Temat 7: Sokrates reprezentuje w etyce stanowisko określone mianem intelektualizmu etycznego. Co należy przez to rozumieć?

SOKRATES (469 - 399 r. p.n.e.)

"Wiem, ze nic nie wiem."

    Sokrates urodził się w Atenach w 469 roku. Tam też spędził całe swoje życie prawie nigdy nie opuszczając miasta. Choć nigdy nie interesował się polityką, zawsze gotów był służyć swojemu krajowi jako urzędnik lub żołnierz. Jego głównym zajęciem było jednak coś, co pochłaniało go w pełni. Coś, czemu poświęcał swój cały wolny czas. Było to nic innego jak działalność nauczycielska. Sokretes w przeciwieństwie do współczesnych mu sofistów, nie pobierał jednak opłat za nauki. Mimo, że wraz z żoną żyli ubogo, celem jego było nie tyle uzyskanie jakichkolwiek osobistych, materialnych korzyści ze swojej działalności, co raczej umożliwienie rozwoju innym poprzez pomoc, szczególnie ludziom młodym o chłonnym umyśle, których to starał się jak najlepiej nauczać przedstawiając im zarazem sposób na życie. Sokrates nauczał, więc rozumu, który to człowiekowi jest niezbędny wiedzie, bowiem do zdobycia cnoty, a co za tym idzie prowadzenia życia szczęśliwego. Sokrates nauczyciel przez jednych był wielbiony przez innym bardzo nie lubiany, a nawet znienawidzony. Ogół zaś mieszkańców Aten traktował go po prostu jak dziwaka, który miast zająć się własnymi sprawami, nie wiedzieć, czemu para się działalnością altruistyczną. W samym Sokratesie często też widziano wielkie zagrożenie dla obywateli i dla kraju. Ponieważ zawsze, zajmując się wnikliwą analiza ludzkich postępków, starał się walczyć z niesprawiedliwością i głupotą w postawie jednostek będących u władzy, powoli stawał się postacią bardzo niewygodną i niepożądaną w Atenach.
    Ostatecznie, więc, w wieku lat 70 Sokrates doczekał się kary za swoje postępowanie. Przez poetę Melotosa i fabrykanta Anytosa oskarżony został o demoralizowanie młodzieży i nauczanie o innych bogach niż ci, uznawani przez państwo. Słysząc takie zarzuty Sokrates jak na człowieka odpowiedzialnego przystało postanowił broniąc się sam, bez względu na konsekwencje wyprowadzić z błędu wszystkich zgromadzonych na rozprawie. Swoją otwartą i niepokorną mową w pełni świadomie zraził do siebie tych, u których prawdopodobnie mógł droga wzbudzenia litości wyprosić dla siebie łaskę. Do końca nie przyznawał się do zarzucanej mu czynów, do końca został konsekwentny i niewzruszony. Nawet, gdy zapadł już wyrok śmierci, gdy przyjaciele proponowali mu zorganizowanie ucieczki, nie dał się przekonać i spokojnie wypił cykutę. Obszerne relacje z owej rozprawy znajdujemy w Platońskiej "Obronie Sokratesa". W dialogu "Fedon" zaś przedstawione zostały ostatnie chwile Sokratesa, tuż przed wypiciem cykuty. Tak, więc do samego końca, który nastąpił w 399 roku Sokrates zachował godność stając się wzorem do naśladowanie przez wielu myślicieli aż po dzień dzisiejszy.

Kluczowym pojęciem w etyce Sokratesa i jego nauk było pojęcie cnoty (arete), Czym jednak była owa cnota w rozumieniu Greków i samego Sokratesa? Cnotliwy człowiek w mniemaniu greków to nie tylko silny i sprawny fizycznie, ale przede wszystkim odważny, sprawiedliwy i potrafiący siłą własnego rozumu w pełni zapanować nad sobą.
    Ktoś, kto jest cnotliwy, aby osiągnąć szczęście nie musi posiadać żadnych dóbr materialnych. Najważniejsze, że posiada owe moralne dobra, o które w przeciwieństwie do tych pierwszych wciąż trzeba zabiegać niezależnie od trudów z tym związanych. Sokrates jako pierwszy z filozofów mówił o dobrach moralnych. W związku, z czym stanowisko jego zyskało miano moralizmu, jako że dobra moralne postawił ponad wszystkimi innymi i uczynił jednym z głównych przedmiotów swoich nauk.


    Sokrates był zdecydowanym przeciwnikiem utylitaryzmu. Twierdził, bowiem, że tylko to, co dobre jest naprawdę pożyteczne i aby działać z pożytkiem dla siebie oraz innych wystarczy wiedzieć, co jest dobre. Największym zaś dobrem jest właśnie cnota i ona jedynie może dać prawdziwe szczęście.
    Zdaniem Sokratesa, aby postępować dobrze starczy po prostu wiedzieć, czym jest dobro. Wszelkie zło w ludzkim postępowaniu wynika z niewiedzy. Nikt świadomie przecież zła nie mógłby uczynić. Wystarczy, więc mieć wiedze, aby postępować dobrze i by być cnotliwym. Sokrates gotów był, więc stwierdzić, iż cnota jest wiedzą. Komu udało się zdobyć wiedzę etyczną ten wie, czym jest dobro? Wiedząc natomiast nie może postępować inaczej niż dobrze i cnotliwie. Mamy tu do czynienia ze stanowiskiem charakterystycznym dla Sokratesa i nazywamy je intelektualizm etyczny.
    Sokrates z pełnym przekonaniem twierdził, więc, że ponieważ cnota jest wiedzą można się jej nauczyć. Każdy niezależnie od stanu i pochodzenia może zdobyć wiedzę konieczną do rozpoznawania, czym jest dobro, a co za tym idzie stać się cnotliwym i zarazem szczęśliwym człowiekiem. Tego właśnie dotyczyły nauki Sokratesa

18

---