Międzynarodowe stosunki gospodarcze

Wykłady - dr M. Kubicka

Dyżur - wtorek 11-13, p. 204

Egzamin pisemny (test), 01.02.05. godz.10

Zakres wykładów:

• Przedmiot międzynarodowych stosunków gospodarczych

• Teorie korzyści wymiany międzynarodowej

• Rola handlu zagranicznego w gospodarce narodowej

• Polityka handlowa państwa (teoretyczne uzasadnienie liberalizmu i protekcjonizmu)

• Handel międzynarodowy - struktura geograficzna i towarowa

• Kraje słabo rozwinięte i problem zadłużenia międzynarodowego państw

• Nowe kraje przemysłowe w gospodarce (NKP) - tygrysy azjatyckie

• Międzynarodowe przepływy kapitału (formy, kierunki, skutki)

• Globalizacja i regionalizacja gospodarki światowej

• Korporacje transnarodowe

• Konkurencyjność w gospodarce światowej

• Międzynarodowe organizacje gospodarcze (Międzynarodowy Fundusz Walutowy, Bank Światowy, Światowa Organizacja Handlu)

• Dylematy gospodarki światowej XXI wieku

1. Ewolucja teorii pieniądza

• Od lat 70. pieniądz ma tylko wartość nominalną. Związana jest z tym jego powszechna akceptacja i zaufanie. Wcześniej pieniądz miał też wartość realną.

• 1971 r. - R. Nixon zawiesił wymienialność dolara na złoto

- od tego czasu pieniądz nie ma pokrycia w złocie

- złoto monetarne nie odgrywa już żadnej roli w systemie monetarnym

• Do lat 80. krążyło tyle pieniądza, ile było można za niego kupić towarów i usług. Od końca lat 80. nastąpiło rozejście się rynku pieniężnego i towarowego (uwolniono przepływy kapitałowe, nad rynkiem pieniężnym nie ma kontroli).

• Początkowo ludzie nie potrzebowali pieniądza. Przyczyną jego powstania były nadwyżki w produkcji towarowej. Pieniądz stał się środkiem wymiany towarowej.

• I pieniądz - pieniądz towarowy (suszona ryba, bryła soli, bursztyn)

• pieniądz musiał spełniać kilka warunków, musiał być:

- niepowszechny (rzadki)

- akceptowalny (pod względem użyteczności)

- policzalny (można go było dzielić)

• II pieniądz - metale (brąz, cyna, miedź, miedź z cyną, żelazo, srebro, złoto)

• Prawo Kopernika - Gerschama - gorszy pieniądz jest wyparty przez lepszy

• Do czasu rewolucji francuskiej 3 metale spełniały funkcje pieniądza. Pieniądz metalowy był odważany przez sztaby. Następnie były kulki z metalu o określonej wadze.

• Dokarmianie pieniądza (psucie pieniądza) - dodawano do środka kulek metale gorszej jakości.

Zaczęto spłaszczać kulki w krążki w celu zmniejszania ilości kruszcu.

• Każdy kto miał surowce mógł bić monety (brak monopolu w biciu pieniądza).

• Depozyty bankowe - złotnicy zaczęli przyjmować od kupców kruszce w zamian wystawiając im noty bankowe (stąd późniejsze banknoty) - tak narodził się weksel.

• III pieniądz - papierowy

• Z czasem złotnicy wystawiali więcej not bankowych niż przyjmowali kruszców - pojawia się pieniądz papierowy, I kredyty, I banki (Anglia) - na użytek wojny (gromadziły pieniądze)

• Pojawiają się koncesje na bicie monet - monopolizacja władców, państwo decydowało o przyznawaniu koncesji bankierom na bicie monet

• Eurowaluty (np. eurodolar) - jednostka płatnicza USA poza systemem rezerwy federalnej USA,

proces kreacji eurodolarów jest poza kontrolą USA

2. Handel zagraniczny

• stopa eksportu - Ex / Y Ex - wartośc eksportu globalnego

stopa importu - Im / Y Im - wartosc importu globalnego

Y - wartosc dochodu narodowego

• końcowa stopa eksportu - ^Ex / ^Y ^ - przyrost

- pokazuje udział przyrostu wywozu przy zmianie dochodu narodowego o jednostkę

końcowa stopa importu - ^Im / ^Y

- pokazuje jak zmienia się import przy zmianie dochodu narodowego o jednostkę

• dochodowa elastyczność eksportu - de Yex = ^Ex / ^Y : Ex / Y = ^Ex / Ex : ^Y / Y

dochodowa elastyczność importu - de Yim = ^Im / ^Y : Im / Y = ^Im / Im : ^Y / Y

- są to mierniki wskazujące na uzależnienie gospodarki narodowej od handlu zagranicznego

- miernik - współczynnik importochłonności inwestycyjnej, współczynnik surowcochłonności, współczynnik elastyczności cenowej

• Gdy dochodowa elastycznośc eksportu jest większa od 1 to eksport jest czynnikiem

przyspieszającym rozwój ekonomiczny kraju, a jego udział w tworzeniu dochodu narodowego rośnie

• Gdy dochodowa elastyczność eksportu jest mniejsza od 1 to handel zagraniczny staje się hamulcem

rozwoju

Rola handlu zagranicznego w tworzeniu i podziale dochodu narodowego

Export

• zwiększa wartość dochodu narodowego wytworzonego, czyli trzeba wyprodukować więcej dóbr i usług, co staje się dodatkowym źródłem zatrudnienia i dochodu ludności z tytułu zatrudnienia

• ze zwiększającego dochodu narodowego wytworzonego rośnie popyt

• zwiększa się zatrudnienie

• zwiększają się dochody i popyt globalny

• zmniejsza się podaż na rynku krajowym, wpływa to na obniżanie dochodu narodowego podzielonego

• wzrost cen, co przy rosnącym popycie może mieć inflacyjny wpływ na gospodarkę narodową

Import

• w wyniku przywozu zwiększa się ilość dóbr i usług na rynku krajowym

• rosną więc rozmiary podaży globalnej

• zwiększa się dochód narodowy podzielony

• zaspokajając część popytu wpływa na ograniczenie zapotrzebowania na produkcje krajową

• przyczynia się do zahamowania wzrostu zatrudnienia i produkcji

• wywołuje utratę części popytu na towary krajowe i obniża dochód narodowy wytworzony oraz oddziaływuje deflacyjnie na gospodarkę, hamując tendencje wzrostu cen na rynku krajowym

Handel zagraniczny a wzrost gospodarczy

Handel zagraniczny wpływa na gospodarkę poprzez:

• zmianę stopy inwestycji

• zmianę średniej efektywności inwestycji

Popyt na inwestycję > akumulacja

• Stopa inwestycji jest określona przez zapotrzebowanie i oszczędności.

• Inwestycje krajowe zależą od akumulacji wewnętrznej oraz od popytu na inwestycje.

• Jeśli popyt na inwestycje przekracza akumulację, wtedy można realizować niską stopę inwestycji.

• Jeśli nawet wzrosną dochody realne, to przy niskiej stopie inwestycji, nie można efektywnie zatrudnić siły roboczej i wówczas niska akumulacja jest barierą wewnętrzną.

• Barierę akumulacji można przezwyciężyć nadwyżką importu nad eksportem.

• Pojawia się ujemny bilans płatniczy.

• Efektywność inwestycji realizowanych za pomocą importu musi być większa od efektywności inwestycji, które realizowane są ze źródeł wewnętrznych.

Popyt na inwestycje < akumulacja

• Co uniemożliwia jej pełne wykorzystanie.

• Zmniejsza się więc wykorzystanie aparatu wytwórczego - bariera popytowa.

• Taką barierę można przezwyciężyć poprzez zwiększenie eksportu. Wzrost wywozu przynosi

zwiększenie produkcji, zatrudnienia, dochodu, popytu.

Rozwój gospodarczy oznacza polepszenie warunków życia. Nie jest to równoznaczne ze wzrostem gospodarczy.

Wzrost gospodarczy oparty na przyroście inwestycji i zatrudnienia jest wzrostem ekstensywnym, czyli o wzroście decyduje akumulacja i zasoby siły roboczej.

Wzrost gospodarczy oparty o wydajność pracy jest wzrostem intensywnym.

Handel zagraniczny może być barierą wzrostu gospodarczego, gdy w trakcie przyspieszonego wzrostu nie można zaspokoić rosnącego popytu na import z powodu niedostatecznego wpływu z eksportu.

Mnożnik handlu zagranicznego - współczynnik określający rozmiary całkowitego wpływu, jaki zmiana

jednej wielkości wywiera na druga wielkość ekonomiczną.

Impuls pobudzający - np. zmniejszenie podatków może wpłynąć na rozwój gospodarczy, ale też doprowadzić do recesji.

Handel międzynarodowy:

• makro skala - świat

• regionalny

• odzwierciedla siłę gospodarczą każdego kraju

• zależy od czynników:

• naturalnych

• technologicznych (techniczny rozwój)

• ekonomicznych (ekonomika skali produkcji)

• wielkości i chłonności rynku wewnętrznego

• sprzyja konkurencyjności na rynku krajowym, co wymusza postęp techniczny (obniżanie kosztów, zwiększanie wydajności, nowe metody zarządzania)

• w latach 80. duży rozwój handlu międzynarodowego

• liberalizacja w gospodarce światowej (Reagan), otwieranie się granic

• zmiany technologiczne

• przyspieszenie handlu zagranicznego

• Rossatti: 3 aspekty liberalizacji:

• poziom restrykcji mierzony poziomem ceł - możliwośc penetracji rynku, osadzenia się na nim

• forma restrykcji handlowych (bariery celne)

• struktura restrykcji - alokacja zasobów między produkcją eksportową i produkcja konkurującą z importem

Im wyższy stopień ochrony rynku krajowego w porównaniu z eksportem, tym bardziej opłaca się wytwarzać na rynek krajowy, rezygnując z eksportu i ograniczać import.

Liberalizacja w latach 80. w ramach GATT (towary przemysłowe).

Kraje wysoko rozwinięte utrzymują między sobą bardzo wysokie taryfy celne (ASEAN, NAFTA, MERCOSUR).

W latach 80. liberalizacja przepływu wolnych kapitałów.

Struktura geograficzna handlu międzynarodowego

• Unia Europejska

• największy udział w światowym handlu (18-19%)

• największy eksporter towarów i usług (18,4%, 1/5 do USA)

• najbogatsze źródło inwestycji zagranicznych

• NAFTA - powstała w 1994 r. w czasie rundy urugwajskiej GATT, do 2010 r. strefa wolnego handlu

• USA

• udział w światowym handlu - 14,8%

• udział w światowym eksporcie - 15,4% (największy do Kanady, Meksyku, Japonii)

• Japonia

• udział w światowym handlu - 8,5%

• Chiny

• udział w światowym handlu - 5,6%

W obrotach Polski największy udział ma UE - Niemcy, Włochy, Francja.

Struktura towarowa handlu międzynarodowego

• ropa naftowa, gaz ziemny

• przemysł farmaceutyczny, lotniczy, elektroniczny

• maleje udział handlu surowcami oprócz surowców energetycznych

• Japonia - 70% eksportu to surowce przemysłowe

• N. Zelandia - przewaga w eksporcie płodami rolnymi

• Norwegia - 50% eksportu to paliwa mineralne

• Holandia - największy eksporter mięsa

• w krajach wysoko rozwiniętych w imporcie przeważają towary przemysłowe

• handel jest wewnątrz gałęziowy (te same towary się eksportuje i importuje)

• saldo obrotów towarami przemysłowymi - dodatnie, surowcowo-rolnymi - ujemne

Polityka handlowa państwa

• WTO - powstała w 1995 r.

• w 1947 r. utworzono GATT jako konferencję

• głosowanie odbywało się na zasadzie konsensusu

• pierwsze rundy trwały kilka lat (3-4), ostatnia 8 lat

• GATT zredukował cła na towary przemysłowe o 45%

• trudności dotyczyły towarów rolnych.

• Grupa Sklejns (?) - USA, UE, Australia, N. Zelandia - 300 mld $ na subsydia rolne

• w rundzie urugwajskiej zawarto, że duże subsydia rolne mogą istnieć do 2003 r. , nic się nie zmieniło

• Grupa 30 (Indie, Brazylia) - domaga się ograniczenia subsydiów rolnych, a właściwie ich likwidacji

• USA, UE - cło 60% - 25% redukcja na towary rolne

• utworzenie grup taryfowych towarów i obniżanie ceł

• USA odchodzą od rozwiązań wielostronnych na rzecz 2-stronnych, np. umowa z Australią.

3. Przepływy kapitału

• Rodzaje przepływów kapitału:

• Autonomiczne - z tytułu transakcji export - import, dokonują się ze względów ekonomicznych, decyduje większa stopa zysku, bezpieczeństwo lokaty

• Indukowane - wtórne do autonomicznych, w obrotach indukowanych włącza się zmiany rezerw oraz zadłużenie międzynarodowe

Kryterium podziału międzynarodowych przepływów kapitałowych

• krótko, średnio i długoterminowe

• spekulacyjne i wyrównawcze

Można odróżnić:

• rynek kapitałowy - średnio i długoterminowe

• rynek pieniężny - krótko i średnioterminowe

• Formy eksportu kapitału prywatnego (rynek kapitałowy):

• bezpośrednie inwestycje zagraniczne (bezpieczne lokaty kapitałowe) - pozwalają

lokującemu na zdobycie takiej ilości akcji, która pozwala na decydowanie o obliczu i strategii firmy

• inwestycje pośrednie (lokaty pośrednie) inwestycje portfelowe - zakup akcji przedsiębiorstw

za granicą, które przynoszą dochód, lecz nie dają prawa własności i kontroli nad firmą

• Międzynarodowe przepływy kapitału pożyczkowego (kredyt międzynarodowy)

• kredyty organizacji międzynarodowych

• międzypaństwowe kredyty średnio i długoterminowe

• średnio i długoterminowe kredyty bankowe

• kredyty kupieckie (firmowe)

• Przyczyny przepływu kapitału:

• zapewnienie wyższej stopy zysku

• wyższa stopa procentowa od kapitału

• obejście barier celnych

• różnice technologiczne między krajami

• lokata kapitału w krajach stabilnych politycznie

W latach 80. zliberalizowano przepływy kapitału i rynek kapitałowy oddzielił się od rynku towarowego.

• Skutki liberalizacji przepływów na rynku kapitałowym:

• wypływ kapitału z miejsca gdzie nie można go zainwestować i przeniesienie nawet za

granicę a potem przeniesienie zysków do kraju macierzystego (korzystne)

• wypływ kapitału z kraju gdzie można go zainwestować (niekorzystne)

• większość importu i eksportu kapitału to kraje wysoko rozwinięte

• 90% obrotów kapitałowych - USA, UE, Japonia

• 30 najbardziej rozwiniętych państw przemysłowych skupia 95% inwestycji zagranicznych

• UE jest największym importerem i eksporterem kapitału (GB, RFN, Francja), największy eksportu kapitału UE do USA

• Japonia - duży eksport kapitału, import mniejszy, bo Japonia chroni swój rynek

• najmniejszy udział w obrotach kapitałowych - kraje typowo rolnicze, o słabym zapleczu przemysłowym i infrastrukturze oraz o mało chłonnym rynku dla przepływów kapitałowych

• kraje rozwijające się - 18,9% inwestycji światowych

• największymi odbiorcami z krajów słabo rozwiniętych są państwa Ameryki Łacińskiej (Brazylia, Argentyna, Meksyk, Chile) i Azji Płd. - Wsch. (Chiny płd. - wsch.)

• przyciągają obcy kapitał głównie dzięki prywatyzacji

• najsłabiej inwestycje zagraniczne przyciąga Afryka (wyjątek stanowią RPA i Maroko)

• marginalną role odgrywa Europa Środkowo - Wschodnia

• głównie Polska, Czechy, Rosja, Węgry

• mazowieckie, śląskie, wielkopolskie, zachodniopomorskie, pomorskie, dolnośląskie - Warszawa, Poznań, Kraków, Wrocław

• inwestycje w działalność produkcyjną: przemysł spożywczy, chemiczny, elektromaszynowy, finansowy, handel, budownictwo, transport

• polskie inwestycje zagraniczne są bardzo małe (duża konkurencja) - najwięcej w USA, RFN, Francja, Szwajcaria, kraje nadbałtyckie, Rosja

4. Korporacje transnarodowe

• Korporacja transnarodowa - przedsiębiorstwo kontroluje kilka filii lub oddziałów działających w różnych krajach

• Rodzaje korporacji transnarodowych (stopień organizacji):

• etnocentryczne - wszystkie ważne decyzje podejmowane są centralne przez silny zarząd w kraju pochodzenia (Royal Dutshell)

• policentryczne - podporządkowanie jest mniejsze, a współpraca między jednostkami tej korporacji jest mniejsza

• geocentryczne - podporządkowanie jest słabe, regiony mają większą samodzielność (Unilevel)

korporacje zarządzane centralistycznie działają najlepiej.

• Formy lokowania inwestycji:

• Oddziały

• nie maja samodzielności

• podlegają bezpośrednio radom korporacji macierzystej

• kraje nie chętnie przyjmują tę formę

• Filie

• korzystają z autonomii

• samodzielne przedsiębiorstwo kontrolowane przez przedsiębiorstwo - matkę

• Subsydialise

• pośrednie między filią a oddziałem

• do pewnego stopnia niezależne

• korporacja - matka uczestniczy w zysku i nie podejmuje wszystkich decyzji w tej jednostce

• Joint venture - kapitał mieszany (pół na pół)

• Porozumienia licencyjne

• Frouchising - specyficzna forma porozumienia licencyjnego, licencjodawca udziela odpłatnie licencjobiorcy praw do używania marki handlowej, organizacji (Mc Donald)

• Kontrakty w sprawy zarządzania - przekazywanie kontroli nad przedsiębiorstwem lub nad jego częścią wyspecjalizowanej firmie, która w zamian za ustaloną opłatę sprawuje funkcje menedżerskie zamiast wybranego lub mianowanego przez właściciela zarządu dyrektorów

• Kontrakty w sprawie marketingu - wynajęcie firmy marketingowej w zależności od wielkości sprzedaży otrzymuje ona procentowy udział w zyskach

• Kontrakty w sprawie obsługi technicznej

• najwięcej korporacji jest w krajach wysoko rozwiniętych

• inwestując, korporacje biorą pod uwagę następujące czynniki (to przyciąga korporacje):

• rynek zbytu

• dobra infrastruktura

• tania, zdyscyplinowana, wykwalifikowana siła robocza

• rozwój ilości podmiotów transnarodowych, istnieje 63 tys. korporacji transnarodowych, które posiadają 700 filii w świecie

• znaczny wzrost wartości inwestycji bezpośrednich w latach 1979-1999 ze względu na liberalizację przepływów

• potencjał finansowy korporacji

• poszerzający się zakres działania korporacji, wchodzą w rejony dotychczas zarezerwowane dla państwa (np. sfera społeczna)

• dokonują wielu fuzji i połączeń - maksymalizują swoje działanie

• mają decydujący wpływ na procesy gospodarcze głównie w biedniejszych krajach

• General Motors, General Electric, Intel, Microsoft, IBM, Coca cola

• branże - przemysł samochodowy, elektromaszynowy, chemiczny, telekomunikacyjny, paliwowy

• branże stare - paliwowe, chemiczne, samochodowe

• branże nowe - informatyka, telekomunikacja,

• usługi - bankowość, finanse, ubezpieczenia, handel

• W latach 90. ciężar działania korporacji transnarodowych przesunął się z rynku producentów na rynek konsumentów.

• Korporacje szukają strategii, dzięki którym będą się mogły utrzymać na rynku

• Powstaje zasada społecznej odpowiedzialności

• próba godzenia korporacji transnarodowych, klientów finalnych, partnerów handlowych, władz lokalnych

• działania formalizujące - strategia ta obejmuje:

• ustalenie pewnych reguł postępowania

• przejrzystość w postępowaniu (poddawanie się audytom)

• działania uczestniczące - w akcjach edukacyjnych, ekologicznych, współdziałanie w ramach ONZ

• brak społecznej odpowiedzialności w zakresie praw człowieka, ekologii, prawa pracy, podatków

5. Zadłużenie międzynarodowe

• 149 państw jest zadłużonych

• zadłużenie międzynarodowe jest kryzysem strukturalnym gospodarki światowej

• przed II wś problemów pożyczkowych nie było, pożyczały głównie państwa Ameryki Łacińskiej, nie było instytucji finansowych

• po II wś należało się odbudować - pojawiają się problemy

• powstaje międzynarodowy system finansowy

• lata 50-60 - zadłużenie na zlecenie ONZ

• zalecenie ONZ w celu przyspieszenia rozwoju

• w tych latach pożyczki spełniały rezultaty

• na początku lat 70. spadają ceny na surowce i płody rolne - wpływy państw rozwijających się zaczęły zmniejszać się

• zaczęto odczuwać problem spłacania zadłużenia

• rozwój zależny (Grupa 77 - kraje III świata - Afryka, Indie, Ameryka Łacińska) - pomyślność świata wysoko rozwiniętego zależy od państw biednych, bo mają surowce, ale dla nich nic nie wynika, bo ceny spadają

• w latach 70. pojawiają się kryzysy naftowe

• inflacja skoczyła do sumy dwucyfrowej

• wzrosła cena ropy

• państwa III świata, które nie miały ropy naftowej, pogrążały się w kryzysie

• domagały się rekompensaty za kolonie, dostępność do rynku, swobody, zniesienia ograniczeń eksportu

• lata 70. - II rewolucja przemysłowa (tzw technologiczna)

• państwa zaczęły zużywać coraz mniej surowców naturalnych, wykorzystywanie surowców syntetycznych

• ceny surowców spadły o ¼, do poziomu sprzed 1975 r.

• wysoka inflacja spowodowała podnoszenie stóp procentowych, aby kapitał od państw nie odpływał (np. USA zwiększyły z 7 do 18%)

• zaczęła się tworzyć pętla zadłużenia - banki pożyczały dłużnikom pieniądze, aby one zwróciły je jako spłatę odsetek i kapitału

• Grupy dłużników:

• Państwa o średnich dochodach, ale o braku płynności finansowej (Boliwia, Chile, Argentyna, Kostaryka), Jamajka)

• Najuboższe kraje Afryki poniżej Sahary

• Azja Wschodnia i Pacyfik

• Europa i kraje śródziemnomorskie

• Afryka Płn. i Środkowy Wschód

Największe zadłużenie mają kraje o średnich dochodach (Rosja, Turcja, Argentyna, Brazylia)

• 3 grupy wierzycieli:

• wierzyciele publiczni

• instytucje multilateralne - MFW, BOiR

• rządy bilateralne

• wierzyciele prywatni z gwarancją rządową (Klub Paryski)

• banki

• dostawcy

• wierzyciele prywatni bez gwarancji rządowej (klub Londyński)

• 1986 r. - Grupa Skartagena - projekty co do rozwiązania problemu zadłużenia międzynarodowego

• kryzys zadłużeniowy - długofalowy, strukturalny

• należy stworzyć warunki rozwoju w krajach uprzemysłowionych, liberalizować wymianę handlową, aby ułatwić dostęp państw słabo rozwiniętych do rynku międzynarodowego (brak sukcesów)

• dopływ nowych kredytów dla państw dłużników, przy jednoczesnej restrukturyzacji starych długów, niskie stopy procentowe, stabilizacja cen na rynku surowców

• Klub Londyński, Rzymski

• wierzyciele odraczają dłużnikom płatności rat kapitałowych i części odsetek na dalsze lata, przy jednoczesnym udzielaniu nowych kredytów (restrukturyzacja)

• 1988 r. - Klub Paryski (plan Mitteranda)

• restrukturyzacja długów państw Afryki (20 krajów)

• umorzenie 1/3 długów, resztę rozłożyć na 14 lat lub rozłożenie całości długu na 14 bądź 25 lat przy rynkowym oprocentowaniu

• 1986 r. - senator Bradley

• kryzys zadłużeniowy - brak płynności finansowej

• nowe kredyty i realizacja programów dostosowawczych

• Plan Baliera

• wsparcie nowymi kredytami 15 dłużników (Ameryka Płd.) - brak sukcesów

• 1989 r. - Plan Bradiego

• restrukturyzacja długu meksykańskiego

• redukcja rat kapitałowych oraz odsetek kredytowych

• MFW i BŚ udzielały technicznej pomocy, aby dostosować gospodarkę do wymogów rynku międzynarodowego i udzielać pomocy finansowej na ten cel

• Konwersja długu na kapitał

• wierzyciel kupuje aktywa przedsiębiorstw w zamian za dług

• zamiana długu na towary i usługi

• wierzyciel sprzedaje długi

Makroekonomiczne cechy państw silnie zadłużonych:

• płytki rynek finansowy

• stanowi przedmiot silnej kontroli państwa

• rządy mają tendencje do utrzymywania stóp procentowych poniżej, jaki wynikałby z relacji popytu i podaży

• pożyczki są reglamentowane

• bezpośredni wpływ państwa na gospodarkę

• państwo jest właścicielem wielu przedsiębiorstw

• wydatki publiczne stanowią wysoki procent dochodu narodowego

• znaczną część deficytu budżetowego finansuje rząd w drodze drukowania pieniędzy, co skutkuje wysoką inflacją, indeksacją płac i umów pożyczkowych

• kursy walutowe ustalone przez bank centralny

• dużą część eksportu stanowią surowce naturalne, płody rolne, artykuły rolnicze

Zadłużenie międzynarodowe

• petrodolary - państwa handlujące ropą lokowały je na rynkach Europy zachodniej

• możliwość kredytów w latach 70.

• również banki udzielały z tych pieniędzy kredytów

• stopień obciążenia gospodarki obsługą zadłużenia

• 149 państw zadłużonych

• z tego 49 ponad ekonomiczna miarę

• 3 mierniki, które pokazują relacje:

• relacja sumy zadłużenia do wielkości dochodu narodowego;

im większe jest zadłużenie w stosunku do dochodu narodowego, tym trudniej je spłacić

• relacja sumy zadłużenia do wielkości samego eksportu

• relacja sumy obsługi długów do wartości rocznych wpływów z eksportu;

bezpieczna granica to 20-25% rocznych dochodów z eksportu na spłatę zadłużenia

• 1982 r. - ostry kryzys zadłużeniowy za sprawą Meksyku

• 1981 r. - kryzys płatniczy Polski

• w 1982 r. przypadała spłata największego obciążenia płatniczego Polski

• przełom lat 70./80.

• spadek cen surowców

• rosnące stopy procentowe

• redukcja dopływu kapitału z zewnątrz, która spowodowała brak dopływu inwestycji zagranicznych i wzrost zapotrzebowania na rynku - zmalała stopa wzrostu gospodarczego

• rosnące napięcia społeczne z powodu pogarszającej się sytuacji ludności

• 1980 r. - relacja długu do eksportu - 300%

• 1987 r. - relacja ta wynosi - 600%

• 1982 r. - dług 10 mld $, z tego 3 mld $ odesetek

• 1971 r. - zadłużenie 1 mld $

• 1975 r. - zadłużenie 8 mld $

• 1979 r. - zadłużenie 21,1$

• 1988 r. - zadłużenie 39,2 mld $

• 1978 - 83 r. - spadek dochodu narodowego o 23,6%

• 1982 - 83 r. - Polska została odcięta od jakiegokolwiek zasilenia kapitałowego

• największe zadłużenie Polski - RFN, USA, Francja, GB, Austria

• Polska zamroziła 49 inwestycji, wielkością obciążenia były subsydia dla produktów żywnościowych

• ld $)

• trwają dyskusje na forum Klubu Paryskiego (z gwarancją rządu) i klubu Londyńskiego (prywatni bez gwarancji rządu)

• Klub Londyński - dotyczył tego, co należało spłacić w 1981 r.

• przesunięcie spłat kapitału przy jednoczesnym spłaceniu odsetek

• Klub Paryski - dopuszcza przesunięcie spłat odsetek i kapitału

• Porozumienie paryskie - kwiecień 1981 r.

• od maja do grudnia 1981 r. w 90% odłużono dotychczasowy kapitał i procenty spłat długu

• 1991 r. - porozumienie Klubu Paryskiego z Polska w sprawie redukcji i restrukturyzacji polskiego zadłużenia

• umożenie polskiego długu o 50% z dalszą dowolną redukcją o 10% na stworzenie Funduszu Ochrony Środowiska

• pozostałe 20% długu zostałoby umożone, gdyby Polska spełniła określone warunki - wypełnienie 3-letnich zobowiązań MFW

• od 1992 r. spłaty od 0,5 mld $, wzrastało do 1,5 mld $

• do końca 2009 r. pozostało jeszcze 12,9 mld $ spłaty

6. Państwo jako regulator gospodarki

• na przykładzie Japonii i Korei

• I generacja azjatyckich tygrysów - Korea, Hong Kong, Tajwan, Singapur, Meksyk

• II generacja - Tajlandia, Indonezja, Malezja, Filipiny, Turcja, Cypr, Jordania, Chile, Brazylia, Argentyna, Urugwaj

• Lata 60-70 - stymulowanie eksportu przemysłowego

• w warunkach sprzyjających ekonomicznie, aktywna polityka ekonomiczna państw

• liberalizacja i odchodzenie od protekcjonizmu

• Europa Środkowo-Wschodnia słabła gospodarczo w tym okresie

• Ukierunkowanie tygrysów na współpracę z zagranicą

• Kraje silnie ukierunkowane na współprace z innymi państwami - Hong Kong, Korea,

Singapur

• Kraje umiarkowanie ukierunkowane na współpracę z innymi państwami - Tajlandia,

Indonezja, Turcja, Urugwaj, Izrael

Wewnętrzne środki polityki ekonomicznej państw

• Działania o charakterze bezpośrednim

• zwiększenie produkcji eksportowej z przedsiębiorstw państwowych

• organizowanie zbytu dla przedsiębiorstw prywatnych

• wpłaty państwa na rzecz producentów towarów

• zwrot nakładów przedsiębiorstw prywatnych na badania, reklamę, marketing zagranicą

• Działania o charakterze pośrednim - wpływają na inwestycje, produkcje, efektywność transakcji, warunki zbytu za zagranicą

• budowanie ram instytucjonalno-prawnych

• ulgi podatkowe, zwolnienia z opłat, niższe ceny energii, różnicowanie kursów walutowych,

niskie ceny na towary i usługi z sektora publicznego

• zapewnienie przez państwo odpowiedniej infrastruktury

• silny udział państwa w kierowaniu pracami badawczo-rozwojowymi

Zagraniczne środki polityki ekonomicznej państwa

• walutowe, traktatowe, produkty : cła, inne bariery

• Strefy wolnocłowe produkcji eksportowej

• I powstała w Irlandii w 1959 r.

• wolnocłowe strefy bankowe, ubezpieczeniowe

• strefami takimi były miasta-państwa

• efekty powstania stref

• powstawanie różnych dziedzin produkcji

• wzrost powiązań korporacyjnych poprzez lepszą efektywność

• wzrost i zmiany struktury siły roboczej

• zwiększenie konkurencyjności

• lepsze wykorzystanie czynników produkcji

• podwyższenie stopy oszczędności w gospodarce

• Wykorzystanie korzyści, trendów, właściwe ich odczytanie zadecydowało o sukcesie państw-tygrysów

(miejsce, czas i umiejętne wykorzystanie)

• import, produkcja antyimportowa, produkcja eksportowa

Japonia - 3 fazy rozwoju przemysłu

• I faza - 1880-1930 - wiodący był przemysł tekstylny

• II faza - 1930-1960 - wiodący był przemysł ciężki (stalowy, zbrojeniowy, samochodowy, chemiczny)

• III faza - 1960-nadal - rozwój przemysłów wykorzystujących nowe technologie

• pierwszy kapitał w Japonii to kapitał rolny, tworzący bazę dla przemysłu

• rozbudowa sektora państwowego w sferze infrastruktury

• promowanie kształcenia, tworzenie nowych instytucji ingerencji państwa, przy zachowaniu fundamentalnych praw rynku

• rozdzielono kompetencje polityków i biurokracji, która miała duże kompetencje

• planowanie o charakterze strategicznym

• uczynienie z sektora prywatnego siły napędowej gospodarki Japonii

• prowadzenie przez państwo importu nowoczesnej technologii przy jednoczesnym niedopuszczeniu do penetracji przez obcy kapitał

• wyłączenie klas pracujących w procesie podejmowania decyzji gosp., polit., społ.

• wprowadzenie dumpingu społecznego - niskie płace, pasywny charakter polityki socjalnej

• nastąpiło tzw odroczenie konsumpcji, dopiero II pokolenie skonsumowało przebudowe gospodarki

• przyczyniło się to do wzrostu gospodarczego

• zmiany dokonywano permanentnie

• Japonia importuje żywność, surowce, wyroby przemysłu lekkiego

• Japonia eksportuje produkty wysoko przetworzone zawierające dużo wiedzy i kapitału

• wszystkie działania były podporządkowane osiągnięciu przyspieszonego wzrostu gospodarczego

Przemiany w Korei po II wojnie światowej ( lata 60.)

• stymulowanie eksportu, podporządkowanie państwa (jego działań) rozwojowi gospodarczemu

• planowanie gospodarcze

• rozwój w oparciu o kapitał USA, dlatego przemiany krótsze niż w Japonii

	USA	Niemcy	Japonia
Instytucje polityczne	liberalna demokracja, podział władzy, wyrazisty dla zorganizowanych grup interesu	społeczna demokracja, słaba biurokracja, korporacyjno-organizacyjna spuścizna	demokracja rozwojowa, silna biurokracja, wzajemne porozumienia państwo-przedsiębiorca
Instytucje gospodarcze	zdecentralizowane, wolny rynek, rynek kapitałowy nie scentralizowany, silne tendencje antytrustowe	rynek zorganizowany, zarządzany, scentralizowany rynek kapitałowy, niektóre rynki scentralizowane - np. rolny	sterowana odgórnie biurokracja, rynek trudny do penetracji, oparty o banki, scentralizowany rynek kapitałowy, sieci wytwórcze o kartele w przemysłach schyłkowych
Ideologia gospodarcza	liberalizm, wolna przedsiębiorczość	społeczne partnerstwo	techno-nacjonalizm

7. Chiny

• konstytucja z 2004 r. - własności prywatnej nadano mocy prawnej

• 1978 r. -32 miejsce w handlu zagranicznym ( w 95 r. - 11, 2000 r. - 9, 160 mld rezerwy walutowej)

• zwiększyła się zależność Chin od handlu zagranicznego w świecie

• gospodarka światowa uzależnia się coraz bardziej od tego, co się dzieje w Chinach

• gospodarka chińska coraz bardziej przyczynia się do tworzenia wzrostu w świecie (20 - 30%)

• w 2001 r. Chiny przystąpiły do WTO

• Rozwój Chin od końca lat 70. to 7 - 8%

• W 2003 r. - 6. dochód w świecie, wg siły nabywczej 2. po USA

• Lata 1995 - 2003 - Chiny były najważniejszym stymulatorem gospodarczym świata - dwukrotnie większy wkład od gospodarki USA w światowy rozwój

• W tym tempie za 35 lat Chiny prześcigną USA w dochodzie narodowym

• 30% światowego PKB to oszczędności w Chinach

• Chiny wprowadziły pewne swobody

• 70/80. - pozwalały firmom państwowym na handel zagraniczny w wielu dziedzinach

gospodarki i w wielu regionach - przemysł lekki, telekomunikacja, ubezpieczenia, usługi prawne, technologie informatyczne, bankowość - jest to pod kontrolą państwa

• Chiny pod względem napływu inwestycji bezpośrednich ustępują tylko USA - 450 mld zakumulowanych inwestycji w Chinach

• Chiny stają się eksporterem kapitału - w 80 r. - 2,5 mld, dziś - 35 mld

• Najważniejsze inwestycje Chin to

• ropa - Sudan, Indonezja, Kazachstan

• przemysł stalowy - Brazylia

• przemysł elektryczny - Iran, Indonezja, USA

• Subwencje rządu chińskiego

• zwrot podatku,

• referencje podatkowe dla określonych dziedzin,

• zaopatrzenie w surowce i energie

• Brak poszanowania dla własności intelektualnej

• Bariery w usługach - licencjonowanie udziału w bankach, telekomunikacji, mediach, doradztwie, usługach prawnych, księgowości, turystyce

• Stosowanie praktyk dumpingowych

• Chiny maja szansę stać się największą potęgą przetwórczą świata - największy eksporter przecierów i

Koncentratów

• Chiny są zróżnicowane

• w dorzeczu rzeki perłowej są „Większe Chiny” (płd-wsch. Chiny, tam jest ten

rozwój) - Pekin, Tejwen, Szanghaj, Szenzu, Hong Kong, Makau,

• może to być chińska krzemowa dolina (budowa mikroprocesorów)

• Obawy

• wzrost w Chinach nie jest z ekonomicznego punktu widzenia

• wynika on z inwestycji w środki produkcji w 46%

• rozbudowa ponad potrzebę bazy produkcyjnej - inwestycje te nie będą skonsumowane, jest

tzw przegrzanie gospodarki

• chińskie banki - „złe długi”, długi są nieściągalne, 45% kredytów nie jest spłacana, banki te

są bankrutami

• zaostrzenie wymagań w ochronie środowiska może zahamować część inwestycji

• Dyrektywa pekińska - nie udzielać kredytów w inwestycje w infrastrukturę i budownictwo

• Przeinwestowanie, deflacja - spadek gospodarczy Chin

• Chiny są motorem wzrostu w Azji, decentralizacja (Den Xao Ping)

8. Tendencje we współczesnej gospodarce światowej

• Wzrost koniunktury gospodarczej

• niskie stopy procentowe w USA

• niskie koszty gospodarowania

• wzrost produkcji i inwestycji

• USA pociągnęły za sobą obszar eurolandu i Japonię

• Problemy w strukturze gospodarki światowej

• nadmierne uzależnienie się gospodarki światowej od USA (1 biegun)

• pojawia się II biegun - Chiny - pozytywne możliwości oddziaływania na gospodarkę

światową

• zakończone ostatnio negocjacje WTO w Hong Kongu - odrzucono multilateralizm, który

kształtował stosunki od zakończenia II w.ś., powrót do podejścia unilateralnego,

jednostronne działania USA

• 1974 r. - idea Nowego Międzynarodowego Ładu Gospodarczego (zasady rozwoju gospodarczego świata i

ładu

• katalog praw i obowiązków państw

• 1986 r. - ONZ - rozwój państwa nie może ograniczać innych państw

• od lat 50. ONZ tworzy dekady rozwoju

• deficyt demokracji w podejmowaniu decyzji w sprawach gospodarczych

• generalny system preferencji - preferencje w handlu z krajami słabo rozwiniętymi

• przekazywanie 1% dochodu narodowego państw na fundusz rozwojowy dla państw

biednych

• trade not aid - bez pomocy, tylko tworzenie warunków rozwoju

• Strefa euro

• rozwija się wolniej, ale ma zdrowe otoczenie makroekonomiczne

• instrumenty i zasady makroekonomiczne hamują rozwój Europy - np. brak polityki

monetarnej państw, wysokie deficyty budżetowe RFN i Francji

• USA

• konsumpcja decyduje o rozwoju gospodarki

• wzrost nakładów inwestycyjnych, zakupów, wydajności pracy, zysków firm (30%)

• ekspansywna polityka monetarna rządu co daje pozytywny rezultat

• 60% światowego wzrostu w gospodarce generują USA, USA są generatorem wzrostu w

gospodarce światowej

• popyt w USA rośnie dwukrotnie szybciej niż gdzie indziej

• Chiny - 9% rozwoju (wg ich oceny - 17%)

• Australia - 3%, największy partner w inwestycjach bezpośrednich w tym regionie

• Japonia - w 2003 r. hamowała wzrost gospodarczy o 10%

14

---