Berska Marta
Brzezińska Anna
Bibliografia: Bee,H. (2004) Psychologia rozwoju człowieka. Poznań , Zysk i spółka (s.:196-260)
Temat : Charakterystyka człowieka w wieku przedszkolnym.
W okresie od 2-6 lat dziecko zmienia się z nieporadnego, niesamodzielnego malca, potrafiącego porozumiewać się w bardzo prymitywny sposób w osobę niezwykle sprawną, komunikatywną i towarzyską, gotową rozpocząć naukę szkolną.
Rozwój fizyczny dziecka w przedziale od 2-7 lat nie występuję już tak wiele zmian jak w wieku niemowlęcym. Tempo zmian w uk. Nerwowym nie jest tak szybkie jak było w pierwszych miesiącach życia - podobnie jest w przypadku wzrostu i masy ciała.
Główne umiejętności ruchowe, które pojawiają się w okresie przedszkolnym to:
Zdolności lokomocyjne
12-24 miesiące => biega, sprawnie chodzi , wchodzi po schodach stawiając obie stopy na każdym stopniu
2-3 lata => z łatwością biega, bez pomocy wspina się na meble i schodzi z nich,
3-4 lata => wchodzi po schodach stawiając jedną stopę na stopniu , skacze obunóż na skakance, chodzi na palcach,
4-5 lat => chodzi po schodach w górę i w dół stawiając jedną stopę na każdym stopniu , swobodnie staje , chodzi i biega na palcach;
5-6 lat => skacze na skakance na przemian na każdej z nóg, chodzi po narysowanej cienkiej linii, korzysta ze zjeżdżalni i huśtawki ;
Zdolności nielokomocyjne
18-24 miesiące => popycha lub ciągnie zabawki na kółkach, odkręca wieczko słoika,
2-3 lata=> przeciąga i popycha duże zabawki wokół przeszkody,
3-4 lata =>pedałuje i kieruję trójkołowcem, chodzi w każdym kierunku ciała, ciągnąć dużą zabawkę ;
Zdolności manipulacyjne
18-24 miesiące => wyraźnie lubi posługiwać się rękoma, potrafi złożyć od 4 -6 klocków , potrafi pojedynczo przewracać kartki, przenosi przedmioty bez przeciwwagi,
2-3 lata => zbiera małe przedmioty, stojąc rzuca małą piłeczką na przód
3-4lata => łapie ramionami dużą piłkę, tnie nożyczkami papier , trzyma ołówek pomiędzy kciukiem a dwoma pierwszymi palcami,
4-5 lat => uderza piłkę kijem , kopie i łapie piłkę , nawleka koraliki ale nie igłę , sprawnie chwyta przyrządy do pisania
5-6 lat=> gra w gry z wykorzystaniem piłki , nawleka igłę i potrafi szyć;
Dzieci w wieku przedszkolnym zapadają na ostre choroby 4-6 razy rocznie najczęściej jest to przeziębienie i grypa , zaś na schorzenia przewlekłe cierpi 1 na 10 przedszkolaków najczęściej są to alergie, astma ,przewlekłe zapalenie skrzeli i cukrzyca .
Dzieci, które doświadczają stresu lub niemiłych przeżyć rodzinnych są bardziej podatne na zachorowania np. dzieci z rozbitych rodzin. Następne niebezpieczeństwo to nieszczęśliwe wypadki. Większość niebezpiecznych sytuacji przydarza się częściej chłopcom niż dziewczynkom - ponieważ są bardziej aktywni i mniej ostrożni. Większość wypadków w wieku przedszkolnym zdarza się w domu np. upadki, skaleczenia , zatrucia
Rozwój wymowy w wieku przedszkolnym jest niezwykle szybki. Ilość słów wzrasta do ok. 15 tys. Obserwujemy również przejście od pojedynczych wyrazów do zdań prostych a następnie do złożonych. Około 3 roku dziecko posiada wszystkie narzędzia do budowania i prowadzeni rozmowy.
18-27 miesiąc życia
Dzieci nie używają końcówek liczby mnogiej i pojedynczej, zdania są krótkie , często nie zawierają czasowników pomocniczych , struktur zdania stanowią same rzeczowniki
27-36 miesiąca życia
Rozwój gramatyki następuję po kilku miesiącach używania prostych zdań , używają liczby mnogiej , przyimków, czasowników pomocniczych , budują pytania i przeczenia. Dzieci uogólniają reguły, upraszczają język
36-48 miesiąca
Logicznie łącznie zdań z wykorzystaniem spójników, które umożliwia łącznie myśli
Dziecko operuję pojęciami kategoriami , zanim jeszcze nauczy się słów żeby je nazwać z drugiej strony uczenie się nowych słów również pociąga za sobą tworzenie kategorii .
Dziecko przydziela pewne słowo dla grupy przedmiotów np. słowo kotek może odnosić się do wszystkich futrzaków.
Ograniczenie w przypadku słownictwa - czyli świadomość dziecka o tym że odnosimy się do danego przedmiotu np. widząc brązowego psa biegnącego z kością przez trawnik - i jeśli dorosły mówi „O! Pies” odnosi się do zwierzęcia ; następnym ograniczaniem jest zasada kontrastu -która stanowi założenie że każde słowo ma inne znacznie więc jeśli zostało użyte nowe słowo musi ono dotyczyć innego przedmiotu lub innego jego aspektu np. jeśli dziecko zna dany przedmiot np. czerwoną tacę i każemy mu wybrać spośród dwóch tac zielonej i czerwonej -tacę zieloną przyniesie nam zieloną ponieważ zna już tace czerwoną- wybierze tą której nie zna.
Teoria naśladowania lub wzmacniania nie są adekwatne do wyjaśnienia zjawiska jakim jest rozwój języka. Dzieci powtarzają usłyszane zdania i uczą się mówić z akcentem rodziców ale tak naprawdę nie znają ich znaczenia.
Dzieci którym rodzice dużo czytają i mówią do nich zaczynają szybciej mówić są bardziej gotowe do nauki czytania gdy osiągają wiek szkolny. Natomiast dzieciom , którym to zabrakło nie nadrobią tych zaległości .Mamy do swoich dzieci mówią uproszczonym językiem tzw. mową matczyną w której zdania są krótkie słownictwo proste i konkretne a gramatyka niewyszukana- mówią powoli i wyższym tonem , przykuwa to uwagę dzieci i pozwala wychwycić powracające formy gramatyczne . Uwagę dzieci może też przykuć korygowanie zdań dzięki czemu szybciej uczą się poprawnych form gramatycznych. Niestety środowiskowe teorie językowe mają pewne braki m.in. korygowanie nie występuję w normalnej rozmowie matki z dzieckiem a mowa matczyna nie jest w każdej kulturze.
Zwolennicy teorii elementów wrodzonych przypuszczają że dziecko rodzi się wyposażone w zestaw zasad operacyjnych , które pozwalają mu skupić się nad istotnymi aspektami słyszanego języka . Inni teoretycy uważają dziecko za „małego lingwistę” który konstruuje język, tak samo jak konstruuję wszystkie reprezentacje poznawcze.
Piaget wyznaczył początek okresu przedoperacyjnego w przedziale od 18-24 miesiąc życia , kiedy to dziecko zaczyna używać symboli np. obrazów , słów lub działań- tak na przykład miotła może być dla dziecka konikiem . Pomimo tego osiągnięcia przedszkolakowi brak jeszcze wielu rozbudowanych cech poznawczych. Według Piageta dzieci te są nadal egocentryczne , brak im zrozumienia zasady stałości przedmiotu i ogólnie rzecz biorąc , rządzi nimi to, co pozorne- dziecko nie jest samolubne raczej sądzi że wszyscy patrzą na świat tak jak ono.
Najnowsze badania nad funkcjonowaniem poznawczym przedszkolaków wykazały że nie są one tak bardzo egocentryczne jak uważał Piaget . W wieku 4 lat potraf odróżnić pozorność od rzeczywistości w wielu przypadkach i tworzą całkiem rozbudowaną teorię działania umysłów. Trzy latki widząc gąbkę przypominającą kawałek skały mówią albo że wygląda ona na gąbkę i jest gąbką , albo że wygląda jak skała i jest skałą , 4 i 5 latki potrafią odróżnić oba aspekty i zdają sobie sprawę , że przedmiot wygląda jak skała ale jest gąbką. Starsze dzieci rozumieją że ten sam obiekt może być odbierany inaczej w zależności od punktu widzenia. 4-5 latki stworzyły nową teorie umysłu. Dzieci w tym wieku zaczynają rozumieć , że nie sposób przewidzieć jak zachowują się inni jedynie obserwując sytuację , ważne są również pragnienia i przekonania tych osób. Zatem powstają w ich umysłach rozmaite teorie przekonań i pragnień innych ludzi oraz tego , jak mogą one wpływać na ich zachowania.
Metapamięcią i metapoznaniem nazywamy wiedze o procesie pamiętania i procesie myślenia-ok. 4-5 roku życia dzieci zaczynają pojmować te procesy. Dziecko posiada nadzwyczajnie rozbudowana zdolność rozumienia punktu widzenia innych ludzi i na podstawie ich poglądów potrafi przewidzieć ich postępowanie.
W wieku ok. 4-5 lat rozumieją niektóre związki pomiędzy określonymi sytuacjami a pojawieniem się pewnych emocji u innych osób. Inną ważną umiejętnością jaką dziecko musi zdobyć jest zdolność rozumowania lub odczytywania emocji innych ludzi.
Około 4 roku życia słownictwo dotyczące emocji jest na tyle rozwinięte , że dzieci są w stanie rozpoznawać wyrazy twarzy i sytuacje , które ilustrując emocje: szczęście , smutek , strach itp. Zaczynają rozumieć związek pomiędzy emocjami innych i wywołującymi je okolicznościami np. dzieci wiedzą że jeśli ktoś jest smutny to coś mu się nie udało. Zaczynają pojmować że niektóre emocje pojawiają się w sytuacjach specyficznego związku pomiędzy pragnieniem a rzeczywistością np. smutek pojawia się gdy nie uda nam się zdobyć upragnionej rzeczy. Dziecko uczy się również regulować lub modulować sposób wyrażania swoich emocji. Dwulatki potrafią to robić w niewielkim stopniu ale 5 i 6 latki są bardziej wyspecjalizowane w kontrolowaniu intensywności wyrażania silnych emocji.
Innym aspektem regulacji nastroju jest potrzeba nauczenia dziecka społecznych reguł wyrażania społecznych emocji . W ten sposób pojawia się zjawisko „uśmiech społecznego”, wyrazu twarzy który jest całkowicie odmiennym od naturalnego uśmiech zadowolenia , podobnie jest z wyrażaniem innych emocji takich jak złość i obrzydzenie. Wydaję się że umiejętność ukrywania nastroju oparta jest na powstającej teorii umysłu. Maskowanie własnego nastroju świadczy o tym że dziecko wie co może komuś sprawić przykrość. To wszystko jeszcze raz udowadnia że przedszkolaki nie są tak egocentryczne jak uważał Piaget.
W kwestii stałości przedmiotu większość dzieci nadal nie potrafi rozwiązywać tego problemu nawet jeśli są w wieku 5-6 lub więcej lat , zatem zrozumienie stałości nie jest możliwe bez ogromnego postępu w odróżnieniu wrażenia od rzeczywistości który dokonuję się w późniejszych latach.
Podsumowując przedszkolaki są zdolne do pewnej formy logicznego myślenia. W wieku lat 4 i 5 potrafią przyjmować cudzą perspektywę, rozumieją że zachowania innych opierają się na ich wew. Przekonaniach i uczuciach a także posiadają zdolność zrozumienia rozmaitych zjawisk .Przedszkolaki potrafią wykonywać zadania które mogą wyglądać na bardzo skomplikowane, ale ich zrozumienie pozostaje szczegółowe a nie ogólne. Nadal wiąże się ze specyficznymi sytuacjami i może się ujawnić tylko w sytuacji określonego wsparcia.
Dzieci różnią się pod wieloma względami a w szczególności w zakresie umiejętności wykonywania zadań intelektualnych . Różnice te dostrzegamy w tempie rozwoju umiejętności językowych i w testach inteligencji . Widzimy różnice w tempie rozwoju języka np. niektóre dzieci zaczynają używać pojedynczych słów w wieku 8 miesięcy, inne nie potrafi tego jeszcze w 18 miesiącu życia, niektóre nie budują zdań 2-wyrazowych nawet w wieku 3 lat i później. Większość dzieci, które późno zaczynają mówić zdoła to nadrobić a przyspieszenie lub opóźnienie w pojawianiu się złożonych struktur mowy nie stanowi wyznacznika ilorazu inteligencji ani poziomu umiejętności czytania. Różnica w tempie przyswajania języka mają częściowo podstawy genetyczne lecz również mogą odzwierciedlać różnice w bogactwie językowym środowisk, w jakich dzieci się rozwijają.
Pierwsze testy inteligencji od początku miały praktyczne zastosowanie. Służyły do wykrywania dzieci u których w przyszłości mogły wystąpić trudności szkolne., dlatego przypominały zadania szkolne i obejmowały:
- mierzenie zakresu słownictwa
- rozumienie faktów i związków
- rozumowanie matematyczne słowne
Wyniki testów inteligencji są dość stałe, jednak ten wysoki poziom przewidywalności zaciera fakt że wiele dzieci wykazuję duże wahania wyników np. u niektórych widać stopniową poprawę wyników a u innych stopniowe pogarszanie . Niektóre dzieci najwyższy poziom osiągają w średnim dzieciństwie, a potem obniża się on w okresie dojrzewania. Zasada jest prosta im starsze dziecko tym wyniki testów są bardziej słabe.
Zdolności intelektualne są odziedziczone i w większości ustalone już w momencie narodzin jak również w kształtowaniu osiągnięć intelektualnych znacznie ma środowisko. Badania nad bliźniętami i dziećmi adoptowanymi dowodzą że większa część tych różnic ma źródło w dziedziczności. Również wpływ środowiska ma wpływ na znacznie ilorazu inteligencji ponieważ jej poziom jest modyfikowany przez otocznie w którym dzieci wzrastają.
Dziecko znajdujące się w niekorzystnym środowisku będzie obniżało swój poziom IQ, jeśli w korzystnym będzie podwyższało swoje umiejętności.
Cechy środowiska, które mają wpływ na poziom inteligencji obejmują : stopień urozmaicenie stymulacji, gotowość reagowania i zaangażowani rodziców, względny brak ograniczeń i nadziej na wysokie osiągnięcia dziecka.
Źródła wpływów otocznie nie ograniczają się tylko do środowiska domowego i relacji rodzinnych ponieważ dzieci przebywają w miejscach opieki grupowej i przedszkolach. Dzieci które w przedszkolu biorą udział w programach rozwojowych mają wyższe IQ ale różnica zanika w pierwszych latach szkolnych.
Stale odkrywa się różnice w poziomie inteligencji i w wynikach testów biorące się z przynależności rasowej. Należałoby je przypisać różnicą środowiska a nie odmienności genetycznej.
W okresie przedszkolnym według Freuda są dwa stadia, z których każda odnosi się do innego aspektu wrażliwości seksualnej. Pierwsze z nich, faza analna przypada na okres od 1-3 roku życia dochodzi do zwiększenia wrażliwości okolic odbytu faza ta jest ważna gdyż współwystępuję z pragnieniem rodziców wyrobienia w dziecku nawyków toaletowych.
Druga z nich to faza falliczna następuję pomiędzy 3-5 rokiem życia kiedy wzrasta wrażliwość narządów płciowych. Pojawia się kompleks Edypa w wyniku którego dochodzi do identyfikacji z rodzicem tej samej płci.
Erikson kładł akcent na coś innego obydwie fazy jakie wyróżnił w tym okresie następowały pod wpływem nowych zdolności fizycznych , poznawczych lub społecznych . Podstawą fazy nazwanej autonomia a wstyd i zwątpienie jest zorientowany na najbliższe otoczenie nowy sposób poruszania się malucha, któremu towarzyszy dążenie do autonomii.
Drugą fazę określoną jako inicjatywa a poczucie winy wprowadzają nowe zdolności poznawcze, a w szczególności umiejętność planowania która wzmacnia tendencje przedszkolaka do podejmowania inicjatywy.
Obydwaj Ci teoretycy uznają że najważniejsza dla tego przedziału wiekowego jest równowaga pomiędzy rodzącymi się zdolnościami dziecka i jego dążenie do autonomii a potrzebą chronienia dziecka i chęcią kontrolowania jego zachowań przez rodziców. Lecz gdy dziecko staje się coraz bardziej niezależne pod względem fizycznym językowym i poznawczym, najważniejsza staję się potrzeba kontroli . Jeżeli kontrolowanie dziecka będzie zbyt restrykcyjne , nie będzie miało ono wystarczająco dużo okazji do poszukiwań; jeśli zaś kontrola będzie zbyt słaba , dziecko stanie się nieposłuszne i nie zdoła zdobyć umiejętności społecznych niezbędnych do nawiązania dobrych stosunków z rówieśnikami i dorosłymi.
Kolejny teoretyk Hartup twierdził że dziecko musi dostarczyć dwóch różnych rodzajów związków : pionowych i poziomych. Pionowe zakładają istnienie silnego przywiązania do kogoś o większym potencjale społecznym lub wiedzy jak np. rodzice - taki związek ma charakter niż dwu stronny. Związki poziome są natomiast są dwustronne i równorzędne. Połączone nimi jednostki jak np. przyjaciele w równym wieku, mają jednakowy potencjał społeczny i w zakres ich wzajemnych stosunków wchodzą te same typy zachowań.. Hartup uważał, ze 2 rodzaje związków służą różnym celom ale oba są niezbędne by dziecko nauczyło się pewnych sprawności społecznych . Pionowe są konieczne żeby dawać dziecku ochronę i bezpieczeństwo a w związkach poziomych szlifuję się zachowanie społeczne i zdobywa te umiejętności które może poznać w kontaktach z równymi sobie.
Przywiązanie dziecka wieku 2-3 lat jest silne ale nie tyle żeby matka nie mgła opuścić go na chwile. Około 4 roku życia przywiązanie ulega zmianie jakościowej. Dziecko wie że związek pomiędzy nim a rodzicami trwa pomimo tego że są oni daleko.
W tym samym okresie niezależność dziecka doprowadza do sytuacji , w których rodzice chcą jednego a dziecko czegoś zupełnie innego. Jednak ogólnie rzecz biorąc dzieci w tym wieku dość chętnie na wiele się zgadzają i ich opór jest bierny- po prostu nie wykonują polecenia . Przypadki odmowy częściej się nasilają w wieku 3-4 lat. Wielu psychologów uważa że ważną rzeczą jest odróżnienie odmowy od buntu , któremu towarzyszy złość , gniew , marudzenie. Odmowa zdaje się ważna i zdrowa i wynika z pewności siebie i dojrzałości dziecka podczas gdy bunt jest oznaką niepewnego przywiązania lub nadużyć. Oznaki bezpośredniego buntu słabną w okresie przedszkolnym. U 6 latków rzadziej obserwujemy napady gniewu , marudzenie po części dlatego że zdolności poznawcze i językowe rozwinęły się już do tego stopnia, że umożliwiają podejmowanie negocjacji.
Doświadczenia rodzinne mają główny wpływ na kształtowanie osobowości dziecka i jego związków społecznych ale w okresie przedszkolnym istotną rolę zaczynają odgrywać związki z rówieśnikami. W wieku ok. 3-4 lat dzieci zaczynają bawić się wspólnie z rówieśnikami , razem budują i bawią się w piaskownicy. W tych działaniach obserwujemy pozytywne i negatywne zachowania w których występuję agresja i altruizm.
Agresję najczęściej definiuję się jako zachowanie posiadające wyraźny zamiar zranienia kogoś lub uszkodzenia czegoś . Każde dziecko wykazuję to w pewnym stopniu ale forma i częstotliwość zmienia się w okresie przedszkolnym. Kiedy 2-3 latki są zdenerwowane rzucają przedmiotami i biją się wzajemnie jednak gdy poprawią się ich zdolności językowe odchodzą od tak drastycznych przejawów agresji na rzecz agresji werbalnej w formie szydzenia i przezywania. Agresję zawsze poprzedza okres frustracji a po niej następuję wybuch agresji . Przedszkolaki często są rozgoryczone bo nie zawsze mogą otrzymać to czego chcę i ich nie zadowolenie przybiera formę agresji. Wraz z rozwojem zdolności komunikacyjnych , planowania i organizowania swoich działań obniż się poziom frustracji i wyraźnie obniża się poziom agresji.
Rodzice ulegając napadom złości i agresji umacniają w dziecku wzorzec agresji i buntu. Dzieci obserwując rodziców uczą się że agresja jest skutecznym i przyjętym sposobem rozwiązywania problemów
Innym rodzajem relacji pomiędzy rówieśnikami może być zestaw zachowań nazwanych zachowaniami prospołecznymi . Mamy tu na myśli altruizm. Zachowania altruistyczne po raz pierwszy możemy zauważyć u dzieci w wieku od 2-3 lat. Oferują wówczas one swoją pomoc dziecku które się skaleczyło , zaproponują zabawę lub spróbują pocieszyć inną osobę. /W kolejnych latach rozwój zachowań prospołecznym obiera różne kierunki. Niektóre z tych zachowań nasilają się wraz z wiekiem np. jeśli stworzymy okazję by dziecko mogło dać coś innemu dziecku które znalazło się w potrzebie to starsze dzieci są gotowe oddać więcej niż młodsze., lecz nie wszystkie zachowania altruistyczne rozwijają się w ten sposób. Pocieszanie innego dziecka jest częściej spotykane u przedszkolaków niż u dzieci w starszym wieku.
Pierwsze przyjaźnie u przedszkolaków są bardzo prymitywne . W większości przypadków dzieci ignorują wzajemne oferty wspólnej zabawy a jeśli zdarzy się im wspólnie bawić to tylko dlatego że używają tych samych zabawek, ale pary przyjaciół w wieku przedszkolnym okazują sobie większą sympatię częstsze odwzajemnienie uczucia , więcej pozytywnych i niej negatywnych zachowań oraz większe wsparcie w nowych sytuacjach. Przyjaźnie częściej zawiązują pomiędzy dziećmi tej samej płci.
Już w wieku 3-4 lat zauważalne jest to że chłopcy i dziewczynki prezentują różne sposoby lub style odnoszenia się do rówieśników, różnica ta przetrwa aż po wiek dorosły.
Pomiędzy 2-6rokiem życia dziecko rozumie że jest przedmiotem w otaczającym go świeci i że określa go szereg rozmaitych cech. Pod koniec tego okresu potrafi podać pełną definicję samego siebie podając wiele cech lecz nie posiada jeszcze całościowego poczucia własnej wartości.
Pod koniec okresu przedszkolnego dziecko podporządkowuje się normom społecznym, gdyż ceni sobie wydających je dorosłych i chce postępować zgodnie z nimi nie tylko z obawy przed karą lub z chęci uzyskania nagrody. Działa tu mechanizm identyfikacji z dorosłym. Na rozwój tożsamości poważny wpływ mają osoby znaczące oraz stawiane przed dzieckiem wymagania związane z pełnieniem ról społecznych i powtarzające się doświadczenia wychowawcze. Poczucie bezpieczeństwa, przywiązanie emocjonalne stanowią podstawę zdrowia psychicznego i rozwoju zdrowej oraz społecznie przystosowanej osobowości.
Pod względem społecznym dziecko musi poznać , jakie zachowania wynikają z bycia chłopcem a jakie z bycia dziewczynką. Innymi słowy musi nauczyć się odpowiedniej dla siebie roli płciowej.
Rozwój pojęcia płci następuję 3-stopniowo. Pierwszy stopień to tożsamość płciowa, która jest zdolnością określania własnego rodzaju i rozróżniania spośród innych ludzi kobiet i mężczyzn , chłopców i dziewcząt. Drugi krok to stabilność płci jest to świadomość że przez całe życie pozostajemy osobnikami tego samego rodzaju. Ostatni stopień jest to stałość płci która jest uznaniem że ktoś zachowuję swoją płeć mimo że włoży inną odzież lub będzie mieć nietypową długość włosów.
Podsumowując, dzieci 2 i 2,5 letnie znają swoją płeć i płeć otaczających ich ludzi lecz aż do wieku 5-6 lat pojecie płci nie jest u nich w pełni rozwinięte.
5-6 latki odkrywszy fakt że płeć jest stała poszukują reguły, według której zachowują się chłopcy i dziewczęta informacje na ten temat dziecko czerpie z obserwacji dorosłych , z telewizji , z zasłyszanych komentarzy pewnych sytuacji. Początkowo traktują je jako ostateczne zasady moralne z czasem zaczynają rozumieć że są one jedynie konwencjami społecznymi i od tego momentu pojęcie roli płci staje się bardziej elastycznej a stereotypowość w pojmowaniu ról płciowych się zmniejsza. Płeć ma wpływ na zachowanie zanim jeszcze pojawią się w ogóle idee dotyczące ról płciowych . Pomiędzy 18-24 miesiącem dzieci zaczynają preferować zabawki stereotypowe związane z płcią : chłopcy auta a dziewczynki lalki . Około 3 roku życia wykazują większe zainteresowanie towarzyszami zabawy , którzy również są reprezentantami tej samej płci i względem nich są bardziej towarzyskie .
Przedszkolaki najpierw uczą się ogólnego rozróżniania jakie zajęcia lub zachowania pasują do jakiej płci, zarówno poprzez obserwacje innych dzieci jaki i dzięki wzmocnieniom uzyskiwanym od rodziców. Uczą się również całych sekwencji czynności typowych dla danej płci np. przygotowanie obiadu. Później pomiędzy 4-6 rokiem życia dzieci uczą się bardziej subiektywnych i złożonych powiązań z własną połcia o tym co dzieci tej samej płci lubią a czego nie lubią. Dopiero pomiędzy 8- 9 rokiem życia dziecko rozwija złożony pogląd na płeć przeciwną.
Dzieci muszą się nauczyć samokontroli. Proces jej zdobywania polega na powolnym przechodzeniu kontroli z rodziców na dzieci. Większość kontroli rodzicielskiej w okresie niemowlęcym sprawowana jest w zakresie nakazów i zakazów w przedziale od 2-6 lat dziecko stopniowo uzewnętrznia rozmaite standardy i oczekiwania a przejmuję na siebie większą cześć zadania kontroli. Taka poprawa skuteczności samokontroli opiera się na wielu wcześniejszych osiągnięciach rozwojowych a w szczególności na wzroście zdolności językowych. Poprawiające się zdolności językowe dziecka ułatwiają w ogromnym stopniu komunikację pomiędzy nimi a rodzicami. A zarazem możliwe jest objaśnienie mu reguł zachowania , które może ono następnie zrealizować.
W okresie przedszkolnym związki z rówieśnikami , zachowania społeczne i osobowości są najbardziej zróżnicowane. Niektóre dzieci są nadzwyczaj agresywne, zbyt śmiałe, niektóre są nieśmiałe , powściągliwe a inne towarzyskie i otwarte. Różnice te mają różne źródła jest to wrodzony temperament i stosowany przez rodziców styl wychowania.
Dzieci o trudniejszym temperamencie częściej miewają później problemy z zachowaniem i częściej stają się młodocianymi przestępcami. Należy jednak zaznaczyć że jeśli przedszkolak ma kochających rodziców którzy mogą stanowić dla niego oparcie i skutecznie mogą walczyć z jego trudnym usposobieniem , tor jego losów zostaje inaczej ukierunkowany i większe problemy społeczne nie pojawią się.
Styl wychowania charakterystyczny dla danej rodziny jest jakby wypadkową sposobów i metod oddziaływania na dziecko wszystkich członków rodziny. W rodzinach małych, dwupokoleniowych, o stylu tym decydują przede wszystkim rodzice, gdyż oni właśnie sprawują funkcje wychowawcze. Na styl wychowania wpływają wówczas poglądy rodziców na to, jak dziecko powinno być wychowywane, jak należy wpływać na nie w różnych okresach jego życia oraz do czego zmierzają różne formy i środki kierowania jego postępowaniem. Poglądy te bywają mniej lub bardziej skrystalizowane i opierają się przeważnie na własnych doświadczeniach rodziców, wyniesionych z ich rodzin macierzystych, oraz na obserwacjach różnych sposobów rozwiązywania problemów wychowawczych w życiu codziennym przez innych ludzi.
Diana Baumrind skupiła się na czterech aspektach funkcjonowania rodziny:
◊ ciepło i opieka;
Wykazano, że dzieci rodziców oferujących dużo ciepła i opiekuńczych są bardziej bezpiecznie przywiązane w pierwszych dwóch latach życia, mają wyższy stopień samooceny; są bardziej empatyczne, altruistyczne, bardziej czułe na czyjąś krzywdę i złe samopoczucie; w przedszkolu i szkole podstawowej osiągają wyższe poziomy ilorazu inteligencji; rzadziej łamią prawo w okresie w okresie dorastania i rzadziej wykazują zachowania przestępcze w dorosłości. Wysoki poziom czułości może ograniczać niekorzystne wpływy środowiska na dziecko.
◊ poziom oczekiwań, które ona określa w kategoriach „dojrzałości wymagań”;
Lepsze wyniki obserwujemy u dzieci, którym rodzice stawiają wysokie wymagania. Takie dzieci są bardziej pewne siebie, częściej charakteryzuje je hojność i altruizm w stosunku do innych i wykazują niższy poziom agresji.
◊ jasność i stałość reguł;
Rodzice konsekwentnie stosujący wyraźnie określone wcześniej zasady- rzadziej dochowują się nieposłusznych i niepokornych dzieci. Jednakowo istotną rzeczą jest forma kontroli stosowanej przez rodziców. Najbardziej optymalne wyniki uzyskują ci rodzice, którzy nie są przesadnie restrykcyjni, objaśniają dziecku własne postępowanie i unikają kar fizycznych.
◊ komunikacja pomiędzy dzieckiem a rodzicem;
Otwartość i regularność rozmów pomiędzy dzieckiem a rodzicem jak najbardziej prowadzi do pozytywnych rezultatów. Słuchanie dziecka jest jednakowo ważne jak mówienie do niego. Okazuje się, że dzieci z takich rodzin są bardziej emocjonalnie i społecznie dojrzałe.
Mimo, że każda z tych cech rodzinnych może mieć znaczenie z osobna, właściwie nigdy nie występują one pojedynczo. Pojawiają się w kombinacjach i strukturach. Baumrind wyróżnia trzy takie struktury lub style:
Pobłażliwy styl wychowania- oznacza wysoki poziom sprawowania opieki, lecz brak mu żądań dojrzałości, należytej kontroli i komunikacji.
Autorytarny styl wychowania- charakteryzuje się wysokim poziomem kontroli i żądań dojrzałości, lecz niedostateczną opiekę i komunikację.
W autorytatywnym stylu wychowania obserwujemy wysoki poziom wszystkich czterech czynników.
STYL AUTORYTARNY- dzieci wzrastające w rodzinach autorytarnych stawiających wysokie żądania i sprawujących ścisłą kontrolę nad poczynaniami potomstwa nie oferując przy tym ciepła i gotowości pomocy- częściej mają kłopoty w szkole , gorsze zadnia o sobie, gorzej radzą sobie w towarzystwie rówieśników. Okazuję , że niektóre z tych dzieci są przygaszane inne wykazują wysoki poziom agresji lub inne oznaki wymykania się spod kontroli.
STYL POBŁAŻLIWY - wyniki wychowywania dzieci przez wielkodusznych i pobłażliwych rodziców nie są zadowalające . Takie dzieci trochę gorzej radzą sobie w szkole w okresie dojrzewania i częściej bywają agresywne i nieco niedojrzałe w obcowaniu z rówieśnikami i w szkole. Rzadziej przyjmują na siebie odpowiedzialność i są mniej niezależne
STYL AUTORYTATYWNY - ten styl ma pozytywne wyniki w wychowaniu dziecka, rodzice sprawują doskonałą kontrolę nad dziećmi i jednocześnie darzą je ciepłem stawiając im wyraźne granice i równocześnie są otwarci na ich indywidualne potrzeby. Dzieci te wykazują wysoki stopień samooceny, są bardziej niezależne ale równocześnie gotowe są stosować się do próśb rodziców a także częstej wykazują zachowania altruistyczne są pewne siebie a w szkole nastawione są na zdobywanie dobrych wyników i lepszych ocen
STYL NIEDBAŁY - najbardziej negatywny wynik wychowania . Wynika to z tego że rodzice znajdują się w stanie depresji klub są pochłonięci przez inne problemy życiowe i nie udaję im się stworzyć głębszego emocjonalnego związku z własnym dzieckiem przez to dzieci będą cierpieć z powodu zaburzeń pojawiających się w ich związkach z rówieśnikami i dorosłymi. W okresie dojrzewania są bardziej impulsywna i aspołeczne, nieumiejętnie obchodzą się z rówieśnikami i w szkole nie są zainteresowane zdobywaniem nowych umiejętności.
Na efekt wychowania wpływ ma także struktura rodziny, w której wychowuje się dziecko.
Optymalną dla dziecka strukturą rodziny jest obecność obojga rodziców biologicznych. Wszystkie inne możliwości (matka-ojczym, ojciec-macocha, samotna matka, samotny ojciec itp.) często wiążą się z mniej pozytywnymi rezultatami. Generalnie negatywne konsekwencje częściej obserwujemy u chłopców niż u dziewczynek, choć niektóre badania dowodzą, że w okresie dojrzewania również można u nich zauważyć podobne, a nawet silniejsze skutki.
Niepełne struktury rodzinne mają negatywny (lub mniej pozytywny) wpływ z trzech powodów.
1) Samotne wychowanie dziecka lub rozwód redukuje zasoby finansowe i emocjonalne potrzebne do wspierania dziecka.
2) Każdego rodzaju przeobrażenie rodziny niesie ze sobą wstrząs. Odnosi się to nawet do narodzin rodzeństwa w normalnej pełnej rodzinie.
3) Samotne rodzicielstwo, rozwód i obecność macochy lub ojczyma zwiększa prawdopodobieństwo, że klimat rodzinny będzie odsuwać się coraz dalej od charakteru autorytatywnego ku mniej pożądanym stylom wychowania.
Oto kilka przykładów:
♠ dzieci dorastające z jednym rodzicem
dwa razy częściej rezygnują ze szkoły średniej;
dwa razy częściej mają dzieci przed ukończeniem 20 roku życia;
rzadziej są w stanie utrzymać jedno miejsce pracy;
♠ w pierwszych latach po rozwodzie zwykle opuszczają się w nauce, stają się bardziej agresywne, smutne;
♠ dorośli, których rodzice się rozwiedli, sami też częściej rozstają się ze swoimi współmałżonkami;
♠ częstsze zachowania chuligańskie.