujednolicenie mechaniczne - prezentowanie przez mass media dzieł wyższego rzędu obok dzieł zupełnie płytkich, bez udzielenia wskazówek, co do ich znaczenia.

KULTURA MASOWA A PROPAGANDA

Kultura masowa, to kultura czasu wolnego, w którym chcemy odpocząć. Środki masowego przekazu są wykorzystywane po to, aby kształtować określone przez nadawcę postawy i zachowania jednostek i grup społecznych.

Każda propaganda, której celem jest kształtowanie pożądanej treści świadomości społecznej, posługuje się całym arsenałem środków, metod i technik.

Propaganda uprawniana przy pomocy środków masowego przekazu staje się swoistą formą sterowania świadomością i zachowaniem jednostek.

ROZWÓJ TECHNOLOGII INFORMATYCZNYCH

Procesy industrializacji i urbanizacji związane były z procesem społecznego podziału pracy i powstaniem nowych ról zawodowych. W ślad za tym pojawił się przekaz kulturowy za pomocą masowych środków komunikacji. Współczesne społeczeństwa określane są jako społeczeństwa masowe, w których nieliczna grupa władzy manipuluje w umiejętny sposób masami za pomocą propagandy i reklamy.

Drugi ważny proces, to zastępowanie regulacyjnej funkcji kultury przez konsumpcję. Masowe środki przekazu wykorzystywane są do kształtowania postawy i zachowania konsumenckie, np. przez reklamę.

Bezradność korzystania z dziedzictwa kulturowego przejawia się w przypadkowym sąsiedztwie rzeczy wartościowych i nic nie wartych. Odbiorcy kultury masowej żyją w dwóch rzeczywistościach: tej empirycznej doświadczonej i tej wykreowanej przez media, co powoduje pomyłki. Rolą instytucji edukacyjnych jest m. in. wskazanie jednostce, gdzie przebiegają granice tych rzeczywistości.

Rozwój technologii informatycznych przyczynił się do zmiany w logice środków masowego komunikowania, ponieważ pojawiły się tzw. media adresowane - środki przekazu kierujące komunikaty do określonych grup (sprzężenie telewizji z łącznością za pomocą komputera).

- Połączenie technologii komputerowej z zaawansowanymi systemami telekomunikacyjnymi.

- Środki techniczne.

KULTURA ORGANIZACYJNA

Termin „kultura organizacyjna” pojawił się w 1979 r., wcześniej posługiwano się się bliskoznacznymi, np. kultura firmy, klimat organizacyjny. Przebieg skomplikowanych procesów gospodarczych i politycznych jest głęboko zakorzeniony w treści w treści danej kultury.

W każdej organizacji istnieje kultura unikatowa i służy ona do tworzenia pożądanych zachowań organizacyjnych jednostek oraz grup społecznych.

Kultura organizacyjna to zbiór norm społecznych, systemów wartości, które poprzez przyswojenie lub poprzez uruchomienie innych mechanizmów kontroli społecznej są stymulatorami zachowań danej organizacji, ważnych z punktu widzenia realizacji przyjętych celów.

Podstawowe elementy kultury organizacyjnej to:

- symbole (słowa, gesty),

- mity (przekonania, opinie),

- rytuały (zespół czynności, np. sposób witania się),

- wartości (szczególne rodzime przekonania, które określają sposób zachowania się),

- normy (praktyczna realizacja przyjętych wartości - co wolno, a co nie).

Ponadto elementami kultury organizacji są założenia, język i postawy. Podstawowym założeniem koncepcji kultury organizacyjnej jest teza, że kultura danej organizacji odzwierciedla dominujące w danym społeczeństwie wartości i normy postępowania wpływające na pracę.

ZBIOROWOŚĆ SPOŁECZNA 08.01.2011 r.

Potocznie mamy na myśli rozumienie społeczeństwa, w którym między jego członkami zachodzą związki i zależności. Społeczeństwem możemy nazwać te wszystkie formy życia zbiorowego, współwystępujące, krzyżujące się ze sobą, uzupełniające, które posiadają określoną zasadę odrębności kulturowej i strukturyzacji.

Zbiór społeczny - Ogół ludzi posiadających jakąś cechę wspólną, która może być wyróżniona przez obserwatora z zewnątrz.

Kategorie społeczne - Zbiory tworzone w sensie statystycznym, a mające znaczenie dla przebiegu życia społecznego, np. wiek, płeć.

Zbiorowości społeczne - Określone dowolne skupienie ludzi, między którymi utworzyła się i występuje więź społeczna. Wszystkie inne, które nie spełniają tego warunku (między nimi nie występują więzi społeczne) są określone mianem zbiorów społecznych.

Rodzaje zbiorowości społecznej:

1. Pary i dwójki - Skupiają osoby różnej lub tej samej płci, które są połączone więzią stosunków, np. przyjaźni, pokrewieństwa.

2. Kręgi społeczne - Złożone z niewielkiej liczby osób, a członkostwo w kręgu jest płynne i pozostaje na marginesie innych celów.

3. Grupy społeczne - Skupia co najmniej 3 osoby (wedle innych źródeł może i 2), powiązane systemem stosunków uregulowanych przez instytucje, posiadające wspólne wartości i oddzielone od innej zbiorowości zasadą odrębności, prowadzące do wytworzenia się wśród członków poczucia przynależności wyrażone słowem „my”.

4. Społeczności lub wspólnoty - Zbiorowości lokalne, w ramach których członkowie mogą zaspakajać swoje potrzeby kulturalne lub inne.

5. Zbiorowości oparte na podobieństwie zachowań - Między ich członkami wytwarzają się silne związki emocjonalne, np. publiczność, tłum.

6. Zbiorowości oparte na wspólnej kulturze - Podstawą ich wyróżniania się jest język, gwara lub szerszy kompleks kulturowy.

Rola i znaczenie grup społecznych

Podstawowe cechy, które charakteryzują grupę społeczną:

1. Zbiorowość względnie stała.

2. Zbiorowość zorganizowana i ustrukturalizowana.

3. Zachodzą w niej względnie trwałe stosunki i interakcje.

4. Składa się z wybranej i ograniczonej liczby członków.

Funkcjonowanie grupy regulowane jest przez instytucje formalne i nieformalne wspólnymi wartościami grupy, np. idee wyrażające cele i ideały grupy, symbole (hasła) i przedmioty materialne. To, co różni grupę od innych zbiorowości, to poczucie odrębności oraz zasada członkostwa. Grupa określa swoim członkom wzór fizyczny, wzór moralny oraz funkcje. Funkcje wynikają z wewnętrznej strukturyzacji grupy, polegającej na ułożeniu i przyporządkowaniu sobie jej członków, instytucji, podgrup. Pozycja, jaka zajmuje członek w grupie oraz prestiż związany jest z tą pozycją określają status jednostki w grupie. Przynależność jednostki do grupy wynika z faktu członkostwa. Można mówić o przynależności obiektywnej i subiektywnej.

Rodzaj grup społecznych:

1. Grupy małe i duże - wydzielone ze względu kryterium strukturalnego, choć nie można jednoznacznie określić, kiedy zaczyna się grupa duża, a kiedy mała.
   Małe grupy posiadają prostą strukturę, składają się z niewielkiej liczby osób i nie posiada podgrup. Stosunki społeczne w niej są zawsze bezpośrednie, np. rodzina. Duże grupy mają złożoną strukturę, duża liczbę członków, jej członkowie często nie kontaktują się ze sobą bezpośrednio (państwo, partia, świat).

2. Grupy pierwotne i wtórne - wydzielone ze względu na kryterium więzi łączących ich członków.
   Grupy pierwotne mają więź budowaną na stycznościach osobistych, prywatnych, bezpośrednich, na związkach emocjonalnych. Odgrywają podstawową rolę w procesie socjalizacji - rodzina, sąsiedzi. W ich obrębie realizowane są wszystkie psychiczne emocjonalne potrzeby jednostki. Zaspakajają potrzeby bezpieczeństwa, przynależności i miłości.
   Grupy wtórne - więź wynika ze ściśle określonego celu przyjętego do realizacji, który ma postać interesu politycznego, ekonomicznego, kulturalnego. Grupa pierwotna może się przekształcić we wtórną, jeśli zanikną więzi emocjonalne, a w ich miejsce wchodzą więzi interesu.

3. Grupy formalne i nieformalne wyróżnione na podstawie występowania instytucji i kontroli społecznej sformalizowanego i nieformalnego.
   Grupy formalne są oparte na sformalizowanej organizacji określonej prawem, które reguluje działania swych członków. Uwaga każda grupa wtórna jest formalna.
   Grupy nieformalne - zazwyczaj małe, zaspakajają podstawowe potrzeby i dążenia jednostek. W tych grupach jednostka uczy się sposobów zachowań, kształtuje swoje postawy, aspiracje życiowe i swoją osobowość.

4. Grupy celowe wyróżniane ze względu na kryterium celu. Zostały zorganizowane planowo dla realizacji jednego celu lub jednej grupy celów i w których istnieje więź sformalizowana i więź rzeczowa. Każda grupa celowa posiada rozbudowany system instytucji sformalizowanych i urządzeń zapewniających współpracę ludziom. Ten sformalizowany system organizacji określany jest mianem biurokracji (biurokracja - to sposób zarządzania i kierowania ludźmi, służy do osiągania celów).

Normy grupowe

Powstają w wyniku interakcji między członkami grupy. Norma grupowa oznacza zasadę określającą, w jaki sposób powinien zachować się (lub nie) członek danej grupy, pełniący w niej określoną rolę i zajmujący określoną pozycję. Normy grupowe obowiązują wszystkich członków grupy i pełnią dwie podstawowe funkcje: przyczyniają się do osiągnięcia celów grupy i zapewniają trwanie grupy w sytuacji wymiany jej członków. Istnieje wiele systemów norm, m. in. wyróżnia się:

1. System norm rodzinnych reguluje zachowania członków w rodzinie.

2. System norm religijnych przyczynia się do utrwalania tożsamości grupy, a także odgradzania tej grupy od innych grup wyznających odmienną religię.

3. System norm państwowych - nie zawsze przybiera postać ustaw, rozporządzeń, czy dekretów, ale może to być np. porozumienie między koalicjantami.

Konformizm

Proces lub stan. Jako stan to zgodność lub zbieżność istniejących pomiędzy członkami grupy dotycząca norm, postaw i zachowań. Jako proces to zmienna zachowania lub zmiana poglądów (opinii) danej osoby, spowodowana naciskiem ze strony innej osoby lub grupy osób.

Czynniki wpływające na zwiększenie lub zmniejszenie liczby konformistycznych postaw jednostek w grupie:

1. Cechy i skład grup wywierającej nacisk. Bardzo ważną cechą jest jednomyślność grupy wywierającej nacisk na jednostkę i wielkość grupy. Im większa jest grupa wywierająca nacisk, tym większy jest stopień konformizmu rozumiany jako uleganie naciskowi grupy.

2. Cechy zadania lub sprawy, których dotyczy nacisk. Im mniej jasne jest zadanie lub sprawa tym nacisk na jednostkę jest bardziej skuteczny. Im trudność sprawy większa, tym większa jest tendencja do szukania wskazówek i zdań innych osób.

3. Cechy osób, na które wywierany jest wpływ. Wiele cech osobowości sprzyja wzrostowi efektywności oddziaływań grupy na jednostkę:
   - płeć - kobiety wykazują wyższy stopień ulegania;
   - inteligencja - osoby o twórczym sposobie myślenia wykazują mniejsza podatność na wpływ grupy;
   - wiara we własne siły - wysoka samoocena obniża efektywność wpływów konformistycznych;
   - przekonanie o własnych kompetencjach.

Style kierowania grupami

1. Autokratyczny - Kierownik sam określa, jakie będą cele grupy i jakie czynności. Członkowie nie biorą udziału w podejmowaniu decyzji. Polecenia występują w postaci rozkazów i poleceń. Kierownik nie bierze udziału w wykonywaniu pracy, zadań. Przy ocenie często sięga po kary, rzadziej po nagrody.

2. Demokratyczny - Kierownik w sposób wyraźny zachęca członków grupy do podejmowania decyzji związanych z realizacją celów. W przypadku trudności kierownik proponuje alternatywne formy rozwiązania trudności, a grupa decyduje o ich wyborze. Pochwały lub nagany dawane są w sposób obiektywny. Pracuje z grupą, ale sam nie wykonuje wielu czynności.

3. Liberalny - Kierownik pozostaje członkom grupy podejmowanie decyzji. Jego rola ogranicza się do minimum. Stara się unikać ocen pracy grupy.
   Według badań najlepszy i najbardziej efektywny jest system demokratyczny, ale w chwili zagrożenia, kryzysu efektywniejszym jest system autokratyczny

16

---