Spis treści

I. Przyczyny niepowodzeń szkolnych ..................................................................1

1. Czynniki społeczno-ekonomiczne ....................................................................3

2. Czynniki biopsychiczne ....................................................................................4

3. Czynniki pedagogiczne ....................................................................................6

II. Jak pomóc dziecku z trudnościami w nauce szkolnej? ....................................8

1. Wskazówki dla nauczycieli ..............................................................................8

2. Wskazówki dla rodziców ...............................................................................10

III. Konspekty lekcji ...........................................................................................15

Pochwała zdrowia we fraszce Jana Kochanowskiego "Na zdrowie" .................16

Adam Mickiewicz - biografia i bibliografia .......................................................22

Nauki moralne przedstawione w "Dziadach" Adama Mickiewicza ...................30

IV. Przypisy ........................................................................................................42

Bibliografia .........................................................................................................43

I. Przyczyny niepowodzeń szkolnych

Niepowodzenia dydaktyczne polegają na rozbieżności pomiędzy wiadomościami, umiejętnościami i nawykami faktycznie opanowanymi przez uczniów a materiałem, jaki powinni opanować według założeń programowych

w zakresie poszczególnych przedmiotów .

Według W. Okonia niepowodzenia szkolne mogą być ukryte lub jawne.

Niepowodzenia ukryte są to nie dostrzeżone przez nauczyciela luki w wia-domościach i umiejętnościach uczniów, które prowadza zazwyczaj do niepowodzeń jawnych (nauczyciel stwierdza duże braki w opanowanej przez uczniów wiedzy).

Długotrwałe niepowodzenia jawne prowadzą do drugoroczności i wielo-roczności, a te są główną przyczyną sprawczą i formalną tzw. odsiewu uczniów, czyli przerwania nauki w szkole przed jej ukończeniem .

Ilustruje to poniższy schemat.

Niepowodzenia dydaktyczne

ukryte jawne

przejściowe względnie trwałe

drugoroczność odsiew uczniów

i wieloroczność

Czesław Kupisiewicz w swojej książce pt.: "Niepowodzenia dydaktyczne"

wymienia trzy czynniki, które powodują niepowodzenia szkolne.

Są to:

- czynniki społeczno-ekonomiczne;

- czynniki biopsychiczne;

- pedagogiczne.

1. Czynniki społeczno-ekonomiczne.

Społeczno-ekonomiczne przyczyny niepowodzeń szkolnych to według Cz. Kupisiewicza całokształt tych względnie trwałych warunków materialnych, społecznych i kulturalnych, które powodują niekorzystną sytuację życiową dzieci i młodzieży zarówno w środowisku rodzinnym, jak i pozaszkolnym .

Warunki materialne to:

- dochody rodziców lub opiekunów;

- mieszkanie rodziny;

- zaopatrzenie dzieci w odzież, obuwie, przedmioty do nauki;

- sposób odżywiania;

- udział w pracach zarobkowych i zajęciach domowych dorosłych członków rodziny.

Na sytuację społeczną młodzieży wpływa:

- wykształcenie i zawód rodziców lub opiekunów;

- pozycja dziecka w rodzinie oraz środowisku szkolnym i pozaszkolnym.

Kulturalne warunki życia uczniów uzależnione są od:

- poziomu potrzeb kulturalnych rodziców i rówieśników;

- możliwości zaspokajania tych potrzeb;

- poziomu życia umysłowego rodziny;

- kultury ogólnej i językowej;

- potrzeb estetycznych;

- życia towarzyskiego;

- autorytetu intelektualnego i moralnego osób z bezpośredniego otoczenia uczniów;

- kultury technicznej;

- dostępu do środków służących upowszechnianiu kultury;

- poziomu opieki intelektualnej i moralnej nad dziećmi i młodzieżą ze strony rodziców lub wychowawców.

Wnioski

Niepowodzenia szkolne są w znacznej mierze wynikiem trudnych warunków materialnych dzieci oraz braku opieki ze strony rodziców.

Dzieci najbiedniejsze bywają często zahamowane w ogólnym rozwoju.

Losy szkolne uczniów zależą nie tylko od zapewnienia im najniezbędniejszych środków "do życia", lecz również od poziomu moralnego i umysłowego rodziców, ich stosunku do nauki dziecka oraz panującej w domu atmosfery kulturalnej i wychowawczej .

2. Czynniki biopsychiczne.

Biopsychiczne przyczyny niepowodzeń szkolnych to wg Kupisiewicza zarówno zadatki wrodzone, np. anatomiczna struktura mózgu, jak i warunki sprzyjające lub hamujące prawidłowy rozwój tych zadatków .

Czynniki biopsychiczne to:

- zadatki tzw. inteligencja wrodzona uczniów a środowisko społeczne;

- różnice pomiędzy uzdolnieniami, zamiłowaniami, zainteresowaniami poszczególnych uczniów tego samego wieku;

- uzdolnienia dziecka inne, niż te, których wymaga szkoła - dlatego szkoła powinna wprowadzić zasadę "każdemu to, co dla niego właściwe";

- jakość motywacji dziecka do nauki lub jej brak;

- stosunek dziecka do pracy;

- temperament;

- cechy charakteru, osobowości;

- niesprawne lub wadliwe funkcjonowanie narządów zmysłowych (wzroku, słuchu);

- niestałość emocjonalna, brak cierpliwości i wytrwałości w pracy oraz niezdolność skupienia uwagi;

- zły stan zdrowia (źródło absencji);

- nieprzestrzeganie higieny szkolnej oraz higieny psychicznej;

- zaburzenia procesów poznawczych (powolne tępo myślenia, niestałość uwagi wskutek nadmiernej pobudliwości psychoruchowej lub przeżywania postaw depresyjno-lękowych, skłonność do uogólniania, szybkie męczenie się wykonywaną pracą umysłową;

- zaburzenia w funkcjonowaniu układu nerwowego, choroby somatyczne.

Wnioski

Od poziomu inteligencji zależą uzyskiwane wyniki nauczania, ale jednocześnie sama inteligencja nie przesądza o jakości tych wyników. Często decydują tu pozaintelektualne czynniki.

Istnieje niezaprzeczalny związek pomiędzy poziomem inteligencji uczniów

a warunkami ich życia w środowisku.

Cechy temperamentu, podobnie jak warunki środowiskowe oraz inteligencja, stanowią jeden z ważniejszych czynników decydujących o powodzeniu lub niepowodzeniu uczniów w szkole.

Niekorzystne cechy osobowości uczniów, a przede wszystkim brak silnej woli, wady narządów zmysłów, choroby somatyczne oraz zaburzenia procesów nerwowych i poznawczych mogą być kolejnym źródłem niedostatecznych wyników nauczania. Mogą to być przy tym czynniki pochodzenia dziedzicznego, jak i środowiskowego, a także spowodowane błędami wychowawczymi .

3. Czynniki pedagogiczne.

Czynniki pedagogiczne mające wpływ na postępy uczniów w nauce, które zależą od szkoły to:

- treść, formy, metody;

- środki wychowania;

- środki nauczania;

- warunki, w jakich przebiega praca dydaktyczno-wychowawcza, np. nauka na jedną lub dwie zmiany, stan liczbowy klasy;

- poziom kwalifikacji zawodowych nauczycieli, ich pozycja społeczna, itd.

Kupisiewicz podkreśla, że oprócz osobowości nauczyciela, jego poziomu umysłowego i moralnego, jego postępowania, stosowanych przez niego metod wychowania i nauczania, itp., znaczny wpływ na postępy w nauce wywierają również czynniki pozapedagogiczne. Zapomnienie o tym związku prowadziłoby do uproszczonych i szkodliwych wniosków.

Wnioski

Nieprzystosowanie treści nauczania do potrzeb życia i społecznie uwarunkowanych zainteresowań dzieci i młodzieży jest jedną z najważniejszych przyczyn niepowodzeń w nauce szkolnej.

Zbyt wygórowane wymagania programowe mogą być przyczyną drugoroczności. Niedociągnięcia w dziedzinie planów i programów nauczania stanowią jedną z ważniejszych przyczyn słabych postępów uczniów w nauce.

Brak korelacji treści nauczania w zakresie poszczególnych przedmiotów wpływa ujemnie na wyniki pracy dydaktycznej szkoły.

Werbalizm, podawanie uczniom gotowej do zapamiętania wiedzy, stereotypowość stosowanych metod, brak systematycznej kontroli pracy uczniów stanowią podstawowe przyczyny dydaktyczne niepowodzeń szkolnych.

Postawa uczniów decydująca o ich postępach w szkole, zależy przede wszystkim od ukształtowanych u nich motywów uczenia się oraz od obiektywizmu oceny ich pracy prze nauczyciela .

II. Jak pomóc dziecku z trudnościami w nauce szkolnej?

1. Wskazówki dla nauczyciela.

Nauczyciel, który współpracuje z rodziną ucznia opóźnionego w nauce, jest w stanie doprowadzić do osiągania przez nie lepszych wyników w nauce,

a nawet całkowicie zlikwidować trudności w nauce szkolnej.

Jeśli jednak rodzina nie interesuje się dzieckiem, sytuacja jest dużo bardziej skomplikowana, ale nie pozostajemy całkiem bezradni.

Poniżej podam kilka sposobów, które prowadzą do pozytywnych rezultatów

w nauczaniu dzieci mających trudności w nauce szkolnej.

Są to:

- organizowanie dodatkowych zajęć dla dzieci opóźnionych;

- częste i wnikliwe kontrolowanie wyników nauczania;

- aktywizowanie uczniów na lekcji; stosowanie aktywizujących metod nauczania tj. dyskusja, praca grupowa, metoda projektu, kapelusze myślowe;

- emocjonalne zabarwianie pewnych zagadnień; staranie się o zaciekawienie uczniów lekcją;

- dobre poznanie uczniów i ich środowiska rodzinnego przez nauczyciela;

- dostosowanie tempa pracy na lekcji do możliwości uczniów;

- prowadzenie jasnych, ciekawych i zrozumiałych wykładów;

- utrzymywanie dyscypliny na lekcjach;

- nie uprzedzanie się do uczniów;

- sprawiedliwe ocenianie; stworzenie warunków umożliwiających uczniom współudział w kontroli i ocenie wyników nauczania;

- rozbudzanie i ukierunkowywanie zainteresowań uczniów nauką szkolną,

a przede wszystkim możliwie wczesne ujawnianie braków .

Ponieważ najczęstszą przyczyną niepowodzeń szkolnych jest brak motywacji uczniów do nauki, jako nauczyciele, a zwłaszcza nauczyciele wychowawcy, powinniśmy starać się ją wyzwalać u naszych podopiecznych.

Zastanówmy się, co wyzwala motywację? Wyzwala ją:

- strach, lęk, zagrożenie;

- poczucie konieczności;

- obawa przed kompromitacją;

- ciekawość;

- szansa życiowa; plany na przyszłość;

- oczekiwania otoczenia;

- chęć zaimponowania; ambicja;

- miłość, przyjaźń;

- wewnętrzna pasja;

- uczucia negatywne;

- chęć poprawy bytu;

- upór;

- sukces, porażka;

- pieniądze;

- chęć uzyskania aprobaty;

- samorealizacja, satysfakcja, dowartościowanie;

- konkurencja;

- poczucie odpowiedzialności i obowiązku;

- przyzwyczajenie, chęć kontynuowania raz obranej drogi.

Jak widać wyżej, motywację wyzwalają zarówno czynniki pozytywne jak

i negatywne. Starajmy się motywować uczniów zawsze pozytywnie np. pochwałą, zachętą do samorealizacji, zainteresowaniem ich jakimś zagadnieniem.

Co natomiast zrobić, żeby oporni rodzice zechcieli współpracować ze szkołą? Co szkoła może zrobić dla rodziców, by rodzice chcieli z nią
aktywnie współpracować?

Należy:

* Stworzyć klimat współpracy oparty na partnerstwie.

* Zapoznać rodziców z ich prawami i obowiązkami wynikającymi z obo-wiązującego prawa.

* Zapoznać rodziców z programami dydaktycznymi i wychowawczymi
realizowanymi w szkole.

* Zapoznawać na bieżąco z problemami szkolnymi.

* Włączyć jak największą grupę rodziców do współdecydowania w sprawach szkoły / ZBIERANIE OPINII, TWORZENIE PROGRAMÓW,
PRZEKAZYWANIE COROCZNYCH RAPRTÓW O JAKOŚCI PRACY
SZKOŁY itd. /

* Organizować cykle szkoleń, profilaktycznych i innych, uwzględniając także oczekiwania rodziców.

* Ze szczególnym szacunkiem traktować rodziców mających problemy
ze swoimi dziećmi.

* Przeszkolić siebie w zakresie umiejętności współpracy z rodzicami.
Inaczej organizować "wywiadówki"!!!

* Włączyć rodziców do współpracy w klasie - włącznie z rozwiązywaniem trudnych problemów wychowawczych metodami aktywnymi / wspólne spotkania integracyjne; nauczyciele, wychowawcy, uczniowie /

2. Wskazówki dla rodziców.

W statucie Europejskiego Stowarzyszenia Rodziców znalazło się następujące stwierdzenie:

"Rodzice jako pierwsi nauczyciele swoich dzieci ponoszą szczególną odpowiedzialność za ich edukację, zaś edukacja szkolna ma wspierać domową, a nie ją zastępować."

Rodzice nie zawsze wiedzą, jak mają ustosunkować się do powodzeń

i niepowodzeń szkolnych swoich dzieci, nie wiedzą, jakie stawiać swoim dzieciom wymagania, czy mogą i ewentualnie w jaki sposób pomagać im

w nauce. Często nagradzają swoje dzieci za dobre stopnie albo karzą za oceny niedostateczne. Są tacy, którzy mówią: Niech sobie radzi sam. Jeszcze inni zapewniają swoim dzieciom pomoc w postaci korepetycji, które trwają niekiedy całymi latami.

Kiedy należałoby zacząć myśleć o tym, żeby uchronić swoje dziecko od niepowodzeń szkolnych?

Według Marioli Jankowskiej rodzice i najbliższe dziecku otoczenie powinno myśleć o przygotowaniu swego dziecka do obowiązków szkolnych praktycznie już w momencie urodzenia.

Przygotowanie dziecka do szkoły składa się z dwóch etapów:

- długofalowego - obejmującego cały wiek przedszkolny,

- bezpośredniego - dokonującego się w ostatnim roku przed rozpoczęciem nauki.

Etap pierwszy polega na trosce o prawidłowy, harmonijny, wszechstronny
rozwój psychiczny dziecka, na zapewnieniu mu jak najlepszych warunków życia, na właściwym oddziaływaniu wychowawczym. Ważne jest, aby w tym właśnie okresie przedszkolnym skorygować wszelkie wady, wyleczyć ewentualne schorzenia, ponieważ im wcześniej się podejmuje działania lecznicze, korygujące - tym bardziej są one skuteczne, wymagają mniejszego wysiłku i wkładu czasu. Dobry stan zdrowia dziecka stanowi podstawowy warunek osiągania pozytywnych wyników w nauce.

Drugim ważnym zadaniem rodziców dziecka jest czuwanie nad jego prawidło-wym rozwojem umysłowym.

Małe dziecko uczy się przy okazji, np. podczas zabawy tj. oglądanie obrazków, filmów dziecięcych przyrodniczych, układanie puzzli, spacerów.

Trzecim zadaniem jest troska o prawidłowy rozwój emocjonalno - społeczny.

Należy unikać sytuacji, które mogą mieć ujemny wpływ na przeżycia uczuciowe dzieci, powodujące napięcia czy doznania lękowe.

Tuż przed pójściem dziecka do szkoły:

- unikajmy okazywania dziecku współczucia z tego powodu;

- unikajmy straszenia dziecka szkołą;

- unikajmy lekceważącego wypowiadania się na temat szkoły.

Elementy warunkujące powodzenie w nauce:

- stan zdrowia i rozwój fizyczny dziecka;

- rozwój motoryczny, umysłowy i emocjonalny;

- rozwój zainteresowań zarówno przedmiotami nauki, jak i zainteresowań pozaszkolnych;

- atmosfera panująca w rodzinie;

- tryb życia, organizacja codziennych zajęć, w szczególności przygotowanie zadań domowych.

Jakie powinny być spełnione warunki do odrabiania lekcji?

1. Stałe miejsce, najlepiej biurko. Jeżeli jest kilkoro dzieci do jednego biurka, należy ustalić godziny pracy.

2. Przewietrzony, wysprzątany pokój.

3. Nie należy odrywać dziecka od pracy nad lekcjami.

4. Wysokości biurka i krzesła powinny być zharmonizowane, dostosowane do wzrostu dziecka.

5. Na biurku powinny znajdować się tylko potrzebne rzeczy.

6. Światło powinno padać od strony lewej lub z przodu.

7. Od klasy V-VI dziecko powinno już samo planować swoją pracę nad lekcjami, od którego przedmiotu zaczynać odrabianie lekcji Wybór uzależniony jest od uzdolnień i zainteresowań.

Czy pomagać dziecku przy odrabianiu lekcji?

Dziecko nie wyręczane wdraża się do samodzielnej pracy, przyzwyczaja do podejmowania wysiłku, do pokonywania trudności. A wtedy wierzy we własne możliwości, uczy się rozwijać uzdolnienia, uczy się odpowiedzialności za swoje postępowanie.
Pomagamy jedynie dziecku mniej zdolnemu, którego rozwój umysłowy jest nieco słabszy (inteligencja poniżej przeciętnej), dziecku rozwijającemu się nieharmonijnie, dziecku, które na skutek choroby lub innych powo-
dów (zmiana szkoły) ma zaległości w nauce.

Wnioski

Rodzice, co możecie zrobić, aby Wasze dziecko uniknęło trudności w szkole?

1. Troszczyć się o wszechstronny rozwój psychofizyczny dziecka w okresie poprzedzającym naukę w szkole.

2. Przygotować dziecko do nauki szkolnej poprzez rozwijanie samodzielności, zainteresowań poznawczych, chęci do pracy.

3. Przez wszystkie lata nauki dbać o zdrowie fizyczne i psychiczne dziecka.

4. Troszczyć się o dobrą życzliwą spokojną atmosferę w domu, o zaspokajanie potrzeb emocjonalnych, a zwłaszcza poczucia bezpieczeństwa.

5. Dbać o prawidłowe stosunki swego dziecka z rówieśnikami, także nauczycielami.

6. Stawiać dziecku wymagania dostosowane do jego możliwości.

7. Utrzymywać systematyczny kontakt ze szkołą, współpracować z nau-czycielami i wychowawcą dziecka.

8. Zapewnić najlepsze warunki do odrabiania lekcji, tj. miejsce, czas i spokój.

9. Żywo i systematycznie interesować się sprawami szkolnymi przez cały czas nauki.

Pamiętajmy jednak, że nadmiar przypominania, pilnowania i kontroli utrudnia powstawanie poczucia obowiązku i odpowiedzialności za spełnienie tego, co do niego należy.

Rola rodziców w stosunku do nauki szkolnej dziecka powinna przede wszystkim polegać na żywym, systematycznym okazywaniu zainteresowania jego sprawami szkolnymi przez cały czas nauki .

III. Konspekty lekcji

W tym rozdziale proponuję scenariusze lekcji przeprowadzone metodami aktywizującymi, ponieważ zastosowanie takich metod na zajęciach sprawia, że uczniowie zainteresują się lekcją, a tym samym wzrośnie ich poziom motywacji do nauki. A o to przecież chodzi. Dwa z nich przeznaczyłam dla szkoły masowej, a jeden dla uczniów objętych nauczaniem programem szkoły specjalnej.

Pochwała zdrowia we fraszce Jana Kochanowskiego "Na zdrowie" (szkoła specjalna)

1. Temat lekcji: Pochwała zdrowia we fraszce Jana Kochanowskiego "Na zdrowie".

2. Kontekst lekcji.

A. Problematyka poprzedzająca lekcję i wiążąca się z jej tematem:

Wielcy Polacy - Fryderyk Szopen.

B. Związek lekcji z problematyką lekcji następnych:

Dzieło Wita Stwosza.

3. Cele lekcji:

- zapoznanie uczniów z życiem i twórczością Jana Kochanowskiego;

- wyniesienie zdrowia jako jednej z najważniejszych wartości w życiu człowieka;

- ćwiczenie swobodnych wypowiedzi uczniów na tematy związane ze zdrowiem;

- kształcenie umiejętności wskazywania środków artystycznego wyrazu;

- ćwiczenia doskonalące umiejętność wzorowej deklamacji tekstu poetyckiego;

- doskonalenie umiejętności redagowania notatki;

- poszerzanie słownictwa uczniów;

- uświadomienie uczniom, jak cenną wartością jest zdrowie.

4. Pierwsze ogniwo lekcji - powtórzenie materiału. Czas: 5 min.

N: O czym mówiliśmy na poprzedniej lekcji?

U: Na ostatniej lekcji mówiliśmy o wielkich Polakach, czyli ludziach docenionych i szanowanych przez historię. Znane, sławne postaci Polaków to np. Jan Kochanowski, Jan Paweł II, Wit Stwosz, Jan Matejko i wiele innych.

N: Proszę przypomnieć biografię Fryderyka Szopena.

U: Fryderyk Szopen urodził się w Żelazowej Woli w 1810 r. Był największym polskim pianistą i kompozytorem. Napisał wiele pięknych utworów na fortepian: polonezy, walce, mazurki i koncerty fortepianowe. W jego muzyce słyszymy nuty muzyki ludowej z Mazowsza i Kujaw. Zmarł w 1849 r. we Francji.

N: Powiedz, jak żywa jest pamięć o naszym wielkim kompozytorze?

U: W Polsce odbywa się co pięć lat Międzynarodowy Konkurs Pianistyczny imienia Fryderyka Szopena.

Kompozycji naszego mistrza uczą nauczyciele w szkołach muzycznych całego świata.

7. Drugie ogniwo lekcji - wprowadzenie do tematu. Czas: 10 min.

N: Rozdam Wam teraz kartki z wykropkowanym rysunkiem. Powiem wierszyk, a Waszym zadaniem będzie narysowanie jabłuszka.

Rysuję serduszko, ale bez czubeczka,

tu środek, ogonek,

brakuje listeczka.

Zobacz, co tu z drzewa spadło.

Duże, smaczne, zdrowe, słodkie jabłko!

N: Powiedzcie, czego symbolem może być takie jabłko?

U: To symbol owoców, dobrego smaku, władzy, witamin, zdrowia.

N: Tak, to jabłuszko, które proszę, żebyście pięknie pomalowali i wkleili do zeszytu, będzie naszym symbolem zdrowia. A dlaczego mówimy o zdrowiu, zaraz się dowiecie.

N: Na dzisiejszej lekcji poznacie fraszkę Jana Kochanowskiego pt.: "Na zdrowie". Jak możecie zorientować się po tytule, jest to wiersz właśnie

o zdrowiu. Powiedzcie mi, jak Wy dbacie o swoje zdrowie?

U: Aby zdrowo żyć staramy się prawidłowo odżywiać: 3-5 posiłków dziennie, solidne śniadania, kolacja 2 godziny przed snem, jeść dużo witamin, które są

w owocach i warzywach. Aby prowadzić zdrowy styl życia trzeba się wysypiać, dbać o higienę ciała i pomieszczeń, w których przebywamy. Należy ubierać się stosownie do pór roku - nie zapominać o szaliku i czapce w zimie, a lżejszym ubraniu w lecie.

N: Aby żyć w zdrowiu należy jeść, spać, uczyć się, pracować i odpoczywać

w odpowiednich ilościach, a wtedy nasz organizm na pewno z wdzięcznością będzie nam służył długie lata.

N: Bardzo ładnie odpowiadacie. Widać, że umiecie dbać o swoje zdrowie.

N: Zanim przejdziemy do analizy fraszki, posłuchajcie biografii poety - Jana Kochanowskiego, gdyż jest on naprawdę wielkim Polakiem, ojcem poezji polskiej. Zasługuje na szacunek nas wszystkich, ponieważ bez niego nie powstałaby albo dużo, dużo później - poezja polska.

N: Jan Kochanowski (1530-1584)

Urodził się w Sycynie koło Radomia, zmarł w Lublinie. Pochodził ze średnio zamożnej szlachty. Studiował w Akademii Krakowskiej, Padwie i Królewcu.

W 1559 r. powrócił do kraju i rozpoczął karierę dworzanina. Przebywał przez dziesięć lat, kolejno na dworach Filipa Padniewskiego, Jana Firleja, biskupa Piotra Myszkowskiego. Po pewnym czasie otrzymał tytuł sekretarza królewskiego. W 1570 r. porzucił życie dworskie i osiadł w Czarnolesie. Ożenił się z Dorotą Podlodowską. W 1579 umarła jego ukochana córka Urszulka, której stratę boleśnie odczuł. Zmarł nagle w Lublinie, w pogrzebie uczestniczył król Stefan Batory i kanclerz Jan Zamoyski.

Poeta pisał w języku łacińskim i polskim, miał rozległą wiedzę i dużą znajomość literatury antycznej, zwłaszcza greckiej.

Napisał utwory tj.: "Szachy", "Zgoda", "Treny", "Fraszki", "Odprawa posłów greckich", tłumaczył "Psałterz Dawidów".

Jan Kochanowski to poeta, humanista; pierwszy zaczął tworzyć utwory poetyckie w języku polskim.

N: Co zapamiętaliście z wykładu?

Uczniowie odpowiadają. Nauczyciel w razie potrzeby pomaga.

8. Trzecie ogniwo - opracowanie problemów za pomocą ustalonych metod (heureza, pogadanka). Czas: 20 min.

N: Posłuchajcie teraz deklamacji utworu Jana Kochanowskiego.

Nauczyciel deklamuje fraszkę "Na zdrowie" sam lub włącza recytację z płyty lub kasety.

N: Wyszukajcie we fraszce wszystkie wartości, które są ważne w życiu człowieka pod warunkiem, że jest zdrowy.

U: Wartości te to: majątek, pieniądze, bogactwo, mienie, młodość, uroda, stanowisko, władza.

N: Dlaczego zdrowie jest cenne jak klejnot?

U: Zdrowie jest cenniejsze nawet od klejnotu, ponieważ gdy go zabraknie, człowiek już niczym się nie cieszy, bo nie ma sił, choruje, cierpi, a nawet umiera. Zdrowie jest wartością równą życiu.

N: Wskażcie środki stylistyczne utworze. Wspólnie określimy ich funkcję

w wierszu.

U: Epitety: "szlachetne zdrowie", "dom ubogi", "władze szerokie" - ubarwiają, ożywiają tekst, nadają plastyczność przedstawionemu światu.

Apostrofa: cały wiersz jest apostrofą do zdrowia - czujemy się tak, jakbyśmy byli autorem i sami chwalili zdrowie; przybliża czytelnika do problematyki zawartej w wierszu.

Przenośnia: "Jako smakujesz" - zmusza do refleksji, bawi.

Powtórzenia: "Ani lepszego, Ani droższego" - podkreślają ważność zdrowia.

Wykrzyknienia: "Ulubuj sobie!" - element emocjonalny.

9. Czwarte ogniwo lekcji - usystematyzowanie i utrwalenie wiadomości. Zapisanie notatki. Czas: 13 min.

Jan Kochanowski (1530-1584)

Poeta staropolski. Pisał pieśni, fraszki.

Po śmierci swojej ukochanej córeczki Urszulki napisał cykl pięknych wierszy - "Treny". Jest twórcą literackiego języka polskiego, dlatego nazywany jest ojcem poezji polskiej.

Pod biografią uczniowie wklejają rozdane przez nauczyciela teksty fraszki.

Praca domowa

Naucz się na pamięć biografii Jana Kochanowskiego i fraszki "Na zdrowie".

Jeśli chcesz, narysuj ilustrację do wiersza.

10. Piąte ogniwo - omówienie pracy domowej. Czas: 2 min.

N: Zanim będziecie uczyć się materiału z dzisiejszej lekcji, pamiętajcie, żeby przewietrzyć pokój, odpocząć, zjeść coś pożywnego, a następnie spokojnie zabrać się do pracy. Na pewno nauka będzie wtedy dla Was przyjemnością

i szybko nauczycie się fraszki.

11. Metody nauczania:

a) wykład - wprowadzenie do tematu;

b) pogadanka - wstępna oraz w czasie lekcji;

c) heureza - wyszukiwanie określeń dotyczących zdrowia oraz środków stylistycznych;

d) instruktaż - w czasie lekcji i przy zadawaniu pracy domowej;

e) praca z tekstem - w trzecim ogniwie;

f) indywidualna praca uczniów nad rysunkiem - na początku lekcji.

12. Pomoce dydaktyczne:

a) kartki z tekstem fraszki "Na zdrowie" Jana Kochanowskiego;

b) tablice "Życie i twórczość Jana Kochanowskiego";

c) kartki z rysunkiem jabłka (narysowane linią przerywaną).

13. Bibliografia.

T. Januszewski, Słownik pisarzy i lektur. Dla szkół podstawowych, W-wa 1995

M. i K. Pietracka, Język polski. Dziś i wczoraj, Warszawa 2003

E. M. Skorek, Rysowane wierszyki, Kraków 2005

Adam Mickiewicz - biografia i bibliografia (szkoła masowa)

1. Temat lekcji: Adam Mickiewicz - biografia i bibliografia.

2. Kontekst lekcji:

A. Problematyka poprzedzająca lekcję i wiążąca się z jej tematem:

Powtórzenie wiadomości - cykl utworów dotyczących dzieciństwa z kl. I, II.

B. Związek lekcji z problematyką lekcji następnej:

Geneza "Dziadów" Adama Mickiewicza.

3. Cele poznawcze lekcji:

a) zapoznanie uczniów z życiem i twórczością Adama Mickiewicza;

b) wyjaśnienie pojęcia "wieszcz narodowy";

c) przypomnienie terminów: referat, wywiad.

4. Cele kształcące lekcji:

a) doskonalenie umiejętności pisania wzorowych referatów;

b) wyrabianie umiejętności wygłaszania tekstów;

c) zapisywanie notatki biograficznej w formie kalendarium;

d) redagowanie wywiadu;

e) kształcenie umiejętności właściwego formułowania własnych spostrzeżeń

i umiejętnego ich prezentowania na lekcji.

5. Cele wychowawcze lekcji:

a) kształtowanie zainteresowania życiem i twórczością wielkich pisarzy polskich;

b) wyrabianie szacunku dla tradycji narodowych;

c) wyrabianie kultury języka.

6. Pierwsze ogniwo lekcyjne. Czas: 3 min.

N: Na dzisiejszej lekcji zapoznamy się dokładnie z sylwetką Adama Mickiewicza, który jest najwybitniejszym poetą okresu romantyzmu, naszym wieszczem narodowym.

N: Wasza koleżanka przygotowała na dzisiejszą lekcję referat na temat życia

i twórczości A. Mickiewicza. Słuchajcie go uważnie, kiedy będzie czytany, gdyż później będziecie oceniać jego wartość, dyskutować na temat ważności poruszonych spraw, itd.

7. Drugie ogniwo lekcyjne. Czas: 25 min.

Przedstawienie biografii.

Adam Mickiewicz (1798-1855)

Urodził się w Zaosiu koło Nowogródka 24 grudnia 1798 r. Jego ojciec Mikołaj, szlachcic herbu Poraj pracował jako obrońca sądowy. W 1815 r. Mickiewicz, po ukończeniu szkoły prowadzonej przez dominikanów, udał się na studia filologiczno-historyczne do Wilna. Po ukończeniu studiów pracował jako nauczyciel szkoły powiatowej w Kownie w latach 1819-1823.

Na studiach jego wykładowcami byli: Ernest Groddeck, Leon Borowski, Joachim Lelewel. W 1817 wspólnie z przyjaciółmi: Tomaszem Zanem, Janem Czeczotem, Józefem Jeżowskim, Onufrym Pietraszkiewiczem, Franciszkiem Malewskim założył tajne Towarzystwo Filomatów (Miłośników Nauki),

a następnie Towarzystwo Filaretów (Miłośników Cnoty). W 1820 r. napisał "Pieśń filaretów" i "Odę do młodości". Mickiewicz przeżywał nieszczęśliwą miłość do Marii z Wereszczaków hrabiny Wawrzyńcowej Puttkamerowej (Maryli), która w 1821 r. wyszła za mąż. W 1822 napisał "Ballady i romanse",

II i IV część "Dziadów" oraz "Grażynę" w 1823 r. Aresztowania młodzieży zaczęły się od tego, że w jednym z gimnazjów uczeń napisał na tablicy "Niech żyje Konstytucja 3 maja". Po wykryciu w 1823 r. organizacji filomackich władze carskie osadziły Mickiewicza w więziennym klasztorze bazylianów w Wilnie (cela Konrada). Po procesie skazano go na osiedlenie się w głębi Rosji - 1824 r. Z Wilna wyjechał do Petersburga, Odessy, Moskwy. Nawiązał kontakt

Z dekabrystami: Konratijem Rylejewem, Aleksandrem Bestużewem, Aleksandrem Puszkinem, Nikołajem Polewojem, Piotrem Wiaziemskim. Bywał w salonach rosyjskiej elity intelektualnej (m.in. Zenaidy Wołkońskiej). W lecie 1825 r. odbył wycieczkę na Krym. Napisał "Sonety krymskie i odeskie", "Konrada Wallenroda" 1828, III cz. "Dziadów", "Do przyjaciół Moskali" 1832.

W maju 1829 r. opuścił Rosję. Z Petersburga trasa podróży prowadziła przez Hamburg, Berlin, Drezno, Pragę, Karlove Vary, Weimar (otrzymał złote pióro od Goethego), Bonn, Szwajcarię, przełęcz Splügen - do Wenecji, Florencji, Rzymu (miłość do hrabianki Ewy Ankwiczówny), Neapolu, na Sycylię, a stąd do Genewy i z powrotem do Rzymu, dokąd w grudniu 1830 r. dotarła także wiadomość o wybuchu powstania w Warszawie. Zdecydował wracać do ojczyzny. Powracał okrężną drogą przez Szwajcarię, Francję, Niemcy. Dotarł

w poznańskie. Tam zrodził się pomysł napisania "Pana Tadeusza". W 1831 r. przez Drezno Mickiewicz dotarł do Paryża. Napisał "Redutę Ordona", "Nocleg", "Śmierć pułkownika". W 1832 r. stworzył swoje główne dzieło romantyczne "Dziadów" cz. III. Mickiewicz był członkiem Towarzystwa Literackiego, Towarzystwa Litewskiego i Ziem Ruskich, Towarzystwa Pomocy Naukowej, Komitetu Narodowego Lelewela. Pisze "Księgi narodu polskiego". Był redaktorem "Pielgrzyma Polskiego" Napisał "Pana Tadeusza", wyd. 1834 r.

W 1834 r. ożenił się z Cecylią Szymanowską, z którą miał sześcioro dzieci. Napisał "Konfederatów barskich" i "Jakuba Jasińskiego" 1836 r. Wyjechał do szwajcarskiej Lozanny, gdzie wykładał jako profesor literatury łacińskiej. Tutaj też stworzył cykl liryków zwanych lozańskimi ("Gdy tu mój trup", "Nad wodą wielką i czystą", "Snuć miłość", "Polały się łzy"). Otrzymał propozycję pracy

w College de France, gdzie przez cztery lata wykładał literaturę słowiańską. Latem 1841 r. zetknął się z Towiańskim, który uważał, że na odzyskanie niepodległości trzeba cierpliwie czekać. Do rozłamu w 1846 r. stał na czele Koła Sprawy Bożej zrzeszającego towiańczyków. W czasie Wiosny Ludów (1848) wyjechał do Włoch, gdzie organizował Polskie Legiony, walczył w Toskanii. Potem wrócił do Paryża. Angażował się jako dziennikarz w czasopismo "Trybuna Ludów". W 1852 r. otrzymał stanowisko bibliotekarza i mieszkanie

w paryskiej Bibliotece Arsenału. Wiązał nadzieje na odzyskanie niepodległości Polski z osobą Napoleona III oraz wojną między Francją, Anglią, Rosją. Po śmierci żony jesienią 1855 r. wyjechał do Konstantynopola, aby poprzeć oddziały kozaków otomańskich. Uległ niespodziewanemu atakowi cholery. Zmarł 26 listopada 1855 r. W 1890 jego zwłoki sprowadzono na Wawel.

Muzea poświęcone Mickiewiczowi: w Nowogródku, Wilnie, Paryżu, Istambule, Śmiełowie, Warszawie.

8. Trzecie ogniwo lekcyjne - opracowanie problemów za pomocą wybranych metod. Czas: 10 min.

N: Proszę przypomnieć, co oznacza pojęcie referat.

U: Referat to pisemne opracowanie jakiegoś tematu, odczytanie go lub wygłoszenie z pamięci, posługując się tekstem. Tematem mogą być, np. wstępy do epok, biografie pisarzy, sztuka, kultura, filozofia. Powinien być dostosowany do poziomu intelektualnego słuchaczy, żeby go zrozumieli. Trzeba odróżnić rzeczy ważne od trzeciorzędnych. Należy używać skrótów, przedstawiać rzeczy własnymi słowami. Powinna go cechować samodzielność piszącego.

N: Proszę powiedzieć czy referat waszej koleżanki spełnia te wymogi?

Uczniowie dyskutują na temat wygłoszonego referatu:

- czy zrealizowano cel referatu - są w nim zawarte informacje na temat życia

i twórczości Adama Mickiewicza;

- czy została wyeksponowana wielkość naszego poety;

- czy zachowano chronologię faktów biograficznych;

- czy referat był głośno, wyraźnie i poprawnie wygłoszony;

- czy porusza ważne sprawy, a pomija trzeciorzędne.

N: Proszę powiedzieć, co to jest wywiad.

U: Wywiad to rozmowa z ciekawą postacią i notowanie odpowiedzi na zadawane pytania, które tej osoby dotyczą lub spraw, którymi ona się zajmuje. Ważny jest właściwy dobór i kolejność pytań (chronologia).

N: Przyniosłam wam z biblioteki szkolnej teczkę tematyczną dotyczącą Adama Mickiewicza. Z tych materiałów, jakie w niej znajdziecie, zróbcie sobie notatki. Na zadanie domowe będziecie mieli napisać wywiad ze znawcą literatury romantycznej na temat Adama Mickiewicza. Wykorzystajcie w tym celu wiadomości z referatu, informacje, ciekawostki z gazet.

9. Czwarte ogniwo lekcyjne - usystematyzowanie i utrwalenie wiadomości. Czas: 5 min.

N: Z uwagi na wartość swoich utworów Adam Mickiewicz został okrzyknięty wieszczem narodowym. Powiedzcie, kto to taki - wieszcz?

U: Pojęcie "wieszcz" oznacza wybitnego, natchnionego, wizjonerskiego, genialnego poetę, którego twórczość ma szczególne znaczenie dla narodu i jego przyszłości, zawiera bowiem wskazówki moralne i historiozoficzne.

N: Proszę o zredagowanie notatki biograficznej w formie kalendarium.

24 grudnia 1798 r. w Zaosiu urodził się Adam Mickiewicz.

1798-1824 - dzieciństwo i młodość.

1807 - rozpoczęcie nauki w szkole dominikańskiej w Nowogródku.

1815 - rozpoczęcie studiów filologiczno-historycznych na Uniwersytecie Wileńskim.

1817 - założenie Towarzystwa Filomatów.

1818 - wiersz "Zima miejska" w "Tygodniku Wileńskim".

1819-1823 - praca w szkole powiatowej w Kownie.

1820 - "Oda do młodości".

1823 - "Dziady" cz. II i IV, "Upiór".

4 listopad 1823 aresztowanie Mickiewicza.

1824-1829 - pobyt w Rosji: Petersburgu, Moskwie, Odessie.

1826 - "Sonety".

1828 - "Konrad Wallenrod".

1829-1855 - emigracja na zachód Europy przez Hamburg, Berlin, Drezno, Pragę, Weimar, Bonn, Szwajcarię, Wenecję, Florencję, Rzym, Neapol, Genewę.

1830 - powrót w poznańskie na wieść o wybuchu powstania.

1831 - dociera do Paryża.

1832 - "Dziady" cz. III, redaguje "Pielgrzyma Polskiego".

1834 - "Pan Tadeusz"; żeni się z Cecylią Szymanowską.

1839 - wyjazd do Lozanny.

1840 - wykłady w College de France.

1841 - wizyta Towiańskiego.

1848 - wyjazd do Włoch i organizowanie Polskich Legionów.

1852 - powrót do Paryża, praca w "Trybunie Ludów".

1852 - praca bibliotekarza w Bibliotece Arsenału.

1855 - wyjazd do Konstantynopola po śmierci żony.

26 listopada 1855 r. umiera w Konstantynopolu.

1890 - zwłoki sprowadzono na Wawel.

10. Piąte ogniwo lekcyjne - omówienie pracy domowej. Czas: 2 min.

A. Ćwiczenia utrwalające i pogłębiające zdobyte wiadomości.

N: Proszę napisać wywiad na temat życia i twórczości Adama Mickiewicza ze znawcą literatury romantycznej, wykorzystując wiadomości z referatu, czasopism.

B. Ćwiczenia przygotowujące do następnej lekcji.

N: Przeczytajcie uważnie "Wstęp" do "Dziadów" Adama Mickiewicza i za-stanówcie się nad genezą dramatu.

11. Metody nauczania:

a) referat;

b) dyskusja;

c) pogadanka;

d) metoda zajęć praktycznych - praca z tekstami czasopism;

e) instruktaż - polecenia dotyczące pracy domowej, pracy z tekstem i do następnej lekcji.

12. Pomoce dydaktyczne:

a) tablice biograficzne;

b) portret;

c) biografie książkowe;

d) teczka tematyczna.

13. Bibliografia.

J. Łukaszewicz, Mickiewicz, seria "A to Polska właśnie", Wrocław 1998

J. Pieszczachowicz red., Popularna encyklopedia powszechna, Kraków 1997

J. Sławiński, A. Okopień-Sławińska i in., Słownik terminów literackich, Wrocław 1998

Nauki moralne przedstawione w "Dziadach" Adama Mickiewicza

(szkoła masowa)

1. Temat lekcji: Nauki moralne przedstawione w "Dziadach" Adama Mickiewicza.

2. Kontekst lekcji.

A. Problematyka poprzedzająca lekcję i wiążąca się z jej tematem:

Geneza "Dziadów" Adama Mickiewicza.

B. Związek lekcji z problematyką lekcji następnej:

Budowa dramatu romantycznego na przykładzie "Dziadów".

3. Cele poznawcze lekcji.

A. Problematyka utworu:

a) związek między utworem a okresem twórczości Mickiewicza;

b) moralistyka ludowa w utworze;

c) tematy egzystencjalne: życie, śmierć, "życie po śmierci";

d) rola nastroju skupienia i tajemnicy w dramacie.

B. Teoria literatury:

a) znajomość środków stylistycznych oddających nastrój (epitety, onomatopeje, metafory, antropomorfizacje);

b) znajomość terminologii, pojęć literackich ułatwiających rozumienie i inter-pretację utworu tj. dramat, didaskalia, rymy, przerzutnie, wiersz;

c) znaczenie środków artystycznego wyrazu;

d) elementy plastyczne, dźwiękonaśladowcze i ich funkcja w wierszu.

4. Cele kształcące lekcji.

A. Sprawność analizy i interpretacji:

a) uczeń interpretuje nauki moralne zawarte w utworze;

b) dostrzega realizm i fantastykę;

c) ocenia postawy bohaterów;

d) uczeń omawia wartości uniwersalne;

e) dostrzega wpływ nastroju na odbiór przesłania poetyckiego;

f) umie wskazać środki artystycznego wyrazu.

B. Ćwiczenia w mówieniu i pisaniu:

a) ćwiczenia doskonalące umiejętność wzorowej deklamacji tekstu poetyckiego;

b) opis uczuć postaci dramatu i wiersza "Upiór";

c) kształcenie umiejętności właściwego formułowania własnych spostrzeżeń

i umiejętnego ich prezentowania na lekcji;

d) poszerzanie słownictwa u uczniów;

e) doskonalenie umiejętności redagowania notatki.

5. Cele wychowawcze lekcji:

a) dbałość o sprawne i estetyczne posługiwanie się językiem;

b) rozwój umiejętności odbierania bodźców zmysłowych tj. dźwięki, barwy, kształty;

c) pobudzanie uczniów do refleksji nad własnym życiem.

6. Pierwsze ogniwo lekcji - powtórzenie materiału. Czas: 5 min.

A. Pytania problemowo-twórcze.

N: Dlaczego Adam Mickiewicz nadał swojemu dramatowi tytuł "Dziady"?

U: W przedmowie do II cz. "Dziadów" Adam Mickiewicz wyjaśnia genezę tytułu. Pochodzi on od nazwy uroczystości (czyli właśnie Dziadów) obchodzonej w Dzień Zaduszny przez pospólstwo Wielkiego Księstwa Litewskiego. Nawet w pierwszych dziesięcioleciach XIX w., czyli w czasach, kiedy Mickiewicz pisał "Dziady", uroczystość ta nadal była obchodzona w wielu powiatach Litwy, Prus i Kurlandii w ustronnych kaplicach, z dala od ludzkich oczu. Istotą uroczystości było udzielenie pomocy duszom zmarłych przodków, czyli dziadów, męczącym się w czyśćcu. Misterium to, sięgające swymi korzeniami czasów pogańskich, nazywało się inaczej "ucztą kozła". Przewodniczył mu tzw. koźlarz (huslar, guślarz), który był kimś w rodzaju odprawiającego całą ceremonię kapłana i poety w jednej osobie. W czasie "uczty kozła" wywoływano dusze nieboszczyków, śpiewano im, karmiono je

i pojono, przynosząc im tym samym, jak powszechnie wierzono, ulgę oraz wysłuchiwano ich porad, nauk i ostrzeżeń.

U: Obrzęd "uczty kozła" wziął Adam Mickiewicz jako temat dla swojej sztuki, określanej również jako dramat poetycki. Cały utwór jest w zasadzie zapisem takiego obrzędu. Wieczorem w starej kaplicy zbierają się pod przewodnictwem guślarza wieśniacy, którzy tworzą chór. Biorący udział w obrzędzie wzywają kolejno czyśćcowe dusze. Prowadzący ceremonię guślarz zachęca dusze "dziadów" do przybywania na uroczystość. Żywi pragną udzielać zmarłym pomocy (napojem, pożywieniem, śpiewem), o ile jest ona możliwa.

B. Pytania erudycyjne.

N: Na jakie etapy możemy podzielić dzieje życia i twórczości Adama Mickiewicza?

U: Dzieje życia A. Mickiewicza możemy podzielić na trzy etapy:

Dzieciństwo i młodość 1798-1824

Pobyt w Rosji 1824-1829

Emigracja na Zachód Europy 1829-1855

N: Proszę podać najważniejsze fakty z życia A. Mickiewicza.

U: Adam Mickiewicz urodził się 24 grudnia 1798 r. w Zaosiu koło Nowogródka w rodzinie ubogiej szlachty w Nowogródku uczęszczał do szkoły podstawowej (1807-1815), następnie uczył się w gimnazjum i studiował na Uniwersytecie Wileńskim.

Zostaje nauczycielem w Kownie (szkoła powiatowa 1819-1823). W tym czasie umiera jego matka, a ukochana Maria Wereszczakówna wychodzi za hrabiego Puttkamera. Ślady tych smutnych wydarzeń dla poety odnajdujemy w lirykach "Do M***", "Na Alpach w Splügen" oraz w IV cz. "Dziadów".

W 1823 Mickiewicz zostaje aresztowany za udział w antycarskiej organizacji

i do 1824 więziony w klasztorze bazylianów. Skazano go na pracę w głębi imperium. W latach 1824-1829 przebywa w Odessie, Moskwie, Petersburgu. Odbył podróż do Berlina, Rzymu, Genewy, by w 1831 r. przybyć na wiele lat do Paryża. Działa tam w Towarzystwie Literackim, redaguje "Pielgrzyma Polskiego"', pracuje w Towarzystwie Pomocy Nauk. Od 1840 r. wykłada literaturę słowiańską w College de France. W 1840 zakłada dziennik "Trybuna Ludów" o radykalnym programie społecznym. W 1855 wyjeżdża do Konstantynopola, aby u boku armii tureckiej organizować legion polski do walki z caratem. Umiera tam 25 listopada 1855 r.

N: Proszę wymienić ważniejsze utwory napisane przez naszego wieszcza.

U: Ważniejsze dzieła Adama Mickiewicza to:

"Ballady i romanse" 1822, "Dziady" cz. II i IV 1823, "Grażyna" , "Oda do młodości", "Sonety", "Konrad Wallenrod", "Reduta Ordona", III cz. "Dziadów" 1832, "Do przyjaciół Moskali", "Księgi narodu i pielgrzymstwa polskiego", "Pan Tadeusz" 1834.

7. Drugie ogniwo lekcji - wprowadzenie do tematu. Czas: 5 min.

N: Na dzisiejszej lekcji poznacie bliżej II cz. "Dziadów" Adama Mickiewicza. Powstała ona w latach 1820-1821 w Kownie i ukazała się w drugim tomie "Poezji" Mickiewicza w 1823 r. Obok niej w skład tego tomu weszły również: poemat "Grażyna powieść litewska", wiersz "Upiór" oraz IV cz. "Dziadów".

"Dziadów" cz. II ma oryginalną, połączoną z elementami operowymi formę ludowego obrzędu, polegającego na wywoływaniu, tj. wspominaniu duchów, z których cierpień zebrani wyciągają odpowiednie nauki moralne. Mimo ogromnego zróżnicowania duchów (dzieci, zły pan, dziewczyna) oraz zróżnicowanych reakcji gromady na ich prośby i cierpienia - sens tych nauk jest podobny. Człowiek nie może sprzeniewierzyć się własnemu człowieczeństwu, musi doświadczyć wszystkiego co ludzkie i po ludzku traktować drugiego człowieka.

Musicie wiedzieć, że Stanisław Moniuszko, zafascynowany walorami nastrojowymi i muzycznymi tego utworu, skomponował do niego muzykę (1865), z którą dramat wystawiony był wielokrotnie na scenie pod tytułem "Widma".

8. Trzecie ogniwo lekcyjne - opracowanie problemów za pomocą wybranych metod (heureza, pogadanka, metoda grupowa). Czas: 25 min.

N: Na zadanie domowe mieliście zastanowić się nad treścią dramatu. Określcie czas i miejsce akcji.

U: Akcja II cz. "Dziadów" rozgrywa się w wigilię Wszystkich Świętych

w cmentarnej kaplicy. Dokładny czas akcji nie jest określony, nie wiemy, który to rok, ale pewnie wieczór.

N: Jak wyjaśnicie motto do "Dziadów" zaczerpnięte z Szekspira: "Są dziwy na niebie i ziemi, o których nawet się nie śniło waszym filozofom".

U: Filozofowie to ci, którzy chcą pojąć świat rozumem i doświadczeniem. Miłość, przeczucie, tęsknota, intuicja i wiele innych zjawisk wymykają się "mędrca szkiełku i oku". Tak jak wymyka się świat duchów przybywających na obrzęd święta zmarłych.

U: Utwór, bazując na wierzeniach i obawach ludu, ukazuje świat pełen zasad

i nauk moralnych obowiązujących człowieka należącego do zwykłej wiejskiej społeczności. Mickiewicz wskazuje również na współistnienie, bezustanne przenikanie się dwóch światów: świata żywych i świata zmarłych, w co od wieków wierzyli i wierzą prości ludzie.

N: Proszę przedstawić treść wiersza "Upiór".

U: Na początku wiersza opisane są cechy zmarłego: "serce martwe", "lodowa pierś", "oczy zamknięte", "ścięte usta", będące epitetami. Ten człowiek jest

w świecie żywych, choć należy już do świata martwych. Gwiazda pamięci, czyli Wenus (która wg wierzeń ludowych przywraca upiorom pamięć przeżyć ziemskich) pomogła mu odzyskać pamięć. Powrócił, by odnaleźć swoją ukochaną. Upiór budzi się tak co roku w dzień zaduszny i wychodzi z mogiły. Wraca zaś w czwartą niedzielę po Zaduszkach (początek adwentu) ze skrwawioną piersią, i znów zasypia.

Upiór był niegdyś młodym człowiekiem, który z powodu nieszczęśliwej miłości popełnił samobójstwo.

Jego skargi podsłuchał kiedyś "stary zakrystjanin". Upiór nie może dostać się do nieba, ponieważ dopuścił się śmiertelnego grzechu. Karą jest konieczność wracania na ziemię, bycia wśród ludzi, widzenia ukochanej, ponownego przeżywania tragedii, jaka doprowadziła go do samobójstwa.

Upiór nie wie, że gdy znów wyjdzie z grobu, jedni będą odprawiać nad nim egzorcyzmy, inni będą uciekać. Znów jak co roku to samo. Prosi tylko ukochaną, by przywitała go jak dawniej. Prosi tylko o jedną godzinę. Ma nadzieję, że ukochana nie zlęknie się go i raczy wysłuchać jego historii

z przeszłości.

N: Jak myślicie, jaki związek ma wiersz "Upiór" z II cz. "Dziadów"?

U: Prawdopodobnie to właśnie widmo młodzieńca z krwawą raną na piersi,

o którym mowa w "Upiorze" pojawiło się przy końcu II cz. "Dziadów".

N: Teraz podzielę was na trzy grupy. Każda grupa przygotuje wypowiedź na temat, kolejno - duchów lekkich, - najcięższych i - pośrednich, które wywoływane są przez guślarza. W wypowiedzi proszę uwzględnić chóralną recytację przestróg ludowych, które mają charakter aforystyczny oraz wytłumaczenie, co duchy chcą przekazać żywym.

Grupa 1.

Jako pierwsze w kaplicy cmentarnej zjawiają się Aniołki: Józio i Rózia - duchy lekkie. Mówią, że błąkają się, nie mogą trafić do nieba, gdyż prowadziły za życia beztroski żywot. Proszą zebranych o dwa ziarna gorczycy. Odchodząc, pouczają wszystkich:

"Bo słuchajcie i zważcie u siebie,

Że według Bożego rozkazu:

Kto nie zaznał goryczy ni razu,

Ten nie dozna słodyczy w niebie".

Tak więc człowiekiem pełnym jest tylko człowiek doświadczony goryczą, czyli przykrością, jakimś choćby małym cierpieniem.

Grupa 2.

Następnie zjawia się Widmo, duch właściciela wsi - najcięższy. Za życia był bezlitosny, nieludzki - chłopa, po trzydniowej głodówce za kradzież kilku owoców, zbił na śmierć. Ubogą wdowę proszącą o jałmużnę w wigilijny wieczór, wyrzucił z domu i zamarzła w zaspie. Za to musi cierpieć głód

i wieczne pragnienie. Gdy ktoś z zebranych próbuje podać panu pożywienie, pojawiają się sowy, kruki i wyrywają mu jedzenie. Pan, znikając, pozostawia przestrogę:

"Tak muszę dręczyć się wiek wiekiem,

Sprawiedliwe zrządzenia Boże!

Bo kto nie był ni razu człowiekiem,

Temu człowiek nic nie pomoże".

A więc największym przewinieniem jest zło wyrządzone drugiemu człowiekowi - tego się nie wybacza.

Grupa 3.

Następnie pojawia się duch Zosi - pośredni. Żyła ona nie dla ludzi, nie dla świata, nigdy nie zaznała "troski ani prawdziwego szczęścia". Była naj-piękniejszą dziewczyną we wsi, lekceważyła uczucia, nie pokochała żadnego chłopca, żyła marzeniami. Pragnie, by chłopcy ściągnęli ją na ziemię, lecz ona nigdy "Ani wzbić się pod niebiosa, Ani ziemi dotknąć nie może" za karę. Samotność i niemożliwość zbliżenia się do drugiego człowieka jest dotkliwą karą. Duch Zosi, odchodząc, pozostawia naukę:

"Bo słuchajcie i zważcie u siebie,

Że według Bożego rozkazu:

Kto nie dotknął ziemi ni razu,

Ten nigdy nie może być w niebie".

Człowiek musi się więc poddać prawom nauki, ziemi, musi obdarzyć miłością - wtedy będzie zbawiony.

Bez zaproszenia pojawia się jeszcze Widmo - duch młodzieńca z krwawą raną na piersi.

N: Podsumujcie teraz, na podstawie utworu, jakie grzechy może popełnić w ży-ciu człowiek. Czy przestrogi zawarte w dramacie odnoszą się również do nas?

U: Mickiewicz, opierając się na wierzeniach ludu, dzieli grzechy, jakie popełnić może w swoim życiu każdy człowiek na różne kategorie (gradacja, gradus-stopień). Grzechami, jak wynika z utworu, mogą być złe uczynki, może to być również grzech zaniedbania, bezczynności. W życiu nie wolno bowiem przyjmować postawy biernej, trzeba coś robić, rozwijać się, dawać radość innym, a w efekcie - pozostawić po sobie ważny ślad. To zwrócenie uwagi na każdą jednostkę, na jej czyny oraz świat wewnętrzny, charakterystyczne dla romantyzmu, jest zarazem wskazaniem moralnym i etycznym dla każdego człowieka.

N: Proszę powiedzieć, w czym przejawia się ludowość "Dziadów"?

U: Ludowość "Dziadów" przejawia się w:

- obrzędzie (stara tradycja);

- bohaterach ludowych;

- języku ludowym np. stąpim, dotkniem, mię, socha, pęki łozy, kucyja;

- moralistyce ludowej, która mówi o człowieczeństwie i warunkach koniecznych do zbawienia. Było w niej poczucie sprawiedliwości, przeświadczenie, że za każdą winę będzie odpowiednia kara.

N: Na czym polega artyzm utworu? Wymieńcie środki stylistyczne, jakie w nim dostrzegacie.

U: Artyzm utworu polega na zastosowaniu wspaniałego pomysłu, jakim było napisanie dramatu na podstawie starego, pogańskiego obrzędu Dziadów. Wprowadzenie tego misterium na karty dramatu sprawiło, że w utworze dominuje nastrój skupienia i tajemnicy.

Mickiewicz zastosował w dziele szereg środków stylistycznych tj. apostrofy, rymy parzyste, przeplatane, powtórzenia, refreny, epitety ("księżyca jasność blada", "snop cierniowy"), onomatopeje ("płonie", "piszczy", "płacze rzewnie"), antropomorfizacje ptaków.

Wszystkie te zabiegi poetyckie potęgują nastrój utworu, oddziałując na nasze zmysły (wzroku, słuchu), czyniąc go przejmującym, niesamowitym, niezwykłym.

9. Czwarte ogniwo lekcyjne - usystematyzowanie i utrwalenie wiadomości. Czas: 5 min.

N: W celu utrwalenia materiału, uzupełnijcie tabelkę na tablicy.

Uczniowie wypełniają tabelkę, którą następnie przerysowują do zeszytu.

Jako dopełnienie notatki przedstawiają zwięźle treść wskazówek moralnych pozostawionych przez duchy.

Bohater	Wina	Kara
Józio i Rózia	Nie zaznały cierpienia	Nuda i trwoga
Zły pan	Nieludzkie postępowanie	Wieczny głód i pragnienie
Zosia	Odrzucanie uczuć, życie marzeniami	Buja samotnie między niebem a ziemią

* Pełnię człowieczeństwa osiąga ten, kto zaznał i cierpienia, i szczęścia.

* Człowieczeństwo osiąga się przez niesienie pomocy drugiemu człowiekowi. Nie można oczekiwać pomocy od tych, którym się nigdy nie pomogło.

* Człowieczeństwo osiąga się przez odwzajemnianie uczuć.

10. Piąte ogniwo lekcyjne - omówienie pracy domowej. Czas: 5 min.

A. Ćwiczenia utrwalające i pogłębiające zdobyte wiadomości.

N: Proszę napisać rozprawkę zainspirowaną tematem-cytatem: "Zbytkiem słodyczy na ziemi, Jesteśmy nieszczęśliwemi".

B. Ćwiczenia przygotowujące do następnej lekcji.

N: Na następnej lekcji zajmiemy się budową dramatu romantycznego na przykładzie "Dziadów". W związku z tym przygotujcie sobie ze Słownika terminów literackich pojęcia: dramat romantyczny oraz dramat klasyczny, tak abyście umieli wykazać różnice w ich budowie.

11. Metody nauczania.

A. Metody wiodące:

a) pogadanka - analiza wstępna utworu oraz w trakcie interpretacji utworu;

b) heureza - analiza i interpretacja utworu;

c) praca w grupach - opisy sytuacji poszczególnych duchów;

d) wykład - wprowadzenie do tematu.

B. Metody pomocnicze:

a) metoda zajęć praktycznych - praca z tekstem nad wyszukiwaniem środków stylistycznych;

b) instruktaż - polecenia dotyczące pracy domowej, pracy z tekstem, uzupełniania tabeli.

12. Pomoce dydaktyczne:

- tekst dramatu Adama Mickiewicza.

13. Bibliografia.

B. Balcerowska red., Omówienie lektur dla klasy II liceum, Częstochowa 1996

M. Kubiczek, B. Stworowa, Scenariusze lekcji języka polskiego w gimnazjum, Bielsko-Biała 1999

J. Łukasiewicz, Mickiewicz, s. "A to Polska właśnie", Wrocław 1998

Z. Stefanowska, Posłowie do : Dziady, A. Mickiewicz, Warszawa 1973

IV. Przypisy:

14

40

Cz. Kupisiewicz, Niepowodzenia dydaktyczne. Przyczyny oraz niektóre środki zaradcze, Warszawa 1965, s.71

jw., s. 72-73

jw, s.17

jw, s. 17-35

jw., s.36

jw., s.36-50

jw. S.50-64

jw., s.60, 102.

M. Jankowska, Co robić, aby moje dziecko nie miało trudności w szkole?, s. 259 - 263

---