„Nietypowe” metody identyfikacji człowieka w polskiej praktyce kryminalistycznej

Użyty w tytule termin „nietypowe” ma charakter umowny. Współcze­sna kryminalistyka nie zna podziału metod identyfikacji człowieka na meto­dy typowe i nietypowe. Nietypowość niżej omawianych metod polega na ich niezbyt częstym stosowaniu i stosunkowo małej wiedzy w tym zakresie pracowników organów ścigania i wymiaru sprawiedliwości. Natomiast sam proces identyfikacji, metodyka badawcza jest już jak najbardziej typowa dla identyfikacji kryminalistycznej.

Celem jest przybliżenie podstawowych założeń cheiloskopii (identyfikacji człowieka na podstawie śladu czerwieni wargowej), otoskopii kryminalistycznej (identyfikacji człowieka na podstawie śladu małżo­winy usznej) oraz odontoskopii kryminalistycznej (identyfikacja człowieka na podstawie śladów zębów). To właśnie te działy identyfikacji kryminalistycznej zostały przez autora umownie określone jako „nietypowe”.

Oddzielnym, niezwykle ważnym problemem, jest wykazanie, iż podane wyżej metody odpowiadają kryteriom - standardom dowodu naukowego. Ma to fundamentalne znaczenie zarówno w świetle obowiązujących zasad procesowych ¹, jak również w perspektywie wstępowania do Unii Europej­skiej. O te właśnie problemy padają często pytania na sali sądowej skiero­wane do biegłego przez sąd, prokuratora czy też obrońcę.

Przejdźmy teraz do dokładniejszego omówienia poszczególnych, wy­mienionych metod identyfikacyjnych:

Cheiloskopia: (gr. cheilos - wargi, usta, skopeo - patrzę, obserwuję) jest kryminalistyczną metodą identyfikacji człowieka na podstawie układu bruzd występujących na czerwieni wargowej. Na biologiczny fenomen występowania tych bruzd zwrócił już uwagę niemiecki antropolog R. Fischer w 1902 r. Jednak do roku 1950 antropo logia poprzestawała na samym opisie tego zjawiska nie potrafiąc zapropo­nować praktycznego jego wykorzystania. W latach 1968-1971 uczeni ja­pońscy Y. Tsuchihashi i K. Suzuki przeprowadzili szerokie badania, stwierdzając, iż układ występujących na czerwieni wargowej człowieka bruzd, odbijających się na śladzie w postaci linijnej (stąd określenie - linie czerwieni wargowej) - wykazuje cechy biologiczne niezwykle podobne do linii papilarnych - niezmienność, niezniszczalność, niepowtarzalność ² - co wskazuje na możliwości identyfikacji człowieka na ich podstawie.

Późniejsze badania ³ prowadzone w wielu miejscach na świecie w pełni potwierdziły tezę postawioną przez uczonych japońskich. Badania te jednak kończyły się zazwyczaj na stwierdzeniu faktu indywidualności, nie poruszając natomiast problematyki jak praktycznie wykonać ekspertyzę cheiloskopijną. Tak więc nie przechodziły do sfery praktyki. W 1982 r. szerokie bada­nia w tym zakresie rozpoczęto w Polsce. Głównym ich celem było opracowanie metodyki wykonania ekspertyzy. Wyniki tych badań zaczęto wdrażać do praktyki kryminalistycznej od 1986 r. W chwili obecnej eksper­tyza cheiloskopijna jest w naszym kraju wykonywana rutynowo. Na arenie międzynarodowej stała się pewnego rodzaju polską specjalnością i była prezentowana w Holandii, Wielkiej Brytanii w Niemczech, Szwecji, Norwe­gii, Francji, USA i Australii ⁴, a także w jednej ze spraw o zabójstwo dziecka w Norwegii - wykonywano w Polsce ekspertyzę i polscy biegli składali opi­nie przed sądami norweskimi ⁵. Polska metodyka ekspertyzy cheiloskopijnej polega na wyróżnieniu na poziomie badań grupowych - 4 rodzajów wzorów linii czerwieni wargowej (wzory liniowe, rozwidlone, siateczkowe i nieokreślone), oraz na poziomie identyfikacji indywidualnej - katalogu 23 rodzajów cech indywidualnych ⁶. Opracowanie takiego katalogu ujednoliciło praktykę wyróżniania cech wspólnych i pozwoliło na prowadzenie wszelkiego rodzaju wyliczeń staty­stycznych. Przeprowadzone badania wykazały, iż ślad czerwieni wargowej daje znacznie większe możliwości identyfikacyjne niż ślad linii papilarnych. Przy czytelnym śladzie na powierzchni wargi górnej i dolnej można wyróżnić ponad 1.100 cech indywidualnych

Tak duża liczba cech indywidualnych występujących na śladzie czerwie­ni wargowej sprawia, iż przed cheiloskopią otwierają się ogromne, nie dostrzegalne wcześniej w kryminalistyce możliwości identyfikacyjne człowie­ka. Dla porównania, według E. Locarda na jednym śladzie linii papilarnych pochodzącym od opuszka palca, można wyróżnić (jedynie) 100 cech indywidualnych ⁷.

Ujawnianie i zabezpieczanie śladów czerwieni wargowej nie wymaga specjalnych środków. Najlepsze rezultaty uzyskiwane są przy stosowaniu proszków daktyloskopijnych i folii daktyloskopijnej ⁸.

¹ Por. T. Grzegorczyk, J. Tylman: „Polskie postępowanie karne”, Wydawnictwa Prawnicze PWN, Warszawa 2001, s. 76 i nast.; R. Kmiecik, E. Skrętowicz: „Proces karny, część ogólna”, Kantor Wydawniczy Zakamycze, Kraków 2002, s. 62 i nast.; S. Waltoś: „Proces karny. Zarys systemu”, Wydawnictwo Prawnicze Lexis Nexis, War­szawa 2002, s. 205 i nast. ² Por. Cz. Grzeszyk: „Daktyloskopia”, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa1992, s. 24-38, J. Moszczyński: „Daktyloskopia”, Wyd. CLK KGP, Warszawa 1997, s. 21-22.

³ J. Kasprzak, B. Łęczyńska: „Cheiloskopia. Identyfikacja człowieka na podstawie śladu czerwieni wargowej”. Wyd. CLK KGP, Warszawa 2001, s. 11-13.

⁴ Por. J. Kasprzak: Cheiloscopy, „Encyclopedia of Forensic Sciences”, Academic Press, London ... 2000.

⁵ J. Kasprzak, B. Łęczyńska: Nietypowy przypadek identyfikacji cheiloskopijnej,„Problemy Kryminalistyki”, nr 221/1998, s. 24-26; B. Łęczyńska: Polscy eksperci jako biegli przed norweskim sądem, „Problemy Kryminalistyki”, nr 226/1999, s. 39-40.

⁶ J. Kasprzak, B. Łęczyńska: op. cit. s. 40-42; J. Kasprzak: Methodische Grundfragen der cheiloskopischen Begutachtung, „Kriminalistik und forensische Wissenschaften”, 69,70/1998, s. 33-36.

Ryc. 1. Ślad czerwieni wargowej. Dobrze widoczna, szczególnie na wardze dolnej różnorodność układów cech indywidualnych.

Ślady czerwieni wargowej ujawniane są najczęściej na wszelkiego ro­dzaju naczyniach (szklanki, kieliszki, filiżanki) a także na szybach, gdy osoba bezwiednie dotknęła twarzą. Ślady te ujawnione są podczas oględzin miejsc takich przestępstw jak - kradzież z włamaniem, zabójstwo, zgwałcenie.

Pobranie materiału porównawczego do ekspertyzy jest bardzo proste i występuje w dwóch postaciach:

1 - pobrania śladów przy użyciu specjalnego wałka cheiloskopijnego

i umieszczeniu ich w karcie cheiloskopijnej.

2 - pobrania śladów porównawczych na przedmiotach podobnych do tych

na jakich został ujawniony ślad dowodowy.

Osobie od której taki ślad porównawczy jest pobierany przytyka się do ust taki przedmiot (szklankę, kieliszek, płytkę szklaną). Następnie powstały ślad zostaje ujawniony i zabezpieczony na folii daktyloskopijnej.

Zarówno techniki ujawniania i zabezpieczania śladów czerwieni wargo­wej jak też techniki pobrania materiału porównawczego są dobrze znane funkcjonariuszom policji (pionu techniki kryminalistycznej), gdyż są w pro­gramie wielu szkoleń i kursów.

Biegły, dysponując już materiałem dowodowym i porównawczym wyko­nuje badania. Zgodnie z zasadami statystycznymi, w fazie wyróżniania cech wspólnych - dla wydania opinii o tożsamości badanych śladów (dowodowe­go i porównawczego) niezbędne jest stwierdzenie 7 cech wspólnych (zazwy­czaj biegły wyznacza ich więcej). W ramach ekspertyzy cheiloskopijnej możliwe jest także (podobnie jak w daktyloskopii) opiniowanie o wieku śla­du czerwieni wargowej. Oczywiście opiniowanie takie będzie się mieścić w granicach prawdopodobieństwa.

Otoskopia kryminalistyczna - (gr. őtos - ucho, skopeo - oglądać, obserwo­wać) - to dział techniki kryminalistycznej zajmujący się identyfikacją człowie­ka na podstawie śladu małżowiny usznej.

Prapoczątki zainteresowania się człowieka małżowiną uszną sięgają sta­rożytności. W czasach Arystotelesa zwracano dużą uwagę na harmonijną budowę ucha, a długi płatek stanowił świadectwo dobrej pamięci. Wśród wielu ludów, szczególnie na terenach Indii i Chin, długi płatek małżowiny usznej był świadectwem wielkiej mądrości. Starano się ów płatek wydłużyć nosząc długie i ciężkie kolczyki. W okresie oświecenia, kiedy stawały się popularne doktryny fizjonomii, uważano że twarz odzwierciedla stopień in­teligencji i dużą uwagę zwracano na kształt ucha (I.C. Lavater 1741 - 1801). W 1854 r. A. Joux zwrócił uwagę na cechy dziedziczne w małżowi­nie usznej. W 1906 r. czeski lekarz R. Imhofer opublikował wyniki swoich badań nad przydatnością małżowiny usznej w procesie identyfikacji człowie­ka. Zwrócił on uwagę na fakt indywidualności kształtu małżowiny usznej dla każdego człowieka, dużej stałości - niezmienności tego elementu ludzkiego ciała. R. Imhofer dostrzegł wykorzystanie małżowiny usznej do identyfikacji zwłok i osób żywych. W 1910 r. w Liwerpulu - J. H. Evans wydał opinię o tożsamości małżowiny usznej oskarżonego przed sądem z małżowiną uszną z fotografii z albumu przestępców. W ten sposób sąd w Liwerpulu zidentyfikował groźnego przestępcę. W latach 60 tych XX w. zaczęto zwra­cać uwagę na ślady małżowiny usznej ujawnione na miejscach zdarzeń, naj­częściej, kradzieży z włamaniem. Podejmowano liczne badania w Szwajcarii, Niemczech, USA, Holandii, Wielkiej Brytanii, a także w i Pol­sce - w wyniku których stwierdzono dużą przydatność tego rodzaju śladów do identyfikacji człowieka.

Skóra małżowiny usznej człowieka pokryta jest wydzieliną łojową z nie­wielką domieszką substancji potowej oraz z cząstkami woskowiny. Podczas dotknięcia małżowiną uszną do określonej powierzchni niektóre elementy budowy tej małżowiny przenoszą na dotykany przedmiot (drzwi, okna) wspo­mnianą wyżej substancję, w kształcie odpowiadającym budowie tego elemen­tu. Powstaje ślad, który ujawniany jest środkami daktyloskopijnymi (proszkami) i zabezpieczany, jak ślady linii papilarnych na foliach daktylosko-pijnych. Przeprowadzone badania wykazały, iż ślady małżowiny usznej stano­wią rezultat stosowanego przez sprawcę modus operandi. W 87,5% ślady tego rodzaju ujawniano podczas oględzin miejsc kradzieży z włamaniem. Okradane mieszkanie znajdowało się zazwyczaj w dużym bloku, sprawca dzia­łał bez specjalnego rozeznania. Kryterium doboru określonego mieszkania była możliwość otwarcia zamków. Sprawcy wybierali dni powszednie działa­jąc w godzinach 9⁰⁰ - 11⁰⁰. Zakładali, że w tym czasie osoby dorosłe znajdują się w pracy a dzieci w szkole bądź w przedszkolu. Po dokonaniu wyboru mieszkania sprawca naciskał dzwonek. Jeżeli ktoś otworzył, zazwyczaj padało pytanie o jakąś fikcyjną osobę a następnie grzecznie przepraszano za pomył­kę. W takim przypadku sprawca najczęściej zmieniał blok. Jeżeli po naciśnię­ciu dzwonka nikt nie otwierał sprawca przykładał ucho do drzwi nasłuchując kroków w mieszkaniu lub innych dźwięków (z radia, telewizora). Częstym ty­pem zachowania się osoby starszej lub dziecka jest nieotwieranie drzwi po usłyszeniu dzwonka w czasie nieobecności innych domowników. W takich jed­nak przypadkach osoby te zazwyczaj chcą zobaczyć przez wizjer kto dzwoni. Podchodząc do drzwi są słyszane przez sprawcę.

Z doświadczeń holenderskich wynika, iż działając w ten sposób sprawca niekiedy przykłada głowę do listwy przy podłodze. Ewentualne kroki są w tym miejscu najlepiej słyszalne. Podsłuchiwanie może mieć również na celu usłyszenie psa. Niektórzy właściciele psów, szczególnie mieszkając w blokach, tak je tresują, by nie reagowały szczekaniem na głos dzwonka. Jednak naturalnym odruchem psa jest podejście w takich przypadkach do drzwi i wąchanie. Jeżeli podczas nasłuchiwania dojdą do sprawcy jakieś dźwięki mogące świadczyć o bytności w mieszkaniu człowieka czy też psa, odstępuje on od atakowania danego mieszkania, wyszukując wtedy inne mieszkanie jako obiekt ataku. Czasami sprawcy po sprawdzeniu w opisany sposób wybranego mieszkania stosują podobną metodę dzwoniąc do miesz­kań sąsiadów. Chcą się upewnić, że w chwili pokonywania zamków i drzwi nie będą obserwowani. Dysponując już materiałem dowodowym - śladem (śladami) małżowiny usznej, po wytypowaniu osób podejrzanych należy pobrać materiał porów­nawczy. Materiał taki powinien być obszerny - musi zawierać kilkanaście odbitek małżowiny usznej pobranych z różną siłą nacisku. Przy pobraniu należy stosować specjalny otometr (w urządzenie takie wyposażono w 2001 r.

E. Locard: „Dochodzenie przestępstw według metod naukowych”, Łódź 1937, s. 104.

⁸ Por. J. Kasprzak: „Ujawnianie i zabezpieczanie śladów czerwieni wargowej”, Zeszyty Metodyczne Nr 37, Wyd Instytutu Kryminalistyki MSW, Warszawa 1989

Ryc 2. Dwa ślady małżowiny usznej lewej, pochodzące od jednej osoby ujaw­nione podczas oględzin miejsca kradzieży z włamaniem na drzwiach wejściowych do mieszkania.

większe ogniwa techniki kryminalistycznej w Polsce), umożliwiający regulo­wanie siły nacisku. Zaleca się pobranie odbitek porównawczych z siłą naci­sku 1kG, 2kG, 3kG.

Obecnie na świecie w procesie identyfikacji śladów małżowiny usznej funkcjonują dwa systemy - holenderski i polski⁹. Ramy opracowania unie­możliwiają omówienie systemu holenderskiego. System polski, będący wy­nikiem ponad 10 letnich badań - rozpatruje cechy identyfikacyjne małżowiny usznej na trzech poziomach.

- Poziom I - to wyróżnienie typów (wzorów) śladów małżowiny usznej w zależności od ogólnego kształtu - można wyróżnić typ owalny, okrą­gły, trójkątny, romboidalny, wielokątny. Uzupełnieniem typów są dane pomiarowe małżowiny usznej. Cechy identyfikacyjne na poziomie I pro­wadzą do identyfikacji grupowej. - Poziom II - to wyróżnienie tzw. ogólnych cech identyfikacyjnych. W tym przypadku określenie „ogólne” ma jedynie znaczenie umowne - do cech tych należą poszczególne elementy budowy małżowiny usznej. Ele­menty te zostały podzielone na 24 pola. Każde pole posiada wyróżnio­ne, charakterystyczne dla siebie cechy, które dzielą się na typy. Poszczególne pola i typy cech zostały ujęte w 24 tabelkach szczegółowo je opisujących w ujęciu statystycznym. Cechy identyfikacyjne na pozio­mie II przy czytelności na śladzie dowodowym do 6 pól (z 24) pozwalają na identyfikację grupową. W przypadku czytelności większej ilości pól identyfikacja indywidualna jest w pełni możliwa. - Poziom III - to wyróżnienie tzw. szczegółowych cech identyfikacyjnych - zaliczamy do nich charakterystyczne, nietypowe elementy budowy, bli­zny, budowę poletkową skóry, bruzdy zgięciowe a także ślady po noszo­nych ozdobach - np. kolczykach. Cechy na poziomie III prowadzą bezpośrednio do identyfikacji indywidualnej.

W ramach polskiej metody wykonania ekspertyzy otoskopijnej możemy wyróżnić następujące fazy:

1. Faza oceny przydatności śladów dowodowych i porównawczych do identyfikacji.

2. Grupowe badania identyfikacyjne - analiza typów i danych pomiaro­wych.

⁹ Por. C. van der Lugt: „Earprint Identification”, Elsevier Bedrijsinformatie, Gra-venhage 2001; J. Kasprzak: Identification of ear impressions in Polish forensic practice, „Z zagadnień nauk sądowych” Nr XLVII, Instytut Ekspertyz Sądowych, Kraków 2000

Faza kodowania cech. Cechy kodowane są zgodnie z katalogiem ogól­nych cech identyfikacyjnych. Ta faza pozwala na dokładną eliminację badanych śladów.

3. Faza metody konturowej - konturowy obrys śladu dowodowego wyko­nany na folii przezroczystej porównywany jest ze śladami (odbitkami) porównawczymi.

4. Faza wyszczególnienia wspólnych cech identyfikacyjnych.

5. Faza analizy wyników oceny statystycznej i dokumentowania badań.

Dotychczasowa praktyka wykorzystania ekspertyzy otoskopijnej wskazu­je wyraźnie na możliwości łączenia poszczególnych spraw w wyniku badań śladów małżowiny usznej. Tak, jak o tym już wspomniano - podsłuchiwanie jest specyficznym elementem modus operandi. W związku z czym można praktycznie łączyć poszczególne sprawy - stwierdzając, iż np. ślady małżowi­ny usznej pozostawione na miejscu „A”, „B”, „C” - pochodzą od jednej oso­by. W wielu przypadkach ujawniono nawet takie ślady, pochodzące od jednej osoby na 23-30 miejscach przestępstwa. Prawdziwy rekord jednak w tym zakresie padł w Szwajcarii. Policja Kantonu Genewa zatrzymała w 2000 roku włamywacza, który działając około 10 lat pozostawił na miejscach 102 kradzieży z włamaniem - 180 odbitek małżowiny usznej prawej i lewej ¹⁰. Odontoskopia kryminalisyczna - (łac. dentis - ząb, skopeo - oglądać, ob­serwować) - to dział techniki kryminalistycznej zajmujący się identyfikacją człowieka na podstawie śladu zębów.

Pierwsze doniesienia o identyfikacji zwłok na podstawie zębów sięgają XVII w. Na możliwości identyfikacyjne śladów ugryzień zwraca już uwagę Hans Gross w III wydaniu swojego „Podręcznika dla sędziego śledczego ...” z 1898 r.

Współczesna kryminalistyka w sposób bardzo poważny traktuje proble­matykę śladów zębów, gdyż właśnie zęby człowieka, zdaniem wielu specja­listów z zakresu kryminalistyki i medycyny sądowej, posiadają największe bogactwo indywidualnych cech identyfikacyjnych. Cechy te mogą być roz­patrywane zarówno w skali makro - czyli występowanie zęba, jego budowa, rozmieszczenie w łuku, uszkodzenia (wyliczenie przykładowe), jak również w skali mikro - struktura budowy szkliwa, mikronierówności powierzchni zęba. Podkreślany jest również w literaturze fakt, iż zęby stanowią najbar­dziej odporną na zniszczenie tkankę.

Sam charakter śladów zębów jest bardzo złożony - posiada pewne ce­chy śladów biologicznych, mechanizm powstania śladów nosi cechy śladów mechanoskopijnych (traktowanie zębów jako narzędzie), natomiast sposób identyfikacji - wyszukiwanie cech, rozkład tych cech oraz określenie stopnia prawdopodobieństwa powtórzenia się danego układu - są zbliżone do iden­tyfikacji daktyloskopijnej, czy też do innych metod identyfikacji człowieka ¹¹.

Prowadzone w Polsce badania w latach 1996-1998 wykazały, a znaj­duje to potwierdzenie w dotychczasowej praktyce wykonywania ekspertyz, iż przy identyfikacji śladów zębów trudno jest mówić o cechach grupowych i cechach indywidualnych. Poszczególne rodzaje cech występują jakby na różnych poziomach i w zależności od rodzaju i charakteru identyfikowanego śladu zębów mogą prowadzić do identyfikacji grupowej, jak i do identyfika­cji indywidualnej (np. brak danego zęba).

Z tego też względu w badaniach odontoskopijnych nie stosuje się okre­śleń „cecha grupowa”, „cecha indywidualna” w to miejsce proponuje się rozróżnienie:

1. Cecha identyfikacyjna układu zębów,

2. Ogólne cechy identyfikacyjne zęba,

3. Szczegółowe cechy identyfikacyjne zęba.

Ad 1. - Cecha identyfikacyjna układu zębów - to odniesienie się do bada­nego śladu jako całości - rozpatrywanie wzajemnego występowania zębów, ich ustawienia w łuku, braków, wielkości fragmentu odwzorowania na śladzie łuku. Te właśnie cechy pozwalają na wstępną analizę śladu dowodowego, czy też wstępne badania z materiałem porównawczym. Często na tym etapie można wykluczyć pochodzenie śladu dowodowego od danej osoby.

Ad 2. - Ogólne cechy identyfikacyjne zęba - podobnie jak przy śladach małżowiny usznej - określenie „ogólne cechy” - należy traktować umownie. „Ogólność” tych cech polega na tym, iż w pewnym układzie mogą one pro­wadzić jedynie do identyfikacji grupowej, a w pewnym nawet do identyfikacji indywidualnej. W prowadzonych w Polsce badaniach - dla siekaczy (przy-środkowych i bocznych), kłów, pierwszych i drugich przedtrzonowców zarów­no szczęki jak i żuchwy - opracowano szczegółowe tabele katalogujące cechy dla każdego z wymienionych zębów. Cechom tym przypisano określo­ne parametry liczbowe - pozwalające na statystyczny opis cechy.

¹¹ J. Kasprzak: Wybrane zagadnienia identyfikacji człowieka na podstawie śladów zębów, „Problemy Współczesnej Kryminalistyki”, Tom III, Wyd. Uniwersytet Warszawski i PTK, s. 137.

Ad 3. - Cechy szczegółowe zęba - to wszelkiego rodzaju odzwierciedle­nie na śladzie dowodowym budowy reliefowej zęba, charakterystycznych cech ubytków, wyszczerbień. Charakter tych cech jest podobny do cech śladów mechanoskopijnych z możliwą do badań mikrostrukturą powierzch­ni narzędzia pozostawiającego ślad - w tym przypadku zęba. Ten rodzaj cech ma szczególną wartość identyfikacyjną - nie da się jednak katalogo­wać ze względu na niepowtarzalny charakter śladu. Badania tej grupy cech prowadzą do identyfikacji indywidualnej.

Ślady zębów mogą występować na miejscu zdarzeń na produktach spo­żywczych - często nietrwałych. Z tego też względu bardzo ważne jest zabez­pieczenie fotograficzne takiego śladu (fotografia koniecznie z linijką) oraz wykonanie odlewu w masie silikonowej. Często ślady zębów występują na ciele człowieka - żywego, zwłok. W przypadku ofiary przestępstwa będą to ślady sprawcy - ślady walki, czy też ślady ugryzień w przestępstwach doko­nywanych na tle seksualnym. Na ciele sprawcy występują niekiedy ślady tzw. obronne (szczególnie na rękach) pozostawione przez ofiarę. Podstawo­wą formą technicznego zabezpieczenia śladów zębów na ciele człowieka jest fotografia (wykonana koniecznie z linijką) ¹².

Materiał porównawczy do ekspertyzy odontoskopijnej będzie stanowił pobrany przez technika protetyka, od podejrzanego - odlew gipsowy jego zębów szczęki i żuchwy.

Algorytm czynności w ramach ekspertyzy śladów zębów będzie obejmo­wać następujące fazy:

1. Wstępną analizę śladu dowodowego i materiału porównawczego.

2. Wstępne badania cech identyfikacyjnych układu zębów.

3. Badania ogólnych cech identyfikacyjnych zębów - wg katalogu cech.

4. Badania szczegółowych cech identyfikacyjnych.

5. Ponowne badanie cech identyfikacyjnych układu zębów.

Po zasygnalizowaniu problematyki ekspertyzy cheiloskopijnej, otosko-pijnej i odontoskopijnej rozważmy problem, czy ekspertyzy te spełniają kry­terium dowodu naukowego. Przez dowód naukowy rozumieć należy dowody dostarczane przez ekspertów i biegłych sądowych, którzy opierają się na swojej wiedzy fachowej, specjalnych metodach i technikach badaw-

¹² J. Kasprzak: Zabezpieczenie śladów zębów na ciele człowieka, „Problemy Kry­minalistyki”, nr 192/1991, s. 14.

„Nietypowe” metody identyfikacji człowieka w polskiej praktyce kryminalistycznej

Ryc. 3. Ślady zębów na zwłokach Agaty S. 1 - Odwzorowanie się pierwszego zęba trzonowego żuchwy, 2 - od­lew gipsowy zębów żuchwy po­dejrzanego. Obrysem oznaczono zbieżne kontury zęba.

czych przyjętych w danej dyscyplinie naukowej, wydają opinię traktowaną jako środek dowodowy w postępowaniu ¹³.

Rozpatrując elementy tej definicji, trzeba stwierdzić, iż omawiane eks­pertyzy wykonywane są przez biegłych posługujących się dokładną nauko­wo sprawdzoną, weryfikowalną, publikowaną i akceptowaną w środowisku metodyką i techniką badawczą. Stosowane techniki są wystandaryzowane. Biegli wydają opinie zgodnie z obowiązującą procedurą karną (art. 193, 200, 201 k.p.k.), która to opinia traktowana jest jako środek dowodowy i podlega swobodnej ocenie dowodów (art. 7 k.p.k.). Należy sądzić, iż wy­mienione ekspertyzy spełniałyby również amerykańskie kryteria dopusz­czalności dowodu naukowego i to zarówno wg standardu Frey'a, standardu Dauberta, czy też wg Federalnych Reguł Dowodowych (Rule 702 FRE) ¹⁴.

Dla ułatwienia w korzystaniu z poszczególnych rodzajów omawianych ekspertyz, przykładowo przedstawione zostaną pytania do biegłego: Ekspertyza cheiloskopijna:

1. Czy ujawniony i zabezpieczony ślad (w miejscu, na przedmiocie „a”) jest śladem czerwieni wargowej (ust.)?

2. Czy ślad ten nadaje się do identyfikacji?

3. Od ilu osób pochodzą ujawnione i zabezpieczone ślady czerwieni war­gowej?

4. Czy ujawniony i zabezpieczony ślad czerwieni wargowej (w miejscu, na przedmiocie „a”) - pochodzi od soób „x” ... „y”, od których pobrano materiał porównawczy?

5. Czy ujawniony i zabezpieczony ślad czerwieni wargowej (w miejscu, na przedmiocie „a”) - został pozostawiony przed dniem „k” (np. przed dwoma dniami), czy też przed dniem „m” (np. przed trzema miesiącami)? Ekspertyza otoskopijna:

1. Czy zabezpieczony ślad pochodzi od małżowiny usznej i czy nadaje się do identyfikacji?

2. Od ilu osób pochodzą ujawnione i zabezpieczone ślady małżowiny usznej.

¹³ E. Gruza: Przyczynek do zagadnienia dopuszczalności i wykorzystania „dowo­dów naukowych” w procesie karnym, „Przegląd Sądowy” nr 7/8, 1995, s. 85; por. także, J. Wójcikiewicz: „Dowód naukowy w procesie sądowym”, Wyd. IES, Kraków 2000.

¹⁴ Por. J. Wójcikiewicz: op. cit. s. 44; T. Tomaszewski: „Proces amerykański. Pro­blematyka śledcza”, Wydawnictwo Comer, Toruń 1996, s. 224-225.

3. Czy zabezpieczony ślad małżowiny usznej pochodzi od osób „x” ... „y”, od których pobrano materiał porównawczy? Ekspertyza odontoskopijna:

1. Czy na zabezpieczonym przedmiocie (osobie) „a” - znajdują się ślady zębów i czy pochodzą one od człowieka?

2. Czy zabezpieczone ślady zębów nadają się do identyfikacji?

3. Czy zabezpieczone ślady zębów, wykazują szczególne cechy charaktery­styczne pozwalające na typowanie osób podejrzanych?

4. Jaki był mechanizm powstania śladu zębów?

5. Czy zabezpieczone ślady zębów pochodzą od osób „x” ... „y”, od któ­rych pobrano materiał porównawczy?

---