10.12.2008

20.12.2008

Pedagogika opiekuńcza

Temat

SIEROCTWO I DROGI JEGO KOMPENSOWANIA

Pojęcie sieroctwa i jego ewolucja

Zjawisko sieroctwa towarzyszy ludzkości od początku powstania rodziny jako wyodrębnionej komórki życia społecznego, zwłaszcza zaś od powstania małżeństwa monogamicznego. (Małżeństwo monogamiczne tworzy jeden mężczyzna i jedna kobieta. Najbardziej spopularyzowany na świecie model rodzinny. Można je zawrzeć na całym świecie, aczkolwiek polskie prawo uznaje małżeństwa zawarte tylko w tych krajach, z którymi Polska podpisała międzynarodowe umowy o uznawaniu małżeństw.)

W miarę wydzielania się rodziny z większych wspólnot (rodowa, wielopokoleniowa) zjawisko sieroctwa stało się ogólnym problemem społecznym, wymagającym rozwiązania poza dotychczasową wspólnotą rodzinną dziecka.

Tradycyjne pojęcie sieroctwa ograniczało się do sieroctwa naturalnego (czasem nazywanego biologicznym), a więc utraty przez dziecko jednego lub obojga rodziców na skutek ich śmierci.

Ten typ sieroctwa jest stałym zjawiskiem w życiu społeczeństwa

ludzkiego, a jego rozmiary ulegają wahaniom zależnie od ogólnych czynników kształtujących warunki bytu rodzin.

Wśród tych czynników mamy zarówno takie, które wpływają na wzrost sieroctwa naturalnego (wojny, epidemie, klęski żywiołowe), jak i takie, które to zjawisko ograniczają (ogólny postęp medycyny, poprawa warunków życia ludności, skuteczniejsze przeciwdziałanie zagrożeniom).

Sieroctwo naturalne stanowi tradycyjną dziedzinę opieki nad dzieckiem. Dopóki, bowiem dziecko nie osiągnie samodzielności życiowej, wymaga wsparcia z zewnątrz w przypadku utraty rodziny własnej, samo, bowiem nie jest w pełni przygotowane do życia w społeczeństwie.

Jednak zakres wsparcia udzielanego sierotom zmieniał się w ciągu wieków wraz z ogólnymi zmianami, jakim ulegała rodzina i całe społeczeństwo. W miarę lepszego poznawania samego dziecka, jego potrzeb i warunków rozwoju oraz coraz bardziej świadomego sterowania procesami społecznymi przez politykę społeczną państw, zmieniały się poglądy na zakres i drogi kompensacji sieroctwa, jak też na podmiotowy zakres odpowiedzialności za podjęcie opieki nad dzieckiem osieroconym. Ta ewolucja trwa.

W miarę, bowiem stopniowego krystalizowania się współczesnej, głównie dwupokoleniowej rodziny, sprawa zastąpienia dziecku naturalnych rodziców uzyskała zupełnie inne wymiary i wymaga nowych rozwiązań.

W społeczeństwach opartych na wspólnocie rodowej oraz w rodzinach wielopokoleniowych opieka nad dzieckiem osieroconym rozwiązywana była głównie w ramach istniejącej wspólnoty. Procesy urbanizacji, zwłaszcza powstanie wielkich aglomeracji miejskich i rozpad większej wspólnoty rodzinnej na wyodrębnione, dwupokoleniowe rodziny, postawiły sprawę sieroctwa w innym świetle.

Już nie tylko

sieroctwo naturalne pełne, lecz i

półsieroctwo stało się ogólnym problemem społecznym, domagającym się rozwiązania.

O ile dawniej głównym zadaniem było zapewnienie dziecku osieroconemu źródeł utrzymania, obecnie bardziej chodzi o prawidłowe pokierowanie rozwojem dziecka — o taką kompensację braku naturalnych rodziców, która by pozwoliła na względnie normalne wrastanie dziecka w życie społeczne.

Podstawowym problemem, jaki stwarza zjawisko sieroctwa, jest rzeczywisty brak opieki.

Zjawisk rzeczywistego braku opieki nie ogranicza się jednak tylko do kategorii sieroctwa naturalnego.

Istnieją, bowiem i inne sytuacje, których rezultatem jest brak opieki nad dzieckiem.

Na określenie tych sytuacji używano w przeszłości i używa się jeszcze różnych pojęć jak:

- porzucenie,

- opuszczenie,

- osamotnienie,

- zagrożenie rozwoju,

- zagrożenie moralne i inne.

Najbardziej ogólnym pojęciem na oznaczenie braku rzeczywistej opieki nad dzieckiem jest pojęcie osamotnienia.

Tego też pojęcia używała Helena Radlińska w swoich rozważaniach.

„W wyrównywaniu społecznych skutków sieroctwa konieczne jest stwierdzenie rodzaju i stopnia osamotnienia dziecka i jego sytuacji społecznej. Należy na wstępie ustalić znaczenie kilku omawianych pojęć.

Dzieci nieposiadające w danej chwili rodziców nazywamy osamotnionymi.

Osamotnienie może być wywołane sieroctwem, bądź też opuszczeniem, tj. rozłączeniem się dzieci i rodziców.

Opuszczenie jest w zasadzie stanem przejściowym i powinno się zakończyć odnalezieniem rodziców lub w nieszczęśliwych przypadkach — stwierdzeniem ich śmierci.

Rzadko niewątpliwie zdarza się, że rodzice, o których wiadomo, że żyją, nie zgłoszą się po dziecko, pozostawiając je w stanie opuszczenia.

Istnieje jeszcze jedna kategoria osamotnienia (niezależna od wojny, choć i tu możliwy jest pewien wpływ pośredni). Chodzi o dzieci nieznanych rodziców, o podrzutków.

Kategoria, którą praktycznie biorąc, należy traktować jak sieroty. Osamotnienie, tj. sieroctwo lub opuszczenie, może być całkowite, gdy brak obojga rodziców, lub

częściowe, gdy brak tylko ojca lub matki.

Mówimy wtedy o półsieroctwie, czy półopuszczeniu ze strony ojca lub matki”. (J. Wojtyniak i H. Radlińska, Sieroctwo. Zasięg i wyrównywanie, Łódź 1946, PISS, s. 9—10).

W miarę oddalania się od wojny i przezwyciężania jej skutków, zwłaszcza rozwiązywania masowego w swej skali problemu sieroctwa naturalnego, w polityce opiekuńczej zaczęły się coraz bardziej liczyć te sytuacje osamotnienia, które określano jako opuszczenie, a które coraz częściej zaczęto nazywać sieroctwem społecznym .

Pojawienie się tej nazwy wiąże się z krytyczną analizą funkcjonowania systemu opieki nad dzieckiem w latach 1955—1959 oraz podjętymi wówczas próbami szerszego rozpoznawania różnych sytuacji rzeczywistego braku opieki.

Po raz pierwszy to określenie zastosowano na ogólnokrajowej konferencji pracowników aparatu opieki nad dzieckiem w Legnicy, na której omawiane były wyniki szeroko zakrojonej lustracji społecznej obliczonej na ujawnienie sytuacji wymagających opieki

Pojęcie sieroctwa społecznego weszło już na stałe do piśmiennictwa naukowego i publicystycznego.

Pierwszą całościową próbę analizy tego zjawiska podjęła Alicja Szymborska, a czołowi polscy pedagodzy społeczni— R. Wroczyński, A. Kamiński — dali w swoich dziełach wyraz potrzebie analizy sieroctwa społecznego jako swoistej kategorii osamotnienia dziecka.

Obecnie w ramach pojęcia sieroctwa społecznego rozpatrywane są te wszystkie sytuacje braku opieki, które wymagają odłączenia dziecka od jego naturalnej rodziny własnej z uwagi na zaburzenia więzi wzajemnej między dzieckiem a jego rodzicami.

Rodzaj tych zaburzeń jest podstawą do wyróżniania bardziej szczegółowych rodzajów społecznego sieroctwa.

Rozmiary sieroctwa

Rozmiary zjawiska sieroctwa naturalnego i społecznego nie są dokładnie znane. Przybliżone dane liczbowe można by uzyskać na podstawie badań zjawisk demograficznych objętych statystyką, szacunkowych badań zjawisk patologii społecznej oraz niektórych wskaźników zabezpieczenia społecznego, zwłaszcza ochrony prawnej dziecka oraz rozmiarów rent rodzinnych.

Dokładniejsze dane dotyczące sieroctwa naturalnego po pierwszej i po drugiej wojnie światowej mają dzisiaj charakter historyczny. Przytacza je w swoich rozważaniach nad wyrównywaniem sieroctwa Helena Radlińska. Według danych spisu ludności z 1921 roku było ogółem sierot i półsierot naturalnych 1561,3 tys., co stanowiło 15% ogółu dzieci w wieku od 0 do 16 lat; według danych spisu szkolnego z 1945 roku — sierot i półsierot naturalnych było 908,7 tys., co stanowiło 14,5% ogółu dzieci w wieku 0—16 lat. Z ogólnej liczby sierot i półsierot sieroty pełne stanowiły w 1921 roku — 7,4%, a w 1945 roku — 9,9%. Ponadto około pół miliona dzieci wykazano podczas spisu szkolnego w 1945 roku jako dzieci opuszczone, rozłączone z rodzicami. Liczby te świadczą najdobitniej o ogromnym wysiłku, jaki państwo i społeczeństwo polskie musiało podjąć w celu kompensacji sieroctwa wojennego.

Aktualnie nie prowadzi się rejestracji zjawiska sieroctwa.

Tylko pośrednio o rozmiarach sieroctwa mówią cyfry dotyczące spraw opiekuńczych w sądach, zwłaszcza o ustanowienie opieki oraz pozbawienie, zawieszenie lub ograniczenie władzy rodzicielskiej . W roku 1976 ukazało się pierwsze, interesujące studium rozmiarów i struktury sieroctwa społecznego w świetle analizy spraw rozpatrywanych przez sądy opiekuńcze w stosunku do małoletnich . Autor, Adam Strzembosz ( Rozmiary sieroctwa społecznego w świetle orzecznictwa sądów opiekuńczych w latach 1958—1974, w: Statystyka Polski. Wybrane zagadnienia patologii rodziny, Warszawa 1976, GUS, s. 12—26.) wykazuje powolny, lecz stały wzrost rozmiarów sieroctwa społecznego w latach 1958—1974. Również i dane liczbowe przytoczone we wspomnianym studium nie obrazują w pełni rozmiarów sieroctwa społecznego, obrazują jednak liczbę tych sytuacji, które wymagały podjęcia decyzji o objęciu dziecka będącego w rodzinie różnymi formami opieki zastępczej „ bądź zastosowania odpowiednich środków prawnych typu profilaktycznego.

Odzwierciedleniem przemian w strukturze sieroctwa jest także charakterystyczna zmiana sytuacji rodzinnej wychowanków domów dziecka: liczba sierot naturalnych zmalała z 54,5% ogółu wychowanków w roku 1947, do poniżej 5% obecnie.

Właściwości i skutki sieroctwa

Ponieważ zakres znaczeniowy pojęcia sieroctwa uległ poszerzeniu o inne sytuacje osamotnienia niż brak opieki z powodu śmierci rodziców, okazuje się niezbędne dokonanie bardziej szczegółowych modyfikacji tego pojęcia.

Poszczególne rodzaje sieroctwa, bowiem różnią się między sobą tak pod względem przyczyny powstania, jak też skutków oraz możliwości kompensacji.

Problemowi temu poświęcił swoje rozważania m.in. Marian Jakubowski (Podstawowe pojęcia, przedmiot i zadania pedagogiki opiekuńczej, w: Pedagogika opiekuńcza. Materiały z krajowej konferencji Komitetu Nauk Pedagogicznych PAN, Warszawa 1977, WSiP, s. 21—22).

Analizując postacie utraty przez dziecko naturalnego środowiska rodziny własnej, wymienia:

• zawężenie funkcji opiekuńczej rodziny (dziecko zaniedbane),

• rozbicie więzi uczuciowo-rodzinnej (dziecko odrzucone przez rodzinę),

• demoralizacja środowiska rodzinnego (dziecko przymusowo zabrane — rodzice pozbawieni prawa),

• dezintegracja strukturalna rodziny (dziecko opuszczone przez małżeństwo rozbite),

• śmierć jednego z rodziców (dziecko półsierota),

• śmierć obojga rodziców (dziecko sierota).

W każdym z wyliczonych wyżej przykładów pozbawienia opieki, ze wskazaniem na stosunek:

rodzice a dzieci — mamy do czynienia ze zjawiskiem sieroctwa w

trojakiej jego postaci:

sieroctwo naturalne,

sieroctwo społeczne i

sieroctwo duchowe.

Sieroctwo naturalne - występuje w przypadku śmierci

jednego ze strony lub śmierci obojga rodziców.

Sieroctwo społeczne -występuje w przypadku dezorganizacji

środowiska rodzinnego i dezintegracji

strukturalnej rodziny.

Sieroctwo duchowe - występuje w przypadku zawężenia

opiekuńczej funkcji rodziny i głównie

rozbicia więzi uczuciowo-rodzinnej.

Sieroctwo duchowe można potraktować jako jedną ze szczegółowych kategorii sieroctwa społecznego z uwagi na podobieństwo elementów strukturalnych — to jest posiadanie przez dziecko rodziców.

Już z wyżej podanych określeń wynika, że sieroctwo społeczne jest zjawiskiem bardziej zróżnicowanym i można je rozpatrywać z różnych punktów widzenia. Właściwości sieroctwa naturalnego i społecznego są na tyle różne, że warto podjąć próbę zestawienia tak podobieństw, jak i różnic obu kategorii osamotnienia dziecka oraz ukazania czynników potęgujących lub osłabiających stan osamotnienia.

Sieroctwo naturalne i sieroctwo społeczne łączy fakt rzeczywistego braku opieki nad dzieckiem ze strony rodziców naturalnych i przerwanie bezpośredniej więzi, jaka normalnie łączy dziecko z rodzicami we wspólnocie rodzinnej.

Jednak przerwanie tej więzi ma inny charakter przy sieroctwie naturalnym niż przy sieroctwie społecznym.

Stan sieroctwa naturalnego ma charakter trwały.

Nie jest możliwe przywrócenie dziecku jego własnych, utraconych rodziców.

Stan sieroctwa społecznego ma charakter bardziej dynamiczny, zmienny i nie można wykluczyć szansy całkowitego

lub częściowego przywrócenia dziecku jego własnych

rodziców.

Tylko w naprawdę w wyjątkowych sytuacjach sieroctwo społeczne może przybrać charakter trwały, chociaż i takich sytuacji wykluczyć nie można.

W obu przypadkach sieroctwa jego skutki mają dla dziecka charakter globalny i obejmują całokształt warunków kształtowania się osobowości dziecka osieroconego i zaspokajania jego potrzeb.

Najpoważniejszym skutkiem jest

- zachwianie poczucia bezpieczeństwa,

- przerwanie dotychczasowego naturalnego wchodzenia dziecka

w życie społeczne oraz

- utrata więzi emocjonalnych, jakie poprzez rodziców i innych

krewnych łączyło dziecko ze światem dorosłych.

Towarzyszy temu poczucie osamotnienia i krzywdy tym dotkliwsze, im bardziej radykalnej zmianie musiały ulec warunki życia dziecka.

Oderwanie dziecka od naturalnej rodziny własnej i towarzyszące temu przeżycia prowadzą w skrajnych przypadkach do choroby sierocej, a w każdym przypadku do licznych zaburzeń w normalnym dotychczas zaspokajaniu potrzeb dziecka.

Elementami różnicującymi skutki sieroctwa są głównie

- wiek dziecka i jego

- ogólna sytuacja rodzinna.

Z wiekiem dziecka wiąże się stopień świadomości sytuacji sieroctwa. Ma to duże znaczenie dla wychowania opiekuńczego, różnicuje, bowiem szanse wyrównania utraty naturalnego środowiska rodzinnego poprzez zastępcze środowisko rodzinne.

Im dziecko starsze, tym bardziej liczyć się trzeba z wpływami dotychczasowych warunków opieki i wychowania w rodzinie własnej.

O ile jednak w przypadku sieroctwa naturalnego istnieje szansa kontynuacji, choć w zmienionych warunkach, dotychczasowej linii rozwoju i prawidłowego wychowania w rodzinie własnej, to w przypadku sieroctwa społecznego występuje z reguły konieczność zaprzeczenia dotychczasowemu wychowaniu oraz konieczność reedukacji czy nawet resocjalizacji dziecka.

Czynnikami potęgującymi skutki sieroctwa są upośledzenia i zaburzenia organiczne, komplikujące proces wychowania opiekuńczego, oraz niewłaściwe postawy nowych opiekunów, zwłaszcza w przypadku rażącego kontrastu między postępowaniem nowych opiekunów a postępowaniem rodziców naturalnych.

Przykre przeżycia związane z sytuacją sieroctwa potęgować może także niewłaściwy stosunek innych ludzi do zjawiska sieroctwa, zarówno obojętność, jak i zbyt ostentacyjne okazywanie współczucia, litości.

Czynnikami osłabiającymi skutki sieroctwa są głównie

- możliwości kontynuacji i utrzymania dotychczasowych więzi dziecka z rodziną dalszą,

- z osobami zaprzyjaźnionymi oraz więzi koleżeńskich, zwłaszcza

u dzieci starszych.

Wobec dzieci najmłodszych w wieku niemowlęcym i poniemowlęcym, a także jeszcze w wieku przedszkolnym najlepszą drogą złagodzenia czy nawet niedopuszczenia do symptomów choroby sierocej jest znalezienie nowego środowiska rodzinnego.

Sytuacja rodzinna dziecka osieroconego, zwłaszcza utrzymanie się więzi z bliższymi i dalszymi krewnymi, ma duże znaczenie w procesie usamodzielniania się dziecka umieszczonego w placówce opiekuńczo-wychowawczej. Pozwala w pewnym stopniu choćby wyrównać szanse dziecka osieroconego, jakie normalnie stwarzają rodzice swoim dzieciom.

Choroba sieroca - zespół poważnych zaburzeń lub zahamowań rozwoju psychicznego dzieci. Może się też objawiać fizycznie.

Przyczyną jest długotrwały brak kontaktu z matką (najczęstsza przyczyna). Dotyczy nie tylko pensjonariuszy domów dziecka, czy też pacjentów szpitali, zakładów opiekuńczo-wychowawczych i penitencjarnych. Może występować także wśród dzieci wychowanych w pełnych lub niepełnych rodzinach, gdzie żadne z rodziców nie chce lub nie potrafi nawiązywać kontaktów emocjonalnych (np. rozmowa, uśmiech) i fizycznych (przytulanie, pieszczenie, głaskanie itp.) z dzieckiem. Chodzi tu przede wszystkim o brak obecności emocjonalnej oraz fizycznej, braku ciepła dotyku, pieszczot.

Rodzic, jeśli już się pojawia, to tylko wtedy, gdy dziecko chce jeść lub gdy potrzeba mu zmienić pieluchę itp. Jeśli dziecko pomimo zaspokojenia tych potrzeb płacze, krzyczy to opiekun najczęściej używa przemocy, aby dziecko "uciszyć" lub je ignoruje.

Choroba sieroca często występuje w rodzinach, gdzie występuje problem z alkoholem, narkotykami; nie jest to jednak reguła. Wielu rodziców mających zwykle głębokie zaburzenia osobowości dopuszcza się strasznych zaniedbań i nadużyć na dzieciach „na trzeźwo”. Widzą w nich przyczynę swoich kłopotów, nie potrafią czerpać radości z posiadania dziecka, często traktują je jak kozła ofiarnego. Czynnikiem sprzyjającym zaniedbaniom dzieci przez rodziców jest także

- bieda,

- nędza,

- choroba psychiczna,

- zaburzenia osobowości.

Jeśli nastąpi we wczesnym dzieciństwie (do dwóch lat), skutki mogą być nieodwracalne lub trudno odwracalne.

Objawami są:

- niedostateczne lub nadmierne poczucie winy oraz

- znaczne osłabienie lub brak umiejętności nawiązywania i

utrzymania emocjonalnych więzi oraz

- bujanie się.

Dzieci starsze i nastolatki dotknięte chorobą cechują się problemami z:

• wyobraźnią

• koncentracją uwagi

• ze zrozumieniem siebie i innych

• własną inicjatywą

• logicznym rozumowaniem

• abstrakcyjnym myśleniem.

Borykają się również z bardzo silną potrzebą więzi emocjonalnych i ogromnym strachem przed bliskością, pragnieniem silnych bodźców emocjonalnych, oziębłością, egocentryzm, egoizm wyuczoną bezradnością, zaniżaną empatią lub jej brakiem. Często takie osoby zasilają szeregi bezdomnych. Wysoki procent dzieci wchodzi w konflikt z prawem, niejednokrotnie popełniając zbrodnie bez wyrzutów sumienia.

Drogi kompensacji sieroctwa

W zakresie rozwiązywania problemu sieroctwa najbardziej widoczna jest ewolucja ogólnych założeń opieki nad dzieckiem, którą tak trafnie przedstawił Ryszard Wroczyński, wskazując drogę, jaką przeszła opieka nad dzieckiem od filantropii do pedagogiki opiekuńczej.

Ryszardowi Wroczyńskiemu zawdzięczamy również ogólną klasyfikację placówek oświatowych i opiekuńczo-wychowawczych według kryterium celu opieki, jaki jest przez nie spełniany, a także dokonanie przeglądu tradycji i perspektyw rozwoju opieki nad dzieckiem w Polsce. Punkt widzenia pedagogiki społecznej stał się także podstawą

klasyfikacji kierunków i form opieki nad dzieckiem według typu środowiska wychowawczego, w którym podejmowane są zadania opiekuńczo-wychowawcze:

• opieka nad dzieckiem w rodzinie,

• opieka nad dzieckiem w szkole (funkcje opiekuńczo-wychowawcze szkoły),

• opieka nad dzieckiem w miejscu zamieszkania (opieka środowiskowa),

• opieka nad dzieckiem w placówkach opiekuńczo-wychowawczych (opieka zakładowa).

W obrębie każdego z wymienionych kierunków funkcjonuje wiele form opieki, których celem jest kompensacja sieroctwa.

Przezwyciężanie skutków sieroctwa wymaga nie tylko całościowego ujmowania zadań kompensacyjnych, lecz także stworzenia bardziej prawidłowych, ogólnych warunków społecznych do przebiegu procesu wychowania kompensacyjnego.

Emocje, jakie towarzyszą sieroctwu, wpłynęły na szczególny, utrzymujący się od wieków stosunek społeczeństwa do tego zjawiska. Zatem sieroctwo traktować należy jako jeden z problemów występujących normalnie w życiu społeczeństwa, jako

zjawisko społeczne uwarunkowane obiektywnie, którego przezwyciężanie stanowi jedno z wielu zadań, jakie podejmuje społeczeństwo wobec dziecka.

A więc

- bez owego wścibskiego współczucia,

- bez tego litościwego dystansu — jaki dotychczas towarzyszy

zjawisku sieroctwa.

Bo to nie łaska, lecz obowiązek społeczny podejmować trud opieki i wychowania dzieci osieroconych.

Podstawowym problemem pedagogicznym, jaki towarzyszy sieroctwu, jest charakter zależności dziecka od opiekuna. Istnieje wprawdzie również zależność dziecka od rodziców w rodzinie naturalnej, która to zależność zmniejsza się w miarę rozwoju dziecka i przybliżania się do samodzielności, jednak stan zależności w rodzinie naturalnej ma inny wydźwięk emocjonalny, niż podobny typ zależności wobec opiekunów nie będących rodzicami dziecka.

Stąd powodzenie tych koncepcji opieki, które stawiają na wyzwalanie własnych sił dziecka i dawanie pola do samodzielnego podejmowania decyzji, do własnego wkładu w życie wspólnoty, w której znajduje się dziecko. Z tego też punktu widzenia warto spojrzeć na przydatność obecnych form opieki nad dzieckiem dla kompensacji sieroctwa naturalnego i społecznego.

Zasadniczą sprawą jest dokonanie oceny, na ile wobec dziecka osieroconego mogą i powinny być zastosowane formy opieki oparte na układzie życia rodzinnego, a kiedy z pedagogicznego punktu widzenia jest lepsze zastosowanie form opieki i wychowania zbiorowego.

Przewaga warunków życia rodzinnego nad warunkami życia w placówkach opiekuńczo-wychowawczych jest tak widoczna, że większość osób wypowiadających się publicznie na temat dróg kompensacji sieroctwa opowiada się za rodzinnymi formami opieki nad dzieckiem.

Nie można jednak, przekreślać wartości życia zespołowego w placówkach opiekuńczo-wychowawczych i nie dostrzegać ich ogromnych możliwości kompensacyjnych i resocjalizacyjnych.

Chodzi o to, jaki jest kształt życia wewnętrznego w placówce, na ile powiązana jest ona realnymi więzami z szerszym życiem społecznym, ze środowiskiem najbliższym, pozwalającym wychowankowi zdobywać społeczne doświadczenie kontaktów z ludźmi spoza placówki.

W polityce opiekuńczej w naszym kraju przyjęta została słuszna zasada, aby formy opieki zakładowej stosować tylko w ostateczności, gdy nie ma szans na umieszczenie dziecka w zastępczym środowisku rodzinnym. Podstawowym czynnikiem różnicującym dobór form opieki dla dziecka osieroconego jest niewątpliwie wiek dziecka. Wszyscy są, co do tego zgodni, że dla dziecka małego, zwłaszcza w wieku od 0 do 3 lat, środowisko rodzinne i rodzinny układ życia są nie do zastąpienia.

W warunkach opieki zakładowej szanse kompensacji sieroctwa są znikome wobec dzieci w tej kategorii wieku.

Natomiast warunki życia zbiorowego są łatwiejsze do zniesienia w przypadku dziecka starszego, o ile oczywiście zostaną w pełni wykorzystane kompensacyjne i socjalizacyjne możliwości placówki opiekuńczo-wychowawczej.

Sieroctwo nie zmienia istoty dziecka, jest ono, takie samo, jak każde inne dziecko posiadające naturalną rodzinę własną, ma ten sam wachlarz potrzeb i otwarte są przed nim te same perspektywy życia w społeczeństwie.

Formy opieki całkowitej nie powinny, zatem nawet nazwą przypominać sytuacji sieroctwa czy innych postaci osamotnienia.

Jest przecież coś znamiennego w tym, że rodzice-opiekunowie prowadzący rodzinne domy dziecka niechętnie używają nazwy „dom dziecka” dla określania swej rozszerzonej rodziny; chcą być traktowani na równi z rodzicami rzeczywistymi.

Znamienne jest i to, że wielu wychowanków domów dziecka niechętnie przyznaje się do faktu pobytu w placówce tego typu.

To nie jest tylko sprawa nie domagań pracy wychowawczej wielu domów dziecka, lecz także wpływ tradycyjnego, patrzenia na sprawy opieki i pomocy, a zwłaszcza na sytuację sieroctwa dziecka.

Dotychczasowe doświadczenia przyniosły wiele problemów, które wymagają zbadania i wskazania dróg służących ich rozwiązaniu.

reedukacja 

(re- + łc. educatio `wychowanie') 1. nauczanie osoby, która z jakichś przyczyn utraciła posiadane umiejętności lub wiadomości; ponowna edukacja. 2. wychowywanie młodocianego przestępcy po odbyciu przez niego kary w celu przystosowania go do życia w społ.. 3. ćwiczenia pomagające w odzyskaniu sprawności fizycznej przez chorych i rekonwalescentów oraz przygotowujące ich do pracy zawodowej.

resocjalizacja  (re- + socjalizacja, od niem. sozialisieren `socjalizować') 1. zabiegi wychowawcze i oddziaływanie na osoby źle przygotowane do życia lub funkcjonujące w grupach społecznie szkodliwych, zmierzające do przystosowania tych osób do norm społecznych, uczestnictwa w życiu i wykonywania pracy zawodowej. 2. ponowne włączenie do życia społecznego osób, które przez pewien czas były z niego wykluczone, np. więźniowie; resocjalizować przystosowywać kogoś do życia według panujących norm społecznych; dokonywać resocjalizacji.

1

---