W miarę dalszego powiększania się kanałów w systemie jaskiniowym zaczynają się pojawiać przestrzenie nie wypełnione wodą, która wybiera
sobie najbardziej dogodne drogi przepływu wzdłuż głównych ciągów jaskini. W studniach i korytarzach przechwytujących duże ilości szybko
płynącej wody, tworzą się różne formy budowy jaskini - progi, pochylnie, kaskady, kotły wirowe (eworsyjne), marmity, na podstawie których,
eksplorujący w późniejszym okresie jaskinię speleolodzy, odtwarzają historię jej powstania.
W szerokich korytarzach woda tworzy podziemne rzeki z malowniczymi wodospadami. Etap kształtowania jaskini przez swobodnie płynącą
wodę nazywa się przepływowym. W miejscach, gdzie zmniejsza się prędkość przepływu rzeki podziemnej następuje gromadzenie osadów -
materiału skalnego niesionego dotychczas przez wartki nurt. Mówimy wtedy, że rozpoczyna się etap akumulacji. Powstają wówczas błotniste
namuliska pokrywające nieraz grubą warstwą długie fragmenty ciągów jaskiniowych, a czasem wypełniające korytarz po sam strop. Tworzą się
też kręte, wypłukane przez swobodnie płynące wody, meandry i rozlewiska w formie jeziorek. W najniższych partiach jaskini korytarze lub ich
fragmenty bywają zalane wodą nieraz po sam strop tworząc tzw. syfony. Z czasem, w miarę poszerzania się kanałów odprowadzających wodę
z jaskini oraz w wyniku rozwoju sieci rzecznej na powierzchni, poziom wód obniża się odsłaniając coraz niższe - głębsze fragmenty systemu
jaskiniowego.
Za zakończenie procesu drążenia systemu jaskiniowego można umownie przyjąć moment, gdy krążąca w najniższych partiach jaskini woda,
będąca pod ciśnieniem hydrostatycznym, znajdzie swobodne ujście z masywu skalnego na powierzchnię (wywierzysko). Stopniowo obniża
się wówczas jej poziom w jaskini, przez co zmniejsza się napór słupa wody. Przestaje penetrować wszystkie szczeliny skalne, będące w jej
zasięgu - podąża głównym ciągiem w postaci rzeki podziemnej drążąc jedynie dno i ściany swojego koryta.
Równocześnie w najwyższych - najsuchszych partiach jaskini, gdzie woda pojawia się tylko w postaci deszczu podziemnego i powstałych
wcześniej jeziorek, zaczynają gromadzić się osady naciekowów wapiennych będące wynikiem krystalizowania rozpuszczonego w wodzie
węglanu wapnia. W większości polskich jaskiń z nastaniem zimy w partiach przyotworowych powstają nacieki lodowe. Przyjmują formy
zbliżone do nacieków kalcytowych, charakteryzują się jednak o wiele szybszym tempem wzrostu. Najczęściej mają one charakter okresowy,
jednak w niektórych jaskiniach położonych w górnych partiach masywu górskiego, odznaczających się szczególnym mikroklimatem
- nie topnieją.
