FP kol2 sciaga, Archiwum, Semestr VI, Finanse publiczne


  1. Proszę podać różnicę między dobrem publicznym a dobrem prywatnym ze względu na kryterium użyteczności (kryterium społeczne).

Najczęściej stosowanymi kryteriami decydującymi o charakterze dobra są: kryterium użyteczności (kryterium społeczne) oraz kryterium odpłatności (kryterium ekonomiczne). Według pierwszego kryterium występuje zasadnicza różnica między korzyściami, które daje dobro prywatne i korzyściami osiąganymi z dóbr publicznych. Korzyści z dobra prywatnego ograniczają się najczęściej do jednej osoby, niekiedy do kilku osób. Co więcej, jeżeli dana osoba używa dobra prywatnego, to jest ono niedostępne dla innych osób. Inaczej jest w przypadku dobra publicznego. W dostępie do dóbr prywatnych występuje zjawisko rywalizacji między użytkownikami danego dobra. W dostępie do dóbr publicznych rywalizacja obywateli nie istnieje w tym sensie, że fakt korzystania jednego człowieka z danego dobra nie uniemożliwia korzystania z tego samego dobra przez innego człowieka.

  1. Co to są dobra społeczne? Podaj przykład.

Dobra społeczne to takie dobra, które ze względów fizycznych mogą być dobrami prywatnymi, ale na skutek doktryny społecznej i prowadzonej przez władze publiczne polityki społecznej są dostępne dla każdego obywatela, tak jak w przypadku klasycznych dóbr publicznych. Sytuacja taka dotyczy podstawowych potrzeb ludzkich, takich jak ochrona zdrowia czy edukacja. Dobra społeczne wytwarza się dzięki istnieniu urządzeń, które są własnością publiczną i które zostały sfinansowane z funduszy publicznych. Nie wyklucza to jednak częściowej partycypacji obywateli w ich finansowaniu.

  1. Co to jest lokalne dobro publiczne? Podaj przykład.

Lokalne dobro publiczne to takie dobro, które wytwarzane jest na szczeblu lokalnym, pełni funkcję użyteczności dla społeczności lokalnej i nikt z tej społeczności nie może być wyłączony z jego użytkowania. Znaczy to, że lokalne dobro publiczne musi służyć społeczności lokalnej i zaspokajać jej potrzeby. Może ono też być użytkowane przez wiele podmiotów. Lokalnymi dobrami publicznymi są między innymi usługi związane z utrzymaniem czystości i porządku, parki i inne miejsca wypoczynku i rekreacji, bezpieczeństwo publiczne i wiele innych dóbr, związanych z funkcjonowaniem jednostek samorządu terytorialnego. Są one finansowane za pośrednictwem budżetu gminy, a w konsekwencji przez społeczność lokalną.

  1. Proszę podać różnicę między dobrem publicznym a dobrem prywatnym ze względu na kryterium odpłatności (kryterium ekonomiczne).

Według kryterium ekonomicznego o tym czy dobro ma charakter publiczny czy prywatny decyduje źródło odpłatności. Dobrami publicznymi są te dobra, które są finansowane przez budżet państwa, budżety samorządowe i inne fundusze publiczne. W takim ujęciu dobra publiczne tworzą konsumpcję zbiorową społeczeństwa, która jest finansowana z funduszy publicznych. Dla odbiorców dóbr publicznych oznacza to, że są one dostarczane bezpłatnie lub za częściową odpłatnością. Dobra prywatne są finansowane wyłącznie z funduszy prywatnych.

  1. Proszę wymienić klasyczne zasady budżetowe i opisać jedną z nich.

Do podstawowych zasad budżetowych, odnoszących się do większości form ustrojów zalicza się zasadę:

Zasadę jedności budżetu rozpatruje się w dwóch aspektach jedności formalnej oraz zasadę jedności materialnej. Zgodnie z zasadą jedności formalnej dochody i wydatki państwa powinny być objęte tylko jednym budżetem. Oznacza to, że powinien występować tylko jeden budżet państwa rozumiany jako fundusz, oraz jako plan finansowy uchwalony przez parlament w formie ustawy budżetowej. Zasada ta zapobiega zjawisku rozproszenia wydatków i dochodów w wielu budżetach, stanowiących podstawę działalności finansowej państwa. Dopełnieniem zasady jedności formalnej jest zasada jedności materialnej. Zgodnie z tą zasadą suma dochodów powinna być przeznaczona na pokrycie całości wydatków budżetowych. Oznacza to, że poszczególne dochody powinny być pozbawione cechy celowości, czyli nie powinny być wiązane z określonymi wydatkami lub ich grupami. Zasady jedności formalnej oraz materialnej nie są konsekwentnie przestrzegane. Przykładem odstępstwa od owych zasad jest tworzenie funduszy parabudżetowych ( funduszy celowych). Stanowi to naruszenie zasady jedności w obu jej ujęciach, gdyż wówczas dochody wchodzące w skład danego funduszu celowego wiąże się z jego wydatkami. Zasada zupełności (powszechności) głosi, iż wszelkie przejawy działalności państwa powinny znaleźć odpowiedni wyraz w dochodach i/lub wydatkach publicznych. Pierwotnie zasadę zupełności budżetu formułowano następująco: budżet państwa powinien obejmować w całości dochody i wydatki wszelkich podmiotów państwowych. Oznaczało to, powiązanie wszystkich podmiotów państwowych z budżetem państwa metodą brutto ( metoda finansowania brutto). Polega ona na tym, iż całość dochodów i wydatków podmiotów budżetowych, obejmuje się budżetem państwa, nie porównuje się więc w ramach podmiotów dochodów z wydatkami i nie ustala się wyniku finansowego. Tak formułowana zasada zupełności została zdezaktualizowana w miarę rozwoju roli państwa jako podmiotu prowadzącego własną działalność gospodarczą w różnych dziedzinach. W tej sytuacji wskazano konieczność powiązania z budżetem wszelkich jednostek organizacyjnych oraz jednostek gospodarczych podlegających administracji państwa, albo metodą brutto albo metodą netto. Cechą charakterystyczną metody netto jest ujmowanie w budżecie jedynie wyniku finansowego ( w postaci nadwyżki - w ramach dochodów, lub niedoboru - w wydatkach budżetowych). Wynik ten uzyskiwany jest poprzez porównanie przychodów i kosztów ponoszonych przez podmioty gospodarcze prowadzące określoną działalność. Zasada roczności polega na tym, iż budżet powinien być planowany na jeden rok. Rok budżetowy nie musi się przy tym pokrywać z rokiem kalendarzowym ( w USA trwa od 1 października do 30 września). Zasada roczności związana jest przede wszystkim z dążeniem do zapewnienia realności planu budżetowego. Okres 1 roku ma też zapewnić periodyczne uchwalanie budżetu przez parlament, co ma znaczenie dla kontroli polityki finansowej rządu przez organ ustawodawczy. Zasada zrównoważenia budżetu oznacza postulat równości rachunkowej dochodów i wydatków budżetowych

  1. Proszę wymienić i opisać odstępstwa od zasady uprzedniości.

Niekiedy z powodu trudności politycznych, gospodarczych lub społecznych rząd nie może dotrzymać przepisowego terminu. Dlatego prawo budżetowe przewiduje rozwiązania w okresie przejściowym (między upływem terminu do uchwalenia budżetu a faktycznym terminem uchwalenia. Zalicza się tu:

  1. Co rozumiesz pod pojęciem skarbu państwa?

Skarb państwa jest pojęciem wieloznacznym zarówno w świetle nauki jak i w praktyce poszczególnych krajów. Pojęcie to może być rozpatrywane w trzech ujęciach podmiotowym, przedmiotowym i instytucjonalnym.

W ujęciu podmiotowym skarb państwa występuje jako osoba prawna reprezentująca państwo w stosunkach majątkowych z osobami fizycznymi i prawnymi przy czym stosunki te oparte są na skierowanych do ogółu jednostek gospodarczych przepisach prawa handlowego, cywilnego oraz międzynarodowego. W ujęciu przedmiotowym występuje jako mienie państwowe rozumiane przez majątek państwa wraz z jego prawami majątkowymi i zobowiązaniami ciążącymi na tym majątku. Majątek ten może mieć różnoraką postać. Mogą to być zarówno nieruchomości ( budynki, budowle, grunty) jak i ruchomości, papiery wartościowe czy środki pieniężne. W ujęciu instytucjonalnym skarb państwa należy wiązać z odrębnymi urzędami państwowymi, które zajmują się sprawami związanymi z mieniem państwowym.

  1. Proszę wymienić funkcje skarbu państwa i opisać jedną z nich.

W literaturze skarbowi państwa przypisuje się trzy funkcje - właściciela, kasjera i bankiera. Podstawową funkcją skarbu państwa jest funkcja właściciela. Polega ona na tym, że określone organy państwowe wchodzące w skład struktury organizacyjnej skarbu państwa gospodarują majątkiem państwa. Gospodarowanie to wyraża się w eksploatacji, wydzierżawianiu i wynajmowaniu majątku państwa. Skarb państwa jako właściciel może również powiększać swój majątek ( poprzez kupno lub inny proces inwestycyjny) oraz go pomniejszać Funkcja kasjera sprawowana przez skarb państwa odnosi się do wykonywania transferów przepływów pieniężnych przewidzianych w ustawie budżetowej. Innymi słowy pełniąc te funkcję Skarb państwa zajmuje się obsługą kasową budżetu państwa- inkasowaniem wpłat i dokonywaniem wypłat środków pieniężnych z budżetu. Oprócz tego prowadzi różnego rodzaju rachunki związane z gospodarką pozabudżetową, z działalnością podmiotów niemających osobowości prawnej, dotyczących różnych doraźnych przedsięwzięć podejmowanych przez państwo. Ponadto prowadzi rachunki kontrahentów, którzy korzystają z dotacji i pożyczek budżetowych lub mają obowiązek lokowania swoich niewykorzystanych zasobów w skarbie państwa. Pełniąc funkcję kasjera skarb państwa dąży przede wszystkim do zapewnienia bieżącej płynności budżetowej, inaczej mówiąc do tego, aby w każdym momencie wydatki państwa (budżetowe oraz pozabudżetowe) znajdowały pokrycie w jego dochodach. Służą temu nie tylko środki pieniężne deponowane na rachunkach skarbu państwa przez podmioty publiczne i nie publiczne, ale także emisja przez krótkoterminowych skarb państwa krótkoterminowych bonów skarbowych. Funkcja skarbu państwa jako bankiera ma dwie formy. Z jednej strony skarb państwa działa jak bank depozytowy, handlowy dostarczając kapitałów i przyznając pewne priorytety niektórym przedsiębiorcom, których rozwój zamierza wspierać, z drugiej natomiast jego działalność zbliżona jest do działalności banku emisyjnego, gdy interweniuje w dziedzinie rynku pieniężnego. Działania skarbu państwa jako banku emisyjnego w dużej mierze zależą od jego powiązań z bankiem centralnym. Powiązania te znajdują wyraz w bezpośrednim uczestnictwie skarbu państwa w działalności banków emisyjnych lub banków w formie spółek akcyjnych, oraz w kontroli banków w przypadku nadrzędności skarbu państwa nad bankami. Skarb państwa może też emitować monety oraz pieniądz papierowy. Wykonując funkcję kasjera i bankiera skarb państwa wpływa stabilizująco na procesy gospodarcze, uczestniczy w realizacji zadań polityki gospodarczej i finansowej państwa.

W Polsce zakres czynności Skarbu Państwa jest stosunkowo niewielki i skupia się głównie na gospodarowaniu majątkiem ze szczególnym uwzględnieniem niezwykle ważnych procesów prywatyzacyjnych. Skarb Państwa w Polsce nie spełnia czynności kasjera, gdyż obsługą kasową budżetu państwa zajmuje się Narodowy Bank Polski. Do Skarbu Państwa nie należą także czynności bankiera, ponieważ emisją pieniądza zajmuje się Bank Centralny, a sprawą emisji papierów wartościowych w postaci bonów i obligacji skarbowych, zaciąganiem pożyczek i kredytów krajowych i zagranicznych w innej formie niż w postaci emisji papierów wartościowych, obsługą długu publicznego zajmuje się Minister Finansów.

  1. Proszę podać źródła zawodności rynku.

  1. Proszę wymienić niedoskonałości polityki kadrowej państwa.

Polityka kadrowa państwa jest nastawiona na poszukiwanie metod oraz środków pozwalających w danych warunkach na optymalny podział czynnika ludzkiego na rynku pracy. Państwo może funkcjonować na rynku pracy w sposób pasywny poprzez łagodzenie ekonomicznych skutków bezrobocia, np. zasiłki dla bezrobotnych, a także w sposób aktywny, który ma na celu zmniejszenie liczby bezrobotnych, np. obniżanie podatków dla firm, które zwiększają zatrudnienie. W tych działaniach państwa dostrzega się wiele ułomności:

  1. Proszę wymienić przyczyny zawodności państwa.

Występują cztery podstawowe przyczyny zawodności państwa, które dąży do realizacji wyznaczonych sobie celów:

Państwo często nie posiada pełnych informacji, co sprawia, ze nie może podjąć odpowiednich decyzji. Przykładem może być pomoc osobom niepełnosprawnym. Brak dokładnej informacji w tej kwestii może prowadzić do sytuacji, w której pomoc otrzymują osoby zdolne do pracy, a taka sytuacja nie powinna zaistnieć.

Rząd finansując pewne dziedziny życia społecznego i gospodarczego nie jest w stanie w pełni kontrolować sposobu wykorzystania tych środków, np. opieka zdrowotna.

Istniejąca biurokracja i nieskuteczna jej kontrola powoduje, że interwencja państwa często jest zbyt wolna, nieadekwatna do bieżącej sytuacji, a w rezultacie mało efektywna.

Z jednej strony polityka jest konieczna, z drugiej zaś przyczynia się do nieracjonalności decyzji. Posłowie we własnym interesie mogą działać na korzyść pewnych grup. Politycy często rozszerzają katalog dóbr publicznych jedynie po to, by zdobyć popularność. Nie są to jednak w żaden sposób działania prorynkowe.