ĆW. 8: Jak umysł/psychika wpływa na ciało/organizm. Zależności psychosomatyczne

1. Czynniki socjogeograficzne jako czynniki ryzyka chorób somatycznych:

• Wiek

• Płeć

• Rasa

• Różnice w występowaniu chorób ze względu na położenie geograficzne - mogą na nie mieć wpływ: czynniki genetyczne lub synergistyczne działanie różnych czynników środowiskowych, pozostające w związku ze stylem życia. (różnice w obszarach kulturowych)

• Status socjo-ekonomiczny

• Środowisko cywilizacyjne:

Czynniki związane ze stylem życia (palenie tytoniu, nadużywanie alkoholu etylowego, niewłaściwa dieta)

Ekspozycja zawodowa (miejsce pracy, styl pracy, poziom stresu)

2. WZA I WZC - charakterystyka pojęć

WZÓR ZACHOWANIA A:

typ osobowości, charakteryzującej się:

• wysokim poziomem stresu, wywołanym presją czasu

• tendencją do zachowań rywalizacyjnych

• silną potrzebą osiągnięć i współzawodnictwa

• tendencją do dominacji i sprawowania kontroli nad otoczeniem

• wysokim poziomem ambicji

• agresywnością i wrogością wobec innych

• szybkością działania, pośpiechem, niecierpliwością (wysoka dynamika)

• Osoba z WZA postrzega otoczenie jako zagrażające i żyje w nieustannej reakcji alarmowej (fazie stresu).

• W kategoriach psychologicznych konstruktów teoretycznych WZA charakteryzuje neurotyczna ekstrawersja (EPQ-R) i niski poziom ugodowości (NEO-FFI).

→ zaangażowanie jednostki w ciągłą walkę o zdobycie jak największej liczby celów - często niejasno sprecyzowanych w jak najkrótszym czasie

Opisany przez kardiologów amerykańskich Friedmanna i Rosenmana w latach 50. dla oznaczenia cech osobniczych, które predysponują do zapadania na choroby układu sercowo-naczyniowego

WZÓR ZACHOWANIA C:

• racjonalne i antyemocjonalne zachowanie

• tłumienie ekspresji (mała reaktywność emocjonalna) - wypieranie lęku i gniewu

• ugodowość, unikanie konfliktów, niezdolność do gniewu

• bierność (mała aktywność)

• brak poczucia kontroli, zależność od otoczenia

• brak swobody w kontaktach - niska aktywność społeczna

• nadmierne społeczne dostosowanie (tzw. hyperadaptacja społeczna)

• rezygnacja ze swoich potrzeb na rzecz innych

• odczuwane poczucie winy, poczucie osamotnienia, lęk

• współistnienie neurotyzmu i introwersji

Thomas Morris i Steven Greer : wskazali na istnienie „osobowości typu C” / „wzoru zachowania C” (WZC), który wiąże się z ryzykiem choroby nowotworowej;

3. Przyczyny i specyfika chorób psychosomatycznych na przykładzie chorób skóry i proponowane metody terapii:

Przykłady chorób psychosomatycznych:

Choroba wieńcowa, wrzodowa, nadciśnieniowa, astma oskrzelowa, atopowe zapalenie skóry, alergie…

A. Specyfika:

CHOROBY PSYCHOSOMATYCZNE - grupa chorób związanych ze zmianami narządowymi, w których powstaniu odgrywają istotną rolę także czynniki psychiczne

• Mechanizm psychosomatyczny opiera się na istniejącym wpływie czynników emocjonalnych i psychicznych (często nieuświadamianych) na stan zdrowia człowieka.

• najczęściej choroby przewlekłe

• nasilające się okresowo

• Zaburzenia emocjonalne obecne są jeszcze przed wystąpieniem objawów, następnie ujawniają się silniej w okresie zaostrzeń

• Możliwe występowanie różnych chorób psychosomatycznych u jednej osoby

• Pewna tendencja do występowania rodzinnego

• Znaczenie płci dla zachorowania na określone zaburzenie

• Mechanizm psychosomatyczny opiera się na istniejącym widocznym wpływie czynników emocjonalnych i psychicznych (często nieuświadamianych) na stan zdrowia człowieka.

B. Przyczyny:

Najczęściej wzajemne oddziaływanie i współzależności czynników psychogennych i somatogennych

Bodźce psychogenne, czynniki emocjonalne mogą powodować / nasilać objawy:

- głównie zdenerwowanie

1. KONFLIKTY WEWNĘTRZNE i nieprawidłowe mechanizmy przetwarzania lęku pojawiającego się w związku z nimi :

• np. teoria PESESCHKIANA:

4 obszary jakości życia: ciało - osiągnięcia - kontakt - fantazja

- konlikt pojawia się, gdy jedna ze stron będzie bardziej preferowana niż reszta (deficyt w realizowaniu pozostałych punktów jakości życia)

Gdy doświadczamy sytuacji problemowej / złościmy się / czujemy się obciążeni, niezrozumiani / żyjemy w ciągłym napięciu - przepracowujemy własne konlikty / trudności w 4 obszarach (ciało - osiągnięcia - kontakt - fantazja)

Może to przybrać postać:

- ucieczki w chorobę - lęki witalne

- ucieczki w pracę - lęki rezygnacyjne

- ucieczki w fantazję 0 lęki egzystencjalne

- ucieczki w towarzystwo / samotność - lęki społeczne

Kategorie te człowiek może rozwiązać przez wyobrażenia, pragnienia, emocje, napięcia

4 formy reagowania kształtują się w konkretnych sytuacjach życiowych przez specyficzne koncepcje życiowe

• PSYCHOLOGIA GŁĘBI: związek choroby z rozładowywaniem napięcia nieświadomych afektów

• Wystąpienie sytuacji konfliktowych (Peseschkian):

Śmierć bliskiej osoby

Konfliky partnerski

Problemy w pracy, szkole, na studiach…

Zmiany zewnętrzne (np. zmiana miejsca zamieszkania)

Problemy rodzinne, zmiana ról rodzinnych

Trudności indywidualne

1. Sytuacje stresowe

● ZNACZENIE STRESORÓW (np. zmiana klimatu, utrata pracy, problemy rodzinne)

● brak umiejętności odprężenia się w trudnej sytuacji życiowej

2. Obecność predestynującego typu osobowości

(głównie badał Peseschkian)

• chorzy częściej doświadczają sytuacji konfliktowych

• obniżony sens życia

• częściej przeżywają sytuacje stresowe

• często problemy decyzyjne

• szkodliwy sposób „opracowywania konfliktu” - ucieczka w świat fantazji, samotność → wycofywanie się z rzeczywistego świata → większa koncentracja na własnym ciele

• osoby chore oceniają siebie jako: zahamowane, pobudliwe, agresywne, niezadowolone z życia, introwertywne, emocjonalne, pedantyczne, precyzyjne, nadmiernie punktualne,

• przekonanie, ze stawiano im więcej wymagań niż innym

• niezdolność do aktywnego rozwiązania konfliktu

• bardziej lękliwi, podnieceni, depresyjni

• Zaburzony kontakt z własna skórą

• pacjenci opisywali siebie jako doznających częściej frustracji, b. rozgniewani, zamknięci

• Większe predyspozycje do przeżywania stanów lękowych

• Wyższe wskaźniki oceniające lęk jako stan aktualny i lęki jako cechę (większe predyspozycje do przeżywania stanów lękowych)

• Zbyt intensywne postawy zależności do i od innych osób

• Jawna agresja - fizyczna i pośrednia

• Silna potrzeba współczucia ze strony innych

• Poczucie bezradności i beznadziejności

(niektóre zmiany mogą być wtórne - następujące już po powstaniu schorzenia)

1. Znaczenie dysfunkcjonalnego środowiska rodzinnego:

• Wirsching, Stierlin: często typ rodziny związanej, zależnej, symbiotycznej - rodzice próbują wykluczyć wszelką samodzielność dziecka, starają się usuwać wszelkie przeszkody, rozwiązują za nie problemy

→ obniżenie u dziecka wiary we własne siły, zmniejszona zdolność do skutecznego radzenia sobie w trudnej sytuacji

• Ring, Palos: związek schorzeń z powstałymi sytuacjami konfliktowymi w relacjach rodzice - dziecko/

Matka: obojętna, odrzucająca, zaniedbująca, często infantylna, może odczuwać wrogość wobec dziecka, opieka nad nim nie sprawia jej przyjemności, mniej czuła, częściej stosuje negatywne zachowania werbalne i pozawerbalne

• Hamm, Pesechkian: aktualny, chroniczny konflikt lub silne przeżycia emocjonalne z wczesnego dzieciństwa mogą być czynnikiem wyzwalającym

• Stawianie dzieciom za wysokich wymagań przez rodziców

• Ograniczona komunikacja w rodzinie (bardziej negatywna interakcja werbalna)

1. Udział odruchów warunkowych - wzmocnienia pozytywne / negatywne dostarczane choremu

→ Skóra:

• Odzwierciedlanie samopoczucia i stanu zdrowia

• Reagowanie na stan psychiki

• Zdolność do symbolicznej ekspresji procesów umysłowych

• Środek komunikacji

C. Terapia:

• Nacisk na analizę cech osobowości pacjentów

• Metody relaksacyjne

• Trening autogenny

• Kombinacja technik terapeutycznych związanych z samooceną, relaksacją, techniką imaginacyjną, metody habit-reversal (→większa kontrola przebiegu choroby)

• Terapia rodzinna

• Systematyczne szkolenia dotyczące etiologii choroby

• Terapia psychoanalityczna

• Terapeutyczne znaczenie pracy z ciałem

4. Charakterystyka zaburzeń somatoformicznych

ZABURZENIA SOMATOFORMICZNE: stany charakteryzujące się skargami na dolegliwości fizyczne lub ułomności występujące bez dowodów fizycznej patologii

• Są wyrazem psychologicznych trudności wyrażanych w postaci problemów medycznych

• Pacjenci nie symulują objawów

4 WZORCE SOMATOFORMICZNE:

1. Zaburzenie somatyzacyjne

2. Hipochondria

3. Zaburzenie bólowe

4. Zaburzenie konwersyjne

1) ZABURZENIE SOMATYZACYJNE (wcześniej zespół Briqueta):

• Wielorakie skargi na długotrwałe schorzenia fizyczne

• Początek przed 30 r.ż.

• Niedostatecznie wyjaśnienie/ potwierdzenie choroby/zranienia

DSM-IV - 4 rodzaje/poziomy objawów:

1. CZTERY OBJAWY BÓLU (4 różne miejsca/funkcje)

2. DWA OBJAWY ŻOŁĄDKOWO_JELITOWE (2 objawy poza bólem w układzie trawiennym)

3. JEDEN OBJAW SEKSUALNY (1 objaw układu reprodukcyjnego - poza bólem)

4. JEDEN OBJAW PSEUDONEUROLOGICZNY (1 objaw - poza bólem - sugerujący stan neurologiczny)

• Występuje 10 x częściej u kobiet

• Dowody na rodzinne powiazania zaburzeń somatyzacyjnych z antyspołecznym zaburzeniem osobowości

• W pewnym stopniu może być uwarunkowane genetycznie

• Hipoteza: ta sama predyspozycja prowadzi do antyspołecznych zachowań u mężczyzn i do somatyzacji u kobiet

• Nieproporcjonalnie często występuje w niższej klasie społeczno-ekonomicznej

2) HIPOCHONDRIA (nerwica hipochondryczna)

• Podobne objawy, jak przy zaburzeniu somatyzacyjnym

• Może występować po 30 r.ż. (DSM-IV)

• Charakterystyczna nienaturalna troska o zdrowie - bez koncentracji na konkretnej grupie objawów / ich nadmiarze

• Stałe nieuzasadnione przekonanie o istnieniu przynajmniej jednej poważnej, postępującej choroby somatycznej

• Ciągła gotowość do odczuwania nowych objawów, nie możność ich opisu

• Mimo przesadnej troski o zdrowie - brak uczucia strachu, lęku przed nią

• Stosowanie ogromnej liczby leków często reklamowanych

• Zainteresowanie tematyką medyczna - czytanie specjalistycznych czasopism i samodzielne diagnozowanie się na ich podstawie

• Brak zakłóceń/ utraty funkcji sensorycznych / motorycznych / trzewnym zachodzących przy zaburzeniu konwersyjnym

3) ZABURZENIA BÓLOWE

• Skarga na ból o dostatecznie długim czasie trwania, ostrości, by spowodować znaczące zagrożenie dla życia przy braku obiektywnych cech patologii medycznej

2 diagnozy wg DSM-IV:

1. Zaburzenie bólowe powiązane z czynnikami psychologicznymi (współwystępujący stan somatyczny tylko w minimalnym stopniu może być przyczyną bólu)

2. Zaburzenie bólowe powiązane zarówno z czynnikami psychologicznymi, jak i z ogólnym stanem fizycznym (odczucia bólu mają uzasadnienie w stanie medycznym mogącym wywołać ten ból ale stopień jego nasilenia wykracza poza zwykłe proporcje)

• Ból jako doświadczenie subiektywne:

- prywatność bólu - nie możemy zbadać jego rzeczywistego nasilenia - jedynie szacunkowa ocena na podstawie „zachowania powodowanego bólem” (słowny opis odczuc + obserwacja twarzy, mimiki, ograniczonej mobilności, ruchów ochronnych…)

• Nawet przy fizycznych podstawach stopień odczuwanej intensywności bólu zależy od poziomu stresu aktualnie odczuwanego przez pacjenta

• Osoby z przeważającym psychogennym zaburzeniem bólowym (a) mogą obrać styl życia inwalidy

• Częste uzależnienie od leków uśmierzających ból, możliwe doświadczenie szkodliwych efektów operacji, których przeprowadzenie udało im się wymusić

4) ZABURZENIE KONWERSYJNE (wcześniej histeria):

• Pojawienie się objawów uszkodzenia fizycznego lub utraty kontroli bez żadnej patologii organicznej

• „pseudoneurologiczne z natury” - często naśladują różne zaburzenia neurologiczne

Po co?

• Aby zapewnić wiarygodne usprawiedliwienie, które pozwoliłoby uciec od nietolerowanej sytuacji stresowej lub uniknąć jej bez jakiejkolwiek odpowiedzialności

• „wtórny zysk” - aktywna manipulacja poprzez demonstrowanie objawu w celu osiągnięcia korzyści (korzyścią np. troska najbliższych, rekompensata finansowa)

• Rosnąca świadomość dotycząca zaburzeń somatycznych i psychologicznych → konwersja traci funkcję obronną, kiedy wykaże się brak podstaw organicznych → malejący zasięg zaburzenia

• Współcześnie w zaburzeniach konwersyjnych występują objawy pośrednio związane z naturą problemu, z którym pacjent - bez udziału świadomości - próbuje sobie poradzić

3 typy objawów:

1. Sensoryczne

Najpowszechniejsze formy:

Anestezja - zanik wrażliwości czucia

Hipestezja - częściowy zanik wrażliwości

Hiperstezja - nadwrażliwość

Analgezja - zanik wrażliwości na ból

Parestezja - niezwykłe odczucia (np. łaskotanie, uczucie gorąca)

Związki objawów z hipnozą - dzięki sugestii hipnotycznej objawy mogą być czasowo odtworzone

2. Motoryczne

Najbardziej powszechne:

Konwersja paralityczna - zazwyczaj ograniczona do jednej kończyny - zanik funkcji najczęściej selektywny

Drżenie

Tiki - mimowolne skurcze mięśni

Ściągniecie mięśni zginających palce rąk i nóg

Sztywność większych stawów

Częste trudności z chodzeniem

Zespół astazja - abazja - osoba zwykle jest w stanie kontrolować ruchy nóg przy siadaniu/ kładzeniu się ale z trudem stoi i chodzi w nieskoordynowany sposób (nogi się chwieją)

Afonia - możliwość mówienia tylko szeptem (a kaszlenie w normalny sposób) - zazwyczaj po emocjonalnym wstrząsie

Mutyzm - niemożność mówienia

Konwulsje - podobne do epileptycznych (rzadko atak w samotności. brak zranień przy upadkach, źrenice prawidłowo odbijają światło, kontrola procesu wydalania)

3. Trzewne:

„płuca w gardle”

Uczucie dławienia się

Ataki kaszlu, kichanie

Trudności z oddychaniem

Zimne, wilgotne kończyny

Czkawka

Nudności

Wymioty…

Diagnoza przy zaburzeniu konwersyjnym:

• CUDOWNA OBOJĘTNOŚĆ - pacjent opisuje swój problem w rzeczowy sposób, nie okazuje lęku, niepokoju (chociaż nie zawsze tak jest)

• NIEDOPASOWNIE DYSFUNKCJI DO OBJAWÓW KONRETNEJ CHOROBY / SYMULOWANEGO ZABURZENIA

• SELEKTYWNA NATURA DYSFUNKCJI

• POD HIPNOZĄ / NARKOZĄ OBJAWY MOŻNA ZAZWYCZAJ USUNĄĆ, ZMIENIĆ, WPROWADZIĆ PONOWNIE sugestią terapeuty

Okoliczności przyspieszające wystąpienie zaburzenia konwersyjnego:

→ Chęć ucieczki od nieprzyjemnej sytuacji

→ Pragnienie zachorowania, by jej uniknąć (życzenie tłumione jako bezwartościowe)

→ długotrwały stres

→ objawy choroby somatycznej

• Podstawowy wzorzec motywacyjny w przypadku większości zaburzeń konwersyjnych służy uniknięciu / zredukowaniu dzięki chorobie wzmagającego lęk stresu

• Reakcja zazwyczaj podtrzymywana przez wielorakie wzmocnienia (obniżenie stresu, korzyści wynikające z ułomności)

• Zwykle osoba nie widzi związku między objawami a sytuacją stresową

• Zazwyczaj odczuwa objawy, z którymi już się spotkała

• Objawy mogą nakładać się na istniejące schorzenie somatyczne w celu uzyskania korzyści wtórnych, mogą być symbolicznie powiązane z poważną sytuacja konfliktową w życiu pacjenta

• Mogą wynikać z poczucia winy i potrzeby ukarania się

Strona1

---