BIOMEDYKA - WYKŁADY

PEDAGOGIKA - dyscyplina wiedzy o kształtowaniu się zachowania człowieka w trakcie rozwoju

• nauka społeczna

• nauka o wychowaniu

• przedmiotem - działalność wychowawcza

• wyposażenie młodego pokolenia w wiedzę, wartości

ZACHOWANIE - formy celowej aktywności jednostki ukierunkowane na zaspokojenie określonej potrzeby

POTRZEBA - brak czegoś - niezbędnego dla utrzymania funkcji życiowych i rozwoju.

ABRAHAM MASLOW - twórca hierarchii potrzeb podstawowych uznał, że potrzeby fizjologiczne człowieka są pierwszoplanowe, dominujące, warunkujące zaspokojenie innych potrzeb.

Hierarchia potrzeb Maslowa
Potrzeby wyższego rzędu	Potrzeby niższego rzędu
- samorealizacja	- bezpieczeństwo
- szacunek i uznanie	- fizjologiczne
- afiliacja

MARCIN KACPRZAK - „nie tylko mózg dziecka chodzi do szkoły, ale ono całe.”

M. DEMEL - „ważne jest postrzeganie ucznia jako całości” - HOLIZM PEDAGOGICZNY

Ciało (ucznia, wychowanka) - jest ważnym przedmiotem procesu wychowania

Fundamentem wiedzy humanistycznej o człowieku w przygotowaniu zawodowym nauczycieli i pedagogów zasadna wydaje się biologia człowieka, która powinna stanowić podbudowę kształcenia.

Zagadnienia biomedyki obejmują zakres wiedzy od:

• rozwoju biologicznego, seksualnego, społecznego

• kultury fizycznej

• zdrowia publicznego

• ochrony zdrowia

1. Dziecko (wychowanek, uczeń) - jego rozwój, uwarunkowania rozwoju, potrzeby, sposób ich zaspakajania, ochrona jego zdrowia.

2. Otoczenie (środowisko) - organizacja procesu nauczania

3. Nauczyciel (rodzic) - jego kwalifikacje, stan zdrowia, samopoczucie

Wzrasta liczba dzieci z chorobami przewlekłymi. Medycyna spowodowała, że uboczne skutki choroby dało się zminimalizować bądź wyleczyć. Te dzieci chodzą do normalnych szkół lub klas zintegrowanych.

Każdy nauczyciel, wychowawca musi być świadomy etapów życia wychowanka, dzieci z problemami zdrowotnymi.

• Życie jest podstawową właściwością wszelkich organizmów roślinnych i zwierzęcych

• Człowiek stanowi nieodłączną cząstkę przyrody ożywionej

• Cechą istot żyjących jest zróżnicowanie od istot jednokomórkowych do organizmów

ZDEFINIOWANIE ŻYCIA:

• biologiczna - w procesach życiowych widzi się pewne prawidłowości i w rozwoju

• fizykochemiczna

• funkcjonalna

CECHY ŻYCIA:

• zdolność samodzielnego ruchu

• zdolność rozmnażania się

• zdolność reagowania na bodźce

• metabolizm

• homeostaza

• odporność

• różnicowanie - nieodwracalny proces w 3 płaszczyznach:

a - biochemicznej

b - cytoarchitektonicznej

c - funkcjonalnej

ZNACZENIE PODSTAWOWYCH POJĘĆ BIOLOGICZNYCH PODZIAŁ ROZWOJU

ROZWÓJ - proces ukierunkowanych przemian, etapy przemian (fazy rozwojowej). To stale zachodzący postęp, brak zastoju, cofania się do form wyjściowych, początkowych, przechodzenie od form prostych do złożonych.

Rozwój ma charakter progresywny - w jego wyniku powstaje nowa wyższa jakość (Cieślik 1985)

Zmiana progresywna - przechodzenie od form prostych do bardziej złożonych poziomów organizacji.

Rozwój dziecka możemy zdefiniować jako zespół procesów zachodzących w toku ontogenezy, które prowadzą do wykształcenia się budowy ciała osobnika i - dzięki dojrzewaniu struktur wewnętrznych - do doskonalenia się organizmu pod względem funkcjonalnym

FILOGENEZA - rozwój rodowy, zmiany zachodzące w licznych pokoleniach

ONTOGENEZA - rozwój osobniczy - proces rozwoju organizmu od momentu zapłodnienia do kresu życia (śmierci)

Właściwości ontogenezy:

• nieodwracalne zmiany kierunkowe w kształceniu się cech morfologicznych i funkcjonalnych organizmu

• stałe przystosowanie do zmieniających się warunków środowiska

• doskonalenie ustroju, prowadzące do osiągnięcia optymalnej samodzielności, możliwości przedłużenia gatunku

• retardacja, wydłużenie faz rozwojowych

ROZWÓJ OSOBNICZY:

jest procesem genetycznie uwarunkowanych zmian zachodzących w ciągu życia człowieka i dotyczy rozwoju:

• psychiki

• postawy społecznej

• motoryki

• somatycznego

• seksualnego

ROZWÓJ FIZYCZNY:

całokształt procesów biologicznych (biochemicznych, biofizycznych) zachodzących w rozwijającym się organizmie z włączeniem sfery psychicznej.

AKCELERACJA - przyspieszenie tempa rozwoju biologicznego (inaczej trend rozwojowy lub trend seksualny)

Czynniki warunkujące hipotetycznie jako przyczyny akceleracji wymienia:

• heterozja - wszelkie skutki doboru krzyżowego

• poprawa warunków socjoekonomicznych

• polepszenie sposobu odżywiania

• zanikanie różnic społeczno-środowiskowych

• postęp higieny i medycyny

• profilaktyka

• dostarczenie organizmowi większej ilości wrażeń, bodźców

CZYNNIKI ROZWOJU OSOBNICZEGO

Czynnikiem nazywamy to co organizmy żywe kształtuje. Dzielimy na:

• determinanty rozwoju - czynniki endogenne genetycznie

• stymulatory rozwoju - stymulować, wzmagać, pobudzać - czynniki endogenne paragenetyczne

nauka o zmienności i dziedziczności organizmów żywych - genetyka

• modyfikatory rozwoju - modyfikować, wprowadzać poprawki, czynniki egzogenne zewnętrznie

Każdy człowiek jest w swym rozwoju istotą niepowtarzalną, dlatego ma swój genotyp.

GENOTYP - zestaw genów właściwy danej osobie. Całość informacji genetycznej zawarta w osobniku „genotyp osobniczy”

FENOTYP - indywidualny zespół cech anatomicznych, fizjologicznych i biochemicznych organizmu. Uzewnętrznienie.

KWASY NUKLEINOWE - materiał, na którym zapisana jest informacja genetyczna (RNA, DNA).

DNA - dezoksyrybonukleinowy

RNA - rybonukleinowy

DNA i RNA są biopolimerami, składają się z miliardów powtarzających jednostek.

Podstawą budowy organizmów żywych jest białko.

DNA - jest podstawą dziedziczenia wszystkich organizmów żywych. Cząsteczki DNA są trwałe, matryca przechowująca informację genetyczną. Występuje w jądrze komórkowym, jest nośnikiem informacji genetycznej.

RNA - pełni funkcję wykonawczą. Zadaniem RNA jest przekazywanie kodu genetycznego z DNA do miejsc syntezy białka. Występuje w jądrze oraz poza nim. Styka się ze zmienny środowiskiem, NIE JEST trwały, ulega rozpadowi, jest jednoniciowy, jego łańcuchy są krótsze, ale zależy jaka pełni funkcje taką ma długość. Dzięki temu ze jest nietrwały pomaga w nie przenoszeniu złych informacji.

GENY:

• odcinek DNA odpowiedzialny jest za budowę konkretnego białka. Układy DNA o określonej funkcji to GEN.

• Geny współdecydują o wszystkich strukturach i funkcjach organizmu: płci, szybkość zmian, właściwości fizyczne i chemiczne, poziome przemiany materii

• Geny - jako czynnik stały i niezależny

• Dziedziczymy geny a nie cechy

• Do wytworzenia cechy potrzebne są dwa geny.

CHROMOSOMY to oddzielna jednostka genetyczna, zbudowana z DNA. Dla każdego jest właściwa znana liczba chromosomów.

KARIOTYP - zbiór chromosomów człowieka odpowiednio uszeregowanych.

• komórka somatyczna posiada 46 chromosomów - 23 pary

• jeden chromosom pochodzi od ojca, a drugi od matki

• 22 pary - autosomy

• 23 para - chromosomy płciowe

XX u kobiet i XY u mężczyzn

KOD GENETYCZNY:

• to sposób zapisu informacji w genach

• nośnikiem tej informacji jest DNA, przekazujące informacje o całym metabolizmie organizmu, a głównie o budowie jego białek

CZYNNIKI PARAGENETYCZNE:
występują silniejsze związki miedzy cechami dziecka i matki, niż dziecka i ojca, np.:

• cechy kośćca - wysokość ciała, kształt głowy

• kształt części miękkich ciała, kształt nosa, uszu itp.

• rozkład pigmentów - barwa oczu, włosów

• cechy fizjologiczne np. ciśnienie tętnicze krwi

(matka swoim metabolizmem i czynnikami, zwiększa podobieństwo dziecka do siebie)

CZYNNIKI ENDOGENNE PARAGENETYCZNE - efekt matczyny
Czynnikami ryzyka osiągnięcia małej masy płodu są:

• wiek matki (poniżej 16 lat)

• niedobór masy ciała ciężarnej przed ciąży i jej zbyt małe przyrosty w czasie
  ciąży

• niedobory żywieniowe matki przy zwiększonym zapotrzebowaniu
  energetycznym

• choroby matki - nadciśnienie tętnicze, nadczynność tarczycy, astma, choroby
  układowe

• wady rozwojowe płodu

CECHY GENETYCZNIE ZDETERMINOWANE TO:

• płeć chromosomalna XX u kobiet, ZY u mężczyzn

• rasa

• somatotyp, typ konstytucjonalny

CZYNNIKI ŚRODOWISKOWE (EGZOGENNE) - MODYFIKATORY:

• stanowią zespół czynników zewnętrznych określonych też ekologicznymi, które modyfikują pozytywne lub negatywne genetycznie uwarunkowany przebieg rozwoju dziecka, kształtując w ten sposób ostateczny fenotyp człowieka dorosłego.

• W tym kontekście czynniki środowiskowe dzielimy na:

* modyfikatory naturalne

* modyfikatory kulturowe

DYFORMIZM PŁCIOWY:
Dwupostaciowość organizmów, która zależnie od płci przejawia się we właściwościach somatycznych, funkcjonalnych i psychicznych.
Kiedy się przejawia?
W momencie zapłodnienia, natomiast pogłębia się w okresie dojrzewania.

PŁEĆ - zespół pewnych właściwości (cech), które odróżniają osobnika żeńskiego od męskiego.
W praktyce nie spotkamy 100% kobiety czy mężczyzny, bo zawsze jest jakieś odchylenie do płci przeciwnej.

Typ skrajnie męski cechuje:
- większe rozmiary ciała
- większa wysokość
- rozwój górnych części ciała, obręcz barkowa, duża głowa, mocny kark,
szeroka klatka piersiowa
- wąska miednica
- silne umięśnienie
- skromna tkanka tłuszczowa

Typ skrajnie żeński:
- mniejsze rozmiary ciała
- wcięta talia
- rozwój gruczołów piersiowych
- tułów poszerzony w obręczy biodrowej
- większe otłuszczenie
- kształty zaokrąglone
- łagodne rysy ciała (twarzy)
Płeć genetyczna - połączenie XY i XX
Płeć hormonalna (metaboliczna) - związana z jakością i ilością wydzielanych hormonów płciowych, u kobiet - estrogeny, u mężczyzn - androgeny (odpowiedzialne za pojawienie się owłosienia, miesiączki, trądzik)
Płeć somatyczna (fenotypowa) - określana na podstawie rozwoju narządów płciowych
Płeć metrykalna (socjalna) - ustalona w momencie urodzenia, na podstawie zewnętrznych narządów płciowych
Płeć psychiczna - poczucie przynależności do płci (sposób ubierania się, zachowania)

PRZYCZYNY ZABURZEŃ ROZWOJU

OKRESY KRYTYCZNE DLA ROZWOJU

W okresie rozwoju prenatalnego:

• pierwszy trymestr ciąży

• okres między 4-6 miesiącem

• okres okołoporodowy

W okresie pourodzeniowym:

• okres noworodkowy, niemowlęcy

• okres około 8 roku życia

• okres dojrzewania płciowego

Czynniki będące przyczyną zaburzeń rozwoju nazywamy TERATOGENAMI, a nauka badająca te czynniki to TERATOLOGIA.

PODSTAWY TERATOLOGI WG WILSONA:

• wrażliwość na czynniki teratogenne

zależy od genotypu płodu

• wrażliwość na czynniki teratogenne jest zależna od stadium rozwojowego, w którym nastąpiło narażenie na czynnik teratogenny

• wywołujące nieprawidłową embriogenezę czynniki teratogenne wykazują różnorodny patomechanizm działania

• konsekwencją działania teratogenu jest obumarcie zarodka, powstanie wady wrodzonej, zahamowanie wzrostu wewnątrzmacicznego, dysfunkcja czynnościowa

• efekt teratogenny czynnika środowiskowego zależy od jego właściwości fizykochemicznych

• dawka i czas działania teratogenu warunkuje nasilenie nieprawidłowości u potomstwa
  

NAJCZĘSTSZE PRZYCZNY ZABURZEŃ ROZWOJU:

• choroby genetyczne

• choroby zakaźne matki - wirus różyczki, grypy, ospy wietrznej itd.

• choroby o podłożu endokrynalnym - cukrzyca, choroby tarczycy

• choroby przewlekłe

• choroby odzwierzęce - Tosoplasma gonidii

• choroby weneryczne - kiła

• HIV i AIDS

• czynniki chemiczne - leki

• czynniki fizyczne

• fizyczne zanieczyszczenia środowiska

• konflikt serologiczny

• patologiczny przebieg ciąży

• poród i ryzyko z nim związane

• styl życia ciężarnej

NIEZGODNOŚĆ SEROLOGICZNA

Rh(-) - matka Rh(+) - ojciec

niezgodność serologiczna
brak przeciwciał → matka po porodzie otrzymuje immunoglobulinę (lg) anty D

KOBFLIKT SEROLOGICZNY

Rh(-) - matka Rh(+) - ojciec

Gdy pojawiają się przeciwciała (+) konflikt serologiczny

• poronienie, obumarcie płodu, choroba hemolityczna w postaci żółtaczki hemolitycznej, ciężkiej niedokrwistości, urazy oun

OKRES PRENATALNY:

• najbardziej dynamiczne w całej ontogenezie tempo wzrastania i różnicowania

• pod względem biologicznym matka i dziecko tworzą jedność

• istnieje wiele czynników mogących zaburzyć rozwój

• największe działanie tych czynników jest w pierwszych dwóch miesiącach rozwoju

W przebiegu rozwoju zarodka wytwarzane są tkanki i struktury umożliwiające utrzymanie i ochronę zarodka:

• błony płodowe

• łożysko

• pępowina

Aktywność ruchowa płodu to ruchy całego ciała (głowy, kończyn, tułowia i ruchy oddechowe):

• 1-sze ruchy około 7 tygodnia rozwoju w badaniu USG

• 18-20 tydzień rozwoju odczuwane przez matkę

• 25 tydzień w USG wszystkie rodzaje ruchów (oddechowe, rotacyjne tułowia, prostowanie i zginanie kończyn, połykanie płynu owodniowego)

• pod koniec ciąży ruchy wolniejsze

• płód reaguje ruchami rotacyjnymi na: dźwięk, światło, zmiany temperatury, niedotlenienie, leki, reakcje na stres

Uraz okołoporodowy:

Nieprawidłowy objaw u noworodka, będący wynikiem porodu lub czynników działających na płód od momentu rozpoczęcia porodu do jego zakończenia.

Urazy powstałe w wyniku zaburzeń mechanizmu porodowego mogą dotyczyć praktycznie wszystkich narządów i tkanek:

• urazy OUN

• urazy skóry i tkanki podskórnej

• urazy układu kostnego

• urazy nerwów obwodowych

• urazy narządów jamy brzusznej

Zaspokajanie potrzeb biologicznych w okresie prenatalnym:

• zapobieganie wadom cewki nerwowej - profilaktyka „Folik”

• żywność bogata w foliany

• uodpornienie przeciw różyczce, WZW B

• prozdrowotny styl życia

OKRES ROZWOJU ONTOGENETYCZNEGO CZŁOWIEKA

OKRES NOWORODKOWY - adaptacja do środowiska pozamacicznego

• pierwsze 28 dni życia

Noworodek donoszony - urodzony po 37 tygodniu ciąży o wadze 2501 gr.

wykształcone wszystkie odruchy, samodzielne oddychanie

Wcześniak - urodzony przed 38 tygodniem ciąży o wadze poniżej 2500 gr.

Dystofik - urodzony po 37 tygodniu ciąży o wadze poniżej 2500 gr.

wykształcone odruchy

Przyczyną DYSTROFII wewnątrzmacicznej jest nieprawidłowy przebieg ciąży, niewydolność łożyska, niedożywienie ciężarnej

Odruchy noworodka:

• związane z zachowaniem funkcji życiowych:

* ssanie, połykanie, kichanie, kaszel

• wstępne będące podstawą rozwoju motorycznego - zaciskanie dłoni, chodzenie

• atawistyczne, które później wygasną - moro, pływania

Stany przejściowe noworodka:

• fizjologiczny spadek masy ciała

• żółtaczka fizjologiczna

• odczyny ciążowe

Ocena stanu noworodka:

Skala Apgar - 10 punktowa ocena noworodka

mierzy się obwód głowy i klatki piersiowej (głowa większa od klatki)

OKRES NIEMOWLĘCY

1-12 miesiąc życia

• intensywne tempo rozwoju, dynamika rozwoju

• przyrost masy ciała i wysokości

• obfita tkanka tłuszczowa

• zmiana proporcji ciała

• wyrównanie obwodu głowy i klatki piersiowej

• doskonalenie funkcji narządów i układów

• okres krytyczny dla rozwoju!!!

• pionizacja

Motoryka duża - zgodne z prawem cefalokaudalnym

Motoryka mała - umiejętność sięgania, chwytania, manipulacji. Cztery stadia chwytania dowolnego:

• łokciowo-dłoniowe 4-5 miesiąc

• dłoniowo-proste, zgarnianie 5-6 miesiąc

• chwyt nożycowy 7-8 miesiąc

• pęsetkowy (szczypcowy) 9 miesiąc

zgodnie z prawem proksymodystlnym

WCZESNE DZIECIŃSTWO

• od opanowania lokomocji dwunożnej do 6-7 rż

• wolniejsze tempo rozwoju fizycznego

• zmiana proporcji ciała

• przyrost wysokości 10-12 cm/rok mc-2,5 kg

• rozwój tkanki mózgowej

• rozwój ruchów manipulacyjnych - zdolność wykonywania ruchów celowych (2-3 rż)

• powyżej 3 rż intensyfikacja procesów różnicowania i dojrzewania narządów

• wykształcenie somatotypu

• 5 rż rozwój układu nerwowego

mózg 90% wielkości docelowej

• złoty wiek motoryczności - pierwsze apogeum motoryczności, duża ruchliwość, zabawy tematyczne, grupowe

• ustala się lateralizacja (prawo/leworęczność)

• 6-7 rż uspołecznienie dziecka, model postępowania właściwy dla swojej płci

• dojrzałość szkolna 7 rż

OKRES SZKOLNY

• 7-12 rż złoty wiek, młodszy szkolny

• okres przymusowej nauki szkolnej, jednostajne tempo wzrastania

• mały przyrost wysokości 5cm/rok, masy ciała 3kg/rok

• okres fizjologicznego pełnienia - przewaga przyrostu masy nad wysokością

• wzrasta aktywność ruchowa i siła mięśni, sprawność manualna, motoryczność jest zbliżona do motoryczności człowieka dorosłego - drugie apogeum motoryczności

• indywidualne cechy ruchowe, osobowość ruchowa

• wzory postępowania zaczerpnięte od rówieśników

• antagonizm płci

• spada autorytet rodziców

OKRES DOJRZEWANIA

• czas stawania się człowiekiem dorosłym, dojrzałym

• okres dojrzewania charakteryzuje się szczególnie intensywnym rozwojem aparatu rozrodczego

Początek i przebieg pokwitania zależy od:

1. Czynników genetycznych

2. Endogennych uwarunkowań neurohormonalnych

3. Czynników egzogennych:

- wielostronny rozwój, cywilizacyjny

- środowisko

- styl życia

- stan zdrowia

Charakterystyka okresu dojrzewania:

• intensywne zmiany w układzie hormonalnym

• zwiększone tempo wzrastania - skok pokwitaniowy

• ostateczne ukształtowanie się dymorfizmu płciowego w zakresie budowy i funkcji organizmu

• indywidualna zmienność czasu występowania i trwania poszczególnych faz pokwitania

• niepożądane, przejściowe zmiany w motoryce towarzyszące przejściu od motoryczności dziecięcej to typowej dla człowieka dorosłego, ukształtowanie się motoryczności kobiecej i męskiej

• pierwszy objaw dojrzewania to przyspieszenie wzrastania u dziewcząt około 10 rż u chłopców 12 rż zwany jest SKOKIEM POKWIATANIOWYM lub skokiem dojrzewania (pokwiataniowym, wzrastania)

• skok pokwitaniowy zachodzi pod wpływem hormonu wzrostu somatotropowego

Skok pokwiataniowy pociąga za sobą:

• wzmożone łaknienie, któremu towarzyszy ciągły głod i brak przyrostu masy ciała, wzrastanie to wysiłek organizmu wymagający dużej podaży energii

• sport, brak przystosowania do nowych wymiarów, wykonywania ruchów precyzyjnych, skoordynowanych, jest nieporadny (okres przejściowy)

• dziewczęta zwracają duża uwagę na swój wygląd, są niezgrabne, mają duże dłonie, dominuje wzrost szerokości bioder i przyrost tkanki tłuszczowej

• po okresie chudości następuje faza sterowania hormonami płciowymi (estrogeny i androgeny) przyrost masy ciała w stosunku do wysokości. Faza pełnienia, nabierania tuszy, różnicowania sylwetki

• przyrost masy ciała u dziewcząt to przyrost podściółki tłuszczowej

• u chłopców rozwój i przyrost masy ciała sterowany jest androgenami, wpływają one na rozrost kości, rozwój muskulatury

Objawy somatyczne towarzyszące dojrzewaniu:

• zmiany w budowie i funkcji skóry (rozpoczęcie czynności gruczołów łojowych i potowych)

• chwiejność układu wegetatywnego

• szybko rozwój gałki ocznej, przejściowe zjawisko krótkowzroczności

OKRES RÓWNOWAGI

• okres płodzenia i rodzenia dzieci, równowagi procesów anabolicznych i katabolicznych

• cechy wykazujące okres rozwoju progresywnego po osiągnięciu wielkości maksymalnej ulegają regresji

• w okresie tym organizm nie przejawia tendencji do rozbudowy, jednak procesy odnowy i regeneracji tkanek, ich przebudowy magazynowania substancji świadczą o aktywności metabolicznej

• cechy stałe zwiększające się z wiekiem to RR

elementy chrzęstne ucha

• cechy mniej ważne dla życia ulegają wcześniej np. poczucie równowagi max 1-12 rż

• wykazujące regresje później cechy maja istotne znaczenie dla rozwoju wychowania potomstwa

OKRES STAROŚCI

• zmiany starcze to zanik zdolności przystosowanych do nowych warunków, są wynikiem:

• zmniejszenia się masy tkanek, przewaga procesów katabolicznych nad anabolicznymi, dominują procesy niszczenia

• upośledzenie funkcjonowania organizmu

• proces starzenia zależy od prowadzonego trybu życua

• okres starości przedłużają: aktywność ruchowa, racjonalna dieta, walka ze stresem

WADY WRODZONE

WADY WRODZONE:

• wrodzona wada rozwojowa obejmuje powstającą w okresie życia wewnątrzmacicznego i obecną przy urodzeniu, wewnętrzną lub zewnętrzną nieprawidłowość morfologiczną

• mogą występować pojedyncze, mnogie lub z innymi nieprawidłowościami - zespół wad wrodzonych lub wywołane czynnikami egzogennymi

PODZIAŁ WAD WRODZONYCH DLA CELÓW MEDYCZNO-SPOŁECZNYCH NA 3 STOPNIE CIĘŻKOŚCI:

• drobne wady bez znaczenia dla zdrowia i funkcjonowania społecznego

• wady istotne dla zdrowia i/lub społecznego funkcjonowania - poddające się korekcie

• wady ciężkie wrodzone z zaburzeniami w funkcjonowaniu:

• uniemożliwiające życie poza łonowe

• wpływające na skrócenie przewidywanego czasu życia

• upośledzające jakość życia, powodujące trwałe kalectwo fizyczne i/lub psychiczne

CHOROBY UWARUNKOWANE GENETYCZNIE

• przyczyną wad wrodzonych są błędy w przekazywaniu informacji genetycznej

• aberracje chromosomalne - zakłócenia w procesie podziału komórek

• choroby monogenowe to choroby metaboliczne, nieprawidłowości w obrębie pojedynczych genów

• wieloczynnikowe poligenowe jako efekt sumującego się działania wielu genów i czynników środowiska

ABERRACJE LICZBOWE

• Zespół Downa - trisomia, nadliczbowy chromosom 21 pary, częściej u matek młodocianych i u kobiet po 30 roku życia

Cechy:

• niedorozwój umysłowy

• budowa twarzy - mała głowa, płaska twarz, spłaszczona nasada nosa, szeroko rozstawione skośne oczy, fałda powiekowa mongolska, duży wystający język, wady uzębienia, małe małżowiny uszne, krótkie podniebienie twarde

• długi tułów, krótkie kończyny, duże stopy, szerokie dłonie, na dłoni „małpia bruzda”, zakrzywiony piąty palec dłoni, specyficzny układ linii papilarnych

• wiotkość mięśni

• wady serca, przewodu pokarmowego

• przedwczesne starzenie się

• Zespół Edwardsa - trisomia 18 pary. Rokowanie złe, 70% zgonów do 3 miesiąca życia

• Zespół Pataua - trisomia 13 pary

• Zespół Turnera -monosomia, dotyczy kobiet o kariotypie 45 XO. Brak jednego chromosomu płciowego

ABERRACJE CHROMOSOMÓW PŁCIOWYCH

• Zespół Klinefeltera - u mężczyzn dodatkowy chromosom X np. 47XXY, 48XXXY …

• Zespół 47 XYY - nadmężczyzna

• Zespół XXX - nadkobieta, superkobieta

ABERRACJE STRUKTURALNE

• Zespół miauczenia kota - (cri-du-cat)

charakterystyczny płacz w okresie noworodkowym, dystrofia wewnąrz maciczna microcephalia, głębokie upośledzenie umysłowe, rozszczep podniebienia, niedorozwój szczęki, małpia bruzda. Rokowanie złe.

BLOKOWANIE METABOLICZNE

Fenyloketonunia - brak enzymu hydroksylazy fenyloalaninowej przekształcającej fenyloalaninę w tyrozynę.

Objawy:

• noworodki rodzą się bez objawów klinicznych

• chlustające wymioty

• zmiany skórne

• charakterystyczny stęchły „mysi” zapach

• zmiany skórne, wypryski o typie egzemy

• jasne włosy, niebieskie oczy, jasna skóra (zjawisko tzw. „rozcieńczenia barwnika”)

• postępujące upośledzenie rozwoju psychoruchowego

• niedorozwój umysłowy

• w późniejszym wieku: agresja, stany lękowe

Profilaktyka:

Badanie przesiewowe wszystkich noworodków, pobieranie krwi z pięty 72 godziny po porodzie na odpowiednią bibułkę filtracyjną - Test Gutriego

Leczenie:

Dieta o maksymalnie ograniczonej podaży fenyloalaniny. Leczenie dietetyczne nie powoduje cofnięcia zmian neurologicznych, leczenie wieloletnie, należy liczyć się z koniecznością diety przez cały życie.

Problemy w rozwoju psychospołecznym:

• nadpobudliwość

• trudność w skupieniu uwagi

• osłabienie zdolności w przyswajaniu wiedzy

• zaburzenia koordynacji wzrokowo-ruchowej

• zaburzenia snu

• niekontrolowane objawy agresji

• zachowania autystyczne

• zachowania psychotyczne

Galaktozemia - brak enzymu rozkładającego galaktozę w glukozę.

Objawy chorobowe występują po spożyciu mleka:

wymioty, biegunka, wzdęty brzuch, brak łaknienia, spadek masy ciała, wrażliwość na infekcje, zaburzenia koordynacji wzrokowo-ruchowej, niedobór wzrostu, senność, zaćma, pocenie się, uszkodzenie wątroby, nerek, opóźnienie rozwoju psychomotorycznego, głębokie upośledzenie umysłowe

Leczenie:

Dieta eliminacyjna bez mleka i jego przetworów.

Pokarm matki, mleko krowie- wyeliminowanie z diety!!!

Mukowiscydoza - cystic fibrosis

• genetycznie uwarunkowana, postępująca, nieuleczalna choroba metaboliczna

• choroba wielonarządowa - głównie dotyczy układu oddechowego i pokarmowego

Postacie kliniczne:

• postać płucna, przewlekłe zapalenie i nawrotowe infekcje dróg oddechowych, zaostrzenia oskrzelowo-płucne, zaburzona wentylacja, trwałe uszkodzenie tkanki płucnej, zniekształcenia klatki piersiowej, serce płucne, zaburzenia funkcji płuc i niewydolność oddechowa, paznokcie w kształcie szkiełek od zegarka, palce pałeczkowate

Leczenie:

Polega na usuwaniu wydzieliny zalegającej w oskrzelach, fizjoterapia, antybiotykoterapia, leki mukolityczne, dieta wysokokaloryczna.

Rokowania poważne, uzupełnianie chlorku sodu (duża utrata z upałem)

• postać brzuszna - gęsty śluz blokuje transport enzymów trawiennych z trzustki do jelita cienkiego, powodując złe trawienie i wchłanianie spożywanych pokarmów.

Objawy: bóle brzucha, luźne stolce, biegunka tłuszczowa, cukrzyca (u nastolatków)

brak wczesnego leczenia → niedożywienie

Leczenie:

• częste hospitalizacje

• leczenie indywidualne dla każdego przypadku

• leczenie infekcji dróg oddechowych

tlenoterapia, fizjoterapia

• intensywne postępowanie żywieniowe z dodatkiem suplementów wysokoenergetycznych

Sytuacja szkolna dziecka z mukowiscydozą:

• obniżone poczucie własnej wartości

• gorsze samopoczucie i krępujące objawy choroby (kaszel, potrzeba wypróżnienia, cuchnące stolce)

• absencja szkolna

• obciążające techniki leczenia (inhalacja, drenaże)

DZIECKO Z CHOROBĄ PRZEWLEKŁĄ

WSPÓŁCZESNE PROBLEMY ZDROWOTNE:

• wypadki, urazy i zatrucia

• problemy zdrowia psychospołecznego (nowa zachorowalność)

• próchnica zębów

• choroby przewlekłe

• zaburzenia układ ruchu

• zaburzenia rozwoju fizycznego

• zaburzenia narządu wzroku

• zaburzenia słuchu

Choroba przewlekła : wg J.Doroszewskiej to „ …..dziecko, które długotrwała choroba pozbawia normalnych warunków życia i każe wszystkie jego czynności podporządkować zasadniczemu celowi- leczeniu.”

Aleksandra Macierz : Długotrwałe zaburzenie zdrowia dobrego samopoczucia, które narusza prawidłowy rozwój psychoruchowy, utrudnia edukację i powoduje zmiany w sytuacji rodzinnej

KLASYFIKACJA POTRZEB WG A. KELMA ZE WZGLĘDU NA ŚRODOWISKA OPIEKI I WYCHOWANIA:

A. Potrzeby wnikające z działalnością rodziny

B. Potrzeby związane z działalnością szkoły

C. Potrzeby związane z aktywnością dziecka w środowisku

D. Potrzeby wynikające z właściwości organizmu dziecka

CUKRZYCA - diabetes mellitus

choroba metaboliczna, o zwiększonym stężeniu glukozy we krwi (hiperglikemia). Wskutek zaniku zdolności wydzielania insuliny.

INSULINA - hormon regulujący procesy metaboliczne węglowodanów, tłuszczy, białek. Odpowiada za przejście glukozy do tkanek.

Dziecko z CUKRZYCĄ może uczestniczyć we wszystkich zajęciach szkolnych

Dziecko obciążone jest dodatkowymi obowiązkami

Nauczyciel/pedagog zna potrzeby dziecka

TYPY CUKRZYCY :

• insulinoniezależna typ 2 - najczęściej występuje u osób po 40 roku życia, często jest uwarunkowana otyłością

• insulinozależna typ 1 ( młodzieńcza) - wywołana destrukcją komórek beta trzustki, co prowadzi do bezwzględnego niedoboru insuliny. Obecnie szacuje się ze choroba ta występuje u ok. 18 000 dzieci i młodzieży.

• cukrzyca ciężarnych i inne typy np. współwystępująca z mukowiscydozą.

Hiperglikemia - jest stanem przecukrzenia organizmu

Objawy:

• wzmożone pragnienie

• częstomocz

• spadek masy ciał

• senność, apatia

• uczucie zmęczenia, niechęć do wysiłku fizycznego

• bóle brzucha, mięśni, stawów kolanowych

• trudno gojące się rany, skaleczenia

Hipoglikemia - niedocukrzenie

• niewłaściwa dieta, zbyt intensywny wysiłek fizyczny, niewłaściwa podana dawka insuliny lub pominięcie posiłku po podaniu insuliny

• głód

• ból głowy

• uczucie słabości, brak sił

• drżenie rąk, potliwość

• zaburzenia w pracy mózgu (zaburzenia widzenia, pamięci)

Leczenie cukrzycy opiera się na trzech filarach:

• samokontrola pomiaru glikemii ( stężenie glukozy we krwi)

• insulinoterapia, wstrzykiwanie brakującego hormonu - insuliny

• dieta z uwzględnieniem zasad zdrowego żywienia, ich regularność, ilość, kaloryczność.

Cel : dążenie do normoglikemii ! 80-120 mg/dl

WYSIŁEK FIZYCZNY DZIECKA Z CUKRZYCĄ:

• wysiłek fizyczny wymaga u dziecka z cukrzycą przestrzeganie kilku zasad:

• kontrola glikemii przed i po zajęciach

• dodatkowa kontrola glikemii przy objawach hipoglikemii

• przed wysiłkiem wskazane spożycie dodatkowej porcji węglowodanów.

UTRATA PRZYTOMNOŚCI:

• natychmiastowe podanie zastrzyku z GlukaGenu

• wezwać pogotowie ratunkowe

SYTUACJA SZKOLNA DZIECKA Z CUKRZYCĄ:

• negatywny wpływ na przebieg uczenia się

• mniejsze zdolności uczenia się, koncentracji i zapamiętywania

• zaburzenie funkcji poznawczych, pamięci, koordynacji wzrokowo- ruchowej i mowy

• wspierać i zachęcać ucznia do pełnej aktywności intelektualnej i społecznej

• pomagać w uzupełnianiu zaległości po okresach absencji

WYCIECZKI, ZIELONE SZKOŁY, WYJAZDY:

• współpraca wychowawcy, rodziców, ucznia

• dzienniczek z podstawowymi informacjami

• uzgodnić zasady opieki nad dzieckiem ze strony nauczyciela

• zaświadczenie ( informacja) od lekarza diabetologa

NAUCZYCIEL MUSI ROZPOZNAĆ OBJAWY!!

ZABURZENIA ROZWOJU FIZYCZNEGO:

• opóźnienie wzrastania

• opóźnienie dojrzewania

• cukrzyca sprzyja otyłości

• poczucie naznaczenia chorobą

• niepokój związany z negatywnym odbiorem samego siebie.

Wybór zawodu : przeciw wskazana jest praca na wysokościach, operatora urządzeń mechanicznych, kierowca zawodowy, pilot

Ze względu na powikłania (retinopatia cukrzycowa), zawody obciążające wzrok.

PADACZKA

• przewlekłe zaburzenia czynności mózgu o charakterze powtarzających się napadów

• szacuje się, żę w Polsce choruje na padaczkę 1% populacji

Przyczyny:

• genetycznie

• urazy mózgu w okresie prenatalnym lub okołoporodowym

• urazy czaszki

• guzy mózgu

• zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych

• niedobory hormonalne

• bodźce psychiczne

Opieka nad dzieckiem z padaczką:

• każdy przypadek dziecka z padaczką jest odmienny i nie można być oceniany standardowo pod względem medycznym, psychologicznym, społecznym.

• leczenie padaczki musi być obowiązkowe i systematyczne (indywidualne)

Czynnikami wyzwalającymi atak najczęściej są:

• zmęczenie

• niedobór snu

• pobudzenie

• nagły przestrach

• zbyt gwałtowne przebudzenie

• alkohol, narkotyki i inne środki odurzające

• infekcje przebiegające z gorączką

• u dziewcząt okres okołomiesiączkowy

→ zmęczenie

→ niedobór snu

→ pobudzenie

→ nagły przestrach

→ zbyt gwałtowne przebudzenie

→ alkohol, narkotyki i inne środki odurzające

→ infekcje przebiegają z gorączką

→ u dziewcząt okres okołomiesiączkowy

Napady może wywołać fotostymulacja: przerywane błyski świateł ( dyskoteka, telewizja, komputer), jazda samochodem drogą z drzewami w słoneczny dzień.

WAŻNE!

Uczeń z padaczką ma podwyższony poziom stresu

Gorsze samopoczucie i dyspozycja do nauki (skutki uboczne leków)

Nauczyciel powinien posiadać wiedzę o chorobie

W klasie ważna przyjazna atmosfera, nie narażać na negatywne reakcje ze strony grupy czy stygmatyzację.

ASTMA:

• choroba układu oddechowego związana z nieprawidłową reakcję oskrzeli na wybrane substancje organiczne lub nieorganiczne (alergeny)

• termin „asthma” - czytamy w „ Aforyzmach” Hipokratesa- szybkie oddychanie z towarzyszącą dusznością.

• napadowo występujący kaszel, świszczący oddech i duszność, spowodowana ekspozycją na alergeny uczulające, wysiłkiem, iniekcją, stresem.

• w okresach nasilenia może stanowić zagrożenie dla życia spowodowane niewydolnością oddechową

Czynniki ryzyka wystąpienia astmy oskrzelowej:

• czynniki genetyczne

• infekcje wirusowe

• zanieczyszczenia środowiska

• dym tytoniowy( wzrost zachorowalności na astmę u dzieci matek palących w ciąży)

• otyłość - stwierdzono korelacja między wskaźnikiem BMI a występowaniem astmy ( nie wyjaśniono zależności przyczynowo-skutkowej między astmą a otyłością)

• stres i emocje

• alergeny środowiskowe ( roztocza kurzu domowego, wilgoć)

• pyłki roślin- kalendarz pylenia

• alergeny pokarmowe

• wysiłek fizyczny

Problemy dziecka z astmą oskrzelową:

• fizyczne objawy choroby - lęk przed atakiem duszności, poczucie bezsilności i pokrzywdzenia

• sytuacja szkolna ( trudność w nauce, rak satysfakcjonujących wyników w nauce)

• hospitalizacja

Zadania wychowawcy (takie jak wcześniej)

CHOROBY ZAKAŹNE

ZAKAŻENIE - wniknięcie i rozwój biologicznego czynnika chorobotwórczego

ZARAŻENIE- przeniesienie czynnika chorobotwórczego z osoby chorej na osobę wrażliwą

DROGA ZAKAŻENIA - sposób przenoszenia się drobnoustrojów ze źródła zakażenia na osoby wrażliwe ( żywność gleba, woda, powietrze , przedmioty, kontakt bezpośredni )

WIRUSY - rozprzestrzeniają się drogą kropelkową (kochanie, kaszel), a wrota zakażenia to gore drogi odcinki dróg oddechowych

BAKTERIE - miejsce wniknięcia to najczęściej drogi oddechowe, układ pokarmowy , skóra i uszkodzone błony śluzowe

GRZYBY - mogą powodować zakażenia uogólnione jak i zmiany miejscowe (skóra, błony śluzowe)

PIERWOTNIAKI-toksoplazmoza, lamblioza

ZAPOBIEGANIE :

• bezpieczeństwo higieniczne

• kalendarz szczepień

---