Przedmiot i zadania metodyki WF.
Metodyka WF - celem jest wyposażenie studentów w wiedzę merytotyczną, umiejętności metodyczne i organizacyjne do rozwiązywania praktycznych problemów wychowawcy fizycznego.
Cele i zadania Metodyki WF:
nabycie przez studentów umiejętności zastosowania wiedzy i sprawności zawodowych w celu wprowadzenia młodzieży do czynnego uczestnictwa w KF poprzez rozwijanie sił twórczych i zdolności innowacyjnych uczniów, kształtowanie ich postaw i charakteru,
treści zajęć z metodyki WF oparte są o związki jakie zachodzą pomiędzy N a U w procesie nauczania i wychowania,
podanie przez prowadzącego, a opanowanie przez studentów niezbędnej wiedzy metodycznej oraz praktycznej umiejętności do całokształtu pracy zawodowej w szkole,
badanie działalności osób nauczających i uczących się,
badanie celów i treści metodycznych środków organizacji kształcenia oraz kontroli i oceny.
Cele lekcji WF.
Cel kształcący - najbardziej eksponowany na lekcji, obejmuje sprawnośc fizyczną, budowę i postawę ciała, odporność.
Cel poznawczy - dotyczy głównie wiedzy o organizmie oraz znaczeniu aktywności ruchowej (rekreacji, sportu, turystyki i rehabilitacji) w życiu człowieka.
Cel wychowawczy - jest związany z wyrabianiem cech charakteru, postaw społeczno - moralnych i wyrabianiem nawyków aktywności ruchowej.
Definicja lekcji wychowania fizycznego.
Kalinowski Adam
LWF jest obligatoryjną i podstawową formą realizacji celów i zadań WF dla ogółu uczniów. Jest ona procesem pedagogicznym w ramach którego N przy aktywnym udziale U realizuje w wyznaczonym miejscu, określonym czasie i odpowiednią grupą U zadania wytyczone przez program nauczania.
Franciszek Laurentowski
LWF należy pojmować w aspekcie racjonalnego oddziaływania na zdrowie, ogólny i wszechstronny rozwój fizyczny i rozwój sprawności motorycznej. Niezmiernie istotnym jest także kształtowanie wśród U zaangażowanych postaw, budzenie zainteresowań różnymi dyscyplinami sportu i wychowaniu w rekreacji ruchowej.
Lechosław Lachowicz
LWF należy postrzegać w dwóch płaszczyznach przenikających się:
jest to ogólnie uznana w systemie klasowo - lekcyjnym podstawowa forma organizacyjna nauczania oparta na realizacji określonego zadania dydaktycznego,
to celowo zorganizowane sytuacje dydaktyczne i wychowawcze zmierzające do realizacji fizycznego kształcenia i wychowania młodzieży szkolnej.
Tok lekcji WF
Logicznie opracowany schemat, który orientacyjnie wskazuje N jak należy dobierać materiał ćwiczebny aby jak najwszechstronniej oddziaływać na organizm U, wskazuje również na kolejność ćwiczeń, zabaw i gier ruchowych dla uzyskania racjonalnego przebiegu krzywej fizjologicznej natężenia wysiłku fizycznego.
Wg Kalinowski Adam
Tok lekcyjny orientacyjnie wskazuje, jak należy dobierać materiał ćwiczebny, by zapewnić możliwie jak najwszechstronniejsze oddziaływanie na ustrój ćwiczącego.
Wg Janina Kutzner
Dla ułatwienia przestrzegania zasad budowy lekcji skonstruowano tok lekcyjny, który pozwala na określenie ram lekcji i ma orientacyjne znaczenie dla prawidłowej budowy jednostki.
Wg Ludwik Denisiuk
Tok lekcyjny są to ogólne wytyczne podane w formie przejrzystego schematu (złożonego z 3 części)
Wg Stanisław Strzyżewski
Tok lekcyjny jest ciągiem określonych zadań pedagogicznych. Zadania pedagogiczne, które tworzą tok lekcyjny (wg Strzyżewski)
zorganizowanie grupy i sprawdzenie gotowości do zajęć,
motywacja do udziału w zajęciach,
rozgrzewka, rozwój psychomotoryki i zadania korektywne,
kształtowanie umiejętności i doskonalenie sprawności w różnych zakresach,
uspokojenie fizjologiczne i emocjonalne organizmu,
czynności organizacyjne i wychowawcze związane z zakończeniem lekcji,
nastawienie ucznia do samodzielnych zadań na polu KF.
Natężenie wysiłku lekcji wychowania fizycznego (podział toku lekcji na części).
Część I - wstępna
trwa około 3 - 8 minut,
zawiera czynności organizacyjno - porządkowe tj. zbiórka, raport, powitanie, podanie zadań lekcji, pokaz zadania głównego lekcji,
część ta ma przede wszystkim wprowadzić U w atmosferę lekcji, przygotować i nastawić U do aktywnego uczestnictwa w lekcji, wywołać fizjologiczne i emocjonalne ożywienie organizmu U przez zabawy i gry ruchowe.
Część II A - główna (ćwiczenia kształtujące)
następuje wszechstronne przygotowanie U do zadań lekcji realizowanych w części głównej,
trwa około 10 - 15 minut,
Część II B - główna
realizacja zadań dydaktycznych lekcji (nauczanie i doskonalenie ćwiczeń),
czas trwania 25 - 35 minut,
w części głównej kształtowane są umiejętności i doskonalona jest sprawność motoryczna, wyrabiana jest płynność i obszerność,
nie może w niej zabraknąć zadań ukierunkowanych na samoocenę, samokontrolę, samosterowanie rozwojem fizycznym.
Część III - końcowa
trwa około 3 -5 minut,
następuje uspokojenie organizmu dzieci, korekta postawy ciała omówienie i posumowanie zajęć lekcji, pokaz zadania głównego lekcji wykonany przez U, czynności organizacyjno - porządkowe (zbiórka, pożegnanie).
Zasady, które trzeba w lekcji respektować, aby proces wf spełniał swoje zadania zdrowotno - rozwojowe, kształcące i wychowawcze:
zasada fizjologiczno - zdrowotna - uwzględniając krzywą natężenia wysiłku pozwala na odpowiednie stopniowanie obciążeń w lekcji i wszechstronne przećwiczenie, rozwijanie wydolności oraz nawyków higieniczno - zdrowotnych,
pedagogiczna - związana jest z procesem nauczania i doskonalenia ćwiczeń i zadań prowadzących do wytworzenia i utrwalenia nawyku ruchowego przez dobór odpowiednich metod, form i pedagogicznych zasad nauczania (świadomego i aktywnego udziału, stopniowania wysiłku, przystępności, systematyczności, trwałości, poglądowości),
psychologiczna - związana z atmosferą procesu nauczania, motywowaniem uczniów i kształtowaniem osobowości oraz wdrażaniem do umiejętności panowania nad własnymi emocjami w dążeniu do rozwijania własnych zainteresowań ,
organizacyjna.- dotycząca operowania grupą przed, w trakcie i po lekcji (zbiórki, ustawienia, przejścia, rozdawanie i zbieranie sprzętu) i odpowiedzialna za porządek na lekcji, pozwalająca unikać niepotrzebnych kontuzji czy urazów.
Systematyka toków lekcji wf (Muszkieta 1998)
1. Toki czyste zabaw i gier ruchowych wg Trześniowskiego 1995
Dzieci 7-10 lat |
Dzieci 11-12 lat |
Dzieci powyżej 12 lat |
|
|
|
2. Tok lekcji zabaw i gier ruchowych z ćwiczeniami kształtującymi wg Kalinowskiego 1970.
Część 1: czynności organizacyjno-porządkowe, zabawa ze śpiewem, z lub g orientacyjno-porządkowa.
Część 2.a. ćwiczenia kształtujące - ćwiczenia: ramion, tułowia w płaszczyźnie strzałkowej, nóg, t w płaszczyźnie czołowej, r i n, t w płaszczyźnie poprzecznej, mięśni brzucha, t w płaszczyźnie mieszanej, mięśni grzbietu, równoważne, podskoki.
Część 2.b. z lub g na czworakach lub z mocowaniem, z lub g bieżna, rzutna, skoczna.
Część 3. z ze śpiewem, marsz lub pląs, czynności organizacyjno-porządkowe.
3. Tok lekcji z przewagą ćwiczeń gimnastycznych wg Denisiuka 1964.
Część 1. czynności organizacyjno-porządkowe, z ze śpiewem, z lub g orientacyjno-porządkowa.
Część 2.a. ćwiczenia kształtujące (jw.), z lub g ożywiająca.
Część 2.b. ćwiczenia stosowane i użytkowe - zwinności, siły (zwisy i podpory), równowagi na przyrzadach, skoczności (skoki gimnastyczne), biegi i rzuty.
Część 3. z ze śpiewem lub z, g lub ć uspokajające lub korektywne, czynności organizacyjno-porządkowe.
4. Tok lekcji z i g ruchowych z elementami la
Część 1. czynności organizacyjno-porządkowe, z lub g ożywiająca lub dyscyplinująca, ćwiczenia kształtujące (jw.).
Część 2. z lub g bieżne, rzutne, skoczne.
Część 3. z lub g uspokajająca, czynności organizacyjno - porządkowe.
5. Tok lekcji z i g ruchowych z elementami zespołowych gier sportowych.
Część 1. czynności organizacyjno-porządkowe, z lub g ożywiająca lub dyscyplinująca.
Część 2. a. ćwiczenia kształtujące jw., gra ruchowa.
Część 2.b. z i g ruchowe z elementami techniki danej gry zespołowej, z elementami taktyki, g drużynowa o charakterze danej gry zespołowej.
Część 3. z lub g o charakterze uspokajającym, czynności organizacyjno-porządkowe.
6. Toki lekcji z i g ruchowych wg Bondarowicza 1982.
Dzieci klas 3-5 |
Z ćwiczeniami gimnastycznymi |
Z grą drużynową |
|
|
|
7. Toki lekcji gier drużynowych.
Z zabawami i grami ruchowymi |
Z ćwiczeniami kształtującymi |
Część 1. czynności org-porz., z lub g orientacyjno-porz. Część 2.1. z lub g na czworakach lub z mocowaniem, bieżna, rzutna, skoczna, z z elementami techniki danej gry drużynowej. Część 2.b. fragment gry z elementami taktyki, g (uproszczona, szkolna, właściwa). Część 3. z lub g o char. uspok., czynności org-porz. |
Część 1. czynności org-porz., z lub g o char. dyscyplinującym lub ożywiającym. Część 2.a. ćwiczenia kształtujące. Część 2.b. fragment gry z elementami taktyki, gra uproszczona, szkolna lub właściwa. Część 3. z lub g o char. uspok., czynności org-porz. |
Dydaktyczne metody instruowania.
Stosowanie metod objaśniania słownego i pokazu. Ucząc najrozmaitszych umiejętności ruchowych, wykorzystujemy najczęściej trzy elementy: pokaz, objaśnienia, ćwiczenia. Są one ze sobą ściśle powiązane.
Pokaz - pozwala U na pierwsze wyobrażenie ruchu, a dla N jest to możliwość dokładnego zademonstrowania ćwiczenia. Sposób pokazania ruchu może być dowolnie wybrany w zależności od zastosowanej metody nauczania. Rozwijanie w ten sposób wyobraźni twórczej i odtwórczej pozwala na kształtowanie nowych nawyków ruchowych.
Objaśnienia - występują w nierozerwalnym powiązaniu z pokazem. Powinny być krótkie i zrozumiałe. Należy dostosować je do możliwości percepcyjnych U. Powinny podkreślać zasadnicze cechy danego ćwiczenia, uwzględniając istotne momenty dotyczące trudności czy elementów niebezpiecznych. Nie może w nich zabraknąć informacji o wartości użytkowej danego ćwiczenia i jego wpływie na organizm. Pozwoli to na aktywny i świadomy udział U w procesie nauczania czynności ruchowych. Bardzo ważną sprawą przy objaśnianiu ćwiczenia jest używanie prawidłowej terminologii. Poznanie przez U fachowego słownictwa wzbogaca ich język i pozwala zrozumieć specyfikę przedmiotu.
Ćwiczenia - polegające na utrwalaniu ruchu są podstawa do zdobycia określonej umiejętności i nawyków ruchowych. Brak systematyczności w pracy N i U uniemożliwia osiągnięcie zamierzonych efektów.
Czynności N w przygotowaniu osnowy lekcji WF
Osnowa - pisemne przygotowanie N do cyklu jednostek lekcyjnych.
Zabierając się do przygotowania osnowy lekcyjnej musimy znać program nauczania danej klasy i umieć dokonać wyboru toku i typu lekcji.
Osnowa lekcji WF powinna zawierać: cele lekcji (poznawcze, kształcące, wychowawcze), dane o klasie i warunkach lekcji, tok lekcji, nazwę zabaw, gier ruchowych i ćwiczeń, czas trwania i liczbę powtórzeń, organizację lekcji, opis przebiegu lekcji, uwagi o realizacji.
Uproszczoną formą osnowy lekcji wf jest konspekt. Konspekt jest także pisemnym przygotowaniem się N do lekcji zawierającym: cele operacyjne lekcji, informacje o klasie i warunkach, tok lekcji, nazwę zabaw, gier, ćwiczeń, liczbę powtórzeń i czas trwania, uwagi organizacyjno - metodyczne, uwagi o przebiegu lekcji.
Podczas przygotowania osnowy lub konspektu pomocną może być analiza zewnętrzna i wewnętrzna zadań dydaktycznych lekcji.
Analiza zewnętrzna zadania lekcji - polega na rozłożeniu danego ćwiczenia (zabawy, gry) na poszczególne elementy, fazy ruchu stanowiące obraz zewnętrzny ćwiczenia (zabawy, gry).
Analiza wewnętrzna zadania lekcji - polega na rozpatrywaniu zaangażowania aparatu ruchowego - mięśni, więzadeł i stawów.
Kolejność czynności N w opracowaniu osnowy lekcji:
N wf pełni role organizatora procesy nauczania i uczenia się, procesu kształcenia i wychowania. Jest osoba pomagającą U opanować szeroki zakres różnego rodzaju umiejętności, sprawności i wiadomości.
W procesie dydaktycznym wf proponuje się następujący schemat kolejności czynności N w przygotowaniu osnowy lekcji (Bronikowski, Muszkieta):
Charakterystyka zespołu klasowego (poziom umiejętności, sprawności fizycznej, zdrowia, wiadomości, zainteresowania U),
Analiza warunków (bazowo - sprzętowych szkoły),
Analiza programu nauczania i rozkładu materiału nauczania N (planu autorskiego),
Postawienie celów operacyjnych lekcji (kształcących, poznawczych, wychowawczych),
Określenie typu, rodzaju i toku lekcji,
Opracowanie części głównej lekcji (część II B) - wybór zadania głównego lekcji, dobór zadań pozostałych lekcji, wybór metod nauczania i form prowadzenia, wybór sposobów organizacji pracy na lekcji, bezpieczeństwo w części głównej,
Opracowanie ćwiczeń kształtujących (część II A) - dobór ćwiczeń kształtujących do zadań dydaktycznych lekcji, kolejność ćwiczeń kształtujących według toku przygotowywanej lekcji, wybór formy prowadzenia ćwiczeń, wybór sposobu organizacji ćwiczeń kształtujących,
Opracowanie części końcowej lekcji (część III) - dobór zabaw lub ćwiczeń o charakterze uspokajającym, dobór zabaw lub ćwiczeń korygujących postawę ciała, koncepcja omówienia lekcji, podsumowania,
Opracowanie części wstępnej (część I) - koncepcja rozpoczęcia lekcji, uświadomienie U celów i zadań lekcji, dobór zabawy (ćwiczenia) ożywiającej lub dyscyplinującej,
Wybór wiadomości do realizacji w lekcji wf i sposobu ich przekazania U,
Wybór sprzętu (przyborów i przyrządów),
Opracowanie zadań wychowawczych i sposobów wdrażania ich w procesie lekcji wf,
Bezpieczeństwo na całe lekcji wf.
Metody nauczania ćwiczeń ruchowych
W metodyce wf wyróżnia się 4 rodzaje metod nauczania:
1 - metoda syntetyczna (całości) - polega na nauczaniu określonej zabawy, gry, ćwiczenia ruchowego w całości, od początku w pełnej formie. W przypadku zabaw i gier ruchowych powinna ona być podstawowa metodą nauczania.
2 - metoda analityczna (części) - polega na nauczaniu poszczególnych elementów zabawy, gry, ćwiczenia ruchowego. Nauczanie rozpoczyna się od elementów prostych, łatwych. Po opanowaniu przez ćwiczących wyizolowanych elementów ruchu, należy przejść do bardziej złożonych, by w efekcie końcowym U opanował daną zabawę, grę, ćwiczenie w całości.
3 - metoda mieszana (syntetyczno - analityczna) - polega w pierwszej fazie na nauczaniu częściami, a następnie w pełnej formie. Może ona polegać także na podziale U na grupy. U mniej sprawni uczą się zabawy, gry, ćwiczenia za pomocą metody analitycznej, by przejść do pełnej formy ćwiczenia. Natomiast U sprawniejsi mogą uczyć się od początku w pełnej formie zabawy, gry, ćwiczenia.
4 - metoda kompleksowa - polega na nauczaniu wyodrębnionych przez N kompleksów ruchowych danej zabawy, gry lub ćwiczenia ruchowego i jest połączeniem poprzednich metod, stosowanym często w celu korygowania błędów w wykonywanym ruchu.
Metody nauczania ćwiczeń ruchowych to sposoby, za pomocą których w pracy dydaktycznej ćwiczący, pod kierunkiem N, opanowuje umiejętności, nawyki ruchowe i związane z nimi wiadomości. Realizacja zadań ruchowych wymaga szczególnej dbałości o odpowiedni dobór metod. Strzyżewski pisząc o systematyce metod jako sposobów realizacji wychowania fizycznego, podzielił je ze względu na wymagany poziom aktywności wewnętrznej i zaangażowania intelektualnego U na następujące zadania:
1 - ściśle określone - wymagające ścisłego sterowania zewnętrznego, takie jak nauka techniki i taktyki poszczególnych dyscyplin sportowych oraz zadań o charakterze rehabilitacyjno - korekcyjnym.
2 - częściowo określone - które U mogą wykonywać do pewnego stopnia samodzielnie.
3 - problemowe - wymagające pełnej samodzielności i inwencji w poszukiwaniu rozwiązań przy wykorzystywaniu posiadanych umiejętności i wiadomości.
Teoria R.A. Schmidta
Zaleca, aby w procesie nauczania i uczenia się zwrócić uwagę na następujące zasady:
1 - dla ruchów powolnych, seryjnych, w których nie zachodzi ściśle współdziałanie części całego działania, bardzo skuteczna jest metoda nauczania częściami.
2 - w nauczaniu i doskonaleniu bardzo szybkich ruchów i z góry zaprogramowanych ćwiczenie wyodrębnionych jego części jest mało skuteczne, a może być nawet szkodliwe.
3 - im bardziej części działania są współzależne, tym mniej użyteczna jest metoda cząstkowa.
Sposoby organizacji pracy na lekcji wf
Najczęściej stosowanymi sposobami organizacji lekcji wf będą:
1 - Praca jednym frontem - U jednocześnie wykonują określone zadanie ruchowe identyczne pod względem techniki, liczby powtórzeń, wynikające z przepisów i zasad gry, dyscypliny sportu.
2 - Praca w grupach - U są podzieleni na zespoły, a każdy zespół wykonuje inne zadania na swoim stanowisku. N powinien zawsze nadzorować zadanie główne lekcji jako nowe i dopiero poznawane przez U, demonstrując samemu i ucząc ich zasad prawidłowej asekuracji. Nie powinien zapominać jednak o kontrolowaniu wykonywania przez resztę klasy pozostałych zadań.
3 - Praca w grupach z ćwiczeniem dodatkowym - przy każdym stanowisku wprowadza się jakieś nowe ćwiczenie dodatkowe, aby skrócić U czas oczekiwania na wykonanie zadania trudniejszego. Ćwiczenie dodatkowe powinno strukturą ruchu być zbliżone do zadania na tym stanowisku, wykorzystując te same grupy mięśni, w przypadku gdy zadanie główne nie jest zbyt obciążające, lub inne grupy mięśniowe, gdy ma ono charakter siłowy i wymaga odpoczynku. Jeśli zadanie główne wymaga dużego wysiłku i koncentracji uwagi, ćwiczenie dodatkowe może mieć wtedy charakter wyrównawczy.
4 - Tor przeszkód - umiejętnie dobrany przez N zestaw zadań ruchowych ustawiony w formie toru przeszkód może być stosowany na każdym poziomie i jest łatwy do zorganizowania. Unikamy zadań nowych i zbyt skomplikowanych, jako że szybkość pokonywania toru uniemożliwia prawidłowe opanowanie techniki nowych zadań. Przed rozpoczęciem toru należy dokładnie pokazać kolejne zadania i sprawdzić, czy przeszkody rozstawione są w wystarczającej odległości, aby uniknąć przestojów, czy też osób wpadających na siebie.
5 - Forma małych obwodów - strukturę małego obwodu stanowić będzie 3-5 drobnych zadań ruchowych, prowadzących od najprostszego elementu do ostatniego ogniwa, którym jest konkretne zadanie dydaktyczne. Jest to forma wykorzystywana najczęściej przy nauczaniu zadania nowego i złożonego technicznie bądź koordynacyjnie.
6 - Praca indywidualna - U posiadają dużą swobodę wybory rozwiązań i często ćwiczą według własnego pomysłu, wykonują różne zadania w trakcie trwania zabawy, gry, ćwiczenia ruchowego, forma ta jest związana z twórczymi metodami realizacji zadań ruchowych.
7 - Sposób mieszany - następuje wykorzystanie różnych sposobów organizacji na jednej lekcji zabaw i gier ruchowych czy lekcjach gimnastyki bądź gier zespołowych, w których N planuje inny sposób organizacji w czasie ćwiczeń kształtujących i całkiem odmienny sposób w trakcie realizacji zadań głównych lekcji.
Kontrola i ocena z wf
Kontrola i ocena umożliwia nam stwierdzenie aktualnego stanu umiejętności, wiedzy oraz stopnia opanowania nauczanego nawyku. Pozwala także U na samoocenę i porównanie swoich umiejętności czy wiadomości w grupie rówieśników.
Reforma systemu edukacji (1999) wprowadziła dwa systemy oceniania. Wewnątrzszkolny system oceniania ustalany i aprobowany jest przez radę pedagogiczną i może to być np. system punktowy, procentowy czy według zaproponowanej przez N innej skali. Dla każdego przedmiotu powinny zostać ustalone kryteria ocen. Zewnątrzszkolny system oceniania w postaci standardów wymagań egzaminacyjnych stworzony został, by ułatwić porównywanie wiedzy U, ale także, by możliwe było porównywanie i ocenianie pracy całych szkół.
Dekalog zasad kontroli i oceny w wf (Muszkieta 2002):
U jest podmiotem wszelkich działań N.
Stosuj czytelne, obiektywne i sprawiedliwe kryteria oceny ucznia.
Aby coś sprawdzić i ocenić, najpierw należy tego nauczyć.
Oceniając umiejętności, psychomotoryczność i wiadomości, miej na uwadze stan bieżący (poziom), a przede wszystkim postęp ucznia.
Sprawdzając poziom sprawności fizycznej, umiejętności i wiadomości, uwzględniaj różny stan rozwoju psychomotorycznego U.
Ocena z pomiarów komponentów sprawności fizycznej U nie może decydować o ocenie końcowej z wf.
Każdy U zasługuje na ocenę co najmniej dobrą z wf i każdy może otrzymać ocenę celującą.
Nie używaj ocen do karania U na przykład za złe zachowanie, brak zaangażowania czy motywacji, niechęć do startowania w zawodach, itp.
Staraj się unikać ocen niedostatecznych i miernych z wf. Wyższa ocena motywuje, zaniżona powoduje negatywną motywację.
Naucz U samooceny i samokontroli własnych umiejętności, sprawności, wiedzy, rozwoju psychofizycznego, zachowań, postaw, które są bardziej celowe i efektywne w procesie kształcenia i wychowania.
Funkcje oceny:
1) Funkcja klasyfikacyjna jest użyteczna przy: ocenie poziomu opanowania wiedzy w dłuższym dystansie, różnicowaniu i selekcji U ze względu na dalsze ścieżki kształcenia, porównywaniu osiągnięć U ze standardami, informowaniu dla nadzoru i środowiska.
2) Funkcja diagnostyczna jest użyteczna przy: opisie rozwoju kompetencji U, rozpoznawaniu indywidualnych potrzeb każdego U, porównywaniu efektywności programów nauczania, określeniu efektywności stosowanych metod pracy, planowaniu procesu nauczania, informacji zwrotnej dla ucznia i rodziców, braniu przez ucznia odpowiedzialności za proces uczenia się.
Implikacje funkcji w stosunku do oceny (Sołtys, Szmigel):
Funkcja dydaktyczna - ocena powinna być informacją o stopniu opanowania treści nauczania (czynności) przez ucznia.
Funkcja dydaktyczno - prognostyczna - powinna informować o stopniu znajomości zagadnienia niekoniecznie w oparciu o program wyłącznie szkolny, jest również pomocna przy planowaniu czynności N, a także informuje o przyszłych wynikach U na podstawie bieżących ocen dydaktycznych.
Funkcja sterująco - metodyczna - powinna uzmysłowić N konieczność zmiany lub kontynuacji metod pracy z U.
Funkcja psychologiczna - powinna obejmować kontekst zdrowia psychicznego i fizycznego U.
Funkcja wychowawcza - powinna uwzględniać zaangażowanie, staranność, wkład pracy, warunki środowiskowe.
Funkcja selektywna - powinna odróżniać U dobrze przygotowanych do dalszej nauki od tych, którzy danej umiejętności jeszcze nie posiedli.
Funkcja społeczna - powinna kształtować stosunki w klasie i określić przygotowanie i predyspozycje U do dalszej nauki i pracy.
Przedmiot oceny (co oceniać?)
Rozwój fizyczny - pomiary antropometryczne (wysokość ciała, masa, obwód większych grup mięśniowych), pomiary fizjologiczne (pojemność życiowa płuc, rytm oddechu, rytm tętna, wydolność pracy serca, ciśnienie tętnicze krwi), postawa ciała (wady i odchylenia, proporcje, zakresy ruchów w stawach).
Umiejętności - technika i taktyka wykonania poszczególnych elementów nauczanych dyscyplin i konkurencji, utylitarne, organizacyjne (umiejętności organizacji czasu wolnego, zawodów, sędziowanie).
Sprawność fizyczna - zdolności kondycyjne i koordynacyjne, sprawność fizyczna związana ze zdrowiem, sprawność fizyczna związana z osiągnięciami.
Wiadomości o KF - dot. historii kf, techniki i taktyki poszczególnych dyscyplin, organizowania czasu wolnego, ocena własnego stanu zdrowia.
Postawy i zachowania - stosunek do wf, aktywność, zaangażowanie, wartości.
Kryteria i narzędzia oceny (jak oceniać?)
Rozwój fizyczny - obserwacja, pomiary wykonywane przez higienistkę szkolną, lekarza, pomiary wykonywane samodzielnie przez uczniów.
Umiejętności - testy nauczycielskie zgodne z planem pomiaru osiągnięć U i rozkładem materiału nauczania w zakresie umiejętności ruchowych, sprawdziany, organizacja zawodów, sędziowanie.
Sprawność fizyczna - testy sprawności fizycznej.
Wiadomości o KF - sprawdziany, testy, odpowiedzi, prowadzenie zajęć, prowadzenie zeszytów, teczek, dzienniczków.
Postawy i zachowania - obserwacja, udział w zawodach, festynach, przynależność do klubów, sekcji, działalność społeczna (SKS, UKS).
Należy pamiętać, że zadaniem oceny jest również przygotowanie do umiejętności samooceny i samokontroli.
Samokontrola i samoocena U na lekcji wf
Samokontrola to:
introspektywne kontrolowanie przebiegu nauczanej czynności ruchowej,
proces dydaktyczno - wychowawczy rozumiany jako współdziałanie w korygowaniu błędów wzajemnie wśród U (tzw. samokontrola społeczna),
umiejętność samodzielnego porównania stanu faktycznego z tym co jest wymagane lub uznane za wartościowe.
Samoocena to własna opinia U o wartościach przyswojonych przez niego w różnych przejawach aktywności ruchowej oraz odnoszących się do jego rozwoju osobniczego.
Samokontrola i samoocena U z wf dotyczy:
rozwoju psychofizycznego i intelektualnego,
sprawności fizycznej,
umiejętności ruchowych (sportowych, rekreacyjnych, organizacyjnych),
wiadomości,
postaw i zachowań.
Intelektualizacja w zajęciach wf
Przekazywanie konkretnych wiadomości, wiedzy uczniom. Dostosowywanie do wiedzy odbiorcy (poziomu intelektualnego). Będzie to również dobór środków innych niż ruch (DVD, video, biologia, gazeta, itp.)
Intelektualizacja związana jest z tym, co N mówi do U i okolicznościami przekazywania tych treści. Najczęściej wiąże się tematycznie z:
wiedzą o sobie samym,
relacją człowiek - otoczenie,
wiedzą o sporcie,
wiedzą o możliwościach wykorzystania swoich umiejętności w ramach organizacji czasu wolnego lub innych utylitarnych czynności życia codziennego.
Umiastowska uważa, że współdziałanie wf z wychowaniem intelektualnym odbywa się przez:
realizację świadomego i aktywnego uczestnictwa w procesie nauczania - uczenia się,
wyposażenie U w wiadomości o celach i zadaniach wf, o wpływie ćwiczeń ruchowych na organizm, o treściach związanych z realizacją poszczególnych działów programu nauczania,
realizowanie czynności ruchowych.
Indywidualizacja w lekcji wf
Dostosowanie zadań ruchowych do możliwości U (sprawność U, wiek, płeć, etap edukacji, zainteresowania, warunki psychofizyczne).
Indywidualizacja procesu dydaktycznego w wf jest zadaniem trudnym. Reakcje dzieci są zróżnicowane pod względem rozwoju umysłowego i fizycznego. Różnice te są uzależnione od czynników genetycznych, ale również zależą od postaw, stosunków społecznych i środowiska, w którym dziecko wyrasta.
W procesie lekcyjnym indywidualizacja dotyczy przede wszystkim:
tempa opanowania umiejętności ruchowych,
doboru treści, zadań, metod i form prowadzenia lekcji,
rozwoju sprawności - progresji,
intensywności poczynań związanych z tempem lekcji.
Zadaniem N jest dotarcie do każdego U tak, aby umotywować go do zadań czekających w lekcji. W większości przypadków indywidualizacja związana jest z interakcjami N-U, ale może też dotyczyć konkretnych zadań ruchowych, w których U samodzielnie określają poziom rozpoczęcia ćwiczenia, czy wręcz sami wyznaczają sobie zadania na miarę swoich możliwości.
Intensyfikacja lekcji wf
O zmianach zachodzących w organizmie U decyduje nie tylko rodzaj ćwiczeń, ale także możliwości adaptacyjne do wysiłków czy nastawienie psychiczne do zadań, budowa ciała albo stopień wytrenowania.
Intensyfikacja związana jest z czynnikami motywującymi, takimi jak:
potrzeby osiągnięć zadań postawionych sobie,
potrzeby efektu i odczuwania satysfakcji,
potrzeby stymulacji w dążeniu do samorealizacji.
Zwiększenie intensywności lekcji możliwe jest głównie przez:
skrócenie czasu objaśniania na rzecz pokazu,
skrócenie przerw między ćwiczeniami,
dobór metod i form maksymalnie angażujących U,
dobrą organizację pracy,
interesujący dobór ćwiczeń i zadań do lekcji,
właściwą motywację uczniów.
Systematyka metod realizacji zadań w lekcji wf
Zadania realizowane w procesie wf ze względu na wymagany poziom aktywności wewnętrznej U można podzielić na trzy podstawowe grupy:
Zadania ściśle określone - wymagające ścisłego sterowania zewnętrznego, takie jak nauka technik i taktyk sportowych, korekcja postawy, rehabilitacja.
Zadania częściowo określone, które U mogą w miarę samodzielnie wykonywać.
Zadania problemowe - wymagające pełnej samodzielności i inwencji twórczej uczniów.
Każda z wymienionych grup zadań wymaga innego podejścia metodycznego w procesie ich realizacji, i tak:
zadania ściśle określone - wymagają zastosowania metod reproduktywnych (odtwórczych),
zadania częściowo określone - wymagają zastosowania metod proaktywnych (usamodzielniających),
zadania problemowe - wymagają zastosowania metod kreatywnych (twórczych) .
Metody reproduktywne (odtwórcze)
W wf klasyczną metodą reproduktywną jest metoda naśladowczo - ścisła. Cechami charakterystycznymi tej metody są:
ścisłe odtwarzanie, czyli reprodukowanie pokazanego wzorca ruchu wg formuły bodziec - reakcja,
ćwiczenie jest ściśle określone i ma tylko jedno rozwiązani, takie jakie założył N,
U jest jedynie przedmiotem zabiegów dydaktycznych, tzn. jest sterowany zewnętrznymi bodźcami środowiskowymi, głównie przez N,
proces nauczania techniki ćwiczeń ruchowych przebiega wg ściśle określonej technologii,
aby osiągnąć cel, czyli nawyk ruchowy, U musi powtórzyć ćwiczenie setki razy.
U może się zmieniać pozytywnie w zakresie struktury somatycznej, podnosić sprawność fizyczną, opanować technikę ćwiczeń i taktykę gry. Te pozytywne rezultaty można osiągnąć nawet wbrew woli U, pod warunkiem jednak, że N umiejętnie kieruje systemem nagród i kar.
Do głównych negatywnych skutków tej metody należy zaliczyć:
obniżenie u U zdolności sterowania sobą i zwiększone zapotrzebowanie na impulsy zewnętrzne dla podtrzymania aktywności,
brak zdolności do zmian postępowania, nawet gdy okoliczności się zmieniły,
bierność i brak inicjatywy, niesamodzielność,
schematyczność postępowania w sytuacjach objętych nawykiem i utrudnianie wytwarzania się nowych form zachowania,
zachowanie reaktywne łatwo może przerodzić się w formę dominującą,
brak niezbędnych warunków do kształtowania się pozytywnych postaw wobec KF.
Metodę naśladowczo - ścisłą należy we współczesnej szkole zastąpić metodą zadaniowo - ścisłą lub metodą programowanego uczenia się.
Metody proaktywne (usamodzielniające)
Aktywizacja U w procesie wf wymaga stawiania U w takich sytuacjach zadaniowych, które dla nich będą atrakcją i zgodne z ich potrzebami rozwojowymi. Ponadto U powinni wykonywać zadania w miarę możliwości samodzielnie, by uczyć się samokontroli i samooceny własnego działania. Można to osiągną stosując odpowiednie zadania i następujące metody ich realizacji:
Metoda zabawowo - naśladowcza polega na naśladowaniu mechanizmów, zwierząt, ludzi będących w ruchu oraz takich zjawisk przyrodniczych jak wiatr, grzmot, deszcz. W tym przypadku do aktywności ruchowej pobudzają dzieci tematy podsuwane przez N.
Metoda zabawowa - klasyczna, w której U są stawiani w sytuacji zadaniowej za pomocą fabuły lub przepisów.
Metoda bezpośredniej celowości ruchu polegająca na tym, że N stawia U w sytuacji zadaniowej poprzez zalecenie wykonania prostych zadań wziętych z życia,
Metoda programowanego usprawniania się - przykładem są różnego rodzaju „ścieżki zdrowia”, które polegają na samodzielnym usprawnianiu się według tych samych założeń jak w metodzie programowanego uczenia się techniki ruchu.
Metody kreatywne (twórcze)
Do najistotniejszych cech metod twórczych należą:
pełna samodzielność U w rozwiązywaniu zadań i problemów ruchowych,
zadania dla podmiotu mają charakter zadań otwartych, tzn. zupełnie nieznanych, z którymi spotykają się po raz pierwszy,
czynnikami motywującymi U do działania są: informacje, aspiracje, oczekiwania, wyniki własnych czynności mające charakter nagród i kar,
U stosuje w procesie działania samokontrolę i samoocenę oraz zdobywa podstawy ustawicznego samodoskonalenia się.
Powyższe walory posiadają takie metody jak:
Metoda ruchowej ekspresji twórczej (Laben) - N stawia U w sytuacji zadaniowej, którą U powinni samodzielnie, twórczo rozwiązać, przy czym każde rozwiązanie zademonstrowane przez U uważa się jako poprawne.
Metoda problemowa - N stawia U w sytuacji problemowej, to znaczy w takiej, z którą U spotykają się po raz pierwszy i nie znają sposobu jej rozwiązania. U samodzielnie analizują sytuację, tworzą programy, rozwiązania problemu i weryfikują jego poprawność w praktycznym działaniu.
Proces nauczania i uczenia się czynności ruchowych
Wychowanie fizyczne, jako proces, to ciąg systematycznych działań N i U zmierzających do osiągnięcia założonych celów dotyczących opanowania czynności ruchowych, kształtowania zdolności i predyspozycji motorycznych, wyposażenia w wiedzę o KF, a przede wszystkim kształtowania pożądanych postaw i zachowań wobec KF.
Proces nauczania i uczenia się czynności ruchowych polega na systematycznych i ciągłych czynnościach N i U zmierzających do opanowania nowej struktury ruchu.
Uczenie się czynności ruchowych - to zmysłowe odbieranie od otoczenia i przetwarzanie umysłowej informacji dotyczącej nie znanej dotąd czynności ruchowej, a następnie wykonywanie czynności za pomocą systemu psychomotorycznego oraz sprawdzanie skuteczności tej czynności w różnych sytuacjach otoczenia.
Nauczanie czynności ruchowych - proces współdziałania N z U wspomagający ich uczenie się, którego celem jest spowodowanie korzystnych społecznie zmian zachowania się U i uzyskanie przez niego kompetencji warunkujących sprawne działanie (odtwórcze i twórcze) w wielu różnych sytuacjach fizycznych i społecznych. To swoista wymiana informacji między N i U oraz chęć udzielania pomocy U.
Ogniwa procesu nauczania i uczenia się:
podanie prawidłowej nazwy ćwiczenia (gry, zabawy),
wzorowy pokaz,
objaśnienie,
próby wykonania ćwiczenia przez U,
analiza wykonywanego ruchu,
eliminowanie błędów,
utrwalenie i doskonalenie danej struktury ruchowej,
sprawdzian (kontrola i ocena).
Nawyk ruchowy (Czajkowski) - nabyta wyuczona czynność spostrzeżeniowo - ruchowa oparta na mechanizmach neurofizjologicznych, zapewniająca uzyskiwanie z góry przewidzianych wyników działania z dużą pewnością, sprawnie, z minimalną stratą czasu i energii, często w stanie nieświadomości wtórnej.
Fazy kształtowania nawyku ruchowego:
generalizacji - próbuje U wykonywać zadanie,
koncentracji - pewnie wykonuje ćwiczenie ale jeszcze się zastanawia,
automatyzacji - nawyk ruchowy,
dezautomatyzacja - faza zapomnień.
Teoria R.A. Schmidta
Według Schmidta dobrze opanowany nawyk ruchowy jest ściśle związany ze specjalnymi umiejętnościami technicznymi i techniczno - taktycznymi, warunkującymi skuteczne działanie w toku walki sportowej. Wyróżnia się trzy główne część nawyku ruchowego: procesy czuciowe (postrzeżeniowe), wybór działania (podjęcie decyzji), wykonanie wybranego ruchu. Schmidt wyróżnia różne rodzaje nawyków ruchowych. Nawy zamknięty - wywodzi się ze środowiska wewnętrznego - cechuje go przewidywalność i niezmienność otoczenia. Nawyk otwarty - jest podyktowany wyborem działania, reakcją na bodzce zewnętrzne w zmienny sposób. Cechuje go nieprzewidywalność. Nawyk pojedynczy - jeden krótki ruch, o jasno określonym początku i końcu.
Czynności i zadania N i U w poszczególnych fazach
Czynności N:
faza generalizacji - podanie prawidłowej nazwy zadania, wzorowy pokaz, objaśnienie, podstawowa analiza wykonywanego ruchu, eliminowanie podstawowy błędów, naprowadzenie i motywowanie do wykonania zadań, czynności zabezpieczające,
faza koncentracji - naprowadzanie i motywowanie do wykonania zadań, szczegółowa analiza wykonywanego ruchu, eliminowanie błędów szczegółowych, nauczanie i doskonalenie autoasekuracji,
faza automatyzacji - kontrola i ocena poziomu wykonywania ruchu.
Czynności U:
faza generalizacji - zmysłowe odebranie i przetworzenie umysłowe informacji o zadaniu, tworzenie wyobrażenia motorycznego zadania, analiza wykonywanego ruchu, autoeliminowanie podstawowych błędów, nastawieni na prawidłowe wykonanie zadania,
faza koncentracji - nastawienie na prawidłowe wykonanie zadania, szczegółowa analiza wykonywanego ruchu, autokorekta błędów szczegółowych, wielokrotne powtarzanie zadania celem utrwalenia i doskonalenia struktury ruchowej, samoasekuracja,
faza automatyzacji - utrwalenie i doskonalenie danej struktury ruchowej w różnych sytuacjach fizycznych i społecznych (różna odległość, czas trwania, amplituda ruchu, kierunek, szybkość wykonania), samokontrola i samoocena wykonywanego ruchu.
Różne
Sytuacja dydaktyczno - wychowawcza - to układ wzajemnych stosunków N-U. N określa czego, po co i jak naucza, on przewiduje realizację i ją ocenia, organizuje nauczanie i uczenie się, stawia przed U zadania, skłania U do podjęcia ich i zrozumienia.
Zasady budowy lekcji WF:
zasada wszechstronności - wskazuje N na konieczność doboru w każdej lekcji takich środków metodycznych, które zapewniłyby U możliwość możliwości wszechstronnego, harmonijnego rozwoju poprzez właściwe oddziaływanie zarówno na strefę motoryczną, psychomotoryczną, rozwój intelektualny oraz społeczno - moralny.
N musi pamiętać o:
uwzględnianiu zadań w zakresie przekazywania wiadomości, umiejętności, kształtowania sprawności fizycznej i psychomotorycznej, dbać o prawidłową postawę ciała oraz akcentować elementy ogólnowychowawcze, w tym kształtowanie pozytywnych postaw wobec KF,
uwzględnianiu zadań kierowanych przez N wymagających znacznej samodzielności U w ich rozwiązywaniu,
włączaniu U do współodpowiedzialności za przebieg lekcji,
wykorzystywaniu przyborów i przyrządów (konwencjonalnych i niekonwencjonalnych),
wprowadzaniu wszystkich rodzajów ćwiczeń kształtujących,
uwzględnianiu ćwiczeń wpływających na harmonijny rozwój U(rzut lewą i prawą ręką, skok na prawej i lewej nodze, itd.),
wprowadzać ćwiczenia utylitarne (użytkowo - sportowe) biorąc pod uwagę, że w zależności od przewagi stosowanych środków wymogi odnośnie wszechstronnego oddziaływania na U są w każdym przypadku nieco odmienne.
2) zasada zmienności pracy (mięśniowej) - założeniem funkcjonowania tej zasady jest zapewnienie na LWF bezpieczeństwa U, poprzez przeciwdziałanie kontuzjom mogącym wystąpić na skutek przeciążenia pewnych grup mięśni.
Należy:
układać ćwiczenia w takiej kolejności aby każde następne miało odmienny wpływ na aparat ruchu (nie ujmować bezpośrednio po sobie ćwiczeń wpływających na tę samą zdolność moto lub grupę mięśni, zwracać uwagę na odmienność formy ruchu następujących po sobie ćwiczeń),
stosować częstą zmianę pozycji wyjściowych do ćwiczeń (wysokie, niskie),
stosować w lekcji zmienność treści i metod oraz form organizacyjnych,
przeplatać ćwiczenia statyczne z ćwiczeniami dynamicznymi, ćwiczenia o dużym stopniu trudności z ćwiczeniami łatwymi, ćwiczenia w miejscu z ćwiczeniami w ruchu, ćwiczenia wymagające znacznego skupienia uwagi z ćwiczeniami doskonale opanowanymi, atrakcyjnymi.
3) zasada stopniowania natężenia wysiłku w lekcji (ilustruje krzywa natężenia wysiłku).
Ogólne wskazania:
przechodzimy od ruchów na wybrane partie mięśniowe do ruchów globalnych,
rozpoczynamy lekcję od ćwiczeń o małej intensywności do ruchów bardzo intensywnych (tempo wykonania, ilość powtórzeń w czasie),
zadania o znacznym obciążeniu muszą być poprzedzone ćwiczeniami przygotowawczymi bez obciążenia,
zadania o znacznym ładunku emocjonalnym umieszczać pod koniec części głównej lekcji.
Typy lekcji.
Najczęściej w praktyce wymieniane są 4 typy lekcji:
lekcja podająca - ma na celu podanie nowych ćwiczeń, najwięcej czasu przeznacza się w niej na kształtowanie nowych nawyków, odgrywa ona dożą rolę w procesie nauczania, ponieważ U musi poznać wiele nowych wiadomości i umiejętności, które powinny stać się nawykami stosowanymi w życiu. Powinny wystąpić w niej takie części, jak:
organizacja i ogólna rozgrzewka (około 9 minut),
podanie nowego materiału (około 18 minut),
utrwalenie nowych ćwiczeń (około 10 minut),
ćwiczenia końcowe - uspokajające (około 4 minut).
lekcja doskonaląca - największy nacisk jest położony na doskonalenie umiejętności i przekształcenie ich w trwałe nawyki. Nowe treści stanowią tu jedynie niewielką część przerabianego materiału. W jej układzie można wyróżnić:
część organizacyjną połączoną z ćwiczeniami ogólnorozwojowymi (około 11 minut),
sprawdzenie opanowania przez U uprzednio podanych ćwiczeń, by można się było na nich oprzeć przy dalszym ćwiczeniu, korekta błędów (około 8 minut),
doskonalenie i utrwalanie wiadomości, umiejętności i nawyków (około 22 minut),
ćwiczenia końcowe - uspokajające (około 4 minut).
lekcja kontrolna - powinna składać się z trzech części:
organizacyjnej połączonej z ćwiczeniami o charakterze ogólnorozwojowym,
kontrolnej,
organizacyjno - podsumowującej.
lekcja kombinowana - polega na połączeniu elementów różnych typów lekcji, składają się na nią:
część organizacyjna i przygotowawcza,
sprawdzenie stopnia opanowania uprzednio podanych ćwiczeń,
doskonalenie wcześniej poznanych ćwiczeń, a więc usuwanie uchybień technicznych i przeprowadzanie jednocześnie oceny wykonania technicznego,
podanie nowego materiału,
utrwalenie nowych ćwiczeń,
część końcowa - uspokajająca.
Zasady budowy lekcji w kontekście potrzeb i specyfiki KF:
zasad świadomego i aktywnego udziału U w procesie nauczania - uczenia się,
zasad systematyczności,
zasada poglądowości,
zasada przestępności,
zasada łączenia teorii z praktyką,
zasada trwałości,
Zasady budowy lekcji wg Lingów:
zasad wszechstronności,
zasad zmienności pracy,
zasad stopniowego natężenia wysiłku na lekcji.
Wizja WF w szkole:
duża intensywność regulowana przez możliwości ćwiczących,
hartujące i adoptujące do trudniejszych warunków życia,
dopasowanie do możliwości szkoły,
mniej nastawiona na kontrolę i ocenę postępów, bardziej na wykształcenie postawy odczuwania przyjemności z WF,
powinno być inspirujące do samokontroli w rozwoju układu krążeniowo - oddechowego, sprawności, i postawy ciała,
powinno terapeutycznie oddziaływać na psychikę,
powinno dawać pomysły do organizacji własnego wolnego czasu,
powinno podsuwać wzorce kulturowe zdrowego stylu życia,
uczyć zasad współżycia i komunikacji międzyludzkiej,
powinno przygotować do życia wszechstronnie.