1.Przedmiot socjologii i jej związki z innymi naukami społecznymi
Socjologia jest to nauka o społeczeństwie, zbiorowościach, interakcjach, stosunkach społecznych, strukturach grupowych, procesach społecznych, zachowaniach, życiu społecznym i zjawiskach społeczno-kulturowych. Bada ona procesy wynikające z wzajemnego oddziaływania ludzi na siebie i siły rozbijające te zbiorowości, zmiany i przekształcenia w nich zachodzące. Socjologia to pewien zasób wiedzy, dotyczącej świata, ludzkich dzieł. To zainteresowanie dzieli z historią, prawem, ekonomia, filozofią, politologią, także współpracuje z psychologią czasami psychiatrią i psychologia społeczną. Socjologia pełni funkcje poznawczą - określa mechanizmy i prawa rządzące życiem zbiorowym poprzez ustalenie kierunków procesów społecznych. Różni się od innych nauk tym, że bada zjawiska zachodzące pomiędzy ludźmi i bada struktury wzajemnego przyporządkowania sobie ludzi w zbiorowościach. Funkcja diagnostyczna socjologii polega na ocenie procesów i zjawisk społecznych, prognostyczna na przewidywaniu zmian, jakimi ulegnie zjawisko lub proces pod wpływem określonego działania. Funkcja demaskatorska polega na ujawnianiu rzeczywistych mechanizmów lub motywacji, funkcja socjotechniczna dostarcza wiedzy i informacji niezbędnych do praktycznego działania, funkcja apologetyczna polega na mistyfikacji rzeczywistości społecznej, która umożliwia pozytywną ocenę tej rzeczywistości.
2. Socjologia a ideologia
Socjologia jest to nauka o społeczeństwie, miejscu jednostki w tym społeczeństwie, nauka o zbiorowościach, grupach, zmianach w procesach rozwoju społecznego, nauka, która musi przewidzieć skutki występujących zmian i procesów społecznych, nauka o relacjach między ludźmi, potrzebach, motywacjach działania i zachowaniach. Ideologia jest to nauka o ideach. W socjolog ideologia odnosi się do systemu twierdzeń i poglądów uzasadniających interesy jakieś grupy np. narodu, klasy, partii jest to zbiór idei, poglądów i przekonań opisujących rzeczywistość oraz zawierających jej ocenę i zasady postępowania grup, ruchów społecznych, partii politycznych. Ideologia tworzy obraz świata istniejącego i prezentuje wizje przyszłości. Ideologia spełnia funkcje uprawomocniające istnienie różnych ugrupowań politycznych., Wpływa na kształt programów politycznych partii i ruchów społecznych. Tworzy i upowszechnia określony obraz świata, a jednostka wybierając jakąś doktrynę uzyskuje klucz do poznania i zrozumienia mechanizmów rządzących życiem społecznym. Ideologia łączy ludzi, którzy identyfikują się z określonymi poglądami, rodzi miedzy nimi wież emocjonalna, organizacyjną. Współcześnie uznaje się, iż ideologia jest forma świadomości społecznej, ściśle związaną z powstawaniem nowych partii, ruchów politycznych. W skład ideologii wchodzą koncepcje filozoficzne, ekonomiczne, prawne, etyczne, religijne.
3.Praktyczne zastosowanie socjologii
Socjologia jest jedna z gałęzi nauk społecznych, zbioru dyscyplin naukowych, które badają naturę ludzkiego zachowania i związków międzyludzkich oraz ich rezultaty. Praktyczne zastosowanie socjolog ma związek z innymi naukami społecznymi takimi jak:
1.Antropologia fizyczna- bada korzenie biologiczne, związki z innymi naukami i biologiczne zróżnicowanie miedzy nami, koncentruje się na ludzkich skamieniałościach i wytworach
2. Antropologia kulturowa - interesuje się współczesnym społeczeństwem przemysłowym, szczególnie kultura i strukturą społeczna małych zbiorowości i grup społecznych.
3. Ekonomia - zajmuje się sposobami, w jakie produkujemy, rozdzielamy, nabywamy i konsumujemy niezbędne dobra
4. Nauki polityczne - analizują kwestie związane ze źródłami, rozdziałem i wykorzystaniem władzy w społeczeństwie, badają procesy polityczne zachodzące w różnych grupach i organizacjach, są szczególnie zainteresowane formami działania rządu
5. Psychologia - bada podstawy i konsekwencje zachowania jednostki, a szczególnie tym, co ja prowadzi do zachowania się w taki a nie inny sposób
Badaniem społeczeństwa zajmują się także takie nauki jak historia, politologia, socjologia pracy.
4.Podstawowe stanowiska teoretyczne:
Funkcjonalizm - jest to kierunek zapoczątkowany w antropologii społecznej, jest to system teoretyczny prezentujący zwartą i oryginalna wizje społeczeństwa. Założenia funkcjonalizmu to: system trwa o tyle o ile poszczególne jego części spełniają swoje funkcje, elementy systemu maja własne potrzeby, które należy tak kształtować, aby ich zaspokajanie nie naruszyło standardów w danym systemie, kształtując potrzeby w trakcie socjalizacji należy różnicować wpajanie wartości, istotną funkcje pełnią instytucje kontroli, usuwające wartości i normy wywołujące napięcia, instytucje socjalizujące prowadza do uwewnętrznienia się wartości, celem funkcjonalizmu jest nadanie socjologii rangi nauki podtrzymującej stabilność i równowagę społeczną. Bada się jak system społeczny podporządkowuje sobie poszczególne elementy, aby współ przyczyniał się one do powodzenia całości.
Teoria konfliktu - jest to teoria Karola Marsa wg, której egzystencja polega na produkcji i dystrybucji dóbr, dzięki temu ludzie wchodzą w stosunki społeczne. Pojawia się własność prywatna środków produkcji tworząc podziały klasowe na posiadających i nie posiadających środków produkcji. Konflikt może przerodzić się w walkę klas od formy ekonomicznej po militarną. Teoria ta opiera się na tym, iż zyski właścicieli powstają zawsze z pracy robotnika i jego kosztem. Twierdzi ona, że interesy dwóch klas nazywanych różnie na przestrzeni lat są w stałym konflikcie.
Teoria wymiany - inaczej interakcji -bada wzajemne oddziaływanie jednostek na siebie w bezpośrednim kontakcie ze sobą nawzajem, które może dążyć do zmiany zachowania u człowieka, jest to działanie systematyczne, skierowane na partnera. Teoria ta jest wykorzystywana do badania relacji przejściowych, a także związków trwalszych takich jak małżeństwo i przyjaźń. Każda ze stron przyjmuje pewne założenia na temat partnera np.:, kim jest, i do czego zmierza, które w trakcie przebiegu interakcji mogą okazać się błędne i mogą wymagać modyfikacji.
5. Współczesne socjologie humanistyczne
6. Współczesny instytucjonalizm
Jest to nurt poglądów ekonomicznych zaliczany do kierunku historycznego,. Wg, którego sposób funkcjonowania każdej gospodarki wyznaczony jest przez pewne ramy instytucjonalne tj. ukształtowane normy i zasady postępowania o charakterze prawnym, społecznym i ekonomicznym. Wg tego poglądu instytucją jest sposób myślenia, uznany w danej grupie społecznej i wynikające z niego normy postępowania. Jego współczesna kontynuacją jest neoinstytucjonalizm. Bada on zmiany instytucjonalne zestawiając 2 perspektywy teoretyczno-analityczną, która opiera się na koncepcji racjonalnego wyboru i kwestii przechodzenia od interesów i preferencji indywidualnych do interesów i rozwiązań zbiorowych, oraz historyczno-porównawczą, która podkreśla role historii i we wprowadzaniu nowych rozwiązań w życie. Możemy wyróżnić, co najmniej 3 warianty nowej analizy instytucjonalnej, które mówią o wykorzystaniu narzędzi teorii gier i wyboru racjonalnego, kładzie nacisk na analizę ról i procedur instytucjonalnych, oraz podkreśla ciągłość instytucjonalnego rozwoju.
7. Podstawy życia społecznego
Życie społeczne to ogół zjawisk wynikających z wzajemnego oddziaływania jednostek i zbiorowości przebywających na pewnej ograniczonej przestrzeni. Odnosi się nie tylko do świata ludzkiego, ale również do świata roślinnego i zwierzęcego. Życie społeczne ludzi opiera się na więzi społecznej. Występuje wszędzie tam, gdzie osobniki żywe korzystają z zasobów danej przestrzeni, zaspokajają swoje potrzeby, wzajemnie modyfikują swoje procesy życiowe i zachowanie. Na życie społeczne mają również wpływ czynniki ekonomiczne, miedzy innymi sposoby użytkowania środowiska geograficznego, narzędzi, maszyn, środków zaspokajania potrzeb, umiejętności, praca. Do życia społecznego należą takie zachowania jak: współżycie w rodzinie, stosunki miedzy uczniami i nauczycielem w klasie, współdziałanie i rywalizacja w zakładzie w pracy tzn. działania świadome i celowe a także wszystkie przystosowania, które są nieświadome lub podświadome, kiedy ludzie odruchowo lub bezrefleksyjnie uznają autorytety, podporządkowują się, dążą do pozyskania uznania.. O życiu społecznym czy zbiorowości mówimy wtedy, gdy stwierdzamy, istnienie trwałej więzi, czyli trwałego układu zależności, trwałych stosunków miedzy osobnikami.
8.Socjalizacja
Socjalizacja jest procesem obejmującym wiele jednostek, grup i instytucji społecznych. Jest to proces przyswajania przez jednostkę wiedzy, umiejętności i dyspozycji, czyniący ja zdolną do życia w społeczeństwie. Socjalizacja to nie tylko zamierzone oddziaływanie środowiska na jednostkę, lecz wszelkie wpływy w tym również negatywne. Nie można jej utożsamiać z wychowaniem. Socjalizacji dokonuje się poprzez oddziaływanie środowiska społecznego, osób, instytucji. W wyniku socjalizacji dziedziczone są nie tylko pozytywne wzory zachowań i wartości, lecz także normy i wartości o charakterze dewiacyjnym. Przebieg procesu socjalizacji dzielimy na dwa etapy: fazę socjalizacji pierwotnej występującej w okresie dzieciństwa oraz wtórnej, która dotyczy osób już w jakiś sposób ukształtowanych przez społeczeństwo. Jest ona procesem ciągłym, który nie ogranicza się wyłącznie do początkowego okresu życia człowieka. W przypadku naruszenia przez jednostkę wartości i norm tkwiących u podstaw porządku społecznego poddawana jest zabiegom resocjalizacji. Socjalizacja ujmowana jest jako proces ć przebiegający jednokierunkowo. Czynnikami socjalizacji jest: rodzina, szkoła, grupa rówieśnicza, masmedia, sąsiedztwo, instytucje religijne.
9. Rola konformizmu w procesie socjalizacji
Konformizm jest to podporządkowanie jednostkowych zachowań i opinii rzeczywistym lub wyobrażonym naciskom wywieranym przez grupę społeczną., to postawa zgodna z obowiązującymi normami, wzorami, zasadami, wartościami albo poglądami. To również uległość wobec norm, zakazów, nakazów, instytucji, ludzi., podporządkowanie normą i wzorom narzuconym przez grupę społeczną, uległość w celu osiągnięcia osobistych korzyści przy rezygnacji z wartości ogólnospołecznych.. Oznacz on zmianę zachowań lub opinii jednostki w kierunku zgodnym z oczekiwaniami grupy oraz rezultat tych zmian. Nasilenie konformizmu zależy od cech grupy społecznej,, która wywiera nacisk, cech zadania i cech osób, które poddane są naciskowi grupowemu. Ważna role odgrywa liczebność grupy oraz spoistość. Nacisk grupowy jest tym skuteczniejszy im trudniejsze i mniej jasne jest zadanie, którego nacisk dotyczy. Skuteczność oddziaływań grupy zależy od cech osób, które poddane są naciskowi. Konformizm stanowi jeden z typów indywidualnego zachowania, w którym podmiot akceptuje zarówno pewne cele kulturowe jak i zinstytucjonalizowane środki ich oddziaływania. Konformista dostosowuje swoje zachowanie i sposób myślenia do \zachowania i sposobu myślenia grupy. Wpływ innych ludzi prowadzi nas do konformizmu, ponieważ spostrzegamy te osoby jako źródło informacji, dające wskazówki dla naszego zachowania, dostosowujemy się, bo myślimy, że cudza interpretacja jest bardziej prawidłowa. Podporządkowujemy się normom społecznym grupy gdyż chcemy być akceptowani przez innych ludzi i do nich podobni, być członkami grupy i zbierać korzyści wynikające z przynależności do niej.
10. Role społeczne
Jest to zespół oczekiwań odnoszących się do zachowań osoby zajmującej dana pozycje w strukturze społecznej lub ogół praw i obowiązków wiążących się z dana pozycja społeczna lub stanowiskiem. Rola społeczna to względnie stały i wewnętrznie spójny system zachowań będących reakcjami na zachowania innych osób przebiegający wg pewne ustalonego wzoru. Rola społeczna ma dwie istotne cechy: oczekiwania i zachowania. Oczekiwania - to norma społeczna właściwa danemu statusowi, natomiast zachowanie odnosi się do rzeczywistego zachowania osoby, która odgrywa określona rolę. Role społeczne pełnią funkcje kontroli społecznej, modyfikują one z jednej strony zachowania, sposób myślenia, samoocenę jednostki, z drugiej strony przyjęcie pewnej roli modyfikuje postrzeganie danej osoby przez innych, co ma z kolei wpływ na jej zachowanie. Stanowi ona element osobowości społecznej np. długotrwałe pełnienie roli zawodowej wpływa na cechy osobowościowe jednostki. Rola społeczna stanowić może także formę instytucji społecznej. Każdy człowiek pełni w swym życiu bardzo wiele ról społecznych w jednej lub kilku grupach ta, więc rola to nie tylko obowiązki to również prawa związane ze statusem roli np.: kompetencja i punktualność w pracy dają prawo do określonego wynagrodzenia, ochrony zawodowej, itp. Niektóre role są społecznie ważne, ściśle określone i sformalizowane np.: dyrektor, listonosz, żołnierz. Rola składa się z zachowania nakazanego, zakazanego i marginesu swobody.
11. Rola środków masowego przekazu w procesach socjalizacji
Społeczeństwo socjalizujące jest jednocześnie społeczeństwem wychowującym i otwartej rekrutacji, czyli takim, które poszukuje tożsamości w procesie przemian cywilizacyjnych realizując równoległy proces socjalizowania i wychowywania kolejnych pokoleń. Instytucje te biorą udział w przygotowaniu młodego człowieka do pełnienia roli pracownika, obywatela i rodzica, kształtując jednocześnie dążenia życiowe dzieci i młodzieży, ukazując wzory aktywności i standardy sukcesu życiowego. Najważniejsza z nich jest rodzina. Kolejna jest szkoła, grupa rówieśnicza, gazety radio telewizja, czasopisma inne media w tym kościół, który przekazuje dużo wiadomości, które wywierają wpływ na orientację jednostek. Środki te maja moc zmieniania postaw i opinii odbiorców, a nawet ich życiowej filozofii. Swój efekt osiągają dzięki długotrwałemu i intensywnemu oddziaływaniu. Pokazują mu jak ma życia jak powinien myśl, czym się interesować, do czego dążyć, jakie wartości wyznawać. Instytucje te wprowadzają człowieka w społeczeństwa, wiedze naukową, systemy techniki i ideologii, spełniają równocześnie najważniejsze role w procesie kształcenia przyszłych realizatorów miedzy innymi programów politycznych, ekonomicznych, oświatowych.
12. Osobowość społeczna i jej elementy
Termin osobowość jest używany w naukach społecznych: filozofii, antropologii, psychologii, prawie. Nazwa pochodzi od słowa osoba, bywa używana w czterech znaczeniach: do określenia wyglądu zewnętrznego, roli granej wżyciu codziennym, cech moralnych danej osoby ora do określania tego, co stanowi o wartości człowieka, jego zdolności działania. W socjologii termin osobowość jest odnoszony do systemu organizującego życie wewnętrzne jednostki przejawiające się w jej zachowaniach. Osobowość jest to element społeczny w człowieku, to zinternalizowana, uwewnętrzniona kultura nadbudowa nad biologiczna natura człowieka. Osobowość społeczna to jednostka w określonej roli, która realizuje w odpowiednim kręgu lub grupie społecznej. W pojęciu tym zawiera się świadomość własnego ja. W ciągu swego życia człowiek uczestniczy w wielu grupach i kręgach społecznych realizując wiele odmiennych ról. Elementy osobowości społecznej/ biogenne - procesy dojrzewania, starzenia się organizmu, wartości anatomiczne człowieka, fizjologiczne organizmu człowieka, b/psychogenne- pamięć, wola, wyobraźnia, uczucia, inteligencja, rozwój emocjonalny, temperament, odporność na stres, c/socjogenne - to oddziaływanie środowiska społecznego, kulturowy ideał osobowości, role społeczne, jaźń subiektywna i odzwierciedlona.
13.Integracja i dezintegracja osobowości
Integracja społeczna to proces, w którym zbiorowości składowe poprzez wzajemne oddziaływanie tworzą pewna strukturę umożliwiającą powstanie systemu społecznego nowej jakości. Wszystkie elementy osobowości stanowią jedna całość Miedzy nimi mogą wystąpić jednak rozbieżności lub nawet konflikty. Osobowość zintegrowana to brak konfliktów wewnętrznych osobowości, czyli normalna osobowość. Każda osobowość może ulec dezintegracji, czyli rozkładowi, rozchwianiu elementów i wtedy mówimy, że człowiek jest psychicznie lub nerwowo chory. Dezintegracja osobowości oznacza rozpad, rozchwianie jednego lub wielu elementów osobowości. Jest ona wyrazem występujących konfliktów miedzy poszczególnymi konfliktami osobowości. Źródłem dezintegracji mogą być występujące konflikty ról i pozycji społecznych oraz sprzeczności miedzy jaźnią subiektywna, a odzwierciedloną. Społecznymi przyczynami dezintegracji osobowości jest udział w kilku grupach o odmiennych celach działania, udział w grupie zdezintegrowanej, rozpad jaźni subiektywnej (myślenie o sobie źle), długotrwała negatywna ocena (systematyczna ocena negatywna).
14. Potrzeby, motywacje, zachowania: związki i zależności
Potrzeba to stan niezaspokojenia lub braku odczuwany przez podmiot. Jedną z bardziej znanych koncepcji jest koncepcja hierarchii potrzeb od najniższych do najwyższych, przy czym warunkiem zaspokojenia potrzeb najwyższych jest wcześniejsze zaspokojenie potrzeb niższych. Niektóre potrzeby mogą być wytworzone sztucznie przez czynniki kulturowe lub społeczne, które skrajnie mogą przybierać postać uzależnienia.
Motywacja to system ukierunkowanych działań opartych na różnego typu bodźcach i motywach. Źródłem tych bodźcu i motywów działania są nasze potrzeby. Każde działanie poprzedzone jest motywacja, chociaż jej zaistnienie nie jest równoznaczne z pojęciem aktywności. Pojęcie to odnosi się wyłącznie do jednostek. Nie mówi się o motywacji grupowej. Motywacja określa kierunek i wpływa na cel działania pobudzonego przez siebie. Ważna jest siła motywacji, czyli stopień, w jaki może ona oddziaływać na wybory i dążenia jednostki. Silna i trwała motywacja skłania jednostkę do uporczywości w działaniu.
Zachowania - są to różne formy aktywności społecznej będące rezultatem oddziaływania środowiska lub sytuacji. Jest to wszelki sposób postępowania jednostki bez wnikania w jego uwarunkowania. To reakcja organizmu na bodźce zewnętrzne i wewnętrzne.
W procesie kształtowani zachowań w występujących układach potrzeby, motywacje, działania występują również takie gdzie potrzeby bądź szybko zmieniają się bądź są nierozpoznawalne.
Najbardziej znana klasyfikacja potrzeb jest klasyfikacja wg Maslowa, który uważa, że dół hierarchii stanowią potrzeby fizjologiczne, a u szczytu znajdują się potrzeby estetyczne. Twierdzi one, że im niższa potrzeba w hierarchii tym jest silniejsza w sensie dominacji nad potrzeba wyższą w sytuacji, gdy obie są niezaspokojone. Im wyższa potrzeba tym mniej niezbędne jest jej zaspokojenie dla utrzymania się przy życiu. Zachowanie człowieka jest motywowane przez niezastąpione potrzeby. Zaspokojona potrzeba w stopniu zadawalającym motywuje do zaspokojenia potrzeb wyższego rzędu.
15. Więzi społeczne
To zorganizowany system stosunków, instytucji i środków kontroli społecznej, skupiający jednostki, podgrupy i inne elementy składowe w funkcjonalna całość zdolna do trwania i rozwoju. Elementy więzi społecznych to:1.Styczność przestrzenna-, która jest spostrzeżeniem innego osobnika lub uświadomienia sobie jego istnienia w przestrzeni, w której przebiega działalność człowieka. Podstawowym składnikiem jest zdanie sobie sprawy z istnienia ludzi w tej przestrzeni i spostrzeżenia ich cech 2. Styczność psychiczna-polega na wzajemnym zainteresowaniu opartym na spostrzeżeniu cech, wyglądu zewnętrznego, cech umysłowych i charakteru innych osób, może być bezpośrednia lub pośrednia, 3.łącznośc psychiczne- jest to spostrzeżenie cech innych osób pozwalających zaspokoić różne potrzeby, może rodzić postawy sympatii, przyjaźni i przywiązania uczuciowego, 4. Styczność społeczna- jest to układ złożony z trzech elementów:, co najmniej dwie osoby, pewnej wartości, która jest przedmiotem tej styczności oraz czynności dotyczących tych wartości., 5. Wzajemne oddziaływania- mogą być przelotne lub trwałe, przy czym trwale prowadzą do powstania stosunków społecznych, czyli unormowanych wzajemnych oddziaływań miedzy partnerami, 6. Stosunek społeczny - to układ zawierający takie elementy jak dwóch partnerów (jednostki lub grupy), jakiś łącznik, czyli przedmiot, postawę, interes, sytuacje, która stanowi podstawę tego stosunku oraz pewien układ obowiązków i powinności. Oznacza on stan wzajemnych zależności miedzy partnerami, 7.działania społeczne to układ czynności środków i metod za pomocą, których jednostka lub grupa zamierza modyfikować zachowania, postawy lub opinie innych jednostek i grup.
16.Formy kontroli społecznej
Kontrola społeczna to wszelkie mechanizmy uruchamiające niekiedy wymuszające współdziałanie, które utrzymuje porządek społeczny. To rozwijany przez każdą zbiorowość i grupę społeczna system miar, sugestii, sposobu przekonywania, nakazy, zakazy, sposoby perswazji, nacisku, sankcji, przymusu fizycznego regulujące zachowania zgodne z przyjętymi normami działania i wartościami. Funkcja kontroli społecznej jest przeciwdziałanie zachowaniom dewiacyjnym i wymuszanie zachowań konformistycznych. Dzięki sposobom oddziaływania grupa doprowadza do zachowania jednostki zgodnego z przyjętymi normami, wzorami i do respektowania wartości. Wyróżniamy następujące mechanizmy kontroli społecznej: 1. Psychospołeczne o charakterze osobowościowym, zaliczamy do nich zwyczaj, czyli ustalony sposób zachowania się w określonych sytuacjach, który nie budzi sprzeciwu i nie styka się z negatywnymi reakcjami. 2. Materialno-społeczne o charakterze przymusu zewnętrznego stosowany przez instytucje, człowiek dąży do uznania społecznego i poczucia bezpieczeństwa. 3.Obyczaj, czyli ustalony sposób postępowania, z którym grupa wiąże pewne oceny moralne, którego naruszenie wywołuje sankcje negatywne. 4. Zwyczaj jest to ustalony sposób zachowania w pewnych sytuacjach, który nie spotyka się z negatywnymi reakcjami grupy. Powstaje w wyniku przyzwyczajeń, nawyków, ustala się droga tradycji. 5. Sankcje są te reakcje grupy na zachowanie się człowieka w sytuacjach społecznie ważnych. Są niezbędne do kierowania zachowaniem.
17. Rola sankcji
Mechanizmem zewnętrznej kontroli społecznej są. sankcje, czyli reakcje grupy na zachowania się członków w sytuacjach społecznie ważnych. Sankcje dzielimy na pozytywne i negatywne. Sankcje negatywne to np.: drwiący uśmiech, ocena niedostateczna, zwolnienie z pracy, pozytywne to: przyjazne powitanie, awans, stypendium naukowe. Sankcje dzieli się również na -.Formalne są to reakcje instytucji sformalizowanych, 2- nieformalne są to reakcje opinii publicznej, kręgów koleżeńskich i sąsiedzkich. Podział ze względu na charakter sankcji dzieli je na: 1.Prawne- system kar, nagród przewidzianych przez przepisy prawa tj. upomnienia, nagany, kary, nagrody,2. Etyczne- system kar i nagród za zachowanie kwalifikowane jako niemoralne lub moralne, 3.Satyryczne- system drwin, ośmieszeń, lekceważeń okazywanych jednostce, 4. Religijne- nagrody i kary przewidziane przez system dogmatów i wieżeń dowolnej religii.
Kontrola społeczna odnosi się zazwyczaj do działań nieformalnych naruszających normy obyczajowe lub moralne, kontrola zachowań nigdy nie jest całkowita, jednostce pozostawia się pewną sferę prywatności.
18. Kultura zakres treściowy
Pierwotnie słowo kultura oznaczało uprawę roli, obecnie jest to zjawisko społeczne, które ma trzy znaczenia: dobre wychowanie, maniery, moralność, wiedza, oświata, instytucje oświatowe, sztuka, twórczość artystyczna, środki masowego przekazu. Kultura jest narzędziem opisującym grupy społeczne. Jest to ogół wytworów działalności ludzkiej materialnych i niematerialnych wartości i uznawanych sposobów postępowania zobiektywizowanych i przyjętych w dowolnych zbiorowościach przekazywanych innym zbiorowością i następnym pokoleniom. Jest to wszystko, co stworzył człowiek, nabywane przez uczenie się, przekazywane innym ludziom: zwyczaje, obyczaje, tradycje. Kultura jest to również cywilizacja, złożona całość, która obejmuje wiedze, wierzenia, sztukę, moralność, prawa obyczaje oraz inne zdolności i nawyki. W bardzo szerokim ujęciu przez kulturę rozumiemy. Zwykle wszystko to, co zostało wytworzone przez człowieka i jest sztucznym środowiskiem wytworzonym przez człowieka. Zasadniczym elementem kultury są wartości, zachowania. Kultura w węższym sensie dostarcza człowiekowi przeżyć w przeciwieństwie do wartości o praktycznym charakterze tworzącym cywilizacje. Dzielimy ja na materialną, która jest zbiorem najrozmaitszych przedmiotów użytkowych zaspokajające materialne potrzeby człowieka i społeczeństwa i duchową, która obejmuje wytwory symbolizujące dążenie ludzkie do ideałów piękna, dobra, sprawiedliwości, prawdy.
19. Cechy kultury masowej i warunki rozwoju
Kultura masowa to ogół treści kulturowych rozpowszechnianych za pomocą środku masowego przekazu. Wielkiej liczbie ludzi przekazywane są identyczne treści z nielicznych źródeł. Rozwój kultury na skale masową spowodowały takie czynniki jak wynalezienie druku, elektryczności, aparatów radiowych i telewizyjnych, komputera, uprzemysłowienie, urbanizacja kraju postęp techniczny i cywilizacyjny, wzrost poziomu oświaty, redukcja czasu pracy i wzrost czasu wolnego. Szczególna role w procesie globalizacji odgrywa kultura masowa, która ma wpływ na socjalizacje młodego pokolenia a także na życie ludzi dorosłych. Obecnie na życie ludzi dorosłych i młodego pokolenia wywiera kultura masowa, czyli zespół treści rozpowszechnianych za pomocą środków masowego komunikowania. Kultura masowa to kompleks norm i wzorów zachowań o bardzo rozległym zakresie zainteresowania. Duża liczba odbiorców i standaryzacja treści stanowią podstawowe cechy charakteryzujące kulturę masową. Do tradycyjnych obszarów kultury masowej zaliczamy: radio, telewizje, film, publikacje książkowe, przekazy audiowizualne, nagrania kasetowe, płyty kompaktowe, gry komputerowe, Kultura masowa zaliczana jest do tzw. trzeciego układu kultury, odnoszona jest niekiedy do problematyki wolnego czasu. Jest to jednak szersze rozumienie kultury masowej niż się zazwyczaj przyjmuje. Kultura masowa rozumiana jest niekiedy jako kultura popularna, mniej ambitna, co nie zawsze jest uzasadnione, ponieważ za pomocą kultury masowej mogą być rozpowszechniane utwory zaliczane do kręgów kultury wysokiej, czyli bardziej ambitnej, trudniejszej w odbiorze. W Polsce obecnie obserwuje się kryzys rozwoju kultury masowej wysokiej, a w mniejszym stopniu kultury masowej o charakterze komercyjnym. Rozwijają się tanie formy kultury masowej, upowszechniane za pośrednictwem niektórych czasopism, telewizji, wideo, masowych imprez muzycznych czy sportowych. Kultura masowa nie zawsze ma korzystny wpływ na rozwój osobowości jednostki.
20.Mechanizmy oddziaływania kultury na życie społeczne
Do mechanizmów oddziaływania kultury na życie społeczne zaliczamy:
1.Socjalizacje i kształtowanie osobowości jednostki. Socjalizacja to uczenie się, uzewnętrznianie się norm i zasad, dostosowywanie się i identyfikowanie jednostki ze społeczeństwem. Socjalizacja uczy dyscypliny, panowania nad popędami i potrzebami, zaspokajania ich w sposób przewidziany w danym społeczeństwie. Uczy panowania nad odruchami i emocjami i zachowania zgodne z obyczajem czy korzyścią jednostki, Wpaja aspiracje. Procesy socjalizacji jednostki zachodzą w drodze spontanicznego naśladownictwa, identyfikacji, wychowywania czy też świadomych osobistych decyzji samowychowawczych. Dokonują się w wyniku wzajemnych działań między jednostkami. Jednostka, która podlega socjalizacji przyjmuje określone wzory osobowości, a zwłaszcza systemy wartości i całokształt ról, jakie ona pełni i jakie wyznaczają jej stosunek do świata, innych ludzi i siebie.
2. Ustanawianie systemów wartości, które je określają: wartości zwykle są rozumiane jako abstrakcyjne pojęcia, określające to, co społeczeństwo uważa za dobre, słuszne i pożądane. Uniwersalna wartością jest życie ludzkie.
3. Wzory zachowania się i reagowania w określonych sytuacjach: dotyczą one głównie ważnych dla życia grupy jako całości. Niektóre wzory zostały sformalizowane i maja ważny wpływ na zachowanie porządku z zbiorowościach, każda zbiorowość ma własne zbiory zachowań i systemy wartości, czyli subkulturę.
4.Konstruowanie modeli społecznych i ideałów: Model jest to symbolicznie przedstawiony obraz pożądanego stanu rzeczy, w rzeczywistości nie występuje gdyż jest systemem złożonym z wielu wartości w rzeczywistości nie występujących w całościowych układach. Model służy do oceny realnie istniejącej rzeczywistości, stosuje się go do oceny materiałów, badań empirycznych.
21.Kultura w procesie globalizacji
Globalizacja to proces zagęszczania i intensyfikowania się powiązań i zależności ekonomicznych, finansowych, politycznych, militarnych, kulturowych, ideologicznych miedzy społecznościami ludzkimi. Odzwierciedla się to w pojawieniu się więzi społecznych, solidarności i tożsamości w skali ponadlokalnej i ponadnarodowej. Powstanie, rozwój i oddziaływanie kultury na życie społeczne nie było by możliwe bez odpowiednich wynalazków i rozwoju techniki. Rozwój kultury na skale masową spowodowały takie czynniki jak wynalezienie druku, elektryczności, aparatów radiowych i telewizyjnych, komputera, uprzemysłowienie, urbanizacja kraju postęp techniczny i cywilizacyjny, wzrost poziomu oświaty, redukcja czasu pracy i wzrost czasu wolnego. Szczególna role w procesie globalizacji odgrywa kultura masowa, która ma wpływ na socjalizacje młodego pokolenia a także na życie ludzi dorosłych. Obecnie na życie ludzi dorosłych i młodego pokolenia wywiera kultura masowa, czyli zespół treści rozpowszechnianych za pomocą środków masowego komunikowania. Kultura masowa to kompleks norm i wzorów zachowań o bardzo rozległym zakresie zainteresowania. Kultura w procesie globalizacji ma za zadanie oprócz dostarczenia rozrywki podnoszenie poziomu oświaty i świadomości ogółu ludności, zmniejszenie dystansu miedzy miastem, a wsią, praca fizyczna a umysłowa, osobami o różnym poziomie wykształcenia a także różnic międzypokoleniowych. Wpływ kultury masowej na jednostki i zbiorowości jest wielokierunkowy i obecny na każdym kroku. Bez jej stałego oddziaływania na życie zbiorowe nie można by mówić o istnieniu człowieka i społeczeństwa. Obecnie wzory kulturowe na skale globalna dokonują się bardziej pokojowo niż kiedyś. Przenoszone są przede wszystkim za pośrednictwem masmediów, masowych kontaktów osobistych tj. przez podróże i popularność turystyki, a także poprzez nabywanie produktów technicznych i konsumpcyjnych.
22.Struktura wewnętrzna kultury
Kultura składa się z dwóch głównych komponentów: kultury materialnej i niematerialnej. Cechy kultury to takie przedmioty, idee, wzory i sposoby zachowania, które wyznaczają ważne dla utrzymania i rozwoju tej grupy działania i zachowania, organizują i skupiają wokół siebie grupę, wyznaczają funkcjonowanie innych. Na strukturę wewnętrzną kultury składa się: kultura zbiorowości, dziedzictwo kulturowe i elementy podstawowe kultury.
Kultura osobista jednostki to ogół jednostek, wartości materialnych i niematerialnych akceptowanych i nieakceptowanych, przyswojonych i preferowanych wzorców zachowań. Kultura osobista musi się mieścić w ramach kultury zbiorowości ale obejmuje ona także myśli, idee, uczucia. Kultura zbiorowości to wypracowane, zaakceptowane przez wszystkich uczestników grup i zbiorowości wzory zachowań, sposoby zaspokajania potrzeb, dokonywane wybory, stosowane systemy ocen. Kultura zbiorowości nie jest prostą sumą kultur jednostek. To ogół tych wartości, które zbiorowość uznała za ważne. Kultura jest zawsze zlokalizowana w czasie i przestrzeni oraz w zbiorowości społecznej. Do badania każdej kultury służą elementy podstawowe, czyli cechy kultury, kompleksy kulturowe oraz konfiguracje kulturowe takie jak cywilizacja techniczna, maszynowa, ustrój, religia. Elementy i podstawowe cechy kultury to wartości najwyżej cenione w społeczeństwie zarówno materialne jak i niematerialne. Kompleksy kulturowe to układ elementów i cech kultury pozwalający weryfikować prawidłowość wcześniej dokonanych wyborów. Konfiguracje kulturowe to układ instytucji, grup i podgrup społecznych, zachowań, pozycji i ról społecznych składających się na określony system np. religijny, cywilizacyjny.
23. Pojęcie, koncepcje i budowa społeczeństwa.
Przez społeczeństwo rozumie się ludność zamieszkałą na określonym terytorium zwykle w granicach jakiegoś państwa. Jest to najszerszy rodzaj zbiorowości społecznej obejmujący wielostopniowe struktury, grupy, kręgi, zbiorowości etniczne, zbiorowości oparte na podobieństwie zachowań, zbiorowości terytorialne oraz klasy i warstwy społeczne, a także wszelkie postaci zbiorowości, ale stanowiących pewien zamknięty układ odrębny od innych społeczeństw. Zbiorowości te na czele z rodzina zaliczane są do podstawowych składników społeczeństwa i formy życia zbiorowego. Trzon struktury społecznej stanowi struktura klasowa, a klasy i warstwy społeczne to podstawowe zbiorowości. Wg niektórych koncepcji wyróżnia się klasy: wyższą, wyższą-średnią, średnia i niższa. Wyróżniamy trzy koncepcje społeczeństwa: 1. Empiryczna, czyli ukazująca społeczeństwa konkretne, które realnie istnieją na określonym obszarze i szczeblu rozwoju, 2. Konceptualistyczna, która przedstawia społeczeństwo ujęte modelowo np. ogólny model społeczeństwa socjalistycznego, 3.Filozoficzna, która społeczeństwo traktuje jako środowisko i kategorie istnienia człowieka.
24.Struktura społeczna
Struktura społeczna to budowa społeczeństwa, układ różnorodnych elementów oraz procesów i relacji występujących miedzy nimi. Elementami tymi są najczęściej zbiorowości społeczne, grupy, społeczności lokalne, instytucje, role społeczne. Strukturę społeczna dzielimy wg kryterium:1. Wielkości i jest to liczebność członków w zbiorowościach społecznych oraz rodzaj występujących między nimi relacji, 2. Samoistności jest to możliwość zaspokajania przez zbiorowość społeczną potrzeb oraz zdolności do wyznaczania obszarów i kierunków życia społecznego, 3. Niesamoistności jest to zdolność do zaspokajania przez zbiorowość potrzeb, kształtowania zachowań i motywacji działania ze względu na występowanie w życiu społecznym innych grup i zbiorowości społecznych. W socjologii wyodrębnia się trzy typy struktur społecznych: 1. Mikrostruktury to małe struktury społeczne, których podstawowymi elementami są jednostki lub pełnione przez nich role społeczne, najważniejsze to rodzina, grupa rówieśnicza, jest to układ grup formalnych i nieformalnych, występujące w społeczeństwie specyficzne dla niego wzorce wzajemnych oddziaływań, interakcji i stosunków społecznych. 2. Makrostruktury, to duże struktury społeczne, których elementami są zbiorowości takie jak naród, klasy, warstwy, zbiorowości terytorialne, wyznaniowe i etniczne, charakterystyczny dla danego systemu społecznego.3. Mezostruktury to struktura pośrednia pod względem rozmiarów i cech miedzy makro i mikrostruktura Wszystkie te elementy są uporządkowane i ułożone w spójny system zdolny do funkcjonowania i rozwoju. Badania struktury społeczne zmierzają do identyfikacji zasadniczych elementów danego społeczeństwa, występujących miedzy nimi relacji oraz zachodzących zmian.
25. Wymiary struktury społecznej
Możemy wyróżnić wymiary struktury: ekonomiczny, władzy, wykształcenia i prestiżu. Pierwszym wymiarem struktury jest rola społeczna, czyli względnie stały i wewnętrznie spójny system zachowań będących reakcjami na zachowania innych osób przebiegających według mniej lub bardziej wyraźnie ustalonego wzoru. Rola to zespół praw i obowiązków, przywilejów i wymagań, które określają zachowanie jednostki Drugim wymiarem struktury ściśle związanym z rola społeczną jest pozycja jednostki, jaka w danej grupie zajmuje. Pozycja oznacza miejsce danej roli w grupie lub w hierarchii ról. Trzecim wymiarem struktury jest władza grupowa, która wyraża się w kontroli jednego członka nad innymi, bądź nawet na wymuszeniu zachowań, uznanych za obowiązkowe lub pożądane z punktu widzenia danej grupy. Strukturę społeczną można rozpatrywać w ujęciu horyzontalnym i wertykalny.
26. Grupy społeczne i ich rodzaje.
Najmniejsza grupa społeczną jest małżeństwo monogamiczne. Największa może być grupa państwowa, narodowa czy kościół o światowy zasięgu liczące nawet wiele milionów.
Grupa społeczna to pewna ilość osób najmniej 3, charakteryzująca się obiektywną, zewnętrznie postrzegalną wspólnotą pewnego typu. Pomiędzy ludźmi powstają różnego rodzaju stosunki społeczne: pokrewieństwa, przyjaźni, zależności, zwierzchnictwa, współpracy, nienawiści, konkurencji, solidarności. Ze względu na określony rodzaj stosunków, ludzie ci tworzą różnego rodzaju grupy społeczne np. grupę rodzinną, grupę przyjaźni, grupę państwową, spółkę, szkołę. Grupy wyróżnia się właśnie ze względu na stosunki, czyli więzi społeczne scalające grupę, ale można też wyróżnić grupy walczące ze sobą, dla której więzią jest walka. Do cech konstruujących grupę społeczną należy: więź społeczna, przynajmniej trzech członków, wspólne cele, struktura, czyli organizacja grupy, świadomość wspólnoty, ośrodek skupienia grupy, czyli wartości, symbole i idee. Kryteriami podziału grupy społecznej jest: 1. Liczebność -grupy małe i duże, 2. Rodzaj więzi - pierwotne (rodzina) i wtórne mogą przekładać się na więzi pierwotne, charakter stosunków społecznych - formalne i nieformalne, stopień trudności wejścia do grupy - inkluzywne i ekskluzywne, trwałość grupy - krótkotrwałe, trwałe i przelotne. Ze względu na cel grupy dzielimy je na grupy celowe. W zakres pojęcia grupy wchodzą też postawy wobec innych osób, instytucji.
27. Znaczenie grupy w życiu społecznym.
Ludzkie życie społeczne jest procesem grupowym. Jednostki są związane z rodzinami, grupami zawodowymi, społecznymi i szkolnymi. Każda osoba rodzi się w grupie społecznej, zdobywa w niej pierwsze doświadczenia, wzrasta i dojrzewa, w grupie zarabia na życie. Każda grupa nie jest przypadkowym zbiorem jednostek zajmujących się tą samą sprawą. Człowiek żyjący w grupie poddany jest jej oddziaływaniu. Grupa wykształca w każdym z członków osobowość społeczną, która składa się z kilku elementów: kulturowego ideału osobowości, ról społecznych, własnego wyobrażenia o sobie samym, wyobrażenia o swoim obrazie w oczach grupy.
Człowiek sam nie jest w stanie funkcjonować, wejście go grupy natomiast może być czystym przypadkiem, chociaż czasami jednostka świadomie wybiera daną grupę społeczną. Grupy społeczne są płaszczyzną socjalizacji jednostek ludzkich w grupach tych ludzie uczą się jak. żyć w społeczeństwie, szukają wzorów nawet poza swoim otoczeniem, grupy społ. Kształtują zachowanie zbiorowe ludzi, ułatwiają osiąganie celów w pojedynkę jest to trudniej zrobić, grupa społeczna wzmacnia i dodaje sił innym jednostkom.
28.Kategorie, kręgi zbiorowości.
Zbiór społeczny to ogół ludzi posiadających jakąś cechę wspólna wyróżnioną przez obserwatora zewnętrznego.Kategorie społeczne to jednostki wyróżnione ze względu na cechy ważne dla przebiegu procesów społecznych i względnie stałe. Są nimi zwłaszcza cechy demograficzne i społeczne. Mówimy wówczas o kategorii wieku, płci, zawodu, pochodzenia społecznego. Kategorie wyróżnia się ze względu na obiektywne cechy, celem sporządzenia opisu jakiegoś fragmentu opisu rzeczywistości społecznej. Kręgi społeczne to niewielkie zbiorowości opierające się na bezpośrednich stycznościach nie posiadające wyraźnej zasady odrębności ani innych komponentów konstruujących grupę. Krąg ma płynny skład członkowski i niesformalizowane członkostwo. Wyróżniamy kręgi stycznościowe luźne o trudnym do ustalenia składzie członkowskim, koleżeńskie i przyjacielskie charakteryzujące się silniejsza więzią i mniejszą liczebnością niż kręgi stycznościowe. Kręgi powstają i funkcjonują wokół jakiegoś opiniotwórczego lidera. Zbiorowość jest to ogólne skupienie ludzi, między którymi wystąpiła nawet na krótki okres czasu więź społeczna. Zbiorowości to publiczność, którą stanowią ludzie w tym samy lub zbliżonym czasie odbierający w celach rekreacyjnych lub informacyjnych identyczny przekaz. Publiczność może być zebrana lub rozproszona. Zbiegowisko, czyli przelotne skupienie kilku lub kilkudziesięciu osób zainteresowanych wspólnym zdarzeniem. Tłum powstaje najczęściej ze zbiegowiska i określany jest jako przelotne zgromadzenie kilkudziesięciu lub kilkuset osób na przestrzeni umożliwiającej bezpośredni kontakt, które spontanicznie i identycznie reagują na te same podniety.
29.Mikro i makro struktury
Naród inaczej społeczeństwo jest to najszerszy rodzaj zbiorowości społecznej obejmującej, swoimi ramami całość wielostopniowych struktur, grup, kręgów i wszelkiej postaci zbiorowości, stanowiących pewien układ zamknięty, mający swoja zasadę odrębności. Mikrostruktury występują w grupach małych liczących kilka lub kilkanaście osób, wyznaczają je najczęściej układy pozycji społecznych ich członków takie jak: zawód, stanowisko, udział w zbiorowej konsumpcji, udział we władzy, udział w kulturze oraz styl życia, postawy, aspiracje, światopogląd. Makrostruktury maja złożoną budowę, są czymś więcej niż sumą struktur małych grup. W ich skład oprócz członków wchodzą małe i średnie grupy, odpowiednio rozbudowana organizacja, składniki materialne, symbole i wartości. Klasy społeczne uważane są za podstawowe elementy makrostruktury społecznej, decydują one o hierarchii miedzy ludźmi o ich szansach życiowych, poziomie zamożności. Klasami nazywamy wielkie grupy ludzi, różniące się miedzy sobą. Powstały one wraz z prywatną własnością środków produkcji, których posiadanie lub nieposiadanie różnicuje ludzi. Klasy dzielimy na podstawowe (właściciele środków produkcji) i niepodstawowe (pracownicy, proletariat) oraz posiadające środki produkcji i ich nie posiadające.. Warstwy są zbiorem lub kategoria społeczną ludzi uplasowanych na podobnej pozycji pod względem stosunku do jakiejś cechy społecznie doniosłej. Warstwa określa się zbiorowość wyodrębniona ze względu na podobny styl życia, obyczaj poziom dochodów.
30. Społeczne znaczenie rodziny
Rodzina to stosunkowo trwała grupa społeczna związana z jednostek powiązanych przez wspólnych przodków, małżeństwo lub adopcję. Wpływ rodziny jest decydujący dla rozwinięcia ważnych cech osobowości dziecka i jaźni subiektywnej. Zadania i funkcje rodziny są ważne dla rodziny, ale przede wszystkim dla społeczeństwa jako całości, dlatego nie są sprawa indywidualna jej członków. Rodzina we wszystkich społeczeństwach i kulturach spełnia dwa podstawowe zadania bez względu na to, jakie przyjmuje formy: wszędzie utrzymuje ciągłość biologiczna społeczeństwa, przekazuje typy genotypowe, utrzymuje i pomnaża jego liczebność oraz utrzymuje ciągłość kulturalna przekazując dziedzictwo kulturowe naszym społeczeństwie mamy do czynienia głównie z jednym jej typem rodziną nuklearną oraz w pewnym stopniu z typem rodziny poszerzonej. Istnieje również trzeci typ rodziny, rodzina poligamiczna. Istota rodziny są dwa rodzaje więzi małżeńska i rodzicielska. Rodzina jest częścią społeczności terytorialnej miejskiej lub wiejskiej. Funkcje rodziny to prokreacyjna - utrzymuje ciągłość biologiczna społeczeństwa, materialno-ekonomiczna (gospodarstwo domowe, zabezpieczenie bytu rodziny, zabezpieczenie na starość, gromadzenie majątku), opiekuńczo-zabezpieczajaca - związana z postępowaniem wobec dzieci i osób starszych, sprawuje kontrole nad postępowanie swoich członków, a przede wszystkim młodego pokolenia, prowadzi gospodarstwo domowe, przekazuje dzieciom pozycje społeczna rodziców, kulturowa, rekreacyjno-towarzyska, emocjonalno-ekspresyjna (zaspokajanie potrzeby przynależności, poczucia bezpieczeństwa.
31.Rodzaje osobowe i instytucjonalne rodziny
32. Czynniki kształtujące struktury rodziny
Struktura rodziny to stałe ramy nie zawsze sformalizowane, wewnątrz których przebiega życie i zachowanie małżeńsko rodzinne. Stuk turę rodziny określa: liczba i jakość członków rodziny, układ ich pozycji i ról społecznych, usytuowanie przestrzenne, siła więzi instytucjonalnych i psychicznych łączących poszczególnych członków rodziny świadczy o jej spójności,
Podział czynności oraz struktura wewnątrz rodzinnej władzy i autorytetów i wewnątrz rodzinny rozkład miłości i względów. Ostatnio obserwuje się, że największym przemiana uległy stosunki miedzy małżonkami, a rodzicami, nastąpił wzrost pozycji kobiety w społeczeństwie, mniejsza zależność żony względem męża, małżeństwa są bardziej partnerskie. Wzrasta pozycja dziecka w rodzinie. Dziecko przestało być siłą robocza w gospodarstwie rolnym, ma inna hierarchie w rodzinie niż w wcześniej. Najlepiej układają się stosunki miedzy rodzeństwem w rodzinach wielodzietnych, w których wszystkie dzieci są traktowane jednakowo.
33. Formy małżeństwa i rodziny
Małżeństwa mogą występować w formie monogamicznej lub poligamicznej. Rodziny dzielimy ze względu na współmałżonków na: monogamiczną - to związek miedzy jednym mężczyzna a jedna kobieta. Poligamiczną to małżeństwo jednego mężczyzny z kilkoma kobietami lub poliandria, czyli małżeństwo jednej kobiety z kilkoma mężczyznami. Małżeństwo endogamiczne zawierane miedzy członkami własnej grupy społecznej. Egzogamiczne to zawierane miedzy partnerami różnych grup społecznych. Ze względu na hierarchię: rodzina patriarchalna - ojciec sprawuje władzę. Rodzina matriarchalna - dominująca pozycje zajmuje matka. Małżeństwa egalitarne to takie gdzie mąż i żona maja równe prawa i obowiązki. Ze względu na miejsce zamieszkania po ślubie dzielimy na patrylokalne - młode małżeństwo mieszka w domu pana młodej, matrylokalne w domu rodziców panny młodej, neolokalne we własnym mieszkaniu. Ze względu na stopień pokrewieństwa wyróżniamy rodziny małe: pełna)małżeństwo + dzieci), niepełna)matka lub ojciec +dzieci), poszerzona (to rodzina trzypokoleniowa składająca się z dzieci rodziców oraz dziadków), rodzina wielka (to grupa składająca się z rodzeństwa ich współmałżonków, ich dzieci oraz rodziców, rodziny wielkie to rodziny, które utrzymują ze sobą kontakty). Ze względu na sposoby ustalania pokolenia: pochodzenie patrilinearne pochodzenie od ojca, matrilinearne - pochodzenie od matki. Ze względu na źródło utrzymania rodziny i styl życia rodzinnego na chłopskie, robotnicze, rzemieślnicze, inteligenckie oraz wiejskie, małomiasteczkowe i miejskie.
34. Przemiany rodziny a zmiany społeczne
Funkcjonowanie polskich rodzin kształtuje się pomiędzy modelem tradycyjnym z dominująca rola męża i ojca oraz interakcjami o charakterze autorytarnym, a modelem partnerskim, w którym interakcje miedzy małżonkami oraz pomiędzy rodzicami a dziećmi a także podział ról pozbawione są dominacji i autorytaryzmu. Najważniejsza funkcja rodziny jest funkcja ekonomiczna i emocjonalna, socjalizacyjno-wychowawcza oraz prokreacyjna i seksualna. Współczesny kształt Polskie rodziny jest wynikiem dwóch równocześnie występujących zjawisk społecznych: z jednej strony utrzymuje się silny familio centryzm polskiego społeczeństwa, z drugiej w decydujący sposób na realne funkcjonowanie rodziny wpływa praca zawodowa kobiet. Stawiając żonę w pozycji partnerskiej względem męża, umacniając przy tym rangę miłości, duchowego partnerstwa w małżeństwie. We współczesnej rodzinę wyraźnie wzrosła pozycja dziecka. Przejawem tego są nowe role domowo rodzinne dzieci inne niż dawniej. Obecnie dziecko obciąża materialnie rodzinę świadczeniami związanymi z kształceniem i zapewnieniem mu materialnych podstaw do założenia własnej rodziny. Dziecko przestało być siła roboczą. Aktualnie często zajmuje w rodzinie centralna pozycje taka, jaka zajmował główny żywiciel lub najstarszy jej członek. Często spotyka się pozycje ulubieńca, którym bywa jedynak lub najmłodsze dziecko.
35. Kryzys życia rodzinnego, a zmiany społeczne
W rodzinie jako najmniejszej komórce społecznej dochodzi często do zakłóceń, które wywołują jej częściowy lub trwały rozkład. Efektem tego jest dezorganizacja rodziny, czyli ograniczenie lub zanik dotychczas wypełnianych funkcji i ról. Zjawiska patologiczne dają początek konfliktom, zdradom małżeńskim, czego efektem najczęściej jest rozwód. Konflikty i kryzysy w życiu małżeńsko rodzinnym są nieuniknione, prawdzie burzą porządek i ład społeczny, lecz ich skutki mogą być niekiedy pozytywne. W sytuacji konfliktowej jedna strona stara się narzucić drugiej własne potrzeby, sposoby działania albo realizować swoje interesy kosztem drugiej osoby. Najlepszym sposobem rozwiązywania konfliktów rodzinnych byłby kompromis, ponieważ długotrwałe napięcie spowodowane utajnionym konfliktem prowadzi do agresji, dezorganizacji pracy, zaniedbywania obowiązków, czego efektem jest rozbicie rodziny. Współcześnie w rodzinie występują nieporozumienia międzypokoleniowe, źródłem, których jest rozbieżność systemów wartości, różnice wzorów kulturowych. Konflikt z rodzicami wywołuje w dzieciach bunt trudny do stłumienia, kończący się ucieczkami niedorosłych jeszcze dzieci z domów. Ważne zadanie w takich sytuacjach maja ośrodki wychowawcze, które starają się łagodzić, eliminować konflikty występujące miedzy rodzicami, a dziećmi. W sytuacji, kiedy dochodzi do trwałych napięć możemy mówić o kryzysie rodzinnym. Po wykorzystaniu wszelkich środków, które prowadza do stabilizacji rodziny rozbicie te przybiera postać separacji lub rozwodu. Głównymi przyczynami rozwodów są zdrady małżeńskie i alkoholizm. Ilość rozwodów w miastach jest wyższa niż wśród mieszkańców wsi.
36.Mezostruktury. Społeczności lokalne
Mezostruktury to struktura pośrednia pod względem rozmiarów i cech miedzy makro i mikrostrukturą. Społeczności lokalne to zbiorowości ludzi zamieszkujących zwarte terytorium, której członkowie powiązani są sąsiedztwem, warunkami życia i kulturą. Zbiorowościami są wieś, miasto, samodzielna dzielnica lub przedmieście wielkiego miasta, osiedle, region, naród, a również jednostki administracyjne gmina, województwo, państwo. Społeczność lokalna jest to zorganizowany sposób życiu ludzi na określonej przestrzeni geograficznej, zbiór ludzi mieszkający na określonej przestrzeni, ceniący wspólny dorobek historyczny, posiadające podstawowe instytucje usługowe, mające świadomość jednostki lokalnej, zdolnej do zbiorowego działania w rozwiązywaniu problemów życia publicznego. Społeczność lokalna jest zbiorowością w wysokim stopniu zorganizowaną, względnie samodzielna, a trwała egzystencja na określonym terytorium powoduje powstanie właściwego dla niej układu stosunków społecznych oraz funkcjonowania instytucji produkcyjnych, usługowych, kulturalnych. Stanowi ona środowisko samowystarczalne, jednorodne kulturowo, lecz współcześnie charakteryzuje się rozluźnieniem więzi. Do jej podstawowych elementów należą: układ grup i instytucji, struktura klasowa ludności, procesy asymilacji.
37.Mniejszości etniczne, wzorce narodowe
Mniejszości etniczne są to zbiorowości oparte na wspólne kulturze. Pojawiły się one w wyniku naturalnego ruchu ludności w ciągu wielu setek lat, zmiany granic państwowych lub w skutek powstawania państw wieloetnicznych. Postawa wyodrębnienia ich jest wspólnota językowa, gwarowa, rasowa. Współczesne zbiorowości etniczne to: narody, mniejszości narodowe, zbiorowości językowe, regionalne, religijno-kulturowe, które nie stanowią narodu, ale zachowują w jego ramach pewna odrębność np.: cyganie, kaszubi. Grupa etniczna jest to zbiorowość najczęściej zamieszkującą wspólne terytorium postrzegana zarówno przez siebie jak i innych jako różna od innych. Etniczność opiera się na elementach kulturowych, członkowie tej grupy mają wspólne dziedzictwo kulturowe, które jest cechą wyróżniającą ich spośród innych grup. Cechy etniczne są przekazywane z pokolenia na pokolenie w procesie socjalizacji. W Polsce liczba mniejszości narodowych nie przekracza 2%. Współczesne społeczeństwo Polskie jest w wysokim stopniu etnicznie, religijnie i obyczajowa jednolite. Mniejszości narodowe maja dużą świadomość narodową tj. przekonanie o wspólnym pochodzeniu, duma z przynależności, świadomość wspólne dziedzictwa kulturowego, języka, religii, dostrzeganie cech różniących naród wobec innych, wspólny stosunek wobec określonego terytorium. Bez świadomości narodowej nawet najbardziej wyodrębniająca się z otoczenia językowo i obyczajowo grupa ludności jest tylko materiałem etnograficznym, który przy sprzyjających okolicznościach może rozwinąć się w naród.
38. Naród i typy identyfikacji
Naród jest to trwała wspólnota powstała na drodze historycznej, połączona na gruncie wspólnych losów dziejowych, gospodarki, polityki, kultury i charakteryzująca się istnieniem poczucia przynależności. To wspólnota, która kształtuje się poprzez terytorium i warunki ekonomiczne. Wspólnota polityczna jest to możliwość obrony interesów i granic, wspólnota kulturowa określa idee i symbole. Wspólnota psychiczna inaczej świadomościowo jest to wytwór istnienia państwa. Są różne model pojmowania narodu, jedna z nich jest: naród pojmowany jest jako kategoria mistyczna, moralna, psychologiczna, drugi: naród pojmowany jest w szerokim kontekście przemian strukturalnych, instytucjonalnych, ekonomicznych, politycznych i klasowych. Inna koncepcja narodu charakteryzuje go jak zbiorowość obywateli i państwa, naród jest ludem, który osiągnął wysoki poziom organizacji politycznej i wysoki poziom kultury oparty na piśmie. W literaturze spotyka się również określenie, że naród jest zbiorowością, która kreuje głównie wspólnota kulturowa i wspólnota losów dziejowych. Dla porównania Weber definiuje naród jako wspólnotę uczuć, które maja wyraz we własnym państwie.
39.Procesy społeczne, przystosowanie, migracja, konflikty
W społeczeństwie jako zbiorowości ludzkiej występują stale procesy społeczne. Pod tym pojęciem należy rozumieć względnie jednorodne serie zjawisk zachodzących w organizacji i strukturze grup Przykładami procesów społecznych jest: 1. Przystosowanie, które jest kompleksem procesów, w wyniku, których jednostka staje się zdolna do uczestnictwa w życiu nowego dla niej środowiska. Jednostka bądź zbiorowość nie mogą narzucić własnych wzorów działania innym osobom, musi te odmienne wzory modyfikować i nawzajem przystosowywać. Proces przystosowania jest dwustronny, ale bardziej przystosowuje swoje zachowanie przybysz niż otoczenie go przyjmujace.2. Konflikt następuje wtedy, gdy jedna ze stron procesu dąży do osiągnięcia własnych celów poprzez wyeliminowanie, podporządkowanie sobie lub zniszczenie inne jednostki lub grupy dążącej do celów podobnych lub identycznych. Konflikt następuje również wtedy, gdy grupy dążą do celów odmiennych niż druga.Konflikty mogą występować wszędzie tam gdzie istnieją rozbieżne interesy, cele, rozbieżne definicje systemów wartości, wykluczające się wzory działania i kryteria ocen. Konflikty mogą być krótko lub długotrwałe oraz mieć różne stopnie nasilenia i zorganizowania. Mogą dotyczyć sfery moralnej, estetycznej, religijnej, politycznej, gospodarczej. Polityczne mogą objawiać się w postaci wojny. 3. Migracja jest to proces przesuwania się jednostek i zbiorowości w przestrzeni społecznej.
40.Rozwój społeczny, zmiana, regresja, postęp
Rozwojem społecznym nazywamy wieloetapowy i wielofazowy proces przemian społecznych, zmierzający w określonym kierunku, dokonujący się w kolejności wynikającej z jego wewnętrznych praw, proces, którego prawidłowy przebieg powoduje miedzy innymi wzbogacenie i zróżnicowanie struktur organizacyjnych i kulturowych danej zbiorowości, rozszerzenie możliwości zaspokajania potrzeb indywidualnych, jednostkowych w różnych okresach historycznych. Wszystkie społeczności ulęgają rozwojowi społecznemu. Proces ten przebiega nieustannie od początku cywilizacji. Przez rozwój społeczny można rozumieć zanik lub powstanie nowego zjawiska lub tez przekształcenie się danej społeczności w jej podstawowych elementach struktury. Rozwój społeczny jest zmianą długookresową, która obejmuje całe społeczeństwo. Zmiana taka ma charakter strukturalny, musza zachodzić zmiany w wewnętrznej budowie danego zjawiska społecznego, przy czym zmiana ta ma charakter kierunkowy tzn. stanowi przejście danego zjawiska do odmiennego stanu w porównaniu ze stanem przed zmianą. Teorie rozwoju społecznego: cykliczna, dychotomiczna i linearna głosiły, że rozwój społeczny ma charakter cykliczny tzn. społeczeństwo przechodzi przez kolejne fazy w swym rozwoju nastepnie fazy te się powtarzają od początku. Wg teorii V.Pareto następuje zjawisko krążenia elit, z czasem powstaje pewna elita rządząca reprezentująca interesy klasy wyższej w efekcie, czego klasy niższe dążą do obalenia istniejącej elity, która z czasem ulega samo degradacji i skostnieniu. Po obaleniu istniejącej elity i objęciu władzy przez nowa następuje ten sam proces.
41.Organizacje w społeczeństwie
Organizacja społeczna jest rozumiana jako: organizacja jako grupa celowa, organizacja jako system przemyślanych metod i środków efektywnego osiągania celów. Organizację społeczna rozumie się jako zespół środków przy pomocy, których zbiorowość utrzymuje swoja równowagę wewnętrzną, czyli swój porządek, ład, to sposoby zarządzania ludźmi oraz kierowania różnymi środkami działania. To układ wzorów zachowań, instytucji, roli społecznych, środków kontroli społecznej, który zapewnia współżycie członków zbiorowości, przystosowuje ich dążenia i działania w procesie zaspokajania potrzeb i rozwiązuje problemy i konflikty wynikające w toku współżycia. Rodzaje organizacji społecznych: 1. Formalna - sformalizowany system przepisów, stanowisk, ról, sankcji i instytucji formalnych ustalonych na drodze prawnej Podstawowe elementy: podział ról, hierarchia władzy, system informacji, zasady współdziałania. 2. Nieformalne - spontaniczny wytwór wzorów działań przekazywanych tradycją, obyczajami, sankcjami etycznymi i satyrycznymi. Podstawowe elementy: zbiorowość nieprzewidziana przez organizacje formalne, kodeks postępowania oparty jest na zwyczajach normach, wartościach grupowych, stereotypach. Organizacja społeczna zapewnia porządek, czyli ład społeczny. Formalna struktura zarządzania odpowiedzialna za planowanie, nadzór i koordynowanie pracy różnych segmentów organizacji jest biurokracja.
42. Polityka, władza, państwo
Polityka dotyczy władzy, jest to instytucja społeczna odpowiedzialna za sposób, w jaki władza jest zdobywana, dzielona i sprawowana. Funkcja społeczna polityki polega łączeniu społeczeństwa z państwem. Partie powiązane ze społeczeństwem są poprzez realizowanie programów wyborczych. Władza to zdolność osiągania celu wbrew oporowi innych. Może pochodzić z różnych źródeł, może się opierać na samej sile fizycznej lub na zasobach ekonomicznych. W zdobyciu władzy mogą pomóc współpraca i wydajność. Można wyróżnić władze prawomocna i nieprawomocna. Prawomocna to taka, która znajduje się w rękach osób uprawnionych do jej sprawowania. Władza nieprawomocna opiera się na przymusie na stosowaniu lub groźbie użycia siły w celu wymuszenia uległości. Państwo jest główną zorganizowaną władzą polityczną w społeczeństwie. Jest to organizacja polityczna, wyposażona w suwerenna władzę, zajmująca określone terytorium. Atrybutem państwa jest suwerenność rozumiana jako całkowita niezależność od jakiejkolwiek siły zewnętrznej i wewnętrznej. Władza państwowa jest najwyższa na danym obszarze i decyduje sama o zakresie swoich kompetencji, a wszystkie inne instytucje i organy funkcjonują za jej zgodą i na warunkach przez nią określonych. Państwo jest organizacja terytorialna, obejmuje ludzi związanych z określonym terytorium. Przynależność do państwa ma charakter sformalizowany (obywatelstwo). W obrębie państwa występuje stosunek: władza - podporządkowane jej osoby i grupy.
43.Typy zarządzania
44.Socjalizacja polityczna, kultura polityczna, komunikowanie polityczne
Socjalizacja jest to proces rozwoju społecznego człowieka, kształtowania jego osobowości, przekazywania systemu wartości, norm wzorów zachowań. Socjalizacji dokonuje się poprzez oddziaływanie środowiska społecznego, osób lub instytucji. Socjalizacja polityczna oznacza proces kształtowania świadomości, postaw i kultury politycznej człowieka. Człowiek przyswajając sobie pewne informacje o systemie politycznym, wartościach, normach i wzorach zachowań politycznych, a także dzięki własnej aktywności zdobywa wiedzę i reguluje własne zachowania Na socjalizacje polityczna wpływają NP.: partie polityczne, środki masowego przekazu, instytucje państw, znajomi, koledzy. Dużą role w socjalizacji politycznej odgrywa edukacja polityczna, w wyniku, której kształtują się postawy, emocje i zachowania poszczególnych ludzi w odniesieniu do zaistniałych zjawisk i podmiotów politycznych oraz wyobrażeń i koncepcji stanowiących podstawę ich aktywności publicznej. Kultura polityczna jest to system postaw, wartości, wzorów zachowań leżących u podstaw działania różnych uczestników życia politycznego. Kultura polityczna reguluje wzajemne stosunki między rządzonymi i rządzącymi. Komunikowanie się jest to każda czynność, wydarzenie lub stan odnoszący się do ludzi, który został wywołany w celu przekazania innym informacji. Z socjologicznego punktu widzenia komunikacja polega na przekazywaniu informacji miedzy uczestnikami życia społecznego, dokonuje się za pomocą języka i różnych znaków oraz symboli. Funkcja komunikacji jest porozumiewanie się, przekazywanie wiadomości i zapewnienie łączności między pozycjami, stanowiskami w grupie. Sprawność społecznego komunikowania jest ważna dla małych grup, zespołów ludzkich jak i dla wielkich struktur społecznych, jakimi są partie polityczne.
45.Podstawowe segmenty struktury społecznej w Polsce
Struktura społeczna jest to układ wzajemnych relacji, elementów, z jakich składa się społeczeństwo. Wyróżnia się następujące elementy struktury społecznej: klasowy (klasy społeczne), warstwową, zawodową (kategorie zawodowe), demograficzną (podział wg wieku, płci, miejsca zamieszkania. W Polsce obecnie wyróżniamy następujące segmenty struktury społecznej: ROBOTNCY - klasa, która pojawiła się wraz z rewolucja przemysłową, do tej grupy możemy zaliczyć wiele różnych grup. Robotnik to ten, kto produkuje lub przekształca dobra, dostarcza usługi zaspokajające potrzeby własne lub obce. Robotników dzielimy na typy: tradycyjny proletariacki np.: górnictwo z silnymi związkami zawodowymi, typ tradycyjny uległych: akceptujący dominacje elity i swoje własne podporządkowanie, typ sprywatyzowany: jest to klasa dochodowa i wyższa, odizolowana od współpracowników, zamknięta we własnym kręgu. CHŁOPI - klasa związana z rodzinnym gospodarstwem rolnym, silne powiązania rodzinne, izolacja przestrzenna, społeczna i kulturowa, ziemia jako wartość najwyższa i obowiązek pracy na niej. Obecnie liczebność tej klasy jest zbyt duża, należy tworzyć dodatkowe miejsca pracy w mieście, struktura agrarna polskiego rolnictwa jest zła jest za dużo małych gospodarstw, które nie maja szans na utrzymanie na rynku, mechanizmy rynkowe eliminują rolników słabych ekonomicznie umacniają pozycje silnych. KLASA ŚREDNIA - jest to klasa zajmująca Środkowa pozycję” w hierarchii społecznej. Obecnie w Polsce wzrasta rola klas średnich. Buduje się dystans miedzy klasa średnia a robotniczą. Podział na fizycznych i umysłowych. Następuje fragmentaryzacja klasy, brak wewnętrznej spójności, podział na przedstawicieli wolnych zawodów i specjalistów. Silne związki zawodowe. Nowa klasa średnia to przedsiębiorca. Droga dochodzenia do klasy średnie w latach 90-tych była często tzw. „przedsiębiorczość” związana z szarą strefą.