STOSUNKI MIĘDZYNARODOWE - OPRACOWANIE

I FUNDUSZE EUROPEJSKIE

Do funduszy strukturalnych UE zalicza się:

• EUROPEJSKI FUNDUSZ SPÓJNOŚCI - powołany został na mocy Traktatu z Maastricht w celu zmniejszenia różnic w poziomie gospodarczo - społecznym krajów i regionów UE. Pomoc ma zasięg krajowy a nie regionalny jak w przypadku funduszy strukturalnych. Jego nadrzędnym celem jest wzmacnianie spójności społecznej i gospodarczej UE poprzez finansowanie dużych projektów tworzących spójną całość w zakresie ochrony środowiska i infrastruktury transportowej. Współfinansuje zwłaszcza projekty służące rozwojowi infrastruktury publicznej. Środki Funduszu są kierowane do państw członkowskich, w których PNB na jednego mieszkańca jest niższy niż 90% średniej w państwach UE.

• EUROPEJSKI FUNDUSZ SPOŁECZNY - wspiera przedsięwzięcia przeciwdziałające bezrobociu oraz projekty rozwoju zasobów ludzkich, zwiększenia poziomu zatrudnienia oraz równości kobiet i mężczyzn na rynku pracy. Priorytety EFS realizowane są w pięciu obszarach wsparcia obejmujących: aktywną politykę rynku pracy, przeciwdziałanie wykluczeniu społecznemu, ustawiczne kształcenie, doskonalenie kadr gospodarki, zwiększenie dostępu i uczestnictwa kobiet na rynku pracy,

• EUROPEJSKI FUNDUSZ ROZWOJU REGIONALNEGO - utworzony 1975; jego celem jest przyczynianie się do korygowania podstawowych dysproporcji regionalnych w UE przez niwelowanie różnic w poziomach rozwoju oraz zacofania regionów. W zakresie swoich zadań fundusz wspomaga w szczególności środowisko produkcyjne i konkurencyjność przedsiębiorstw, badania naukowe i rozwój technologiczny, inwestycje infrastrukturalne, ochronę środowiska, rozwój turystyki i inwestycji kulturalnych, a także rozwój społeczeństwa informacyjnego oraz współpracę przygraniczną.

• EUROPEJSKI FUNDUSZ ROLNY NA RZECZ ROZWOJU OBSZARÓW WIEJSKICH - dotyczy rozwoju wsi, dopłat dla rolników, ochrony środowiska. W jego ramach dostępne będzie ponad 88 mld euro.

• EUROPEJSKI FUNDUSZ RYBACKI - wspiera wspólną politykę rybołówstwa w celu zapewnienia eksploatacji żywych zasobów wodnych i wsparcie dla akwakultury.

Podstawowe dokumenty regulujące zasady wykorzystania funduszy europejskich:

• Strategiczne wytyczne Wspólnoty dla spójności na lata 2007-2013 - strategiczny dokument wspólnotowy, przyjęty przez Radę UE w 2006r, zawierający wytyczne dla działań na rzecz spójności gospodarczej, społecznej i terytorialnej. SWW stanowią podstawę dla przygotowania przez państwa członkowskie krajowych dokumentów, tj. Narodowych Strategicznych Ram Odniesienia (NSRO) oraz programów operacyjnych.

• NARODOWE STRATEGICZNE RAMY ODNIESIENIA 2007 - 2013 - dokument opracowany w celu realizacji w latach 2007-2013 na terytorium Polski polityki spójności Unii Europejskiej. Cel główny NSRO to tworzenie warunków dla wzrostu konkurencyjności gospodarki polskiej oraz wzrost poziomu spójności społecznej, gospodarczej i przestrzennej. Do jego realizacji ma przyczynić się 6 celów szczegółowych:

• Poprawa jakości funkcjonowania instytucji publicznych

• Poprawa jakości kapitału ludzkiego

• Budowa i modernizacja infrastruktury technicznej i społecznej

• Podniesienie konkurencyjności i innowacyjności przedsiębiorstw

• Wzrost konkurencyjności polskich regionów

• Wyrównywanie szans rozwojowych i wspomaganie zmian strukturalnych na obszarach wiejskich.

PROGRAMY OPERACYJNE

• Infrastruktura i Środowisko - głównym celem programu jest podniesienie atrakcyjności inwestycyjnej Polski i jej regionów poprzez rozwój infrastruktury technicznej przy równoczesnej ochronie i poprawie stanu środowiska, zdrowia, zachowaniu tożsamości kulturowej i rozwijaniu spójności terytorialnej. Szczegółowe cele programu obejmują: 1) budowę infrastruktury 2) zapewnienie bezpieczeństwa energetycznego Polski 3) wykorzystanie potencjału kultury i dziedzictwa kulturowego 4) wspieranie utrzymania dobrego poziomu zdrowia zasobów pracy 5) rozwój nowoczesnych ośrodków akademickich

• Kapitał ludzki - główny cel to wzrost poziomu zatrudnienia i spójności społecznej. W jego ramach będzie można uzyskać dofinansowanie na przedsięwzięcia w sektorze rynku pracy, spójności społecznej, edukacji i szkoleń, administracji publicznej i organizacji pozarządowych oraz ochrony zdrowia.

• Innowacyjna Gospodarka - głównym celem jest rozwój polskiej gospodarki w oparciu o innowacyjne przedsiębiorstwa. Zakłada: 1) zwiększenie innowacyjności przedsiębiorstw 2) wzrost konkurencyjności polskiej nauki 3) zwiększenie roli nauki w rozwoju gospodarczym 4) zwiększenie udziału innowacyjnych produktów polskiej gospodarki w rynku międzynarodowym 5) tworzenie trwałych i lepszych miejsc pracy.

• Rozwój Polski Wschodniej - głównym celem jest przyspieszenie tempa rozwoju społeczno - gospodarczego Polski Wschodniej w zgodzie z zasadą zrównoważonego rozwoju. W jego ramach finansowane będą przede wszystkim inwestycje w zakresie infrastruktury wspierającej działalność naukową i badawczą oraz zakładające modernizację miejskich lub regionalnych systemów komunikacyjnych, a także realizowane będą przedsięwzięcia zwiększające atrakcyjność inwestycyjną i turystyczną tego obszaru.

• Pomoc Techniczna - Celem nadrzędnym Programu jest zapewnienie sprawnego i efektywnego przebiegu realizacji NSRO. Obejmuje swoim zakresem wsparcie wszystkich horyzontalnych działań i procesów z zakresu przygotowania, zarządzania, wdrażania, monitorowania, oceny i kontroli realizacji NSRO.

• 16 Regionalnych Programów Operacyjnych

Regionalny Program Operacyjny Warmia i Mazury - jego główny cel to wzrost konkurencyjności gospodarki oraz liczby i jakości powiązań sieciowych. Jego osiągnięciu ma służyć realizacja celów szczegółowych: 1) Poprawa połączeń sieciowych województwa warmińsko-mazurskiego. 2) Wzrost konkurencyjności firm, produktów i usług. 3) Wyższa konkurencyjność województwa jako miejsca inwestowania, pracy i życia. Cele te realizowane będą poprzez konkretne przedsięwzięcia, odnoszące się do następujących osi priorytetowych:

1. Infrastruktura transportowa regionalna i lokalna

2. Środowisko przyrodnicze

3. Infrastruktura społeczeństwa informacyjnego

4. Przedsiębiorczość

5. Turystyka

6. Infrastruktura społeczna

7. Rozwój, restrukturyzacja i rewitalizacja miast.

8. Pomoc techniczna

> Plan finansowy - wartość środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego przeznaczona na realizację RPOWiM wynosi 1,036,542,041 euro; łącznie, uwzględniając środki publiczne i prywatne suma ta wyniesie 1,609,038,422 euro.

II PROBLEM NIEMIECKI PO II WŚ

> Na mocy postanowień konferencji poczdamskiej (ostatnia z trzech konferencji Wielkiej Trójki, Truman, Churchill, Stalin, VII-VIII 1945) Niemcy hitlerowskie obarczone zostały odpowiedzialnością za II WŚ, miały wypłacać odszkodowania dla państw poszkodowanych, postanowiono o demilitaryzacji, denazyfikacji, demokratyzacji i dekartelizacji Niemiec, przyjęto radziecki program w kwestii wschodniej granicy Niemiec.

> W VIII 1949 w Trizonii (połączone alianckie strefy okupacyjne) przeprowadzone zostały wybory parlamentarne; nowo powstały rząd na czele którego stanął kanclerz Konrad Adenauer 21 IX 1949 ogłosił powstanie Republiki Federalnej Niemiec. 7 X 1949 utworzona została Niemiecka Republika Demokratyczna; prezydentem został Wilhelm Pieck.

> Doktryna Halnsteina zakładała, że RFN nie będzie utrzymywał kontaktów dyplomatycznych z państwami uznającymi NRD. Przez ponad 20 lat oba państwa niemieckie nie uznawały nawzajem swojego istnienia. Utrzymywały jednak stosunki handlowe, regulowane Umową Frankfurcką (1949) i Układem Berlińskim o Obrocie Towarowym, Usługowym i Handlowym (1951). W ramach układów normalizacyjnych oba państwa zawarły w 1971 r. umowę w sprawie tranzytu między RFN i Berlinem Zachodnim. 21 grudnia 1972 r. przedstawiciele NRD i RFN podpisali w Berlinie układ zasadniczy o podstawach stosunków między obu państwami. Stwierdzał on, że NRD i RFN będą rozwijać normalne dobrosąsiedzkie stosunki na zasadzie równouprawnienia oraz potwierdzał nienaruszalność istniejącej między nimi granicy.

> W NRD masowe demonstracje przeciwko rządom Ericha Honeckera doprowadziły do jego rezygnacji w X 1989. Nowy rząd w listopadzie 1989 roku zniósł ograniczenia w podróżowaniu do RFN. Rozpoczął się proces zjednoczeniowy. W listopadzie 1989 roku kanclerz RFN Helmut Kohl ogłosił 10 punktowy plan zjednoczenia. 12 września 1990 na konferencji w Moskwie 2 plus 4 uregulowano sprawy zagraniczne i kształt granic nowego państwa. Na mocy ratyfikowanego przez parlamenty obu państw w dniu układu pomiędzy RFN a NRD o przywróceniu jedności Niemiec, landy NRD w dniu 3 października 1990 przystąpiły do RFN.

III STOSUNKI POLSKO - NIEMIECKIE PO II WŚ

> W styczniu 1945r po przekroczeniu Wisły przez armię czerwoną władze niemieckie wydały zarządzenie o ewakuacji terenów położonych na wschód od Odry, wywołując masową ucieczkę niemieckiej ludności z tych ziem na zachód. Po wojnie na mocy postanowień konferencji poczdamskiej oddano pod jurysdykcję Polski część terytorium III Rzeszy zwaną Ziemiami Odzyskanymi (tereny na wschód od Odry i Nysy Łużyckiej, Szczeni, obszar Wolnego Miasta Gdańsk, południowa część Prus Wschodnich). Granica na Odrze i Nysie Łużyckiej stała się tym samym główną osią niezgody w stosunkach polsko - niemieckich w następnym półwieczu.

> Na mocy uchwał poczdamskich ze wschodnich obszarów Rzeszy przesiedlono na zachód 5 mln Niemców.

> Władze komunistyczne szukały legitymizacji polskiej obecności na ZO.

> 6 lipca 1950 zwarto układ zgorzelecki, na mocy którego władze NRD uznały ZO za polskie. Znaczenie traktatu osłabiał fakt, że został podpisany tylko przez Niemcy Wschodnie.

> Przełomowe okazało się orędzie biskupów polskich skierowane w 1956r do biskupów niemieckich. Były to pierwszy pojednawczy gest z polskiej strony, odwzajemniony przez duchownych niemieckich.

> RFN uznało zachodnią granicę PRL dopiero w układzie Brandt/Cyrankiewicz z 7 grudnia 1970 (Układ warszawski, Układ między Polską Rzeczpospolitą Ludową a Republiką Federalną Niemiec o podstawach normalizacji ich stosunków wzajemnych). Zapoczątkował on nowy okres w stosunkach między obydwoma państwami, w którym zasadniczym kierunkiem była chęć współpracy gospodarczej i kulturalnej. Wielkie znaczenie dla zawarcia układu PRL-RFN miał nowy kierunek polityki Moskwy, w czym przejawiał się zawarty pół roku wcześniej układ ZSRR-RFN. RFN uznała w sposób jednoznaczny zachodnią granicę Polski na Odrze i Nysie Łużyckiej oraz zobowiązała się do niekwestionowania istniejącego wtedy stanu prawnego. Strony postanowiły kierować się w stosunkach wzajemnymi celami i zasadami Karty Narodów Zjednoczonych, zobowiązały się rozwiązywać wszystkie sporne kwestie tylko środkami pokojowymi oraz powstrzymać się od użycia siły lub groźby jej użycia. Rząd RFN uczynił jednak zastrzeżeniem iż podpisując układ wypowiada się tylko w imieniu RFN, nie może natomiast mówić w imieniu przyszłych zjednoczonych Niemiec.

> 14 listopada 1990 r. Polska i Niemcy zawarły Traktat o potwierdzeniu istniejącej granicy, w którym zjednoczone Niemcy uznały ostateczny charakter polskiej granicy zachodniej. Następnie 17 czerwca 1991 r. zawarto Traktat o dobrym sąsiedztwie i przyjaznej współpracy. Kolejny potwierdzeniem był Traktat Moskiewski z 12 IX 1990 r. potwierdzający ostateczny charakter niemieckich granic. Porozumienie z 1990 r. spowodowało koniec roszczeń państwa niemieckiego.

> Niektóre organizacje niemieckie, przy poparciu byłych urzędników państwowych Niemiec wciąż wysuwają roszczenia terytorialne wobec Polski, należy do nich m.in. niemiecka partia skrajnej prawicy NPD. Powiernictwo Pruskie, niemiecka spółka założona przez grupę niemieckich wypędzonych, dąży do uzyskania zwrotu majątków pozostawionych przez wypędzonych na terenach Polski i Czech.

> Podstawy prawne przejęcia przez Polskę majątków niemieckich na Ziemiach Odzyskanych:

- grunty rolnicze - dekret PKWN z 6 IX 1944 o przeprowadzeniu reformy rolnej.

- grunty leśne - dekret PKWN z 12 XII 1944 o przejęciu niektórych lasów na własność Skarbu Państwa.

- przedsiębiorstwa (osoby prawne) - ustawa z 3 I 1946 o przejęciu na własność państwa podstawowych gałęzi gospodarki narodowej

- majątki opuszczone i poniemieckie -dekret z 8 III 1946 o majątkach opuszczonych i poniemieckich

> Polska doktryna państwowa stała na stanowisku, że jeśli Polska na mocy Umowy Poczdamskiej uzyskała suwerenność na b. obszarach wschodnich Rzeszy Niemieckiej, a podjęta wtedy decyzja co do granicy polsko- niemieckiej miała znaczenie konstytutywne, to Polska mogła dokonywać przy pomocy ustawodawstwa wewnętrznego stosownych do wymogów systemowych i ustrojowych zmian w sferze obywatelstwa i spraw majątkowych. Polska przejęła więc majątki niemieckie w formie wywłaszczeń indywidualnych na podstawie aktów prawa wewnętrznego.

IV ROSJA

> ZSRR powołano do życia 30 XII 1922 z połączenia czterech republik radzieckich: Ukrainy, Białorusi, Rosji i Federacji Zakaukaskiej

> Śmierć Stalina w 1953 r. zapoczątkowała okres zaciętej walki o władzę. Stopniowo umacniała się pozycja nowego pierwszego sekretarza KC KPZR Nikity Chruszczowa. Chruszczow oparł się na aparacie partyjnym, jednocześnie próbując przeprowadzić destalinizację: w 1956 na zjeździe partii wygłosił sławny referat, wyliczający zbrodnie i pomyłki Stalina. W polityce zagranicznej z jednej strony pogodził się z niezależnością Jugosławii i mniejszym obciążeniem państw satelickich, głosił hasła rozbrojenia. Z drugiej brutalnie stłumił powstanie na Węgrzech w 1956 roku, sprowokował kryzys kubański.

> Rządy Chruszczowa zakończył spisek najbliższych współpracowników, który pozbawił go władzy w 1964 roku. Na czele nowej ekipy stanął Leonid Breżniew. Ekipie Breżniewa udało się ustabilizować system polityczny i gospodarczy tak skutecznie, że lata 1964-1985 uzyskały miano "epoki zastoju". Umożliwiły to trzy czynniki: skuteczna walka z ruchem dysydenckim, równowaga w wyścigu zbrojeń z USA, zmuszający Zachód do ustępstw oraz wysokie ceny eksportowych towarów (zwłaszcza ropy naftowej), które pozwoliły odroczyć kryzys gospodarczy. Następcy Breżniewa - Jurij Andropow (1982 - 84) oraz Konstantin Czernienko (1984 - 85) kontynuowali jego politykę.

> W 1985 r. władzę objął Michaił Gorbaczow; stanął on w obliczu narastającego kryzysu gospodarczego, toczącej się bez szans na zwycięstwo wojny afgańskiej (1979-89), przegranego wyścigu zbrojeń oraz korupcji władzy. Jego celem były kardynalne reformy, które umocniłyby system polityczny ZSRR pod hasłami ustrojowej przebudowy (pierestrojka), przyspieszenia rozwoju gospodarczego oraz jawności (głasnost) życia społecznego. Jego wysiłki jednak zakończyły się fiaskiem i nie tylko nie umocniły, ale raczej przyspieszyły upadek totalitarnego państwa. Najważniejsze realne znaczenie miało uwolnienie więźniów politycznych oraz ograniczenie cenzury i liberalizacja polityki kulturalnej, która nieuchronnie prowadziła do pluralizmu politycznego.

> Upadek ZSRR. 29 maja 1990 prezydentem republiki rosyjskiej zostaje Borys Jelcyn. 19 VIII 1991 ma miejsce nieudany zamach stanu przeprowadzony przez Giennadija Janajewa. Zamachowcy aresztują Gorbaczowa, ogłaszają wprowadzenie stanu wyjątkowego i przejęcie władzy przez Janajewa, nie udaje im się jednak przejąć siedziby rosyjskich władz. 29 VIII na wniosek Jelcyna parlament rosyjski zakazuje działalności KPZR i konfiskuje jej majątek. 6 września rząd rosyjski uznaje niepodległość Litwy, Łotwy i Estonii, a 8 grudnia przywódcy pozostałych republik ZSRR podpisują układ białowieski o likwidacji ZSRR i utworzeniu Wspólnoty Niepodległych Państw. 25 grudnia 1991 podaje się dymisji całkowicie już pozbawiony władzy prezydent ZSRR, Michaił Gorbaczow.

> Wspólnota Niepodległych Państw. organizacja międzynarodowa powstała w 1991 na terenie większości państw dawnego Związku Radzieckiego. Utworzona została na mocy układu białowieskiego z 8 grudnia 1991 roku, podpisanego przez prezydentów Borysa Jelcyna, Leonida Krawczuka i Stanisława Szuszkiewicza. Obejmowała wówczas jedynie Rosję, Ukrainę i Białoruś. Na mocy protokołu z Ałma Aty z 21 grudnia przystąpiły: Kazachstan, Kirgistan, Mołdawia, Turkmenistan, Uzbekistan, Tadżykistan, Armenia i Azerbejdżan. W organizacji nie znalazły się państwa bałtyckie oraz Gruzja. Celem WNP jest prowadzenie wspólnej polityki zagranicznej (z wyłączeniem kwestii obronnych) stworzenie wspólnej przestrzeni gospodarczej, wspólnego systemu komunikacyjnego, jak również ochrona środowiska, prowadzenie wspólnej polityki migracyjnej i zwalczania przestępczości. WNP jest typową organizacją międzyrządową, brak w niej organów ponadnarodowych. Nie doszło bowiem do skutku przekształcenie Międzyrządowego Komitetu Ekonomicznego w organ podejmujący decyzje ważoną większością głosów. We wrześniu 2003 roku podpisano na Krymie Układ o Budowie Wspólnej Przestrzeni Gospodarczej.

>Rosja obecnie. Rosja jest państwem federacyjnym o prezydenckim systemie rządów. Obecnie Rosja uważana jest za światowe mocarstwo, za czym przemawiają duże siły zbrojne, duże zasoby ropy naftowej oraz gazu (główne towary eksportowe) oraz dość wysokie PKB (1,72 bilionów USD w 2006 - 9. miejsce na świecie). Pomimo 9. miejsca na świecie kraj należy do G8 (za przyjęciem stały przesłanki polityczne). Od 2003 r. notuje się gwałtowny wzrost inwestycji zagranicznych. Cieniem na wizerunek Rosji w świecie kładzie się problem Czeczenii. Putin wygrał w wyborach prezydenckich z 2000r i ponownie w 2004.

> Wojna w Czeczenii. Po rozpadzie ZSRR ruch niepodległościowy ogłosił w listopadzie 1991 roku powstanie Czeczeńskiej Republiki Iczkerii. Czeczenia odmówiła podpisania układu federacyjnego, pozostając formalnie poza państwem rosyjskim. W 1994 roku do republiki wkroczyły wojska rosyjskie. Od 1995, kiedy Rosjanie zdobyli Grozny, trwały walki partyzanckie. 1996 w Chasawjurcie podpisano porozumienie pokojowe, kończące pierwszą wojnę czeczeńską. Na jego mocy m.in. problem statusu republiki został odłożony na 5 lat. Okres względnego spokoju został przerwany na jesieni 1999 roku. Jako powód kolejnej interwencji militarnej strona rosyjska podała wkroczenie oddziałów dowodzonych przez Szamila Basajewa do Dagestanu pod hasłem ustanowienia na Kaukazie islamskiego kalifatu oraz zamachy bombowe w Moskwie i Wołgodońsku, o które strona rosyjska oskarżyła czeczeńskich separatystów.

MIĘDZYNARODOWY ASPEKT STOSUNKÓW POLSKO - RADZIECKICH / ROSYJSKICH

> W grudniu 1944 decyzją Stalina PKWN zostaje przekształcony w Rząd Tymczasowy. Polsce zostaje narzucona wschodnia granica na linii zbliżonej do linii Curzona. Sfałszowane wybory z 1947 odbywają się pod nadzorem Iwana Sierowa. Od 1948 (odsunięcie Gomułki od władzy) ma miejsce pełna stalinizacja Polski, utrata suwerenności na rzecz ZSRR. Państwo zostało zmuszone do podpisania szeregu umów gospodarczych z Związkiem Radzieckim, wyzyskujących polską gospodarkę, zmuszając do sprzedaży węgla Sowietom za przyszłe reparacje wojenne od Niemiec których nigdy nie uzyskano. Ma miejsce uzależnienie gospodarcze RWPG (od 1949) i wojskowo - polityczne (Układ Warszawski od 1955). W polityce zagranicznej ograniczona suwerenność i pełna zależność podstawowych kierunków polityki zagr. od ZSRR i jego mocarstwowych interesów; odmowa Stalina na uczestnictwo w planie Marshalla. Formalnie sojusznicze zobowiązania Polski wytyczył układ dwustronny z ZSRR (1945) o przyjaźni, wzajemnej pomocy i współpracy. W następstwie śmierci Stalina ma miejsce odwilż październikowa (1956), kiedy realną groźbą stała się interwencja Armii Czerwonej w Polsce, której odziały zaczęły wówczas przemieszczać się w kierunku Warszawy pod pretekstem ćwiczeń. Po 1956r dyktat Moskwy nieco zelżał. W 1968 jednostki LWP w ramach Układu Warszawskiego biorą udział w interwencji w Czechosłowacji. W 1976r sojusz polsko - radziecki został wpisany do Konstytucji PRL.

> Stosunki polsko rosyjskie po 1989r. Proces normalizacji rozpoczęła wzajemna Deklaracja o Przyjaźni i Dobrosąsiedzkiej Współpracy (1990). W 1991r ma miejsce wizyta w Moskwie Jana Krzysztofa Bieleckiego, obejmująca rozmowy o traktacie handlowym, wzajemnym zadłużeniu i wycofaniu wojsk rosyjskich. W 1991r rozpoczyna się proces wycofywania z Polski wojsk rosyjskich, rozwiązanie RWPG i Układu Warszawskiego. W 1992 podpisano Traktat o Przyjaźni i Dobrosąsiedzkiej Współpracy. Przy tej okazji podpisano też układ dotyczący trybu i terminu wycofywania się wojsk rosyjskich z terytorium Polski. Ostatnie odziały wojsk rosyjskich opuściły Polskę w IX 1993r. Przyjęcie Polski do NATO w 1999r spowodowało ochłodzenie stosunków między Polską a Rosją. W 2001r miała miejsce wizyta w Moskwie Leszka Millera; podpisano polsko - rosyjską umowę o współpracy gospodarczej. W kolejnych latach ma miejsce eskalacja sporu o dostawy gazu do Polski, eksport polskiego mięsa do Rosji. Na ochłodzenie stosunków polsko - rosyjskich w ostatnich latach miała także wpływ polityka Lecha Kaczyńskiego.

V BAŁKANY

> Problem Bałkański - istotna część składowa „sprawy wschodniej”, tj. walki o spadek po chylącym się ku upadkowi imperium tureckim. Zaostrzenie się problemu bałkańskiego przypadło na XIX i pocz. XX wieku. Ruchy wyzwoleńcze narodów bałkańskich wiązały się z rywalizacją mocarstw europejskich: Rosji, Austrii, Wielkiej Brytanii, Francji i Niemiec o wpływy na wyzwalane narody, opanowanie cieśnin tureckich oraz dróg handlowych na Bliski Wschód. Do uwarunkowań problemu bałkańskiego zalicza się zróżnicowanie etniczne, językowe, kulturalne i religijne (występowanie katolicyzmu, prawosławia i islamu).

> W latach 1912-13 toczyły się tzw. wojny bałkańskie, w pierwszej państwa bałkańskie walczyły przeciw Turcji, druga toczyła się między Bułgarią a jej dotychczasowymi sprzymierzeńcami. W 1918r utworzono Królestwo Serbów, Chorwatów i Słoweńców. W kolejnych latach problem bałkański zatracił swą ostrość i dotychczasowe znaczenie w polityce międzynarodowej. Po II WŚ słowiańskie państwa bałkańskie ponownie zjednoczyły się w Jugosławię, głównie dzięki zabiegom Broz Tity, który doprowadził do stłumienia wewnętrznych konfliktów etnicznych.

>Rozpad Jugosławii. Po śmierci marszałka Tito (1980) odżyły, tłumione wcześniej jego autorytetem i dyktatorską formą sprawowania władzy, antagonizmy narodowościowe. Narastający w latach 80. kryzys gospodarczy i strach przed rozpadem federacji spowodował wzrost nacjonalizmu wśród Serbów, których prezydentem został Slobodan Milosevic. W 1989 pogrążoną w kryzysie ekonomicznym Jugosławię ogarnęła fala dążeń narodowo-wyzwoleńczych. W 1991r niepodległość proklamowały Słowenia, Chorwacja i Macedonia. Doszło do walk armii jugosłowiańskiej z oddziałami słoweńskimi i chorwackimi. W 1992 z federacji wystąpiła Bośnia i Hercegowina, przypieczętowując rozpad Jugosławii.

> W czerwcu 1993 roku doszło do kolejnej wojny, gdy mieszkający na terenie Chorwacji Serbowie ogłosili powstanie swego państwa - Serbskiej Krajiny, której mieszkańcy w nielegalnym referendum opowiedzieli się za związkiem z Jugosławią. Armia chorwacka w lecie 1995 zlikwidowała Serbską Krajinę, łamiąc opór Serbów.

> Wojna w Bośni i Hercegowinie. Najkrwawszy z konfliktów bałkańskich, toczący się w latach 1992-95. W 1992 miało miejsce w Bośni i Hercegowinie referendum, w którym zdecydowana większość głosujących opowiedziała się za wystąpieniem z federacji jugosłowiańskiej i niepodległością. W marcu tego samego roku BiH proklamowała niepodległość, natychmiast wybuchły walki z Serbami, rozpoczęło się trwające 3,5 roku oblężenie przez Serbów Sarajewa. Każda z walczących stron rozpoczęła na kontrolowanych przez siebie terenach politykę czystek etnicznych. Tymczasem już w kwietniu 1992 do Sarajewa przybyło 1200 żołnierzy ONZ, możliwości oddziałów pokojowych ONZ były jednak bardzo ograniczone. W 1993 r. utworzono tzw. bezpieczne strefy, których ochronę przejęło ONZ. W wyniku nacisków opinii światowej i braku skuteczności działań państw europejskich, coraz energiczniejsza była działalność NATO, a zwłaszcza USA. W 1993 NATO rozpoczęło loty wojskowe nad Bośnią. Przez cały czas Zachód i Rosja podejmowały różne inicjatywy pokojowe, które nie przynosiły jednak oczekiwanych efektów. Najsłynniejszym z nich był tzw. plan Vanca i Owena, przewidujący podział Bośni i Hercegowiny na 10 kantonów. Został on jednak odrzucony w referendum przez bośniackich Serbów.

> Zbrodnie wojenne. W 1992 roku ujawniono zdjęcia z domniemanych serbskich obozów w Bośni. W 1993r Rada Bezpieczeństwa ONZ podjęła decyzję o utworzeniu trybunału międzynarodowego w Hadze, którego zadaniem jest sądzenie odpowiedzialnych za zbrodnie wojenne na terenie byłej Jugosławii. W lipcu 1995 zbroje oddziały Serbów dokonały masowych egzekucji dokonanych na od 2 do 8 tysięcy muzułmanów (masakra w Srebrenicy). Bezpośrednią przyczyną masakry w Srebrenicy był odwet za podobne egzekucje bośniackie na Serbach. Jednocześnie Serbowie planowali zneutralizować Srebrenicę, która była bazą wypadową sił bośniackich w atakach na Serbów. O zbrodnię popełnioną w Srebrenicy oskarżano generała Ratko Mladića, oraz głównych przywódców serbskich z okresu wojny: Radovana Karadžića i Slobodana Miloševića.

> Wojnę zakończył układ pokojowy wynegocjowany w listopadzie 1995r w Dayton. Zobowiązywał on strony konfliktu (Serbów, Chorwatów i Bośniaków) do zakończenia działań wojennych i do wycofania swoich sił zbrojnych poza wyznaczoną strefę zdemilitaryzowaną. Określił ustrój polityczno-administracyjny Bośni jako państwa składającego się z dwóch części: Republiki Serbskiej i Federacji Bośni i Hercegowiny. Zawierał również postanowienia regulujące powrót uchodźców i osób wysiedlonych oraz gwarancje dla mniejszości narodowych.

> Kolejnym punktem zapalnym stało się Kosowo, należące do Serbii, ale zamieszkiwane przez Albańczyków. W 1998r doszło tam do walk serbskich sił zbrojnych z albańskimi separatystami z UCK, na pomoc serbskiej policji przyszła regularna armia. W 1999 rozpoczęły się naloty NATO na Serbię. Kontrolę nad Kosowem przejęły międzynarodowe siły pokojowe. Odziały serbskie wycofały się z Kosowa, utworzono tam międzynarodowy protektorat.

VI SEPARATYZMY, KONFLIKTY NARODOWOŚCIOWE W EUROPIE

> Polityka UE sprzyja odrębnościom etnicznym, regionalizacji.

> Hiszpania. Tendencje separatystyczne od wieków utrzymują się w Katalonii. Przeprowadzone niedawno referendum w sprawie autonomii Katalonii wygrali przy niskiej frekwencji (poniżej 50%) separatyści, mówiący o „narodzie katalońskim”. Na terenie Kraju Basków działa militarno - polityczna organizacja ETA (Kraj Basków i Wolność) od 1959r walcząca o niezależność Baskonii.

> Belgia podzielona jest pomiędzy francuskojęzycznych Walonów i ciążących ku Holandii Flamandrom. W 1993r kraj ten przekształcił się federację Flamandów, Walonów i Brukselczyków. Społeczności te mają własne instytucje, szkoły, uniwersytety, prasę, telewizję i radio. Są do siebie negatywnie nastawione.

> We Włoszech występują tendencje sprzyjające oderwaniu się bogatej północy od biednego południa. Problem narodowościowy najsilniej ujawnia się południowym Tyrolu, który posiada status autonomiczny.

> We Francji problemy separatystyczne występują w Baskonii i na Korsyce. Niebezpieczeństwo stanowi dynamicznie rozwijająca się mniejszość islamska, która z czasem może upomnieć się o swoje prawa.

> W Wielkiej Brytanii tendencje separatystyczne występują w Szkocji (w 1999r Szkoci wybrali swój własny parlament, jednocześnie silne są tam antagonizmy wobec Anglików na tle historycznym), Walii (język walijski został prawnie uznany za równy z angielskim, wybrano Walijskie Zgromadzenie Narodowe) oraz w Irlandii Północnej (działalność IRA).

> W państwach Europy Środkowo - Wschodniej regionalizmy są rzadsze, bo zniszczył je komunizm, a wszystkie państwa federalne uległy rozpadowi. Nie znaczy to jednak, że nie występują wcale, Np. Siedmiogród na Węgrzech, Śląsk w Polsce (trwają starania o rejestrację Związku Ludności Narodowości Śląskiej, podczas ostatniego spisu powszechnego przynależność do narodowości śląskiej zadeklarowało ponad 170 tyś. osób).

VII UE - INNE

> Mechanizm z Janiny (Ioanniny) - porozumienie zawarte w 1994r przez państwa członkowskie UE dotyczące sposobu głosowania w Radzie UE. Stanowił, że w wypadku gdy uchwała Rady przegłosowana większością kwalifikowaną spotka się z opozycją dysponującą od 23 do 26 głosów ważonych, Rada powinna uczynić wszystko, by uchwale zapewnić poparcie przynajmniej 68 głosów. Obowiązywał do rozszerzenia UE w 2004r.

> Traktat Lizboński - umowa międzynarodowa zakładająca reformę instytucji Unii Europejskiej, podpisana 13 grudnia 2007 roku w Lizbonie. Ma wejść w życie 1 stycznia 2009 roku, o ile zostanie ratyfikowana przez wszystkie kraje członkowskie UE. Unii Europejskiej zostanie nadana osobowość prawna, zrezygnowano z unijnych symboli, takich jak flaga czy hymn, powołany ma zostać wysoki przedstawiciel Unii ds. zagranicznych i polityki bezpieczeństwa. Traktat likwiduje rotacyjne, półroczne przewodzenie w Radzie Europejskiej kolejno przez szefów państw i szefów rządów krajów UE i ustanawia stanowisko Przewodniczącego Rady Europejskiej, wybieranego na 2,5 letnią kadencję. Zmienia się również sposób przewodniczenia w Radzie Unii Europejskiej, które wraz z wejściem w życie Traktatu ma trwać 18 miesięcy i być sprawowane przez 3 kraje członkowskie. Do 18 zredukowano liczbę członków Komisji Europejskiej od 2014 roku. Nicejski system głosowania większością kwalifikowaną będzie obowiązywał w Radzie UE do 2014 roku. Po tej dacie wprowadzony zostanie nowy system głosowania podwójną większością. Polska będzie miała 51 eurodeputowanych, uzyskała też swojego stałego rzecznika generalnego w Trybunale Sprawiedliwości.

> Traktat Lizboński nadaje również prawny charakter Karcie Praw Podstawowych, określającej fundamentalne prawa człowieka. Artykuły rozdzielone są między siedem rozdziałów:

- godność; ochrona godności ludzkiej, prawo do życia, do integralności cielesnej

- wolność; prawo do wolności i bezpieczeństwa osobistego, do poszanowania prywatności i życia rodzinnego, wolność myśli, sumienia i religii

- równość; równość wobec prawa, zakaz wszelkiej dyskryminacji, poszanowanie różnorodności kulturalnej, religijnej i językowej

- solidarność; prawo pracowników do informacji i konsultacji, prawo do pomocy społecznej i mieszkaniowej

- prawa obywatelskie; prawo do głosowania i kandydowania w wyborach do PE, samorządowych

- wymiar sprawiedliwości; prawo do rzetelnego procesu sądowego, domniemanie niewinności i prawo do obrony

- postanowienia ogólne; zakres stosowania Karty, zakres gwarantowanych praw

VII USA

> Dane gospodarcze.

- Stany Zjednoczone są największą gospodarką świata pod względem PKB, które wynosi 13,13 bilionów dolarów, pod względem PKB na mieszkańca zajmują ósmą pozycję (44 tyś. USD). [dane 2006]

- W 2006r eksport wynosił 1,23 biliona, co dało USA drugie miejsce za Niemcami. [dane 2006]

- Realny wzrost PKB wynosi 3,2 % [dane 2006]

- Stany Zjednoczone posiadają największe na świecie zasoby złota (ok. 262 mln uncji).

- Stany Zjednoczone są największym producentem żywności na świecie.

- USA posiadają i eksploatują ogromne zasoby surowców mineralnych; największe znaczenie ma wydobycie surowców energetycznych: ropy naftowej, gazu ziemnego, węgla i uranu.

- USA są największym na świecie producentem energii elektrycznej; w 2001 były czynne 104 elektrownie jądrowe

- Najdłuższa na świecie sieć transportowa (6,3 mln km dróg), najbardziej rozwinięty na świecie przemysł rolniczy

- Pentagon wydaje na zbrojenia prawie połowę sumy, jaką przeznacza na nie cały świat (3% amerykańskiego PKB). Siły zbrojne Stanów Zjednoczonych są najsilniejszą, najnowocześniejszą i najdroższą armią świata. Przed atakiem na WTC USA miały bazy wojskowe w 56 krajach świata. Około ćwierć miliona żołnierzy amerykańskich przebywa stale poza granicami kraju.

> Doktryna Monroe'a - ogłoszona w 1823r przez prezydenta Jamesa Monroe'a; zakładała dążenie do powstrzymania europejskiej ekspansji na całym kontynencie amerykańskim w zamian za brak ingerencji USA w sprawy Europy. Oznaczało to początek długiej epoki w dziejach amerykańskiej polityki zagranicznej - okresu izolacjonizmu.

> W 1898r toczyła się wojna amerykańsko - hiszpańska. Jej rezultatem było przejęcie przez USA kontroli nad koloniami Hiszpanii na Karaibach i Pacyfiku, uzyskały Filipiny, Portoryko i Guam, w amerykańską strefę wpływów weszła także Kuba. W XIX wieku powierzchnia USA wzrosła ogółem sześciokrotnie.

> 14 punktów Wilsona (postulaty zmian niezbędnych dla utrzymania pokoju na świecie), które stały się podstawą traktatu wersalskiego, stanowiły niejako złamanie polityki izolacjonizmu. Kolejni prezydenci wracali jednak do izolacjonizmu.

> Roosvelt wprowadził politykę określaną mianem Nowego Ładu Ekonomicznego (New Deal). Było to odejście od liberalizmu, banki poddano kontroli rządowej, wdrożono program robót publicznych, upadające przedsiębiorstwa wzmocniono przez udzielanie pożyczek, powstały dopłaty dla rolników; wprowadzono pierwszy w historii system ubezpieczeń emerytalnych, ustanowiono 40 godzinny tydzień pracy.

> Plan Marshalla - program pomocy gospodarczej Stanów Zjednoczonych dla Europy, mający służyć odbudowie gospodarek poszczególnych krajów po drugiej wojnie światowej; uchwalony przez Kongres w 1948 r. W latach 1948-1951, łączna wartość udzielonej pomocy przekroczyła 14 mld ówczesnych USD. Z pomocy skorzystały przede wszystkim Wielka Brytania i Francja, oraz Włochy, RFN i Holandia. Początkowo chęć przystąpienia do planu wyraziły Polska i Czechosłowacja, ale spotkało się to ze sprzeciwem Stalina.

> Doktryna powstrzymywania realizowana przez Harry'ego Trumana, ogłoszona w 1947r, miała na celu powstrzymanie ZSRR i niedopuszczenie do ekspansji komunizmu. Głównym celem polityki USA miało być zapobieganie rozprzestrzeniania się komunizmu do krajów nim nie ogarniętych. Realizacją tej polityki były interwencje w Korei i Wietnamie.

> W 1952r wybory wygrał Dwight Eisenhower, prowadził on politykę odprężenia w stosunkach z ZSRR, aktywną działalność dyplomatyczną. Kontynuacją reform była prezydentura Johna Kennedy'ego (1960-1963). Doprowadził on do podpisania w Moskwie układu o zakazie doświadczeń z bronią jądrową w atmosferze, przestrzeni kosmicznej i pod wodą. Próbował przenieść rywalizację z ZSRR na dziedzinę podboju kosmosu.

> Doktryna Nixona, zaprezentowana w 1969r zakładała, że USA nie mogą ponosić wyłącznej odpowiedzialności politycznej i finansowej za obronę sojuszników i przyjaciół. powodowało to szukanie nowych rozwiązań zapobiegających wojnie przez ograniczanie zbrojenia, zawieranie umów, wspólnych programów oraz układów. Administracja Nixona ożywiła kontakty z krajami Układu Warszawskiego, poprawiła stosunki z Chinami.

> Doktryna Cartera, ogłoszona w 1980r przez prezydenta Jimmy Cartera zakładała, że każda próba przejęcia kontroli w rejonie Zatoki Perskiej będzie naruszeniem interesów bezpieczeństwa USA i będzie odpierana wszelkimi środkami. W związku z tym zwiększono siły stacjonujące w rejonie Zatoki i Oceanu Indyjskiego oraz utworzono siły szybkiego reagowania. Na podstawie tej doktryny m. in. podjęto decyzję o zaangażowaniu USA w kwestię inwazji Iraku na Kuwejt.

> Reformy Ronalda Reagana - zapowiedział rozszerzenie swobód wolnorynkowych i przeprowadził radykalne reformy mające na celu ożywienie gospodarki. Obniżono podatki, zmniejszono inflację. Nastąpiła znaczna poprawa wyników ekonomicznych kraju i spadek bezrobocia. W polityce zagranicznej Reagan przyjął twardy kurs wobec ZSRR. Stany Zjednoczone zaczęły bardziej angażować się na świecie wspierając różnymi środkami opozycję antykomunistyczną w różnych państwach, m.in. interwencja zbrojna w Grenadzie.

> Następca Reagana, George H. W. Bush, doprowadził do podpisania z ZSRR układów rozbrojeniowych START i utworzenia strefy wolnego handlu w Ameryce Północnej w ramach nowej organizacji - NAFTA.

VIII ROLA I POZYCJA POLSKI WE WSPÓŁCZESNYM ŚWIECIE

• Liczba ludności [2007] 38,1 mln - 32. miejsce na świecie.

• Powierzchnia 322,5 km2 - 68. miejsce na świecie

• PKB 320 mln USD [2006] - 23. miejsce na świecie

• PKB per capita [2006] - 14 880 USD - 53. miejsce na świecie

• Wzrost gospodarczy [2007] - 7%. Nie ma to jednak większego znaczenia, gdyż cały świat przeżywa okres prosperity.

• RANKINNGI:

• Polska jest przez ONZ uznawana za kraj wysoko rozwinięty ze względu na stosunkowo wysoki HDI (Wskaźnik Rozwoju Społecznego), który bierze pod uwagę takie czynniki, jak długość życia, poziom skolaryzacji, poziom alfabetyzacji dorosłych oraz PKB per capita po zmierzeniu parytetem siły nabywczej; wynosił on w 2007 roku 0.870, dając Polsce 37. miejsce na świecie na 177 uwzględnionych państw

• Wg Wskaźniku Jakości Życia [2007] - 43. miejsce na świecie

• Wg Wskaźniku Wolności Gospodarczej [2007] - 87. miejsce

• Wg Wskaźniku Percepcji Korupcji [2006] - 61. miejsce

• Wyniki badań Centrum Reform Europejskich oceniające konkurencyjność stawiają Polskę poza krajami Unii. Wyprzedzają nas nawet Bułgaria i Rumunia.

• GOSPODARKA:

• Sektor państwowy wytwarza obecnie około 25% PKB i jest to poziom porównywalny do takich krajów, jak Francja czy Norwegia.

• Polska stała się atrakcyjnym miejscem do inwestycji dla firm z całego świata: jest to spowodowane dobrym położeniem geograficznym, wewnętrzną stabilizacją społeczno-ekonomiczną oraz wejściem do UE. Inwestycje zagraniczne w latach 1990-2006 wyniosły ponad 87 mld dolarów.

• Głównym partnerem handlowym Polski są kraje Unii Europejskiej i Rosja: na Niemcy przypada 30% polskiego eksportu i importu. Największym problemem polskiej gospodarki są niskie płace oraz emigracja zarobkowa powodująca braki wyspecjalizowanych kadr na rynku krajowym.

• W Polsce najbardziej rozwiniętym jest przemysł węglowy, energetyczny, metalurgiczny, maszynowy, samochodowy, a także przemysł elektromaszynowy

• Dużym atutem polskiej gospodarki jest produkcja samochodów. W 2007r Polska wyprodukowała 869,5 tyś, co oznaczało wzrost o 21% względem roku 2006.

• Najbardziej dochodową polską firmą jest Polski Koncern Naftowy ORLEN SA, którego dochód w 2006r wyniósł 2,06 mld PLN. Orlen jest jedyną polską spółką, która znalazła się na liście największych firm świata magazynu Fortune. Wśród największych firm Europy Środkowo - Wschodniej dominują tymczasem firmy rosyjskie.

• Udział inwestycji badawczo-rozwojowych, uważanych za główny miernik innowacyjności danej gospodarki, wynosił w Polsce w 2004 roku 0,58% PKB, podczas gdy średnia unijna wynosiła 1,9%.

• POZOSTAŁE:

• Wskaźnik Giniego, czyli poziom rozpiętości w dochodach, wynosi dla Polski 34,5 (dla porównania Niemcy 28, Brazylia 60).

• Polska ma najwyższą spośród krajów nowej i starej UE liczbę osób żyjących poniżej granicy ubóstwa. Poniżej tej granicy żyje w Polsce 20% ludności i 29% dzieci. Spośród europejskich krajów postkomunistycznych gorsze wyniki mają tylko kraje byłego ZSRR.

• Struktura zatrudnienia w polskiej gospodarce także odbiega od europejskich standardów, gdyż aż 16,1% ludności pracuje w rolnictwie, podczas gdy w sąsiednich Niemczech jest to ok. 2-3% ludności, w sektorze usług pracuje 54,9% ludności, podczas gdy w najlepiej rozwiniętych krajach UE jest to ponad 70%

• Pomiędzy regionami występuje bardzo duże zróżnicowanie. Województwo mazowieckie jest na podobnym poziomie co landy wschodnie Niemiec i południowe Włochy. Tymczasem najbiedniejsze województwa ściany wschodniej mają PKB na mieszkańca porównywalny z Rumunią i Bułgarią.

• Polska ma niewiele autostrad w porównaniu do krajów Europy Zachodniej, a nawet Środkowej. Do stycznia 2007 oddano do użytku 756 km autostrad.

IX KONFLIKTY I WSPÓŁPRACA NA BLISKIM I ŚRODKOWYM WSCHODZIE

> LIGA PAŃSTW ARABSKICH - organizacja międzynarodowa utworzona 22 marca 1945 w Kairze przez państwa arabskie. Powstanie Ligi zostało zatwierdzone podpisaniem przez 7 krajów założycielskich (Arabia Saudyjska, Egipt, Irak, Jemen, Jordania, Liban, Syria) Protokołu Aleksandryjskiego. LPA powstała w celu zacieśnienia współpracy politycznej, społecznej, ekonomicznej, edukacyjnej i kulturowej pomiędzy powstającymi po drugiej wojnie światowej nowymi państwami arabskimi. Przyświecała im także myśl zapewnienia równowagi politycznej (dominującą rolę miał wtedy Egipt) oraz stworzenie jednolitej siły przeciwstawnej do ruchów syjonistycznych.

> POWSTANIE PAŃSTWA IZRAEL - W XIX w. wraz z rozwojem syjonizmu powiększa się emigracja Żydów z Europy do Palestyny. W 1947 decyzją ONZ Palestyna została podzielona na dwa państwa: żydowskie i arabskie. 14 maja 1948 roku Dawid Ben Gurion odczytał na posiedzeniu Rady Ludowej w Tel Awiwie Deklarację Niepodległości, głoszącą o ustanowieniu Państwa Izrael. Dzień później wybuchła pierwsza wojna izraelsko - arabska. Na terytorium państwa żydowskiego w Palestynie wkroczyły oddziały wojsk egipskich, irackich, syryjskich i transjordańskich i libańskich. Państwa te nie uznając ONZ-towskiego podziału Palestyny pragnęły zniszczyć nowo powstałe państwo żydowskie. Siły izraelskie wyparły arabskie wojska; W 1949 roku podpisano porozumienia rozejmowe między walczącymi stronami. Izrael poszerzył swoje terytorium w stosunku do obszaru przyznanego przez ONZ o zachodnią Galileę, zachodni Negew i część Jerozolimy.

> KRYZYS SUESKI - W lipcu 1956 prezydent Egiptu Gamal Abdel Naser ogłosił nacjonalizację Kanału Sueskiego, wywołało to natychmiastową reakcję Wielkiej Brytanii i Francji, które postanowiły wykorzystać Izrael do wywołania wojny izraelsko-egipskiej, co umożliwiłoby wojskom brytyjsko-francuskim wylądować w Egipcie aby zapewnić bezpieczeństwo międzynarodowej żeglugi po Kanale Sueskim. Do działań wojennych doszło na przełomie października i listopada 1956. Do 2 listopada siły izraelskie dotarły w pobliże Kanału, jednocześnie prowadzone były ataki lotnictwa brytyjskiego i francuskiego. Tymczasem Stany Zjednoczone nie były zainteresowane dalszym trwaniem konfliktu na Bliskim Wschodzie i ewentualnym przejęciem kontroli nad Kanałem Sueskim, gdyż mogło to grozić eskalacją konfliktu na cały Bliski Wschód. Pod międzynarodowym naciskiem Wielka Brytania, Francja i Izrael musiały wycofać swoje wojska z Egiptu, a ich miejsce zajęły międzynarodowe siły UNEF.

> WOJNA SZEŚCIODNIOWA - była wojną izraelsko-arabską stoczoną pomiędzy Izraelem a Egiptem, Jordanią i Syrią w 1967 roku. W wojnę zaangażowały się także inne arabskie państwa; Irak, Arabia Saudyjska, Kuwejt i Algieria. 5 czerwca 1967 Izrael zaatakował Egipt, Syrię i Jordanię, rozbijając w ciągu 6 dni arabskie wojska. Izrael odniósł zwycięstwo zajmując ponad 60 tys. km² ziem arabskich: syryjskie Wzgórza Golan, jordański Zachodni Brzeg i część Jerozolimy, egipski Synaj oraz Okręg Gazy. Pod naciskiem Rady Bezpieczeństwa ONZ wstrzymano działania wojenne.

> WOJNA JOM KIPPUR - wojna była wynikiem ataku wojsk egipskich, jordańskich i syryjskich na Izrael 6 października 1973 r., w dniu żydowskiego święta Jom Kippur. Po początkowych sukcesach wojsk arabskich wynikających w dużej mierze z zaskoczenia sił izraelskich, armia Izraela po błyskawicznej mobilizacji odrzuciła Arabów poza linię zawieszenia broni z 1967 roku, a nawet przekroczyła Kanał Sueski i zagroziła Kairowi. Kontrofensywę izraelską wspierały naloty bombowe na Kair i Damaszek. Dzięki wysiłkom mediacyjnym USA i ZSRR (które wcześniej dostarczały stronom konfliktu ogromnych ilości broni) 25 października podpisano zawieszenie broni, a na linii frontu rozlokowały się siły pokojowe ONZ.

> INTIFIADA - powstania palestyńskie przeciw izraelskiej okupacji terytoriów zamieszkanych przez ludność arabską. Powstania te były wymierzone nie tylko przeciwko okupacji izraelskiej na Zachodnim Brzegu Jordanu, ale obejmowały także konflikty wewnątrz ruchu palestyńskiego między fundamentalistycznymi ugrupowaniami muzułmańskimi (Hamas) a zwolennikami ruchu narodowego kierowanego przez Jasira Arafata. Dotychczas miały miejsce dwa takie powstania: pierwsza intifada, trwająca w latach 1987-1991 i druga intifada, trwająca w latach 2000-2004.

> ORGANIZACJA WYZWOLENIA PALESTYNY - jest polityczną reprezentacją arabskiej ludności Palestyny na uchodźstwie. Powstała w 1964 roku z połączenia wielu różnych ugrupowań walczących o utworzenie państwa palestyńskiego. Jej cele to odzyskanie niepodległości Palestyny i likwidacja państwa Izrael.

> AUTONOMIA PALESTYŃSKA - jest tymczasową strukturą administracyjną zarządzającą obszarem Strefy Gazy i częścią Zachodniego Brzegu Jordanu. Nie posiada suwerenności nad żadnym obszarem i nie jest państwem w myśl prawa międzynarodowego. Ustanowiona została w 1994 roku w wyniku porozumień z Oslo, na okres 5 lat - do czasu ostatecznego porozumienia pokojowego. Porozumienie nie zostało jednak zawarte, a tymczasowe władze rządzą do tej pory. W 2006r przeprowadzono wybory parlamentarne wygrane przez Hamas.

> CAMP DAVID - po wojnie Jom Kippur władze Izraela i Egiptu podjęły kroki w kierunku porozumienia. 17 września 1978r w Camp David podpisano traktat pokojowy między Izraelem reprezentowanym przez premiera Begina i Egiptem reprezentowanym przez prezydenta Sadata. Podpisany pokój rozstrzygał wszystkie kwestie sporne pomiędzy Izraelem a Egiptem narosłe od czasu pierwszej wojny arabsko-izraelskiej a dotyczył głównie trwałego rozwiązania konfliktu między obu państwami, rozstrzygał status przynależności państwowej półwyspu Synaj do Egiptu oraz gwarantował dostęp statków izraelskich do żeglugi na kanale sueskim. Egipt tym samym stał się pierwszym krajem arabskim, który formalnie uznał państwo Izrael.

X AZJA

> KONFLIKTY W AZJI

- wojny Japonii z Chinami: 1) 1894 - 1895, Japończycy rozbili armię Chin w Mandżurii i zagarnęli wyspy Tajwan i Peskadory. 2) 1937 - 1945, po szybkich postępach rozpoczął się partyzancki opór wobec działań Japończyków.

- Inwazja na Tybet - w roku 1949 Chińska Armia Ludowo-Wyzwoleńcza zajęła Tybet, który stał się częścią Chin.

- Konflikt Indii z Pakistanem; regularne wojny toczone były w latach 1947, 1965, 1971 i 1999.

- Wojny domowe: w Pakistanie (1970, odłączenie Pakistanu Wschodniego), na Sri Lance (wojna domowa z Tamilami w 1983r)

> AZJATYCKIE TYGRYSY - określenie czterech wschodnioazjatyckich państw: Korei Południowej, Tajwanu, Singapuru i Hong Kongu, których wspólną cechą był szybki wzrost PKB (rzędu od kilku do kilkunastu procent rocznie) w latach 1960-1995. Później termin ten został poszerzony o kolejne wschodnioazjatyckie kraje, (Malezja, Tajlandia, a nawet Chiny, Filipiny i Wietnam), które weszły na podobną ścieżkę rozwoju pod koniec lat 80 i na początku lat 90 XX w. Za główne przyczyny ich sukcesu uważa się powszechnie: wysoki etos pracy, startowanie z bardzo niskiego pułapu poziomu życia, położenie geopolityczne umożliwiające łatwy dostęp do rynków zbytów krajów rozwiniętych i otwarcie na kapitał inwestycyjny przy jednoczesnej ochronie własnego rynku wewnętrznego. Gospodarki Azjatyckich Tygrysów (oprócz Chin) przeżyły silne spowolnienie wzrostu i w paru przypadkach nawet załamanie ich gospodarek w latach 1996-2000. Od 2000 r. zaczęły jednak stopniowo wychodzić z kryzysu wracając na ścieżkę rozwoju.

POZYCJA GOSPODARCZA KRAJÓW DALEKIEGO WSCHODU

> Japonia - jest drugą po Stanach Zjednoczonych potęgą przemysłową świata, należy do głównych producentów energii elektrycznej (udział w produkcji wynosi 7,4%, co daje trzecie miejsce na świecie), jest największym producentem i eksporterem samochodów osobowych, w produkcji których światowy sukces odniosły takie firmy jak Toyota, Nissan czy Mitsubishi. Jest też światowym potentatem w produkcji mikroprocesorów oraz innych układów scalonych, kalkulatorów, urządzeń cyfrowych, laserowych i telekomunikacyjnych. Jednocześnie wynoszące w 2006 ponad 1 bilion, 100 miliardów dolarów roczne obroty handlowe czynią z Japonii 4 potęgę handlową świata.

> Chiny - gospodarka Chin jest najdynamiczniej rozwijającym się obszarem świata. W 2006 roku PKB Chin wynosiło 2 512 mld $, co daje im 4. miejsce za USA, Japonią i Niemcami. Prognozy mówią, że do 2015 roku Chiny będą 2. gospodarką Świata, a do 2050 r. staną się światową potęgą gospodarczą nr 1. Tak dynamiczny rozwój, który trwa od lat 80., jest efektem stworzenia korzystnych warunków dla inwestycji zagranicznych i transferu nowych technologii, do których zaliczyć można niskie koszty pracy i niskie podatki. Chiny są jednym z najzasobniejszych w surowce krajów świata. Zajmują 1. miejsce w świecie w wydobyciu węgla kamiennego, drugim ważnym surowcem jest ropa naftowa. Wzrost gospodarczy w 2006r wynosił 10,5 %.

> Według ocen Azjatyckiego Banku Rozwoju, w 2025r ponad połowa światowego PKB będzie wytwarzana na Dalekim Wschodzie. Już dziś 25 krajów unijnych daje 20% globalnej produkcji, podczas gdy Chiny i Indie razem 19%. Szacuje się, że za 10 lat zwiększą go do 1/3.

> Najważniejsze postaci w Azji w 2 poł. XXw:

- Deng Xiaoping - polityk chiński, w 1978r wybrany I Sekretarzem Komunistycznej Partii Chin. Przeprowadził urynkowienie gospodarki chińskiej oraz szereg innych reform.

- Czang Kaj-szek - przewodniczący Kuomintangu, prezydent Republiki Chińskiej na Tajwanie od 1949r.

- Mao Zedong - szef biura politycznego KPCh oraz Przewodniczący Komitetu Politycznego KPCh.

- Nehru - pierwszy premier Indii

- Mahatma Gandhi - jeden z twórców współczesnej państwowości indyjskiej i propagator pacyfizmu jako środka walki politycznej.

- Ho Chi Minh - wietnamski polityk komunistyczny, założyciel i przywódca polityczny Komunistycznej Partii Indochin, premier i prezydent Demokratycznej Republiki Wietnamu.

- Kim Ir Sen - przywódca Korei Północnej w latach 1972-94.

XI WYBRANE KONFLIKTY WSPÓŁCZESNEGO ŚWIATA

> WOJNA KOREAŃSKA - konflikt toczący się w latach 1950-1953 na terytorium Półwyspu Koreańskiego między komunistycznymi siłami Koreańskiej Republiki Ludowo-Demokratycznej (północnokoreańskimi) i wspierającymi je wojskami ChRL , a siłami ONZ (głównie amerykańskimi) wspierającymi wojska Republiki Korei (południowokoreańskie). Kim Ir Sen, przywódca KRL-D, od chwili utworzenia państwa północnokoreańskiego planował przyłączenie południowej części półwyspu. W czerwcu 1950 roku wojska Korei Północnej wkroczyły na terytorium Korei Południowej, przekraczając 38 równoleżnik i zdobywając wkrótce Seul. W odpowiedzi na agresję Rada Bezpieczeństwa ONZ uchwaliła wysłanie do Korei sił międzynarodowych. Udany desant amerykański oraz jednoczesne kontruderzenie z miasta Pusan doprowadziły do odzyskania zajętych przez wojska Północy terenów. ONZ zaproponowała zawieszenie broni i uznanie siłowego zjednoczenia Korei, ale siły amerykańskie zostały zmuszone do odwrotu w efekcie wprowadzenia na front kilkusettysięcznej armii „Chińskich Ochotników Ludowych”. Brak znaczących efektów działań militarnych po obu stronach zmusiły wreszcie strony konfliktu w 1953 do podpisania rozejmu w Panmundżonie i ustanowienia strefy demarkacyjnej na 38. równoleżniku.

> WOJNA W WIETNAMIE

- I wojna Indochińska - partyzancki konflikt zbrojny prowadzony w latach 1946-1954 pomiędzy Demokratyczną Republiką Wietnamu a Francją o wyzwolenie Wietnamu spod kolonialnej administracji francuskiej. O klęsce wojsk francuskich przesądziła ostatecznie klęska pod Dien Bien Phu. W efekcie Wietnam został podzielony na dwie części: północną Demokratyczną Republikę Wietnamu (komunistyczną) oraz Republikę Wietnamu, a Laosowi i Kambodży przyznano niepodległość.

- II wojna Indochińska - toczyła się w latach 1957-1975. Od 1957r miejscowi komuniści prowadzili na terenie Wietnamu Południowego działania wymierzone w tamtejsze władze. W rezultacie wsparcia Wietnamu Północnego, siła bojowa wojsk komunistycznych w Wietnamie Południowym (Vietcongu) rosła w szybkim tempie, stając się poważnym zagrożeniem dla stabilności tego państwa. Stany Zjednoczone podjęły decyzję, że nie mogą dopuścić do zdobycia władzy w całym Wietnamie przez komunistów i postanowiły zbrojnie i finansowo poprzeć antykomunistyczny rząd Wietnamu Południowego. Początkowo Stany Zjednoczone udzielały wsparcia pod postacią wysłania doradców wojskowych, jednak z czasem przerodziło się ono w rosnące zaangażowanie militarne. Eskalacja działań zbrojnych prowadzonych przez wojska amerykańskie miała miejsce od 1964r. Działania zbrojne objęły także Laon i Kambodżę. W wyniku protestów opinii publicznej i skuteczności działań partyzanckich, USA rozpoczęły proces stopniowego wycofywania swoich oddziałów, który zakończył się po podpisaniu układu w Paryżu w 1973 r. W 1975 r. rozpoczął się ostateczny atak armii północnowietnamskiej, w tym samym roku padł Sajgon a Republika Wietnamu przestała istnieć.

> REŻIM POL POTA W KAMBODŻY - trwające w latach 1975-79 rządy komunistycznej organizacji Czerwonych Khmerów, podczas których w masowych egzekucjach zginęło ponad dwa miliony mieszkańców kraju, miała miejsce izolacja państwa; wysiedlenie wszystkich mieszkańców miast do wiejskich komun, likwidacja szkół, zmuszanie ludzi do niewolniczej pracy. W 1979 Pol Pot został obalony przez wojska wietnamskie.

> WOJNY W AFGANISTANIE

- W 1978r w Afganistanie rządy przejęli komuniści, napotkali jednak silny opór wśród znacznej części mieszkańców, głównie z powodu stosowanych masowych represji i terroru politycznego. W 1979 antyrządowe oddziały islamskich bojowników (mudżahedinów) stawiły zbrojny opór wkraczającym oddziałom armii radzieckiej, przybyłym na pomoc afgańskiemu reżimowi, który mimo istotnego finansowego i wojskowego wsparcia ZSRR nie był w stanie pokonać partyzantów. Mimo zaangażowania znacznych sił i najnowocześniejszej broni wojska radzieckie wspierane przez afgańskie siły rządowe nie potrafiły pokonać islamskich bojowników. W 1988r zawarto porozumienie pokojowe i do następnego roku wojska radzieckie wycofały się z kraju.

- W 1996r władzę w Afganistanie przejęli Talibowie -fundamentalistyczne ugrupowanie muzułmańskie. Po zamachach na WTC władze USA uznały że winę ponosi Al.-Kaida i zażądały od Talibów wydania ich przywódcy, Osamy bin Ladena. Ci odrzucili amerykańskie żądanie, więc w październiku 2001r wojska USA rozpoczęły ataki (głównie lotnicze) na ich oddziały. Korzystając z amerykańskiej i rosyjskiej pomocy Sojusz Północny złożony głównie z Tadżyków i Uzbeków ruszył na talibów, których siły poszły w rozsypkę. Do początku 2002 siły talibów i Al Kaidy zostały całkowicie rozbite. Władzę w Afganistanie objął wybrany na prezydenta Hamid Karzai, a do kraju przybyło kilkadziesiąt tysięcy żołnierzy sił pokojowych pod dowództwem NATO.

> WOJNA W IRAKU 2003 (II w Zatoce Perskiej) - konflikt zbrojny między koalicją sił międzynarodowych (głównie USA, Wielkiej Brytanii, Australii, Danii i Polski) a armią Iraku. Po zakończeniu I wojny w Zatoce Perskiej relacje między USA i Irakiem były napięte. Od połowy 2002 r. administracja USA deklarowała jawnie, że jednym z jej głównych celów jest jak najszybsze obalenie Husajna lub zmuszenie go do radykalnej zmiany polityki. Jako główne powody ewentualnego rozpoczęcia ataku na Irak podawano groźbę użycia broni masowego rażenia, powiązania rządu Husajna z międzynarodowym terroryzmem oraz drastyczne naruszenia praw człowieka. Przeciw planowanemu przez USA atakowi na Irak wypowiedziała się większość członków Rady Bezpieczeństwa. Walki rozpoczęły się 20 marca 2003. Po ok. trzech tygodniach siły międzynarodowe objęły kontrolę nad większością terytorium Iraku, obalając rząd tworzony przez partię Baas i Saddama Husajna i rozpoczynając okupację tego kraju, trwającą formalnie do 2005 r.

> I WOJNA W ZATOCE PERSKIEJ - konflikt zapoczątkowała agresja Iraku na Kuwejt w sierpniu 1990r. Ogłoszono aneksję państwa, ONZ tymczasem potępiło agresję jako bezprawną. Pod przewodnictwem USA powstała koalicja państw, która z upoważnienia Rady Bezpieczeństwa podjęła operację "Pustynna Burza". Wyznaczono Irakowi termin wycofania się z Kuwejtu (15 stycznia 1991). Wobec niewypełnienia warunków ultimatum, USA rozpoczęło działania zbrojne, trwające od 17 stycznia do 28 lutego i zakończone akceptacją przez Irak rezolucji ONZ. Kuwejt został wyzwolony, a Irak spotkał się z licznymi sankcjami nałożonymi przez ONZ, m.in. wprowadzono drastyczne obniżenie sprzedaży irackiej ropy naftowej.

> WOJNA IRACKO - IRAŃSKA - wojna między Irakiem i Iranem w okresie od 1980 r. do 1988 r, rozpoczęta atakiem irackim. Działania miały charakter wojny pozycyjnej, Irakijczycy stosowali na masową skalę broń chemiczną. W 1988 wojnę przerwano podpisując zawieszenie broni w oparciu o zasadę status quo.

---