1. Aspekty Rozwoju: Rozwój fizyczny-są to przemiany strukturalne, które warunkują powstanie nowych form. To proces zmian w których wyróżniamy: Filogeneza-długie zmiany międzypokoleniowe. Ontogeneza-proces rozwoju organizmu od zapłodnienia do śmierci. Jakościowe aspekty rozwoju: a)rozrost: powiększenie wymiarów i masy ciała; b)różnicowanie-stopniowe zachodzące zmiany na poziomie komórkowym w strukturze tkanek, które prowadzą do wyodrębnienia narządów i układów oraz prowadzące do formowania się proporcji ciała c)dojrzewanie-polega na doskonaleniu funkcji narządów i układów w obrębie organizmu. Ilościowe aspekty rozwoju: a)kinetyka rozwoju-poziom na jakim przebiega rozwój osobnika. b)rytmiczność-określa różne tempo rozwoju w poszczególnych okresach ontogenezy. c)tempo rozwoju- wielkość zmian cechy przypadająca na jednostkę czasu Aspekty przemian metabolicznych: a)anabolizm-przyswajanie pokarmów ich przekształcanie na składniki własnych tkanek. Odkładanie substancji zapasowych. b)katabolizm-używanie związków organicznych organizmu na potrzeby energetyczne ustroju c)dystrybucja-sposób wykorzystania energii i przemian materii przez ustrój.
2.Cechy rzędu naczelnych główne cechy odróżniające naczelne od innych ssaków: przyrost złożoności budowy mózgu, oczodoły są w przedniej części czaszki, boczna ściana oczodołu zamknięta, skrócona twarzoczaszka szczególnie u człowieka i szerokonosych, zredukowane uzębienie, kończyna górna-przednia chwytna, palce zaopatrzone w mięsiste poduszki o bogatym unaczynieniu(czucie), palce zaopatrzone w płaskie paznokcie, duże możliwości ruchów obrotowych ręki i przedramienia, kończyny tylne 5palczaste, samice posiadają zazwyczaj jedno dziecko w macicy i jedną parę sutek, rozwój po urodzeniu wydłużony, obecność obojczyków w pasie barkowym, zasadniczo 4 kategorie zębów(kły, siekacze, trzonowe, przedtrzonowe), występuje jelito ślepe, pojedyncza macica, jądra w worku mosznowym.
3.Przebieg rozwoju motorycznego w kolejnych fazach ontogenezy
Okres prenatalny: stały tonus mięsni, ruchy płodowe, odruchy oddechowe lub sercowe, pompa tłocząca do żył sprzyja krążeniu, ruchy płodowe związane z zapotrzebowaniem na pokarm Okres poprenatalny: okres niemowlęcy-duża motoryka, ruchy głowy i tułowia, siedzenie, wstawanie, chodzenie, mała motoryka, ruchy chwytne, ruchy manipulacyjne.
Etap rozwoju chwytania: odruch zamykania dłoni, reakcje odruchowe na widok przedmiotu, celowy ruch kończyn górnych do chwytu etapy sposobu chwytania: między palce i dłoń, między palec wskazujący i kciuk, chwyt obcęgowy - kciuk przeciw reszcie palców. Duże ruchy:3m-c-leżenie na brzuchu, 4m-c-siadanie, 7m-c-samodzielne siadanie i przekręcanie 9m-c-między palec wskazujący i kciuk, 9m-c prymitywne stanie 11-12m-c samodzielne stanie i chodzenie. Do 4 lat duża ruchliwość, ruchy obszerne, niska zdolność koncentracji. Okres młodszego dzieciństwa- dojrzewanie ośr. ukł. nerw., doskonalenie różnych ruchów, najszybszy rozwój motoryczny, rozwój ruchów naturalnych: bieg, chód, skok, 3 lata-stanie na jednej nodze, rzuca przedmiotami, 4 lata-chodzi po schodach, kołysze się, 4-5lat złoty okres rozwoju motoryki Okres przedpokwitaniowy i pokwitaniowy:4-9 lat ruchy docelowe, płynne chwyty, dobre poczucie rytmu, bieg, podskoki, 9-11 lat krok zmienny 10-14 lat wszechstronny rozwój motoryczny i fizyczny. Okres szczytowej efektywności motorycznej:15-16 lat max. Wyniki w skoczności, zwinności, biegu, 17-18 lat max rozwój szybkości reakcji na bodźce 22 lata siła barków i lędźwi 23-25 lat kolejność osiągania max siły dynamicznej, równowagi, szybkości, kondycji i dokładności, siły statycznej Okres dorosły: stały poziom cech motorycznych, stała wydolność Okres starczy-obnizenie siły mięśniowej
4. TYP MEZOMORFICZNY I JEGO KOMPONENTY osobnik jest oceniany w 7 stopniowej skali w stosunku do 3 komponentów 1-endomorfii<przewaga ukł. Pokarmowego>7-1-1, 2-mezomorfii <przewaga mięśni i kości>1-7-1, 3-ektomorfii<przewaga ukł. Nerw.>1-1-7, Stosunek tych trzech liczb Scheldon nazwał somatotypem, typ wyznacza się na podstawie 4 cech <szerokości łokcia, kolana, obwodu ramienia i podudzia> Typ mezomorficzny: 1) głowa mała twarz duża, kości jarzmowe masywne, rysy twarzy grube, szyja umięśniona, obojczyki grube, plecy silne, klatka piers. długa, umięśniona, głęboka, kończyny górne silnie umięśnione, brzuch płaski, umięśniony, talia niska, pośladki z boku wklęsłe, silnie zaznaczone, lordoza lędźwi, udo umięśnione, wydatny mm brzuchaty łydki, kości i stawy masywne, stopy duże masywne
6.Wkład antropologii i jej znaczenie dla nauk o wych. fiz lata 30 wiążą się z osobą J. Mydlarskiego-członek rady wf; wf w szkole jest na bardzo niskim poziomie, miernik sprawności fiz .-mieli go stworzyć pracownicy naukowi, opublikowano go w 1934r. dla chłopców, a w 35r. dla dziewcząt. Wylosowano badane dziewczęta od 19 do 20 roku życia z terenu całej Polski. Miernik mierzył sprawność fizyczną osobnika. Przy mierniku uwzględniono wzrost, wagę, bieg na 20m, 60m, skok wzwyż, rzut piłeczką palantową.
7. Ewolucja małp człekokształtnych Paleocen - pranaczelne, reprezentowane przez małpiatki, znalezione w Motanie. Inne znaleziska przypominały wiewiórki i inne gryzonie. prawdopodobnie żywiły się owadami ale zmiany w uzębieniu wskazują, że przeszły na dietę owocową. Ta zmiana spowodowała ich przejście do nadrzewnego trybu życia i wytworzenie adaptacji takich jak chwytność stopy i dłoni a także powiekszenie rozmiarów ciała. Eocen - prosimiae najwcześniejsze naczelne ich procesy poszły w kierunku rozwijania sprawności kończyn, dla ułatwienia poruszania się po gałęziach drzew, zmiany klimatu wyselekcjonowały prosimale, dając linię małp szerokonosych i wąskonosych. Oligocen-pojawiły się pierwsze małpy człekokształtne Miocen- proconsul przodek współczesnych małp człekokształtnych. Plejstocen-australopitekus: czaszka, małpie ukształtowanie kory mózgowej, skrócona część twarzowa, masywna żuchwa, zęby przednie są stosunkowo małe, wielkość ciała zbliżona do szympansa, masa ciała ok. 40kg.
8. TYPOLOGIA KRETSCHMERA wyznaczył 3 typy budowy ciała: 1.Leptosomatyczny-mała masa ciała, przewaga wymiarów długościowych, delikatny szkielet, mała głowa, twarz szczupła, szyja długa, barki wąskie, klatka piersiowa wklęsła i długa, kąt międzyżebrowy ostry, brzuch płaski, miednica wąska, ręce i stopy smukłe, szkielet drobny, mięsnie słabo rozwinięte, bardzo mało tkanki tłuszczowej, cienka skóra, schizofreniczny i zamknięty w sobie. 2. Atletyczny-harmonijny rozwój kośćca i mięsni, silnie umięśniony, szeroka głowa twarz szeroka, szyja dobrze umięśniona, szerokie barki, klatka piersiowa szeroka i głęboka, brzuch płaski, miednica wąska, kończyny długie dobrze umięśnione, szerokie ręce i stopy, szkielet mocny, dobrze rozwinięte umięśnienie, nikła ilość tk. tłusz., gruba skóra, mało abstrakcyjne myślenie, mech. działanie. 3. Pykniczny-duża masa ciała, rozbudowane jamy ciała, przewaga wymiarów szerokościowych, głowa duża twarz zaokrąglona, szyja krótka, barki zaokrąglone, kl. piers. szeroka i głęboka, brzuch duży, biodra szerokie, kończyny krótkie otłuszczone skóra cienka i świeża szkielet delikatny, słabo umięśnione ręce, uprzejmy łagodny otwarty.
9.Teorie starzenia się starzenie się jest naturalnym, długotrwałym i nieodwracalnym procesem zachodzącym w rozwoju osobniczym człowieka. Następuje zmiana metabolizmu komórek, zmniejszenie wodochłonności i odwodnienie komórek. Zmiany metabolizmu prowadzą do morfologicznych i funkcjonalnych zaburzeń w poszczególnych tkankach i narządach. Teorie starzenia się-przyczyną starzenia się jest obserwowane w komórkach starzenie się koloidów protoplazmy-zmiana ich dyspersji i uwodnienia. główną przyczyna starzenia się jest wpływ promieniowania kosmicznego, osłabienie czynności gruczołów dokrewnych, zużywanie się protoplazmy komórkowej, niedobór tlenowy. Długość charakter starzenia się oraz życia są uwarunkowane dziedzicznie. Czynnikami przyspieszającymi proces starzenia się są: zatrucia, choroby zakaźne, niedobory witaminowe, pokarmowe, zaburzenia nerwowe, hormonalne, enzymatyczne, schorzenia serca, naczyń, nerek i inne.
10. Zmiany proporcji ciała wraz z wiekiem proporcje małego dziecka wraz z wiekiem zmieniają się i różnią się od proporcji osoby dorosłej. Jest to wynikiem różnej dynamiki rozwoju poszczególnych cech. Noworodki i niemowlęta posiadają: dużą głowę, krótką szyję, długi tułów, krótkie kończyny. Proporcje kończyn górnych i dolnych-ok.5 roku życia długość kończyn dolnych jest mniejsza od kończyn górnych. Podudzie w stosunku do uda, a przedramię w stosunku do ramienia jest dłuższe. W ciągu rozwoju ontogenetycznego dł. kończyn dolnych zwiększa się ok. 5 razy, a długość kończyn górnych ok.4 razy. Zmiany długości tułowia z wiekiem-długość tułowia zwiększa się trzykrotnie po trzecim roku życia wzrastanie staje się wolniejsze w stosunku do kończyn. Po pewnym okresie dojrzewania następuje wyrażane wyrównanie proporcji związane z zahamowaniem wzrostu kończyn i dalszym wzrostem tułowia. Kształt klatki piersiowej- u noworodków jest cylindryczna, a w roku rozwoju osobniczego ulega spłaszczeniu związane jest to z większym tempem wzrostu wymiaru poprzecznego w stosunku do wymiaru strzałkowego, a także zmianą kąta ustawienia się żeber. Zmiana obwodu głowy w stosunku do obwodu klatki piersiowej-u noworodka obwód głowy jest o ok. 2 cm. Większy od obwodu klatki piersiowej, w 3 m-c życia następuje przekrzyżowanie się obu tych obwodów, jest to moment zmienny i zależy od osobnika, ponieważ dzieci są w wieku 3 lat u których obwód głowy jest większy od obwodu klatki piersiowej.
11. ENDOGENNE CZYNNIKI ROZWOJU: Genetyczna determinacja płci wpływa na zróżnicowanie tempa wzrastania i kształtowanie się ostatecznych wymiarów ciała. Przez cały okres wzrastania dziewczęta są bardziej zaawansowane w rozwoju w stosunku do wartości ostatecznych. Opóźnienie dojrzewania chłopców wpływa na osiąganie przez nich większych wymiarów ciała, a także leży u podstaw kształtowania odmiennych proporcji w efekcie mężczyźni charakteryzują się szerszymi barkami, płaską klatką piersiową i krótszym tułowiem, dłuższymi kończynami, silniejszym umięśnieniem. Genotyp żeński warunkuje również większą odporność na wpływ czynników środowiskowych z kolei mężczyźni są biologicznie słabsi, przejawia się większa śmiertelność. Wpływ cech rasowych na kształtowanie się różnic jest stosunkowo mała. Odmiana czarna od białej jest dojrzalsza biologicznie. Płody czarne maja większą liczbę centrów kostnienia szkieletu, szybciej dojrzewają, lepsza sprawność motoryczna. Odmiana żół6ta wykazuje opóźnienie rozwojowe co do białej. Najszybciej dojrzewają dzieci z dużą masą ciała i obfitą podściółką tłuszczową. Najwolniej dzieci bardzo smukłe. Dziewczęta późno dojrzewające mają chłopięcą budowę natomiast chłopcy wcześniej dojrzewające mają budowę dziewczęcą. Mezomorfiacy mają pośrednie tempo dojrzewania.
Endogenne: paragenetyczne - matka oddziałuje na płód w okresie ciąży poprzez swoje własności metaboliczne i konstytucyjne bo przekazuje oprócz genów informacje znajdujące się w organellach komórkowych. We wczesnych etapach ontogenezy właściwości matki przygłuszają własne genetyczne predyspozycje płodu. Wykazano silniejsze reakcje między matką a dzieckiem: wysokość ciała, kształt głowy, nosa, barwy oczu, włosów. Wraz z wiekiem matki, następuje skrócenie czasu trwania ciąży i zwiększenie wad wrodzonych u potomstwa. W środowisku miejskim najlepiej rozwijają się dzieci matek w wieku 25-32 lata i ojców o 3 lata starszych. Dzieci matek młodocianych rodzą się duże ale wykazują spowolnienie dalszego rozwoju. Dzieci pierwotne są krótsze, lżejsze, częściej występują wady wrodzone, maja mniejszą liczbę centrów kostnych. W zależności od liczby ciąży wzrasta śmiertelność okołoporodowa i liczba poronień somatycznych.
Egzogenne: biogeograficzne modyfikatory naturalne (flora, fauna, klimat, ukształtowanie terenu), modyfikatory rozwojowe (pochodzenie społeczne, tradycje i zwyczaje). Czynniki środowiska zewnętrznego wymuszają zmiany adaptacyjne polegające na modyfikacji ustalonej genetycznie linii rozwoju. W klimacie umiarkowanym szybciej dojrzewają dziewczęta i maja dłuższy okres płodności. W klimacie zimnym i tropikalnym jest opóźnienie w rozwoju ale w tropikalnych mają mniejszą wysokość ciała i niższy poziom przemiany materii. Odwrotnie jest w klimacie zimnym. Pory roku działają na rytm wzrastania: wiosną przyrost wysokościowy, a jesienią masy ciała. W strefie górskiej zwiększa się liczba czerwonych ciałek krwi, poziom hemoglobiny, obniża się ciśnienie, wolniejsza praca serca, mniejsza liczba monocytów i leukocytów
12. NATURALNE BARIERY ROZWOJU NACZELNYCH Nie jest możliwe jednoznaczne odtworzenie genealogii wszystkich żyjących obecnie form i dokładnie określić stopień pokrewieństwa dowolnie wybranych dwóch gatunków. Pomóc tu może ekologia. W przypadku naczelnych korzystne dla ekologiczno porównawczych badań jest fakt, że 3 grupy zwierząt ewolucjonowały się przez mln lat w pełnej izolacji geograficznej. Wygodnie jest zjawisko ekologiczne interpretować z punktu widzenia przepływu energii przez systemy żywe. Istotna okazuje się z jednej strony charakterystyka wydajności energetycznej środowiska (typy siedlisk) a z drugiej bilans energetyczny organizmu, w którym po stronie wydatków można wyróżnić koszty: 1)Biosyntezy i utrzymania wew. homeostazy; 2)Pozyskiwania kolejnych porcji energii; 3)Ochrony struktur osobniczych przed zniszczeniem np. drapieżniki; 4)Rozrodu i opieki nad potomstwem. W wydatkach energetycznych związanych z realizacją potrzeb życiowych wymienionych w punktach 2) i 4) istotnym składnikiem jest energia przeznaczona na lokomocję - ruch osobnika w przestrzeni. I)Wymagania ekologiczne - typy siedlisk. Naczelne wyst. we wszystkich strefach wegetacyjnych poza pustynią, a wzniesienie terenu ponad poziom morza odgrywa rolę jedynie o tyle, o ile wiąże się z zanikiem wegetacji - większość naczelnych zamieszkuje tereny leśne i pędzi co najmniej częściowo nadrzewny tryb życia - zamieszkują środowisko na ogół wilgotne. II)Lokomocja naczelnych - sposób lokomocji naczelnych ma duży związek z typem siedlisk w których żyją. Podłoże po którym musza się poruszać nie jest jedynym czynnikiem kształtującym ich narządy ruchu. Istotną rolę odgrywają rozmiary ciała zwierzęcia. Najpierwotniejszy jest czworonożny bieg po gałęziach drzew, wraz ze wzrostem rozmiarów ciała zastąpiony czworonożnym wspinaniem się, następnie zastąpiony zwisowo wahadłowym ruchem przy użyciu przednich kończyn. Wśród naczelnych, których lokomocję określa się jako czworonożną wyróżnia się 3 kategorie: 1)bieg połączony ze wspinaniem się skokami; 2)czworonożny zwisowo wahadłowy połączony ze skokami; 3)czworonożny chód naziemny. Charakterystyczną cechą naczelnych jest umiejętność stosowania - poza zasadniczym - różnych w zależności od potrzeb typów ruchu łącznie z chodem dwunożnym.
13. EGZOGENNE CZYNNIKI ROZWOJU CZYNNIKI EGZOGENNE, CZYLI MODYFIKATORY ROZWOJU - czynniki biogeograficzne - modyfikatory naturalne - najodpowiedniejszy dla przebiegu rozwoju biol. jest klimat umiarkowanie ciepły, o przeciętnych wartościach temperatury powyżej 18-25C. W klimacie tropikalnym i zimnym stwierdza się pewna tendencja do opóźnienia rozwoju. Stwierdzono, że zachodzi związek między roczną temp. a ciężarem ciała. U mieszkańców terenów gorących mniejsza jest masa ciała, niższy poziom przemiany materii i zapotrzebowanie na pokarm - w klimacie zimnym odwrotnie. Na człowieka wpływa również mikroklimat pomieszczeń, odzieży. Okazuje się również, że pory roku odgrywają znaczną rolę, i tak: w okresie wiosny największe są przyrosty wys. ciała, szybsze również jest kostnienie szkieletu; jesienią większe przyrosty ciężaru ciała. Na rozwój człowieka wpływa wys. nad poziomem morza. U mieszkańców gór - większa liczba czerwonych krwinek, niższe wartości ciśnienia tętniczego, zwolniona praca tętna, lepiej rozrasta się klatka piersiowa. Ze środowiskiem biogeograficznym związana jest flora i fauna, w tym również drobnoustroje i pasożyty chorobotwórcze. CZYNNIKI EGZOGENNE, CZYLI MODYFIKATORY ROZWOJU SPOŁECZNO - KULTUROWEGO - powodują zmiany sposobu działania lub konfiguracji modyfikatorów naturalnych. Zalicza się tu takie czynniki jak: pochodzenie społeczne, warunki zamieszkiwanego środowiska, poziom wykształcenia rodziców i poziom ich kultury, tradycje i zwyczaje, formy żywienia. Dzieci pochodzące ze środowisk uprzywilejowanych lub inteligenckich wykazują przyspieszony rozwój biologiczny w stosunku do dzieci wywodzących się z warstw pośrednich (handel, rzemiosło). Istnieje związek między wykształceniem rodziców a tempem wzrastania i czasem dojrzewania dzieci. Istnieje zależność od zamieszkiwania w środowisku wielkomiejskim, małomiejskim lub wiejskim, przyspieszone wzrastanie i szybsze dojrzewanie (środowisko wielkomiejskie). Często za czynnik rozwoju uważa się wielkość rodziny. Dzieci z rodzin wielodzietnych przeciętnie cechuje gorszy rozwój fizyczny. Ćwiczenia fizyczne również należą do grupy czynników związanych z trybem życia. Ćwiczenia ruchowe przedłużają okres kształtowania się nasad, opóźniają kostnienie chrząstki nasadowej. Energia uzyskiwana z pożywienia jest niezbędna do funkcjonowania organizmu - działania mm, normalnego przebiegu rozwoju, zachowania stałej ciepłoty. Braki pokarmowe mogą doprowadzić do opóźnienia rozwoju i dojrzewania oraz mają wpływ na ostateczne wartości wysokości i ciężaru ciała. Niedobory żywieniowe mogą powodować obumieranie lub resorbcję embrionów. Przeżycia psychiczne mogą powodować zwolnienie tempa rozwoju. Pobyt w żłobku rozluźnia więzy psychiczne z matką co powoduje ograniczenie ruchliwości dziecka. Przedszkole posiada dodatni wpływ - zapewnia partnerstwo w zabawach.
14. HOMO HABILIS AUSTRALOPITEK W 1964 roku wydobyto szczątki czaszki istoty wyróżniającej się znacznymi rozmiarami mózgu. Odkrywca Leakej zaproponował zaliczenie tej istoty do rodzaju Homo i nadał jej nazwę gatunkową H. Habilis, według jego opinii jest on bezpośrednim przodkiem Pitekantropów. Znaleziska nad Tarkans - szczątki znad tego jeziora wykazują znaczne zróżnicowanie morfologiczne. Obok masywnych występują szczątki o delikatniejszej budowie, znacznych rozmiarów puszki mózgowej. Homo Habilis różniłby się od australopiteka wielkością mózgu przy nieznacznych różnicach morfologicznych twarzy. Uważa się go za odrębny gatunek australopiteka > około 1-1,5 mln populacje H. Habilis przekształciły się na tyle, że można zastosować w stosunku do nich nazwę Homo Erectus. Budowa miednicy i całej kończyny dolnej australopiteków, a także H. Habilis świadczy o dwunożnej lokomocji, choć niektóre szczegóły budowy stawu biodrowego i kolanowego i śródstopie wskazują, że mechanika chodu dwunożnego nie była jeszcze doskonała. Konstrukcja miednicy całkowicie odpowiada pionowej postawie ciała. Niewiele wiadomo o budowie kończyny górnej. Nieliczne znaleziska pozwalają sądzić, że była ona przystosowana do funkcji manipulacyjnych, a ręka z kciukiem przeciwstawnym innym palcom. Obok znalezisk kostnych znaleziono również narzędzia kamienne (używanie narzędzi jako wskaźnik istnienia kultury uznano za kryterium człowieczeństwa). Australopiteki tworzyły kulturę osteodontokeratyczną (kulturę kości, zębów, rogu). Środowiskiem geograficznym australopiteków było bezdrzewna lub słabo zadrzewiona sawanna obfitująca w zwierzynę łowną.
15. Genetyczne uwarunkowania komponentów tkankowych i typu budowy ciała- postawy genetyczne konstrukcji ciała są bezsporne choć są one złożone. Wiadomo np. że jedne cechy budowy ciała są silniej inne zaś słabiej zdeterminowane genetycznie. Wysokość i ogólna wielkość ciała oraz proporcje budowy wyznaczone stanem rozwoju szkieletu wykazują silną determinacje genet, natomiast masa ciała aktualny stan tkanek miękkich podlega wpływom środ. Związanym z trybem życia odżywianiem, ruchem i pracą.
16. DYMORFIZM PŁCIOWY- typ skrajnie męski- większa głowa, najmocniejszy kark i obręcz barkowa, silnie rozbudowana klatka w kierunku poprzecznym, wąska miednica, znaczne umięśnienie ok. 42% mała ilość tł. Odkłada się pod łopatkami i na grzebieniu biodrowym proporcje kończyn wyprostowane są większe, kończyny szpotawe, cylindryczny kształt uda, podudzie mm brzuchaty łydki uwypuklony na stronę wew. Łydki, większe owłosienie trójkącik skierowany w górę, włosy schodzą na kark tworząc linie horyzontalną, silne owłosienie kończyn, skóra grubsza listewki skórne szersze i niższe gruczoły potowe wydzielają hormony męskie. TYM SKRAJNE ŻEŃSKI- mniejsza głowa, drobniesza górna część ciała, zarys tułowia rozszerza się ku dołowi kończyny krótkie w stos. Do wys. Mm słabiej rozwinięte, znaczna ilość tłuszczu 24-28% odkałda się na dolnych częściach ciała brzuch pośladki uda, owłosienie trójkącik skierowany w dół, włosy schodzą z karku 3 pasami, kolana i łokcie koślawe, łydka zew. Krzywizny wyraźnie zaznaczone udo kształt stożkowy skóra delikatna i cieńsza, listewki skórne węższe i dłuższe budowa infantylna, nawiązująca do dziecka gruczoły wydzielają zapach typowy dla kobiet.
17. KONCEPCJA NORMY ROZWOJOWEJ I MIERNIKA SPRAWNOŚCI NORMA ROZWOJOWA (BIOLOGICZNA) - układ odniesienia służący do oceny rozwoju osobnika lub populacji - może to być przedział zmienności danej cechy. Cecha znajduje się w granicach norm biologicznych jeżeli jej wartość znajduje się w przedziale x ± 3s. RODZAJE NORM: 1)NORMY POPULACYJNE (REGIONALNE) - normy tworzone w obrębie wyróżnionych populacji lub regionów (np. dla dużych miast); 2)NORMY GRUPOWE - na podstawie niektórych cech rodziców dziecka np. norma gdzie rodzice mają wykształcenie wyższe (pochodzenie). 3)NORMY UWZGLĘDNIAJĄCE SOMATOTYP OSOBNIKA. 4)NORMY DOCELOWE - na podstawie grupy wyselekcjonowanej, pochodzącej z najkorzystniejszych warunków bytowania. NORMA REAKCJI ORGANIZMU: zakres zmienności fenotypowej uwarunkowany danym genotypem np. siatki centylowe. Poziom centylowy określa osobników, którzy nie osiągają danej wartości cech.
MIERNIK SPRAWNOŚCI FIZYCZNEJ Jest to układ odniesienia służący do oceny poziomu rozwoju cech motorycznych (funkcjonalnych) np. EUROFIT. Do określenia poszczególnych cech służą odpowiednie próby. Na ich podstawie można stworzyć ogólny wskaźnik sprawności fizycznej. Pierwszy w Polsce miernik sprawności fiz. powstał w latach 30-tych (Jan Mydlarski), który zawierał 3 próby <*skok wzwyż - czyli ocena mocy; *60 metrów - ocena szybkości; * rzut piłeczką palantową - ocena siły>. J. Mydlarski stosował różną ocenę prób w zależności od wysokości i masy ciała. Przykłady testów: test ogólnej sprawności fizycznej - pomiar siły dłoni, skok w dal z miejsca, tapping rąk; indeks sprawności fizycznej (Zuchory); test sprawności fizycznej (Denisiuka); MTSF - Międzynarodowy Test Sprawności Fizycznej.
18. TYPOLOGIA WANKEGO Metoda Wankego pozwala na określenie typologiczne poszczególnych osobników oraz na wyliczenie składów somatycznych całych populacji lub ich określonych części na podstawie wartości średnich arytmetycznych stosowanych wskaźników. Ocena budowy oparta jest na proporcjach ciała wyliczanych na podstawie wymiarów kostnych i masy ciała. Dla wydzielenia 4 typów, których sylwetki przypominają litery I,A,V,H posłużył się wskaźnikami barków, tułowia, miednicy, klatki piersiowej i Rohrera.
(A) - długi tułów; wąskie barki w stosunku do tułowia; biodra szerokie w stosunku do barków; głęboka klatka piersiowa; wskaźnik Rohrera u M. średni, a u K. duży. (H) - krótki tułów; szerokie barki i miednica; głęboka klatka piersiowa; średnia masa ciała; wskaźnik Rohrera u M. średni u K. duży. [V (Y)] - tułów krótki; szerokie barki; wąskie biodra; klatka piersiowa płaska; wskaźnik Rohrera u M. mały, a u K. duży. (I )- długi tułów; wąskie barki; biodra u K. wąskie, a u M. średnio szerokie; klatka piersiowa u M. płaska, a u K. szeroka; wskaźnik Rohrera u M. i K. jest mały.
19. LOKOMOTORYCZNE ETAPY EWOLUCJI PORUSZANIE: 1) PURGATORIUS - 70-60mln lat, na czterech kończynach, brak wyspecjalizowania do poruszania się na drzewach, pożywienie: owady; z czasem powiększenie ciała, wydłużenie kończyn tylnych, palec stopy odsunięty od pozostałych - mocny chwyt; skoki spionizowane. 2)w połowie Eocenu - 55-30mln lat, nadrzewny tryb życia został ustalony; w pełni chwytna kończyna dolna i początkowe stadium chwytności ręki. 3) w Oligocenie 35-23mln lat, ostateczne wykształcenie się małp nowego świata, przystosowanie do zjadania pokarmu - głównie liście, zwiększenie zaś terytorium zasiedlania. Małpy wąsko- i szerokonose oddalały się w kierunku czworonożności. 4) w Miocenie 23-12mln lat, czworonożna lokomocja podzielona: *grupa nadrzewna - długie kończyny tylne a krótkie przednie, *grupa naziemna - kończyny przednie prawie równe tylnym, wyróżniamy: #człekokształtne - jedzą owoce; #zwierzokształtne - wszystkożerne. 5)12mln lat, szczątki Brahiatora: brahiacja - zwisanie - poszerzenie klatki piersiowej, skrócenie odcinka lędźwiowego, poszerzenie talerzy biodrowych, skrócenie i poszerzenie kości krzyżowej. Pozycja wyprostowana w zwisie. !!! Wg pierwszej koncepcji człowiek pochodzi od przodka małpy człekokształtnej, które poruszają się jak goryle, szympansy. Była to brahiacja uzupełniona poruszaniem się na piersiach. !!! Wg drugiej koncepcji pochodzimy od przodków nie będących jeszcze brahiatorami.
20. DZIAŁY ANTROPOLOGII 1) ANTROPOLOGIA FIZYCZNA-BIOLOGICZNA: a)ewolucja człowieka; b)biologia człowieka - zróżnicowanie rasowe; somatyczne budowy ciała; prawidłowości rozwoju osobniczego; c)prymatologia - zachowania. 2) ANTROPOLOGIA KULTUROWA: a)archeologia; b)etnologia; c)religioznawstwo; d)językoznawstwo. 3) ANTROPOLOGIA SPOŁECZNA: a)socjologia porównawcza - bada społeczeństwa w czasie i przestrzeni, formy pokrewieństwa. 4) ANTROPOLOGIA STRUKTURALNA: bada grupy etniczne jako całość pod względem właściwości psychicznych i moralnych.
ANTROPOLOGIA FIZYCZNA GŁÓWNIE W POLSCE: 1) ANTROPOLOGIA POPULACYJNA RAS - bada różnice biologiczne między populacjami. 2) ANTROPOLOGIA ONTOGENETYCZNA - bada rozwój osobniczy człowieka. 3) ANTROPOLOGIA FILOGENETYCZNA - bada pochodzenie człowieka jako gatunku i jego rozwój rodowy.
21. ETAPY ROZWOJU PŁODOWEGO Życie wewnątrzmaciczne rozpoczyna się od momentu zapłodnienia komórki jajowej matki przez plemnik ojca. OKRES ROZWOJU WEWNĄTRZMACICZNEGO - trwa przeciętnie 40 tygodni, czyli 280 dni licząc od ostatniej menstruacji przed ciążą. Okres ten dzieli się na następujące podokresy: PODOKRES JAJA PŁODOWEGO - od powstania zygoty do implantacji jej w ścianie macicy co trwa około 8 dni. Tworzy się morula, w której pojawia się jamka przekształcająca ją w blastocystę. PODOKRES ZARODKOWY (EMBRIONALNY) - trwający do około 8 tygodnia od zapłodnienia. Zarodek cechuje się dużą wrażliwością na wpływ czynników zewnętrznych. W tym czasie powstaje najwięcej wad rozwojowych. Rozwój w tym podokresie jest wyjątkowo szybki, ma miejsce proces tworzenia się wszystkich układów anatomicznych i narządów. Z ektodermy powstaje między innymi naskórek, włosy, paznokcie, tkanka nerwowa, szkliwo zębów. Z mezodermy powstają między innymi skóra, mięśnie, kościec, układ krążenia, gruczoły płciowe. Z endodermy - układ oddechowy, przewód pokarmowy. Od około 5 tygodnia zarodek uzyskuje bardziej wyprostowane położenie; rozwija się twarz, zarysy oka, nosa, uszu. W kończynach rozwijają się palce. Różnicują się narządy płciowe. Podokres ten trwa do pojawienia się szpiku w kości ramiennej (8 tydzień). PODOKRES PŁODOWY (FETALNY) - trwający od 9 tygodnia do urodzenia, czyli około 40 tygodni. W podokresie tym ma miejsce wzrastanie układów i narządów upodabniających się do formy ostatecznej. Ma miejsce redukcja przepukliny pępkowej, powieka górna i dolna ulegają zetknięciu. Pojawiają się paznokcie. W 5 m-cu pojawiają się włosy na głowie. W 6 m-cu zaznaczają się brwi. W 8 m-cu jądra zstępują do moszny. Ruchy płodu pojawiają się już około 8-9 tygodnia. W ciągu 270 dni trwania ciąży ciężar zarodka zwiększa się do milionów razy, najszybciej rozwija się głowa, potem rozwija się tułów, kończyny górne a najwolniej kończyny dolne. Największa dynamika rozwoju przypada na 4 pierwsze miesiące rozwoju, zmniejsza się między 36-40 tygodniem.
22. SZKOŁA WŁOSKA MONOUWIER - dzielił typ budowy ciała w zależności od stosunku długości kończyn dolnych do reszty wysokości ciała. Wskaźnik skeliczny = wys. - wys. siedz./wys. siedz. x 100. VIOLA - stosował precyzyjne pomiary antropometryczne. Typologia oparta jest na 10 pomiarach(dł. mostka, dł. kończyn górnych bez rąk, dł. do kostki, szer. i gł. klatki piersiowej, szer. nadbrzusza. Wkład Violi: wprowadził pojęcia „średniej” i „normy” dla poszczególnych populacji; trójwymiarowość pomiarów (opoj. objętości), bardzo precyzyjne techniki pomiarowe, nowe koncepcje sprzecz. morfol. między zróżnicowaniem kształtów a objętością. PENDE - wyróżnił typy: hyposteniczny, asteniczny, steniczny, hypersteniczny.
23. OKRES NOWORODKA I OKRES NIEMOWLĘCY OKRES NOWORODKA - trwa od urodzenia do chwili ustania hormonalnych wpływów matki, usamodzielnienia dziecka, wówczas, gdy ustalają się warunki prawidłowego oddychania, wydalania, krążenia, gdy następuje wyrównanie urodzeniowego ciężaru ciała po przejściowym spadku oraz ma miejsce odpadnięcie pępowiny. Pojawia się uczucie głodu i chęć jego zaspokojenia. OKRES NIEMOWLĘCIA - trwa od zakończenia okresu noworodka do około 1 roku życia. Okres ten cechuje duże tempo rozwoju oraz dostosowanie się czynności fizjologicznych do przemienności dnia i nocy. Siła i sprawność mięśniowa wzrastają w kolejności od głowy przez kończyny górne po dolne. Zrastają się ciemiączka boczne i duże. W VI miesiącu pojawiają się siekacze mleczne dolne a w XII liczba zębów wynosi 6. Szybki jest rozwój kośćca, zanika odporność bierna, co stwarza szczególną wrażliwość ustroju na infekcje.
24. DEF. ANTROPOMETRII I JEJ DZIAŁY ANTROPOMETRIA - zespół metod i technik stosowanych w antropologii, które obejmują pomiary oraz opis cech jakościowych ciała ludzkiego lub szczątków kostnych. W obrębie antropometrii wyróżniamy 8 działów: Craniometria - zajmuje się pomiarami czaszki. Cranioskopia - zajmuje się opisem cech niemierzalnych czaszki, czyli jakościowych. Osteometria - zajmuje się pomiarami kości szkieletu pozaczaszkowego (kości długie). Poprzez pomiary kości długich można określić wysokość ciała osobnika. Osteoskopia - zajmuje się opisem cech szkieletu pozaczaszkowego. Odpowiedniki powyższych dla człowieka żywego: Kefalometria - zajmuje się pomiarami głowy wraz z jej częściami miękkimi. Kefaloskopia - zajmuje się opisem cech jakościowych głowy ludzkiej. Somatometria - zajmuje się pomiarami ciała człowieka w całości. Somatoskopia - zajmuje się opisem cech jakościowych ciała ludzkiego.
25. PODOBIEŃSTWA CZŁOWIEKA ZE STRUNOWCAMI, KRĘGOWCAMI, SSAKAMI I NACZELNYMI. PODOBIEŃSTWO DO STRUNOWCÓW - występowanie u płodów związków struny grzbietowej, szczelin skrzelowych w gardzieli, cewkowata budowa centralnego układu nerwowego. PODOBIEŃSTWO DO KRĘGOWCÓW - odmienna symetria ciała, wew. szkielet kostny, brak szkieletu, ciało pokryte skórą o wielowarstwowym naskórku, układ nerwowy położony ponad szkieletem osiowym, ukł. pokarmowy pod szkieletem osiowym. PODOBIEŃSTWO DO SSAKÓW - rozwój w organizmie matki, sposób oddychania po urodzeniu, pęcherzykowata budowa płuc, stałocieplność, uwarstwienie tłuszczu podskórnego, włosy, gruczoły potowe, zamknięty obieg krwi, zróżnicowanie uzębienia (na siekacze, kły , trzonowce), 3 kostki słuchowe w uchu, zewnętrzny przewód słuchowy, staw żuchwowy. PODOBIEŃSTWO DO NACZELNYCH - silny rozwój mózgowia, zwiększenie kresomózgowia, płat tylny, skrócenie twarzoczaszki, zmniejszenie uzębienia, 4 kategorie zębów, zmiana ułożenia oczodołu w przód, obecność obojczyka, 2 pary kończyn, chwytna ręka posiada ruchliwy nadgarstek dzięki stawowemu połączeniu k. przedramienia, jelito ślepe, jądra w worku mosznowym, prącie zwisające, 1 para sutek, poj. macica, wydłużenie okresu dzieciństwa.
26. OKRES 1- 3LATA OKRES PONIEMOWLĘCY rozpoczyna się na przełomie 1 i 2 r.ż. i trwa mniej więcej dwa lata, a więc do ukończenia przez dziecko 3 r.ż.. Jest to okres dalszego intensywnego rozwoju psychoruchowego. Umiejętność samodzielnego chodzenia, wzrastające sprawności manipulacyjne pozwalają dziecku poznawać najbliższe otoczenie, świat przedmiotów i istot żywych. Zabawa manipulacyjna i ruchowa stanowi typowy dla tego okresu rodzaj działalności małego dziecka, które łączy ogólną ruchliwość całego ciała, umożliwiającą mu stałe ćwiczenie motoryki , z bezustanną aktywnością rąk i palców skierowaną na przedmioty i zabawki. Nie mniej istotnym terenem ćwiczeń motorycznych są ruchy narzędziowe, dzięki którym małe dziecko przyswaja sobie proste czynności z dziedziny samoobsługi np. nakładać buciki.
27. REGULACJA HORMONALNA DOJRZEWANIA- Znajduje się pod układu podwzgórzowo -przysadkowego. Być może proces p-p polega na obniżeniu progu czułości podwzgórza na hormony obwodowe- estrogeny. POKWITANIE DZIEWCZĄT- od około 9 roku u obu płci obniżenie wrażliwości kom. mózgowych na stężenie hormonów we krwi obwodowej co powoduje podwyższenie poziomu gonadotropin i androgenów nadnerczowych. Gonadotropiny pobudzają do rozwoju pęcherzyk Graffa zakończone wydzieleniem kom. Jajowe, w tym momencie przedni płat przysadki wydziela hormon heteinizujący, który pobudza wydzielanie estrogenów i rozwój ciałka żółtego. Ciałko żółte wydziela progesteron. Wytworzone pod wpływem ganadotropin estrogeny pobudzają wzrost macicy, pochwy i tkanki tłuszczowej. Wraz z prolaktyną estrogeny pobudzają rozwój gruczołów piersiowych. Równocześnie następuje wzrost androgenów nadnerczowych, które wpływają na rozwój mięśni szkieletu, owłosienia łonowego i pachowego, trądzik. W głównej mierze androgeny nadnerczy odpowiadają za skok pokwitaniowy kobiet. U CHŁOPCÓW wzrost hormonu kortykotropowego prowadzi do zwiększonego wydzielania androgenów w nadnerczach. Jednocześnie gonadotropiny wpływają na rozrost jąder, moszny, pobudzają kom. rozrodcze do wydzielania plemników. Androgeny i testosteron warunkują kształtowanie się drugo i trzeciorzędowych cech męskich (krtań, szkielet, mięśnie i włosy).
28. POCHODZENIE CZŁOWIEKA WSPÓŁCZESNEGO HIPOTEZA WIELORELIGIJNA - homo erektus migrował poza Afrykę około 2mln lat temu, ewolucja homo sapiens, neandertalis. HIPOTEZA MONOCENTRYCZNA - pożegnanie z Afryką, wg niej do wyłonienia człowieka współczesnego doszło na terenie Afryki, stąd homo sapiens sapiens dokonał ekspansji na inne kontynenty Starego Świata, wypierając żyjące tam homo sapiens erektus i neandertalis. Korzenie zróżnicowania rasowego około 150tys lat.
29. TYP ENDOMORFICZNY I JEGO KOMPONENTY- Osobnik jest oceniany w siedmio stopniowej skali w stosunku do 3 komponentów: endomorfii <przewaga ukł. Pokarmowego> 7-1-1; mezomorfii <przewaga mięśni i kości> 1-7-1; ektomorfii <przewaga ukł. Nerwowego > 1-1-7. Stosunek tych trzech składników nazwał Sheldon somatotypem. Typ endomorficzny wyznacza się na podstawie 3 fałdów tł. <pod łopatką, nad grzebieniem biodrowym, na ramieniu> TYP ENDOMORFICZNY- 10 głowa duża, okrągła, rysy twarzy miękkie, zaokrąglone, szyja krótka, otłuszczona, kształt cylindryczny 2) okolica obojczyka miękka otłuszczona, plecy gładkie, bez zaznaczonych mięśni, szerokie w formie trapezu, klatka piersiowa szeroka, głęboka, dolna cięciwa przewyższa górną, krótka o rozwartym kącie międzyżebrowym, 3) ramiona grube i masywne, mniej masywne przedramię, rzeżba mięśniowa słaba, okolica nadgarstka otłuszczona, ręce krótkie o drobnych kościach i krótkich palcach. 4) brzuch duży, przekrój przednio tylny dominuje nad poprzecznym, brak wcięcia w talii lub talia słabo zaznaczona, miednica szeroka z dużymi poduszkami tłuszczu po bokach bioder, u dorosłych brak lordozy lędzwiowej, pośladki duże zaokrąglone, 5) kończyna dolna krótka , udo duże i miękkie.
30. CHARAKTERYSTYKA WIEKU 3-8 LAT. Okres ten cechuje spadek tempa rozwoju fizycznego. Zmieniają się proporcje ciała. Silnie zaznaczona lordoza ledzwiowa. Do 4 roku życia dziecko powinno opanować funkcję świadomego oddawania moczu. W tym okresie duża jest ruchliwość dziecka, polepsza się koordynacja mięśni przy słabej jednak wytrzymałości. Chwiejny system nerwowy. W wieku 3,5 lat następuje proces lateralizacji. Wyższe w tym wieku jest tętno niż u dorosłych i ciepłota ciała, niższy poziom Hb. W wieku 6-7 lat kształtuje się względna równowaga fizyczna i psychiczna dziecka. Zwiększa się sprawność motoryczna i ruchliwość.
31. ROZWÓJ KULTURY PALEOLICIE PALEOLIT - starsza epoka kamienna; pierwszy bardzo długo trwający etap rozwoju kultury ludzkiej, początki paleolitu sięgają ponad 3,5mln lat. KULTURY OTOCZKOWE - do wyrobu narzędzi służyły otoczki bazaltowe; ociosanie jednostronne dla uzyskania ostrej krawędzi; twórcy - Australopiteki; najstarsze znaleziska - 3,7mln lat w dolinie rzeki Omo. KULTURA OLDUWAJSKA - nazwa pochodzi ze znalezisk w wąwozie Olduvai w Tanzanii; narzędzia olduwajskie datowane są na 1,8-1mln lat. Obróbka jedno- a także dwuboczna, narzędzia pięściakowe. KULTURY PIĘŚCIAKOWE - wywodzą się z kultur otoczkowych, rozwój w środkowym plejstocenie; rozpowszechnione w Afryce, Azji, Europie; twórcy Pitekantropy. KULTURA ABWILSKA - nazwa pochodzi od miejscowości Abbeville nad Sommą we Francji; dawniej kulturę tą nazywano szelską lub aszelską. Rozkwit - zlodowacenie Mindeli. Prymitywne narzędzia, krzemienia, narzędzia domowe. KULTURA ASZELSKA - wywodzi się z kultur szelskich, charakteryzuje się staranniejszą obróbką narzędzi, wykonywanych z jednolitych kamieni krzemieniowych, później narzędzia bardziej zaokrąglone, trójkątne; skrobane ostrze. KULTURA MIOKOCKA - w okresie ostatniego interglacjału i początku glacjału Wurm. KULTURY MUSTIERSKIE - (od stanowiska La Monstiec Francja); *kultura prądnicka. TRÓJKĄTNE PIĘŚCIAKI - w środkowym paleolicie dominują narzędzia odkubkowe, odbijane od specjalnych rdzeni krzemieniowych; twórcy - Neandertalczycy. W paleolicie górnym rozwijają się kultury związane z człowiekiem rozumnym. KULTURY ORINIACKIE - w jaskini we Francji - ok. 35-20tys lat temu . technika narzędzi krzemiennych. Z podługowatych kamieni odbijane są wióry z których wykonywano noże, rylce. Z kości robiono szpilki, szydła, sztylety, spinki; naszyjniki z kłów i muszelek. Kultury orniackie zapoczątkowują sztukę i malarstwo - postacie ludzkie (kobiece, motywy zwierzęce), rzeźbę - statuetki kobiece.
KULTURA SOLUTREJSKA - 19-17tys lat pne. Stanowisko Solutre - Francja. Największy rozkwit narzędzi kamiennych, krzemiennych, staranne wykonanie, bardzo drobny retusz, kształt w formie liścia laurowego, później bardzo wydłużony - liść wierzby. Ostrz, nożyki osadzone w oprawach z kości lub rogu, narzędzia wiórowe; wyroby z rogu i kości: groty oszczepów, szydła, sztylety, igły, ozdoby; rysownictwo, malarstwo.
KULTURY MADALEŃSKIE - La Madalejne Francja, górny schyłkowy paleolit; 20-12tys lat pne; ostatnia faza glacjału Wurm, początek okresu polodowcowego. Europa zach.: narzędzia krzemienne są wypierane przez narzędzia z kości i rogu - łatwiejsza obróbka: ostrza strzał, oszczepów, igły z uszkami, szydła, łyżki, harpuny jedno i dwustronne. Ozdoby: zapinki, naszyjniki z zębów i muszelek, bransolety, wisiory. Rozkwit rzeźby, szczegółowe wykończenia nie tylko kontury. Malarstwo - motywy zwierzęce, sceny łowieckie i rodzajowe.
32.GENETYCZNE UWARUNKOWANIA CECH FUNKCJI- rozwój regulowany jest przez 3 rodz. genow: geny wzrastania I rzędu- decydują o podziałach komórek i ich różnicowaniu po zapłodnieniu, geny wzrastania II rzędu są odpowiedzialne za wzrastanie w okresie wewnątrz macicznym, III rzędu - sterują rozwojem od urodzenia do dojrzewania i przyczyniają się do uksztal. roznic indywid. miedzy osobnikami, kompleks dzieciecy -faza aktywności tego kompleksu pokrywa się z f. aktywn. przysadkow czynnika wzrastania kompleks pokwitaniowy - f. aktywn. tego kompleksu wiąże się z aktywn. hormonów płciowych.
33. METODY OKREŚLANIA WIEKU KALENDARZOWEGO I ROZWOJOWEGO WIEK KALENDARZOWY (metrykalny, chronologiczny) - jest to czas mierzony liczbą dni, miesięcy i lat jaki upłynął od momentu urodzenia do momentu badania i wyliczamy go jako różnicę dwóch momentów: *data badania 78 rok, 9 m-cy, 11 dni; *data urodzenia 75 rok, 4 m-ce, 8 dni; *wiek kalendarzowy: 3 lata, 5 m-cy, 3 dni. Do jednego roku zmienność podaje się w odstępach 1 miesięcznych, 1-3 roku w odstępach kwartalnych; 3-7 roku w odstępach półrocznych; od 18 roku w odstępach 1 rocznych. WIEK ROZWOJOWY - jest to miara biologicznej dojrzałości organizmu, wskazuje on bowiem na stopień zaawansowania w rozwoju niektórych cech lub układów ustroju. Wyznaczniki wieku rozwojowego: *wiek szkieletowy; *wiek drugorzędowych cech płciowych; *wiek zębowy; *wiek morfologiczny. WIEK SZKIELETOWY - odzwierciedla stopień zaawansowania i rozwoju układu kostnego. Kości przechodzą określone stadia rozwoju od pojawienia się ich jąder kostnienia, aż do osiągnięcia dojrzałości (określonego rozmiaru i kształtu. Określenie wieku szkieletowego polega na porównaniu zdjęcia RTG (ręki nadgarstka) badanego dziecka z odpowiednim wzorem opracowanym dla kolejnych grup wieku i płci. WIEK ZĘBOWY - określa się na podstawie wyrzniętych zębów i porównuje z obowiązującymi normami lub z wiekiem, w którym wyżynają się poszczególne klasy zębów dla danej populacji. Mleczne - od 6 do24 m-cy; stałe - od5 do 15 roku życia. WIEK DRUGORZĘDOWYCH CECH PŁCIOWYCH - dziewczęta - piersi, owłosienie łonowe. Chłopcy - prącie, jądra, owłosienie. Metody oceny dojrz. płciowego polegają na obserwacji cech somatoskopowych i somatometrycznych. WIEK MORFOLOGICZNY - określany na podstawie cech morfologicznych: wysokość (długość), ciężar ciała, proporcje miedzy tymi cechami.
34. WIEK ROZWOJOWY 7-12 LAT Inaczej okres starszego dzieciństwa, który rozpoczyna się od wymiany uzębienia mlecznego na stałe, kończy zaś uzyskaniem dojrzałości płciowej. U dziewcząt 12-15 lat u chłopców 16-18 m-cy później. Wzrasta sprawność ruchowa, siła mięśni oraz odporność ustroju. Pod koniec tego okresu zaczynają się zaznaczać różnice dymo9rficzne w postaci większej szerokości barków u chłopców i szerszych bioder u dziewcząt. W tym okresie kształtuje się budowa męska i kobieca. Wzrasta klatka piersiowa. Szybki rozwój mięśni u chłopców, a otłuszczenia u dziewcząt, rozrost krtani - mutacje głosu chłopców, pojawia się męskie owłosienie okolicy łonowej, tułowia, twarzy; szybko wzrastają jądra i prącie. U dziewcząt następuje pełny rozwój warg sromowych, rozrasta się tkanka tłuszczowa na wzgórku łonowym, rozrasta się pierś. Pod koniec tego okresu zwiększa się pojemność życiowa płuc i wymiary serca.
35. ZWIĄZEK ANTROPOLOGII Z NAUKAMI PRZYRODNICZYMI I MEDYCZNYMI PEDIATRIA: pediatrzy domagali się, aby antropolodzy stworzyli tabele, dzięki którym mogliby porównać stopnie zaawansowania rozwoju dzieci od urodzenia do zakończenia procesu wzrastania; tabele opracowali na podstawie zmierzonych populacji kraju, województwa, miasta; dawali normy dla 2 cech: wysokości i masy ciała; metoda Wetzela - podał na podstawie pomiarów antropometrycznych dzieci 2 cechy, metoda rozwoju cech traktowanych globalnie. Opracował kanały rozwojowe: jeżeli dziecko przez pewien czas (okres) nie zmienia kanału to jego rozwój przebiega bardzo dobrze, jest zdrowy; gdy przeskakuje do dowolnego kanału to świadczy o chorobie; nie ważne w jakim kanale się rozwija, jeśli zawsze jest w tym samym kanale, niepokojące jest przeskakiwanie z kanału do kanału; mimo, że rozwój oceniony jest 2 pkt. to są one oceniane jako całość; we Włoszech Corentii stworzył metodę podobną do Wetzela opublikowaną parę lat później; w Polsce, we Wrocławiu powstała podobna metoda Perkela i Nowakowskiego, na podstawie 400 tys. dzieci przebadanych pod względem długości i masy ciała noworodków, metodami statystycznymi: wielkość osobnika pod względem wielkości i masy ciała wpisuje się w odpowiednią elipsę; zmodyfikowali metodę i zostali przy kanałach rozwojowych Wetzela; chciano metody z większą ilością cech; metoda, do której użyto 6-ciu cech: ~długość nóg, ~obwód klatki piersiowej, ~szerokość barkowa, ~wysokość, ~masa, ~szerokość biodrowa. GENETYKA: Kongres w Kopenhadze, zjazd genetyki człowieka w 1955r., referat Arbor i Shull, badania nad dziećmi z Hiroszimy i Nagasaki, wyniki nie są opublikowane; Kongres przyjął wezwanie do narodów świata by powstały pracownie genetyczne, które będą śledziły rozwój dzieci; badania i kontrolę powierzono antropologom.
36. TYPOLOGIA MILICEROWEJ Metoda ta wykorzystuje przyrodnicze podobieństwa Perkala. CZYNNIK BUDOWY - zaczerpnięty od Lindegarda - to zespół cech określających jakiś element budowy: długości, tęgości, otłuszczenie. CZYNNIK DŁUGOŚCI- opisujemy za pomocą długości ciała, kończyn, segmentów oraz sięgu. Do oceny wykorzystujemy: B-v, a-daIII. CZYNNIK TĘGOŚCI - obraz masywności kośćca oraz umięśnienia: szerokość bioder, barków, nasad - łokieć, kolano, obwody ramienia, podudzia. Do oceny wykorzystujemy: a-a; ic-ic; obwód przedramienia i podudzia. CZYNNIK OTŁUSZCZENIA - grubość fałdu tłuszczowego w różnych miejscach. Do oceny wykorzystujemy: grubość fałdu tłuszczowego w różnych miejscach. PROCES OBLICZENIOWY: 1. Obliczenie średniej arytmetycznej i odchyleń standardowych dla analizowanych cech w grupie porównawczej. 2. Normalizacja własnych pomiarów na średnią arytmetyczną i odchylenie standardowe S=1; Zj = Xij - Xi / Sj (Zj - wartość unormowana cechy; Xij - wartość cech „j” u osobnika i własna wartość; Xj - średnia wartość w grupie porównawczej; Sj - odchylenie standardowe cechy „j”. 3. Obliczenie czynników budowy - jako sumę wartości unormowanych analizowanych cech podzielona przez ilość tych cech; <Md = Z b-v + Z a-daIII / 2>; <Mt = Z a-a + Z ic-ic + Z obw. przedramienia + Z obw. podudzia / 4>; <Mo = Z suma fałdów tłuszczu ramienia, łopatki, brzucha>. Z - normalizacja. 4. Policzenie ogólnej wielkości osobnika: M = Md +Mt + Mo / 3.
37. CECHY LUDZKIE a)Człowiek jako jedyny naczelny przystosowany do chodu, biegu; b)Wykształciły się cztery krzywizny kręgosłupa; c)Nastąpiło poszerzenie trzonów kręgowych, zmniejszenie wyrostków kolczystych oraz zmiana kierunku ich ułożenia - bardziej dachówkowo; d)Kość krzyżowa skrócona i poszerzona; e)Klatka piersiowa - spłaszczenie przednie i tylne, redukcja żeber do 12 par; f)Kończyna górna skrócona, w obrębie łopatki - powiększenie części podgrzebieniowej; g)Kości przedramienia wysmukłe, mniej wygięte, ręka uległa poszerzeniu; h)Miednica skrócona i poszerzona; i)zmniejszenie masywności spojenia łonowego a zwiększenie masywności guzów kulszowych; j)Kości kończyn dolnych wydłużone, kąt szyjkowo trzonowy kości udowej powiększony spowodował bardziej zbieżne ustawienie kolan, skrócenie rzepki, kości podudzia ułożone bliżej siebie - mniejsze tyłozgięcie; k)Stopa - wydłużenie kości stępu, ruch podłużny i poprzeczny; l)Powiększenie mózgu powoduje przebudowę czaszki; ł)Zmniejszenie masywności szczęki, zębów, przesunięcie podpory czaszki ku przodowi, wzrost puszki mózgowej i redukcja części twarzowej; m)Ośrodek mowy Broka; n)Pełny rozwój mm mimicznych; o)Rozwój mm związanych z powiększeniem zdolności manipulacyjnych; p)Wzrost masy mm przywodzących i prostujących udo, rozwój mm goleni, wydłużenie ścięgna Achillesa; r)Układ oddechowy - obniżenie położenia krtani, pojawiają się mm napinające struny głosowe, redukcja płata pod sercowego, serce poszerzone i przemieszczone ku dołowi i w lewo; s)Powiększenie unaczynienia k. górnej a zmniejszenie k. dolnej; t)Układ moczowo-płciowy - nerki obniżone, pęcherz spłaszczony, macica przesunięta w głąb miednicy; u)Dobrze rozwinięte wargi sromowe większe i gruczoły piersiowe; w)Redukcja lewego płata wątroby, wyodrębniony wyrostek robaczkowy; x)Zmiana kształtu małżowiny usznej i nosa; y)Zmienność cech fizycznych (barwa skóry, oka , włosów); z)Zwolnienie tempa rozwoju osobniczego, dłuższe dzieciństwo i młodość.
38. WIEK POKWITANIOWY 12-16 Okres dojrzewania trwa około 4-5 lat. Długość oraz jego intensywność przemian związana jest w znacznym stopniu z typem budowy ciała. Przeciętnie zmiany związane z dojrzewaniem rozpoczynają się ok. 11-13r.ż. a kończą około 18r.ż. Okres ten dzieli się na etapy: 1)przygotowawczy (faza prepubertalna) trwający od 12r.ż.; 2)dojrzewania (faza pubertalna) między 12-16r.ż.; 3)dorastania (faza post pubertalna) od 16-18r.ż..
39. NEANDERTALCZYK HOMO SAPIENS Forma występująca około 10tys lat temu. Kopalny człowiek z górnego plejstocenu, którego szczątki odkryto w dolinie Neandertów. Liczne stanowiska pochodzą głównie z Europy a także z Afryki i Azji, zależnie od zasięgu geograficznego i czasu występowania wyróżnia się kilka grup Neandertalczyka: 1) N. KLASYCZNY - stanowili ludność zach. i płd. Europy w pierwszej fazie zlodowacenia - Wurm. Odznaczali się niskim wzrostem, bardzo masywną budową szkieletu i potężnym umięśnieniem. Czaszkę charakteryzowały wary nadoczodołowe, pochyłe czoło, niska ale duża puszka mózgowa, wielka twarz, silnie prognatyczna (silnie wysunięta ku przodowi część twarzowa czaszki gł. Odcinka szczękowego), żuchwa pozbawiona bródki. 2) N. PROGRESYWNI - preneandertalczycy poprzedzający i zapewne przodkowie N.K., znani z nielicznych Europejskich znalezisk okresu międzylodowcowego - Riss, Wurm. 3) N. LEWANTYŃSCY - (współcześni klasycznemu), znani z Iranu, podobni o form zachodnio europejskich oraz terenu Izraela, wykazujący mieszaninę cech klasycznie neandertalskich oraz typowych dla człowieka rozumnego (zaokrąglona potylica, dobrze rozwinięta bródka). Miejsce Neandertalczyka w rodowodzie człowieka współczesnego jest zagadnieniem spornym. Przeważa pogląd, że HOMO SAPIENS wywodzi się od jakiś form preneandertalskich, i że powstał jeszcze przed pojawieniem się Neandertalczyków klasycznych, którzy stanowili boczną, ślepą odnogę ewolucji i zostali na terenie Europy zach. Wytępieni przez Homo Sapiens lub częściowo przez nich wchłonięci uprawiali łowiectwo i zbieractwo. Mieszkali głównie w jaskiniach skalnych, posługiwali się dość różnorodnymi ale bardzo prymitywnymi narzędziami. Byli pierwszymi ludźmi o których wiadomo, że praktykowali zwyczaj grzebania swych zmarłych co świadczyłoby o istnieniu zaczątków magii i wierzeń religijnych.
40. DEFINICJE ANTROPOLOGII gr. ANTROPOS - człowiek + gr. LOGOS - słowo, nauka ⇒ nauka o człowieku DEF. ANTROPOLOGII: 1.Wg JANA FRYDERYKA BLUMENBACHA - niem. lek. biol. zoolog XVIII wiek : „Antropologia jest historią naturalną człowieka”. 2.Wg RUDOLFA MARTINA - szwajcar „Antropologia jest nauką, która bada człowieka w czasie i przestrzeni”. 3.Wg JANA CZEKANOWSKIEGO „Antropologia jest nauką, która bada biologiczne podłoże zjawisk społecznych” - rozumiał on przez to, iż kładzie ona duży nacisk na stronę humanistyczną antropologii ~ człowiek jest jednostką, która żyje w środowisku społecznym, dlatego wpływ czynnika społecznego wywołuje namacalny wpływ na stronę biologiczną. Def. ta obowiązuje w całym świecie anglosaskim. 4.Wg JANA MYDLARSKIEGO - uczeń Czekanowskiego: „Antropologia jest nauką, która bada zmienności morfonologii i funkcji człowieka w czasie i przestrzeni”. Def. ta stoi na drugim biegunie w stosunku do def. Czekanowskiego. Mydlarski stawia na stronę biologiczną i przyrodniczą. Przyjęli ją wszyscy antropologowie na świecie.
41.TREND SEKULARNY Jest to ciąg o charakterze nie ewolucyjnym, przebiegających stale w jednym kierunku , którego konsekwencją jest np. powiększenie się wysokości ciała. Ma charakter niejednorodny i składa się nań 3 składowe: A)AKCELERACJA ROZWOJU-przyspieszenie rozwoju i dojrzewania biologicznego, wcześniejsze pojawienie się kolejnych etapów rozwojowych, zmiana tempa i rytmu wzrastania, a w konsekwencji zmiana wymiarów i proporcji ciała. Zmiany ocenia się w ciągu jednego 10-lecia np. masa ciała noworodka zmienia się ok. 1%, wysokość ciała 0,8%, obwód głowy ok. 1%. Po urodzeniu: wysokość szybciej zwiększa się niż masa(ok. 1 cm na 10 lat), zachodzi zjawisko smuklenia. Tempo oceniamy poprzez obserwację pierwszej miesiączki u dziewcząt - 12,7 lat wiek średni miesiączki obecnie. Polepszenie wyników w skokach, biegach i rzutach. Akceleracji podlega próchnicza zębów i choroby wieku dziecięcego. B)Zmiana kolejności występowania niektórych etapów rozwojowych- wymiana uzębienia mlecznego na stałe. Jako pierwsze kiedyś wyrzynały się 6-tki a teraz pierwsze dolne siekacze. C)RETARDACJA PROCESÓW INWOLUCYJNYCH- opóżnienie procesów starzenia się , ma to związek z wydłużeniem życia ludzkiego. Człowiek dłużej zachowuje sprawność fizyczną. Miarą może być wiek, w którym kobiety maja menopauzę. Kiedyś 49 lat teraz 55 lat. Im kobieta póżniej dojrzewa tym póżnej wystąpi u niej menopauza. Narząd wzroku jest dłużej sprawny. Znacznie wydłuża się długość życia. KONSEKWENCJE TRENDU- (+) nastąpiła pełniejsza możliwość realizacji potencjału genetycznego, (+) zmniejszenie różnic środowiskowych, (-) przyspieszenie chorób wieku dziecięcego, (-) duża rozbieżność między procesem biologicznym a psychicznym, (-) konieczność dostosowania mierników sprawności fizycznej. HIPOTEZY TŁUMACZĄCE TREND SEKULARNY- * postęp cywilizacyjny i zmiany natury społeczno-ekonomicznej , zmiana trybu i higieny życia, diety spowodowała przyspieszenie tego procesu. * Aktywizacja witaminy B poprzez promienie UV, * Przejście z diety węglowodanowej na dietę wysoko białkową, * Zwiększanie się ciepłoty na ziemi, * Migracje- zmienianie miejsca bytowania.
42. OKRES MŁODZIEŃCZY Trwa od uzyskania dojrzałości płciowej do całkowitego wzrastania wzwyż i ustalenia się wysokości ciała. Trwa to u kobiet przeciętnie do 18-20 roku życia, a u mężczyzn do 20-23 roku życia. W tym okresie ma miejsce dorastanie organizmu, ostatecznie kształtują się wymiary głowy oraz większości narządów wewnętrznych. Następuje zakończenie procesów rozwojowych kości. Wyraźny wzrost ciężaru ciała.
43. WPŁYW TRENINGU NA ORGANIZM W POSZCZEGÓLNYCH OKRESACH ONTOGENEZY Aktywność ruchowa wywołuje szereg procesów: *nerwowych i *humoralnych, utrzymujących homeostazę organizmu w warunkach zwiększonych obciążeń, niedogodności, zmiany środowiska zewnętrznego. Stymulowana akt. ruch. jest jedną z przyczyn akceleracji rozwoju. OKRES NIEMOWLĘCY - ćwiczenia w tym okresie mają charakter stymulujący i przyspieszający rozwój motoryczny i społeczny - ćwiczenia naturalne: zabawy statyczne i dynamiczne; ćw. mają wpływ na wcześniejszą postawę, zdolność, rozwój psychiki. OKRES DORASTANIA - stymulacja poprzez ćw. ogólnorozwojowe, naturalny rozwój motoryki. 10-11 lat - właściwa motoryczność, nawyki ruchowe, koordynacja. 11-12 lat - szybkość. 15-16 lat - siła. 16-17 lat - wytrzymałość. Trening ma wpływ na koordynację, ruch równoważne, rozwój układu krążenia i oddechowego, hartowanie organizmu, rozwój układu immunologicznego, zdolności przystosowawcze, siłę, wytrzymałość, masę mięśniową. OKRES DOROSŁY - regeneracja sił, stały poziom cech motorycznych, sprawność układu oddechowego i krążenia, stała wydolność, odporność organizmu, zdolności przystosowawcze. OKRES STARCZY - zahamowanie, zmniejszenie tkanek aktywnych zwiększa konsumpcję i przemianę materii, obniżenie poziomu cholesterolu i tłuszczu, zahamowanie siły mięśniowej, zahamowanie zmian inwolucyjnych.
44. CHARAKTERYSTYKA RAS (BIAŁA, ŻÓŁTA I CZARNA) CHARAKTERYSTYKA ODMIAN (wg Czekanowskiego - wyodrębnił trzy podstawowe odmiany, twierdząc, że najistotniejsze właściwości gatunkowe - morfologiczne, fizjologiczne i rozwojowe tych odmian są takie same. Różnice między odmianowe - barwa skóry, kształt włosów, kolor oczu. RASA BIAŁA - skóra biała w odcieniu od różowego do śniadego; oczy i włosy jasno zabarwione; niekiedy mogą być ciemne włosy o owalnym przekroju, ukośnie osadzone w skórze; silne owłosienie ciała; twarz średnio szeroka lub wąska i krótka zwężająca się ku przodowi; kości jarzmowe mało wystające; nos wysoki, wąski, wystający ku przodowi; otwory nosowe wydłużone; oczy duże o szparach poprzecznie poziomych; powieka górna wolna od fałdy mongolskiej; wargi wąskie, cienkie; usta stosunkowo wąskie.
RASA ŻÓŁTA - żółty odcień skóry, niekiedy do czerwonego; oczy i włosy ciemne, grube, proste o przekroju okrągłym, prostopadle osadzone w skórze: skąpe owłosienie ciała; twarz duża, wąska; szeroko rozstawione kości jarzmowe; nos średni, szeroki, płaski o zaznaczonej wysokości; otwory nosowe owalne, ustawione ukośnie; oczy małe z wąską szparą, ustawione nieco skośnie w kierunku od wewnątrz; powieka górna przykryta fałdą mongolską; wargi cienki o miernej szerokości. RASA CZARNA - ciemno brunatna barwa skóry do czekoladowej włącznie; ciemne zabarwienie oczu i włosów; włosy silnie skręcone o przekroju owalnym lub nerkowatym, osadzone na skórze sierpowato; twarz mała, wąska lub zaokrąglona; nos szeroki o niskiej lub średniej nasadzie; osie otworów nosowych ustawione w płaszczyźnie czołowej; oczy ustawione jak w odmianie białej; czasami tylko występuje fałda mongolska; twarz wyraźnie pragmatyczna; wargi mięsiste; szpary ustne dosyć szerokie.
45.MIERNIK SPRAWNOŚCI FIZYCZNEJ. Jest to układ odniesienia służący do oceny poziomu rozwoju cech motorycznych (funkcjonalnych) np. eurofit. Do określania poszczególnych cech służą odpowiednie próby. Na ich podstawie można stworzyć ogólny wskażnik sprawności fizycznej. Pierwszy w Polsce miernik sprawności fiz. Powstał w latach 30-stych (Jan Mydlarski) który zawierał 3 próby: skok wzwyż- czyli ocena mocy, 60 metrów- ocena szybkości, rzut piłeczką palantową- ocena siły. Mydlarski stosował różną ocenę prób w zależności od wysokości i masy ciała. Przykłady testów : test ogólnej sprawności fizycznej- pomiar siły dłoni, skok w dal z miejsca, tapping rąk, indeks sprawności fizycznej (Zachory) test sprawności fizycznej(Denisiuka), MTSF- Międzynarodowy Test Sprawności Fizycznej.
46. GENETYCZNE UWARUNKOWANIA MECHANIZMU REGULUJĄCEGO WZRASTANIE 1.Decydują o tym GENY WZRASTANIA: a)geny I-rzędu - decydują o podziałach kom. I zróżnicowaniu po zapłodnieniu; b)geny II-rzędu - w okresie płodowym odpowiedzialne za wzrost zarodka i płodu; c)geny III-rzędu - sterują rozwojem od urodzenia do dojrzewania. Wyróżniamy: kompleks dziecięcy - faza aktywności kompleksu dziecięcego pokrywa się mniej więcej z fazą aktywności przysadki czynnika wzrastania (somatotropiny); kompleks pokwitaniowy - steruje rozwojem w fazie aktywności sterydów.
47. OKRES STARZENIA SIĘ W okresie tym następuje nieodwracalna, stopniowa redukcja czynnych komórek w najważniejszych organach, między innymi mózgu i mięśniach, dochodzi do obniżenia przystosowawczych zdolności do środowiska zew., które wyraża się m.in. poprzez trudności w dostosowaniu się do bodźców stresowych i wolniejszy powrót do stanu równowagi ustrojowej, zmienia się chemiczny skład krwi, występują zakłócenia w ciśnieniu krwi oraz ciepłocie ciała. Zaburzenia i zmiany w układzie nerwowym , zwiększona labilność emocjonalna, osłabienie pamięci, koncentracji uwagi. Kruchość układu kostnego i zwiotczenie mięsni. Ogólne zwolnienie przemiany materii. Ilościowe i jakościowe zmiany w zakresie białek i składników mineralnych. Odkładanie się w tkankach złogów wapnia, cholesterolu i innych tzw. produktów odpadowych przemiany materii. Demielinizacja włókien nerwowych. Osłabienie koordynacji nerwowo mięśniowej. 45-55 lat cofanie w rozwoju, wydolności fizjologicznej, zmniejsza się szybkość, elastyczność i płynność ruchów. Ucieczka od nauczania nowego ruchu i stronienie od znaczniejszego wysiłku fizycznego.
48. HOMO ERECTUS I HOMO SAPIENS PREASAPIENS HOMO ERECTUS - jest istotą środkowego plejstocenu. Stanowiska zawierające ich szczątki znajdują się w Afryce i w Europie oraz w Azji. Zalicza się je obecnie do jednego rodzaju i gatunku. Gatunek tradycyjnie zwany PITEKANTROPEM w systematyce nosi nazwę HOMO ERECTUS. Datowane szczątki rozciąga się od 1mln do 350tys lat. Był anatomicznie podobny do małp człekokształtnych, odznaczał się większą niż u australopiteków pojemnością czaszki, postawą wyprostowaną, chodem dwunożnym, posługiwał się prymitywnymi narzędziami kamiennymi, umiał podtrzymywać płonące ogniska, jednak prawdopodobnie nie potrafił podtrzymać ognia. HOMO SAPIENS PREASAPIENS - forma przejściowa między Homo Erectus a Homo Sapiens (300-250 lat temu). Wyodrębniony został na podstawie znalezionych dwóch czaszek w Swaniscombe i Steincheim. *czaszki wyższe w stosunku do form poprzednich i bardzo zaokrąglone; pojemność 1150-1300 cm3 ; czaszka bardziej zaokrąglona niż u Homo Ererktus; *brak wału potylicznego; *potężny wał nadoczodołowy; *profil twarzy stosunkowo pionowy; *w obrębie kości szczęki pojawia się dól kłowy związany z redukcją kła; *narzędzie kultury orzelskiej.
49. TYP EKTOMORFICZNY I JEGO KOMPONENTY. Osobnik jest oceniany w siedmio stopniowej skali w stosunku do 3 komponentów: endomorfii <przewaga ukł. Pokarmowego> 7-1-1; mezomorfii <przewaga mięśni i kości> 1-7-1; ektomorfii <przewaga ukł. Nerwowego > 1-1-7. Stosunek tych trzech składników nazwał Sheldon somatotypem. TYP EKTOMORFICZNY- głowa mała, twarz szczupła, mała o delikatnych kościach policzkowych, żuchwa drobna, rysy twarzy delikatne; szyja smukła, o pochyłej części przedniej, na przekroju okrągła, obojczyki delikatne o ostrych kształtach, plecy wąskie, kościste, słabo umięśnione, barki wąskie, kościste, często pochylone do przodu, klatka piersiowa płaska, o dolnej szerokości mniejszej niż górna, żebra zarysowane przez skórę o ostrym kącie międzyżebrowym. Kończyna górna długa, słabo umięśniona, kości cienkie, nadgarstki kościste, ręce wąskie, palce długie o uwypuklonych stawach. Brzuch mały lekko wklęsły, słabo umięśniony, talia wąska, miednica wąska i płaska; okolica lędzwiowa płaska, pośladki szczupłe, słabo umięśnione, wystający kolec biodrowy, kończyna dolna długa, smukła, słabo umięśniona, stopy smukłe, wąskie, o długich palcach z uwypuklonymi stawami.
1