CHÓW ZWIERZĄT

Bydło domowe należy do rodziny pustożerców (Bovidae). Zaliczane jest do gatunku Bos Taurus. Za przodka tych zwierząt uznaje się Tura (Bos primigenius primigenius Bojanus). Typy budowy czaszki bydła: 1silny rozwój rogów Primigenius - bydło stepowe, azjatyckie, nizinne Europejskie, alpejskie, afrykańskie Iberyjsko-chemickie 2. mniejszy rozwój rogów Brachyceros - krótkorogie bydło Europy Środkowej i Wschodniej, bydło Europy Zachodniej, alpejskie bydło typu Brachyceros-longifrons, 3. brak występowania rogów Aceratos - grupa bezrogich ras bydła, typ budowy czaszki Aceratus, bydło krótkogłowe- Brachycephalus Rola środowiska w kształtowaniu ras, typów oraz cech użytkowych bydła Za optymalne środowisko uważa się takie, które umożliwia pełny rozwój wartości genetycznej organizmu. Klimat i żywienie Należy mieć na uwadze, zwiększające się w procesie hodowli zwierząt wydajności mleka i mięsa. Klimat wpływa przede wszystkim na kształtowanie się proporcji ciała zwierząt. Strefy chłodne- bydło większe o bardziej zwartej budowie tułowia z jednoczesną tzw. głębszą jego budową. Klimaty gorące- bardziej smuklejsza i drobna sylwetka zwierząt, bydło długonogie z pofałdowaną skórą zwiększającą powierzchnie ciała oraz duże uszy zwiększające powierzchnię chłodzącą. Żywienie- najważniejszy czynnik środowiskowy Oddziałuje na fizjologię organizmu (wpływa na produkcję mleka, zawartość składników odżywczych w produkowanych surowcach przede wszystkim poprzez rozwój przewodu pokarmowego), decyduje o cechach wzrostu i rozwoju bydła. Chów bydła polega na utrzymywaniu bydła dla produkcji mleka lub mięsa a często oba jednocześnie. Podstawowym celem chowu jest uzyskanie produkcji towarowej. W hodowli niezbędne jest prowadzenie dokumentacji hodowlanej, dokonywanie oceny użytkowości zwierząt, stosowanie inseminacji, ostrej selekcji i właściwego doboru par. Hodowla bydła wymaga stałego doskonalenia założeń genetycznych poprawiających użytkowość zwierząt, dzięki temu oprócz produktów podstawowych otrzymuje się wartościowy materiał hodowlany (jałówki, buhajki). Produkty: 1.zasadnicze, stanowiące główny cel chowu bydła: mleko, mięso; stanowią główne źródło białka zwierzęcego w żywieniu ludzi; 2.uboczne -obornik (nawóz) -skóra (przemysł garbarski) -rogi i racice (produkcja klejów) -podpuszczka (enzym do produkcji serów podpuszczkowych, np. tzw. serów żółtych) -Pokrój (eksterier)- zespół zewnętrznych cech budowy zwierzęcia (wygląd zwierzęcia) Ocena pokroju- zwierzę ogląda się w spoczynku i ruchu, zwracając uwagę na: 1/ typ użytkowy, 2/ szlachetność i harmonijność budowy ciała, 3/ prawidłowe powiązanie poszczególnych partii ciała, 4/ właściwe proporcje między nimi. W ocenie pokroju bierzemy pod uwagę głowę, szyję, kłąb, łopatkę, klatkę piersiową, grzbiet, lędźwie, brzuch, zad i kończyny. U ras mlecznych ocenia się szczegółowo budowę wymienia, ras mięsnych umięśnienie całego tułowia, głównie szyi, łopatek, grzbietu i zadu. Cechy produkcyjne Różnorodność ras bydła zmusza do poklasyfikowania zwierząt tego gatunku do grup użytkowych, tzw. typów użytkowych. Typem użytkowym (eksterier) określa się grupę cech zwierzęcia wyspecjalizowanych pod względem określonego kierunku produkcji, charakteryzujących zwierzę w budowie anatomicznej oraz jego fizjologii. 1.Typ mleczny 2.Typ mięsny 3.Typ dwustronnie użytkowy 4.Typ wszechstronny 5 WYKŁAD Rasy bydła należące do typu mlecznego: -rasa holsztyńsko-fryzyjska -rasa Jersey -rasa Anglen -rasa Ayrshire Rasy bydła należące do typu mięsnego: -rasa Shorthorn -rasa Charolaise -rasa Blonde d'aquitaine -rasa Piemontese -rasa Marchigiana -rasa Limousine -rasa Salers -rasa Hereford -rasa Belgijska biało-błękitna -rasa Simental -rasa Texas Longhorn Rasa bydła należące do typu dwukierunkowego: -Czerwona Polska -Nizinno czarno-biała -Czerwono-biała -Pinzgauer Rasy bydła należące do typu wszechstronnie użytkowego: -Gir -Nelore 6 WYKŁAD Płodność Celem hodowli jest przede wszystkim utrzymanie gatunków, wytworzonych nowych ras, linii, hybryd oraz tworzenie nowych, bardziej przydatnych pod względem użytkowości. W przypadku bydła płodność odgrywa szczególną rolę związaną: -z jego doskonaleniem- prowadzeniem procesu hodowlanego -ściśle połączoną z procesem produkcji mleka Płodność - zdolność wytwarzania komórek rozrodczych zwanych gametami oraz możliwość wydawania na świat potomstwa. W przypadku krów, za płodne uważa się te zwierzęta, które raz w roku wyda na świat zdrowe cielę- wycieli się. Dojrzałość płciowa- fizjologiczna - mierzona wiekiem zwierzęcia, które jest zdolne do produkcji komórek rozrodczych (komórek jajowych lub plemników). Wyznacza ją u samic pierwsza owulacja (6-10 miesięcy). U samców natomiast pierwsza kopulacja z wydaleniem nasienia (7-10 miesięcy).

Dojrzałość płciowa-hodowlana (somatyczna) - mierzona przydatnością zwierząt do rozpłodu i użytkowania produkcyjnego-towarowego. Jałówki osiągają ją w wieku około 15 miesięcy. Buhaje po ukończeniu procesu oceny osobniczej w wieku około 12-15 miesięcy. Użytkowanie rozpłodowe zaczyna się około 12-18 miesiąca u ras wcześnie dojrzewających i około 18-24 miesiąca w przypadku ras późno dojrzewających. (generalnie to ¾ lub 75 % masy ciała dorosłych zwierząt danej rasy) Okres rozrodczy - trwa od chwili uzyskania dojrzałości somatycznej do chwili ustania funkcji gonad (w praktyce od 7 miesiąca do około 20 roku życia). Okres międzyrujowy - jest to czas pomiędzy dwoma okresami rujowymi. Od chwili zakończenia rui do momentu pierwszych objawów kolejnej rui. Okres bezrujowy- czas braku aktywności płciowej samicy trwający dłużej niż jeden cykl rujowy. Na przebieg tego procesu maja wpływ cechy genetyczne i środowiskowe. Wynikiem ich działania są zmiany powodujące: częściową lub czasową (tzw. jałowość) lub stałą (tzw. bezpłodność) utratę zdolności do reprodukcji. Cykl/okres rujowy - wszystkie zmiany związane z rozrodczością zachodzącą w organizmie samicy pomiędzy dwoma kolejnymi owulacjami. Cykl rujowy pojawia się periodycznie w mniejszych lub większych odstępach czasowych co 21 dni. Zatem bydło można określić jako poliestryczne lub policykliczne. Kiedy można powiedzieć o wszczęciu i przebiegu procesu rujowego? -zmniejszenie pobierania paszy, czasowy spadek mleczności -uciskanie krowy w okolicy lędźwi powoduje że krowa wygina się w części grzbietowej -częste oddawanie moczu -zmiany w zachowaniu się krowy: zwierzęta są niespokojne, wzmożona ruchliwość, „dreptanie”, porykiwanie -zmiany w układzie rodnym: przekrwienie i obrzmienie sromu, w końcowej fazie obfity wyciek ze sromu śluzu -obskakiwanie innych krów, odruch tolerancji, szukanie kontaktu fizycznego z innymi krowami w stadzie -podwyższona ciepłota ciała o około 0,5 do 1 ^OC Najmniej korzystnym okresem do obserwacji krów wykrywania rui są godziny popołudniowe (między 12 a 18) Czynniki mogące mieć wpływ na brak występowania behawioralnych objawów rujowych: -niezbilansowanie dawki pokarmowej - szczególnie niedobór witamin A i E, oraz selenu -krowa jest już cielna -wysoka temperatura (32 ^OC i powyżej) -cysty i torbiele na jajnikach (snębica)- występują zazwyczaj w okresie 100 dni po wycieleniu -infekcje dróg rodnych -stres - wysoka produkcja, anemia, choroby metaboliczne i inwazyjne Po porodzie ruja pojawia się po około 4 tygodniach Ciążą rozwija się u bydła średnio 280 dni (276-286 dni) Wskaźniki charakteryzujące płodność u bydła Okres międzywycieleniowy = suma dni pomiędzy dwoma kolejnymi wcieleniami 365-375 dni = bardzo dobry 376-400 dni = dobre 401-440 dni = słaba powyżej 440 dni = niedostateczna Okres międzyciążowy = suma dni od wycielenia do kolejnego zapłodnienia; optymalny powinien wahać się od 60 do 90dni, zadowalający od 70 do 100 dni; Wskaźnik zapładnialności = procent zapłodnień po pierwszym zabiegu inseminacji powyżej 60% = bardzo dobry 50-60 % = dobry poniżej 50% = niedostateczny Wskaźnik niepowtarzalności = procentowy udział krów, które w przeciągu 60 dni po pierwszym unasiennieniu nie powtórzyły rui i nie zostały zgłoszone do ponownego krycia. ĆWICZENIA 4 Użytkowanie mleczne bydła Priorytetem użytkowania mlecznego bydła jest uzyskiwanie od krów wysokiej jakości mleka. Podstawą tej produkcji jest fizjologiczna zdolność wytwarzania mleka w gruczołach mlecznych mieszczących się w 4 ćwiartkach wymienia. Sekrecja- proces tworzenia i gromadzenia się w wymionach składników mleka. Sam proces fizjologiczny sekrecji mleka odbywa się bez udziału czynników zewnętrznych i opiera sie przede wszystkim na mechanizmie osmotycznego przenikania składników krwi do komórek mleko twórczych a następnie rozlewania się po wymieniu pod wpływem grawitacji. W ciągu doby proces produkcji się mleka uzależniony jest przede wszystkim od czynników żywieniowych oraz ciśnienia panującego w wymieniu. Sekrecja mleka jest mechanizmem ciągłym trwającym 24h. Ograniczeniem wydzielania gruczołowego jest ciśnienie wewnątrz wymienia, które nie może być większe od ciśnienia krwi obwodowej. Ważnym elementem w tym kontekście jest pojemność i struktura wymienia i jego prawidłowa budowa. Im wymię bardziej pojemne tym dłużej może trwać wytwarzanie mleka. Wydojowość- pozyskiwanie mleka, odbywa się podczas wydalania mleka. Jest to proces przede wszystkim natury neurohormonalnej (dlatego bardzo ważnym elementem doju są warunki jego prowadzenia oraz zabiegi przeddomowe). Czynniki wpływające na wszczęcie laktacji oraz mechanizm sekrecji mleka Laktacja- po urodzeniu cielęcia czas wydzielania mleka; czas od momentu wycielenia się jałówki bądź krowy do chwili rozpoczęcia „zasuszenia”. „Zasuszenie” przeprowadza się u bydła na około 6 do 8 tygodni przed spodziewanym wycieleniem i jest działaniem ograniczającym i wstrzymującym wydzielanie mleka. Proces ten ma przede wszystkim spowodować regeneracje tkanki gruczołowej wymienia i nagromadzeniu w wymieniu pewnej ilości tkanki tłuszczowej. Cykl produkcyjny: 305 dni laktacji i 60 dni zasuszenia. Mleko zaczyna być tworzone w gruczołowych komórkach mleko twórczych wymienia pod koniec trwania ciąży, tuż przed wycieleniem (jeden z objawów behawioru porodu). Jest to wynik uaktywniania się hormonów przedniego płata przysadki mózgowej: 1/ prolaktyny (hormonu laktogennego) 2/ mammogenu (tzw. hormonu mammotropowego) 3/ somatotropiny (hormonu wzrostu) Utrzymanie laktacji uwarunkowane jest także czynnością tarczycy i nadnerczy. Rodzaje laktacji: >TYP I - laktacja plaska >TYP II - laktacja stroma >TYP III - laktacja dwuwierzchołkowa Wskaźniki za pomocą których bada się jakość laktacji: 1/ współczynnik równomierności laktacji- stosunek łącznej wydajności mleka w drugim trymestrze laktacji (od 101 do 200 dnia) do ilości mleka uzyskanego za pierwsze 100 dni laktacji 2/ indeks stałości laktacji- stosunek wydajności mleka w określonym miesiącu laktacji do miesięcznej wydajności mleka poprzedzającej ten okres 3/ wskaźnik wytrwałości laktacyjnej- jest oceniany stosunkiem czasu, w jakim krowy po wycieleniu osiągają maksymalną wydajność (szczyt laktacyjny) do szybkości z jaką ta wydajność zostaje zahamowana; wyraża się ja procentowym spadkiem wydajności mleka w kolejnych miesiącach po szczycie laktacyjnym. Ocena wymienia Kształt i budowa wymienia ma bardzo duże znaczenie gdyż w bezpośredni sposób wpływają na ilość mleka, sprawność doju i odporność tego narządu na choroby. Kształt wymienia ma szczególne znaczenie dla prawidłowego przebiegu doju mechanicznego. Ocena wymienia obejmuje: 1.Proporcje tkanki gruczołowej (wydzielniczej) do tkanki łącznej i tłuszczowej- najlepiej jest to ocenić bezpośrednio przed dojem i po jego zakończeniu przez badanie palpacyjne (dotykowe). Wymię gruczołowe o dużym udziale tkanki gruczołowej (pożądane) przed dojem jest duże i ma silnie napiętą skórę, a po doju stają się małe i zwiotczałe. Wymię dzikie o przewadze tkanki łącznej (niepożądane) jest mało elastyczne, jest twarde i posiada mało elastyczną teksturę skóry, po wydojeniu jego wielkość zmienia się w niewielkim stopniu. 1.Kształt wymienia -wymię skrzynkowate (miskowe) - o najbardziej pożądanym kształcie -*szeroka podstawa, -*daleko wysunięte do przodu i do tyłu, -*głębokie -*o równomiernym rozwoju poszczególnych ćwiartek, -*symetrycznie rozstawione strzyki, -wymię kuliste- ma mniejszą podstawę i mniejszą pojemność oraz może wykazywać skłonność do obwisłości po kilku laktacjach; -wymię obwisłe- najmniej przydatne do doju mechanicznego, ma najczęściej nieprawidłowe rozstawienie strzyków -wymię piętrowe- słabiej wykształcone ćwiartki przednie niż tylnie, -wymię kozie- bardzo słabo wykształcone ćwiartki przednie, tylne natomiast są duże, nisko opuszczone i położone między podudziami; -W wymionach tego typu istnieje duża dysproporcja w ilości wydzielanego mleka przez przednią i tylną połowę, co jest bardzo niepożądane przy doju mechanicznym (pusto dój). -Skóra wymienia powinna być cienka z widoczną siecią naczyń krwionośnych oraz pokryta krótkim delikatnym i błyszczącym włosiem; -Zawieszenie wymienia- położenie w stosunku do kończyn tylnych i podbrzusza; -sromowo-brzuszne- najbardziej pożądane, o długiej podstawie, przy którym wymię wysunięte jest nieco poza kończyny tylne, a jednocześnie zachodzi daleko pod brzuch, -brzuszne- silnie wysunięte do przodu, -sromowe- prawie całe wymię jest cofnięte i znajduje się między podudziami (najmniej korzystne), 1..położenie wymienia- ze względu na wymogi doju mechanicznego nasada strzyków powinna znajdować się na wysokości stawu skokowego; odległość od nasady strzyków do stanowiska nie powinna być mniejsza ilość mleka wydojona z ćwiartek przednich Indeks wymienia(%)=------------------------------------------------------------- x 100 Ilość mleka wydojona z całego wymienia Optymalna wartość to zakres 45-50 % Mniej niż 34% i więcej niż 65%- długotrwałe pusto doje wykluczające dój mechaniczny 1.Kształt, wielkość i rozstawienie strzyków 2.Typy kształtów strzyków Powinny mieć kształt cylindryczny, długości 5-7 cm, średnicę 2-2,5 cm i powinny być ustawione pionowo. Strzyki przednie są nieco dłuższe i z reguły szerzej rozstawione, pożądane jest jednak aby były rozstawione w miarę równomiernie. Wady: nieprawidłowa długość, niewłaściwa średnica, nieodpowiedni kształt (butelkowaty, dzwonkowaty, stożkowaty). FCM (Fat corrected milk)- wydajność przeliczona na mleko zawierające 4% tłuszczu FCM= 0,4x rzeczywista wydajność mleka + 15x rzeczywista wydajność tłuszczu Współczynnik proporcjonalności określa ilość mleka jaką należy pobrać do próby z każdego kilograma, który wydojono podczas próbnego doju. W_p= (ilość mleka potrzebna do próby) : (ilość mleka z pierwszego doju x liczba dojów w ciągu doby) Pozyskiwanie mleka Prawidłowy dój obejmuje: 1/właściwe przygotowanie dojarza i sprzętu udojowego, 2/ staranne wykonanie zabiegów przedudojowych na wymieniu, 3/ odpowiednie przeprowadzenie doju właściwego, 4/ wykonanie zabiegów poudojowych na wymieniu, 5/ umycie i dezynfekcję sprzętu i aparatury udojowej, 6/ schłodzenie pozyskanego mleka, jego właściwe przechowywanie i transport. Czynności wstępne doju: -*przedzdajanie, -*oczyszczanie wymienia, -*dojenie oraz masaż i dodajanie końcowe, -*czynności higieniczne kończące proces dojenia Techniki wykonywania doju ręcznego: *osmykiwanie *kciukowanie *piąstkowanie Technika pozyskiwania mleka w dużym stopniu decyduje o stanie higienicznym mleka oraz wpływa na mleczność krów i zdrowotność ich wymion. Procesy fizjologiczne w przypadku doju, mają podłoże neuro-hormonalne i związane są między innymi z czasową działalnością oksytocyny (wpływającej na szybkość oddania mleka- długość trwania głównej fazy doju nie powinna przekraczać 5-7 minut). Postępowanie z mlekiem po doju Do czynności przygotowujących mleko do obrotu należą: >cedzenie - mleko pozyskane higienicznie nie wymaga cedzenia; jeśli jednak cedzenie będzie potrzebne to należy szczególnie dbać o czystość i higienę sprzętu i tkanin przeznaczonych do cedzenia; >chłodzenie - szybkie schłodzenie do +4 ^OC przy dłuższym przetrzymywaniu, do +8 ^OC przy krótkim; podczas chłodzenia należy umożliwić utlenianie się gazów z mleka; >przechowywanie - należy używać czystych, metalowych naczyń najlepiej specjalnych zbiorników na mleko; nie wolno mieszać mleka pochodzącego z różnych udojów; >transport - podczas przewożenia konwie powinny być szczelnie zamknięte i zabezpieczone przed mrozem lub promieniami słonecznymi. ĆWICZENIA 5 Naturalny mechanizm powstrzymujący rozwój bakterii w pierwszych godzinach po doju jest bakteriocidia, wynikająca z obecności w mleku: 1/ bakteriofagów, których wynikiem działania jest bakterioliza, 2/ lizozymowi- enzymowi powodującemu degradację ścian komórki patogenów; Właściwości te pozwalają na spowolnienie namnażania się bakterii i rozkładu składników mleka, a tym samym przedłużenie jego świeżości. Skuteczność tego procesu jest uzależniona od temperatury magazynowanego mleka. Metodą przedłużającą naturalne właściwości bakteriostatyczne i bakteriobójcze mleka jest jak najszybsze schłodzenie do około 5 ^OC. Im dłuższe magazynowanie tym niższa temperatura. Istotny wpływ na zawartość składników mleka ma zdrowotność gruczołu mlekowego. Najczęściej występującym schorzeniem krów są stany zapalne wymion (mastitis) Choroba wymienia powoduje następujące straty: -zmniejszenie wydajności mleka z chorego wymienia o 10-20%, -zmniejszenie procentu tłuszczu, kazeiny i cukru w mleku, -konieczność przeznaczenia większej liczby krów na rzeź, -padnięcia cieląt karmionych mlekiem chorych krów, -obniżenie wartości lub dyskwalifikacja mleka jako surowca dla przemysłu. Do najpowszechniejszych sprawców wywołujących mastitis należą: -paciorkowce: Streptococus agalactae, Streptococus dysgalactae, -gronkowiec: Staphylococcus ureus. Zmiany cech mleka pochodzącego z gruczołów ze stanami zapalnymi Cechy mleka pochodzącego z wymion objętych zakażeniem - mastitis: -liczba komórek somatycznych -> silnie wzrasta -ciężar właściwy i sucha masa ->pozostaje bez zmian lub lekko spada -sucha masa beztłuszczowa -> spada -cukier mlekowy ->silnie spada -białko ogólnie -> pozostaje bez zmian -w tym: Kazeina ->silnie spada -Albumina ->silnie wzrasta -Globuliny -> silnie wzrasta -jony: Ca, Mg i K -> obniża się -poziom soli -> silnie wzrasta -podatność na podpuszczkę -> spada -stabilność w wysokiej temperaturze -> spada UŻYTKOWANIE MIĘSNE BYDŁA Produkcja mięsa wołowego jest praktycznie w 80% przeznaczona do wykorzystania jako surowiec kulinarny. Celem użytkowania bydła jest uzyskanie jak największej ilości mięsa (wydajności rzeźnej) charakteryzującego się wysoką jakością surowca, które umożliwia jego opłacalną produkcję wynikającą z popytu. Wytwarzanie mięsa wołowego jest warunkowane przede wszystkim czynnikami ekonomicznymi, środowiskowymi oraz genetycznymi. 1/ Czynniki genetyczne (rasa i genotyp opasanego bydła oraz jego płeć) warunkują przede wszystkim możliwości uzyskania odpowiedniej ilości mięsa oraz tłuszczu w tuszy. Decydują również o udziale wyrębów wartościowych oraz przerośnięcia mięsa tłuszczem śródmięśniowym (marmurkowatość), a także o intensywności wzrostu, tak ważnej ze względu na czas trwania opasu. 2/ Czynniki środowiskowe (żywienie, warunki utrzymania, wiek) pozwalają na ujawnienie się uwarunkowanych genetycznie możliwości produkcyjnych i rzeźnych. Najważniejszym z tych czynników jest żywienie. Jego intensywność decyduje o szybkości uzyskania dojrzałości rzeźnej oraz w znacznym stopniu determinuje wydajność rzeźną , jakość tuszy oraz udział w niej mięsa i tłuszczu. Żywienie bydła mięsnego musi być dopasowane do potencjału genetycznego opasów. Wybór intensywności żywienia wynika przede wszystkim z możliwości pobrania paszy oraz jej zasobności w energię i aminokwasy (lizyna) potrzebne do budowy tkanki mięśniowej. Należy pamiętać, że nieodpowiednie dobranie składników paszy prowadzi z jednej strony do nadmiernego odtłuszczenia z drugiej natomiast do przedłużenia czasu opasania i w efekcie uzyskania złej jakości tuszy i mięsa. Nie należy zapominać, że żywienie stanowi ok. 70% kosztów wytwarzania żywca. Dlatego też powinno być ono w jak największym stopniu oparte na trwałych użytkach zielonych. Podstawowym kryterium wytwarzania żywca wołowego jest wiek osiągania dojrzałości rzeźnej; wpływają na niego m.in. intensywność żywienia, rasa oraz płeć. Warunkują one skład tkankowy tuszy oraz szybkość uzyskiwanych przyrostów (osobniki młodsze charakteryzują się mniej intensywną retencją tkanki tłuszczowej, dlatego ich tłuszcze są najczęściej mniej otyłe) . Intensywniejsze gromadzenie tłuszczu ma miejsce po osiągnięciu tzw. dojrzałości somatycznej (komórkowej, tkankowej). Tkanka mięśniowa u opasów, w zależności od rasy, przyrasta najefektywniej pomiędzy 14. a 20. miesiącem życia. Wiek jest również istotnym czynnikiem wpływającym na kruchość mięsa(starszy wiek, wzmożona ruchliwość i wykonywanie przez mięśnie większego wysiłku powodują gęstsze i trwalsze usieciowanie włóknami kolagenu, który starzejąc się pogarsza jakość mięsa). Utrzymanie bydła zapewniające optymalne warunki bytowania wpływa na dobry rozwój zwierząt oraz decyduje w dużym stopniu o wyniku ekonomicznym produkcji. Przydatność ras bydła do opasu i produkcji mięsa Możliwość wykorzystania bydła w zakresie cech rzeźniczych i opasowych zależy od potencjału genetycznego, które kształtuje: zdolność wzrostu i intensywność wzrostu (tempo wzrostu). Zdolność wzrostu- możliwość uzyskiwania wysokiej masy ciała w końcowej fazie dojrzałości somatycznej (fizjologicznej), niezależnie od długości trwania tego procesu. Jest ona warunkowana przede wszystkim czynnikami genetycznymi, które wpływają na okres w jakim dana rasa osiąga maksymalny rozwój narządów wewnętrznych i układów stanowiących o fizjologii organizmu. Tempo wzrostu oznacza czas osiągnięcia dojrzałości rzeźnej zwierząt, czyli masy ubojowej. Jest to wiek, w którym opasy osiągają korzystne proporcje wyrębów wartościowych do pozostałych części tuszy, udziału mięsa w stosunku do zawartego w tuszy tłuszczu i kości oraz optymalną jakość mięsa. W dużym zakresie jest warunkowany intensywnością żywienia. Ze względu na potencjał genetyczny, rasy bydła można podzielić na 3 grupy (różnią się przede wszystkim przydatnością do stosowanych metod i technologii produkcji mięsa): 1,Bydło o dużym kalibrze. Charakteryzuje się dużą masą ciała, szybkim tempem wzrostu i szybkim dojrzewaniem. Nadaje się przede wszystkim do opasu intensywnego. Są to jednak zwierzęta o dużych wymaganiach pod względem żywienia i warunków utrzymania. Pozyskiwane od tych ras tusze cechują się stosunkowo małym odtłuszczeniem. Rasy: charolais, blond d'aquitaire, chinina, marchigiana, belgijska błękitna. 2,Rasy o średnim tempie wzrostu, jednak wykorzystywane są również w intensywnych systemach żywienia stosowanych przy produkcji żywca. Są to rasy średniego kalibru, dające niezbyt duże, jednak bardzo dobrej jakości tusze. Rasy: Limousin, Piemontem, żółte frankońskie, devony. 3.Rasy o małej masie ciała, niewielkiego kalibru. Charakteryzują się długim okresem dojrzewania, z tego też względu nadają się do opasu ekstensywnego. Cechują się dużą żywotnością, odpornością na trudne warunki środowiska oraz odznaczają się dobrą płodnością. Pozyskiwane od tych ras tusze charakteryzują się jednak najczęściej odmiennym otłuszczeniem, a mięso cechuje się intensywną marmurkowatością. Rasy: hereford, shorthorn, Aberdeen angus. 4.Wskaźniki przydatności opasowej Najczęstszym jest intensywność opasu wyrażana przyrostami dobowymi masy ciała. Wylicza się go na podstawie przyrostów absolutnych w danym okresie. Przyrost absolutny (kg)-------------------------------------- = przyrost dobowy masy ciała (g) Liczba dni w okresie opasu Przyrost absolutny niezależnie od długości trwania opasu zwierząt informuje o wzroście masy ciała podczas określonego okresu żywienia. Wyliczany jest w oparciu o końcową i początkową masę ciała Masa ciała na końcu opasu (kg) ----------------------------------------------- = przyrost absolutny (kg) Masa ciała na początku opasu (kg) Wskaźnik wartości opasowej zależą w bardzo dużym stopniu od rodzaju żywienia (pasze stanowią również niemal 70% udziału kosztów). W związku z tym olbrzymie znaczenie w tym zakresie ma stopień wykorzystania paszy składników pokarmowych wyliczanych na podstawie Ilość jednostek pokarmowych (owsianych lub gramy białka strawnego)--------------------------------------------------------------------------------------------- = wykorzystanie paszy Masa wyprodukowanego żywca (kg) Zbyt mała intensywność opasu stwarza konieczność uboju zwierząt znacznie później w starszym wieku, czego efektem uzyskiwanie jest najczęściej mięso o małej marmurkowatości i nieodpowiednio ciemnej barwie. Gorsze walory kulinarne mięsa. Zbyt duża intensywność opasu prowadzi do zbyt obfitego odtłuszczenia tusz, co sprawia że są one mniej atrakcyjnym surowcem do handlu i do dalszego przerobu. Z drugiej jednak strony mięso pozyskiwane z takich tusz posiada korzystną marmurkowatość, soczystość, kruchość oraz barwę. Stopień opłacalności produkcji żywca zależy od poniesionych kosztów. Koszty produkcji 1 kg przyrostu masy ciała są to poniesione nakłady na 1 kg uzyskanego podczas opasu przyrostu masy ciała podzielone przez całkowitą masę przyrostu absolutnego, liczoną w danym okresie. Stanowią je bezpośrednie wydatki poniesione na wynagrodzenie obsługi, oświetlenie, transport i zabiegi weterynaryjne. Uwzględniane są również amortyzacją środków trwałych oraz pośrednie koszty produkcji (koszty te ustala się przeciętnie na poziomie ok. 15% sumy kosztów bezpośrednich). Koszty wyprodukowania 1 kg żywca stanowią koszty produkcji poniesione w całym okresie opasania bydła powiększane o koszty związane z odchowem cieląt lub zakupem materiału opasowego, podzielone przez ogólna masę żywca. Na podstawie różnicy pomiędzy kosztami poniesionymi na wyprodukowanie 1 kg żywca a jego cenę jednostkową można wyliczyć zysk lub ewentualną stratę, stanowiące o rentowności opasu. 1.Wskaźniki wartości rzeźnej a)Przeżyciowe metody oceny wartości rzeźnej Technika wzrokowo-dotykowa nazywana metodą chwytów rzeźniczych; polega na subiektywnym badaniu palpacyjnego okolic ciała, umożliwiających precyzyjną ocenę przez powłokę ciało obfitości umięśnienia i otłuszczenia. Lokalizacja miejsc wykonywania chwytów rzeźnickich stosowane przy ocenie umięśnienia 1,2 - szyja i łopatka 3 - okolice żeber 4 - grzbiet 5 - lędźwie 6,7 - umięśnienie okolic zadu, udźców i podudzi. Ocena otłuszczania 1,2,3 - łopatka 4,5 - szyja i bark 6 - mostek 7 - łokieć 8 - chwyt na ostatnim żebrze 9 - wyrostki kręgów lędźwiowych 10 - guzy Biodrów 11,12 - chwyt ogonowo-kluszowy Ocena wysklepienia profili zadań jest metodą uzupełniającą dla techniki chwytów rzeźnickich i polega na kontrolach wysklepienia profili zadu, udźców i goleni (jednak podczas oceny metody należy pamiętać o sprawdzaniu otłuszczenia) -pełnomięsne -mięsne -małomięsne B) Poubojowe metody oceny wartości rzeźnej -ocena na podstawie wydajności rzeźnej -ocena na podstawie budowy tuszy Ocena na podstawie wydajności rzeźnej

Masa tuszy (kg) x 100

----------------------------------------- = wydajność rzeźna %

Masa zwierzęcia przed ubojem

Masa tuszy

----------------------------------- = wydajność rzeźna netto

Masa zwierzęcia przed ubojem pomniejszona o (…) Na podstawie uzyskanej tuszy oraz wieku ubitego zwierzęcia możemy jego wartość rzeźną ocenić na podstawie efektywności z jaką tusza przyrastała podczas opasu - przyrost netto.

Masa tuszy (g)

---------------------------------------- = przyrost netto (g)

Wiek ubitego zwierzęcia (dni)

Ocena na podstawie budowy tuszy

Klasa 1: udziec, rostbef

Klasa 2: antrykot, rozbratel, łopatka

Klasa 3: szyja, szpondry, łata

Klasa 4: gicz i goleń

Tusza- ciało ubitego zwierzęcia po wykrwawieniu, odcięciu głowy, odcięciu kończyn przednich (w stawie nadgarstkowym) i tylnych (w stawie skokowym) oskórowanemu i usunięciu wnętrzności. Przy tuszy pozostawia się nerki i tłuszcz okołoperkowy.

6 ĆWICZENIA

Ocena na podstawie uformowania i otłuszczenia tesz (S EUROP) Według tej klasyfikacji ze względu na wiek i płeć zwierząt tusze kategoryzuje się na:

-cielęce (C)-tusze cielęce do 150 kg

- młodego bydła (M)- tusze pochodzące od niedojrzałego bydła obu płci

- młodych buhajów (MB) - tusze pochodzące od buhajów w wieku poniżej 2 lat

-buhajów starszych niż 2 lata(B)- tusze pochodzące od zwierząt nietrzebionych

-wolców (W)- buhaje kastrowane

-jałówek (J)-tusze pochodzące od młodych jałówek, które nie miały potomstwa

-krów(K)-tusze pochodzące od samic, które się wycieliły

Ocena uformowania tuszy obejmuje 6 klas

(udo, grzbiet, przód)

S- super umięśniona

E-bardzo dobra -wyborna

U-dobra

R-dość dobra

O-przeciętna

P-mierna

Ocena otłuszczenia tusz obejmuje 5 klas:

(grubość tłuszczu okrywowego oraz ilość tłuszczów w jamie klatki piersiowej)

1-bardzo mała

2-mała

3-średnia

4-duża

5-bardzo duża

Rodzaje opasu stosowane w żywieniu bydła

-intensywnym- stosowany w celu osiągnięcia końcowej masy ciała powyżej 400 kg w wieku ok 13 miesięcy lub ok 500kg w wieku 18 miesięcy. Podstawą żywienia sia kiszonki, okopowe, zielonki i pasze treściwe, tak aby przyrost dzienny osiągną wartość 1000kg

-półintensywnym- prowadzony w celu osiągnięcia w wieku 14-18 mies masy ciała 400-450kg lub w wieku 22-24 mies masy ok 500kg. Podstawą żywienia są maksymalne dawki pasz objętościowych i niewielki dodatek pasz treściwych. Średnie przyrosty powinny wynosić 750-850kg

-ekstensywnym- prowadzi się w celu osiągnięcia w wieku 18-20mies masy ciała powyżej 400kg lub 450-500kg w wieku 24-30 miesięcy. Podstawą żywienia są także pasze objętościowe i odpady przemysłu rolnego. Średnie przyrosty dobowe powinny wynosić ok 600kg.

Czynniki decydujące o intensywności opasu

-Ubojowa masa ciała

-rasa przeznaczona do opasu

-wiek osiągnięcia wartości rzeźnej

-płeć zwierząt

Krzyżowanie towarowe

(metoda zwiększania efektywności produkcji wołowiny)

-Polega na krzyżowaniu krów ras mlecznych z buhajem ras mięsnych w celu uzyskania pierwszego pokolenia mieszańców z przeznaczeniem do opasu i na rzeź

-Pozwala na szybka doraźną poprawę cech ilościowych i jakościowych

-Wykorzystuje heterozje, czyli wybujałość mieszańca będącą skutkiem nieaddytywnego działania genów.

Heterozja uzyskana w wyniku krzyżowania bydła różnych ras wynosi najczęściej 4-8%

Mieszańce charakteryzują się :

-szybkim tempem wzrostu

-wyższą w porównaniu z bydłem czarno-białym w tym samym wieku masą ciała (o15-20%)

-wyższą wydajnością rzeźną (o ponad 4%)

-wyższą zawartością mięsa w tuszy (o ponad 15%)

Choroby metaboliczne spowodowane niewłaściwym żywieniem

W Polsce choruje rocznie ok 16,2% bydła

Choroby niezakaźne - 58,9%

-szczególne znaczenie mają choroby metaboliczne

Najważniejsze choroby metaboliczne bydła:

-kwasica żwacza

-zasadowica żwacza

-ketoza

-zaburzenia przemiany mineralnej

Kwasica żwacza:

-postać przewlekła

-postać ostra

Ostra kwasica żwacza

Przyczyny:

- nadmiar łatwo strawnych węglowodanów (duże ilości paszy treściwej, buraków cukrowych i pastewnych, ziemniaków, jabłek, melasy)

-gwałtowne zwiększenie ilości pasy treściwej (np. po ocieleniu)

Skutek fizjologiczny:

-zmiana procesów fermentacyjnych

-powstanie dużej ilości kwasu mlekowego

-zatrucie kwasem mlekowym

Objawy ostrej kwasicy żwacza:

-ślinienie

-zgrzytanie zębami

-wzdęcia żwacza

-drgawki

-spadek wydajności mleka

-niskie pH żwacza <6,0

W postaci ostrej może rozwijać się bardzo szybko, w ciągu 12-14 godz może doprowadzić do śmierci.

Przewlekła kwasica żwacza

Przyczyny:

-nadmiar łatwo strawnych węglowodanów

-niedobór pasz strukturalnych

-nadmierne rozdrobnienie paszy

Skutek fizjologiczny:

-przewaga produkcji kwasów, nad ich resorpcją

-LKT nie ulega resorpcji / wzrost stężenia o 100%

-wzrost stężenia kwasu propionowego i masłowego a spadek zawartości kwasu octowego

Konsekwencje kwasicy żwacza:

-zaleganie łożyska

-rodzenie szarych cieląt

-zmniejszenie odporności

-zaburzenia apetytu

-ropnie wątroby

-rany nerkowe

-martwica kory mózgowej

-syndrom tłustej krowy

-przetłuszczenie narządów wewnętrznych

-zaburzenia równowagi kwasowo zasadowej

-zapalenie błony śluzowej żwacza

-spadek wydajności mleka o 50%

-obniżenie zawartości tłuszczu

- większa zawartość białka niż tłuszczu w mleku

-mleko nie ścina się

-choroby racic:zanakcica, ochwat

-opóźniona inwolucja macicy

Zapobieganie:

-zachowanie równowagi kwasowo -zasadowej przez odpowiednio zbilansowaną dawkę pokarmową

-nie zmieniać gwałtownie karmy

-ostrożnie skarmiać- pasze zawierają łatwo strawne węglowodany (duże ilości paszy treściwej i buraków cukrowych i pastewnych, ziemniaków, jabłek, melasy)

Leczenie:

-środki alkalizujące (soda, sole wapnia i magnezu, związki buforujące: kwaśny węglan sodu Na HCO3, tlenek magnezu MgO, węglan wapnia CaCO3)

-leki poprawiające skład i aktywność mikroflory i fauny

Syndrom tłustej krowy

-związany z kwasicą przewlekłą

-przestawienie kierunku przemiany z syntezy tłuszczu, na odkładanie tłuszczu w tkankach: wątroba, nerkach

-występuje pod koniec laktacji przy żywieniu dawkami wysoko…

---