Psychologia różnic indywidualnych

Różnice indywidualne - zjawisko polegające na tym, iż jednostki należące do tej samej populacji, różnią się między sobą pod względem, porównywalnych charakterystycznych fizycznych i psychicznych cech.

Cecha - predyspozycja do reagowania w określony sposób

Cecha - struktura neuropsychiczna mająca zdolność dostarczania wielu bodźców, funkcjonalnie równoważnych oraz inicjowania i ukierunkowywania równoważnych (spójnych znaczeniowo) form zachowania adaptacyjnego.

Inteligencja - Jan Strelau (1997) - konstrukt teoretyczny odnoszący się do względnie stałych warunków wewnętrznych człowieka, determinujących efektywność wykonywania zadań lub rozwiązywania problemów wymagających typowo ludzkich procesów poznawczych. Warunki te kształtują się w wyniku specyficznego dla jednostki oddziaływania między genotypem a środowiskiem.

Cattel podzielił inteligencje na czynniki:

• Inteligencja płynna - uwarunkowana właściwością fizjologiczną struktur nerwowych w mózgu, zależy w decydującej mierze od czynnika genetycznego

• Inteligencja skrystalizowana - powstaje jako wynik doświadczenia i uczenia się, które nakładają się na inteligencję płynną.

Louis Thurstone (1938)

Podstawowe zdolności umysłowe:

• Rozumienie słów - rozumienie tekstu pisanego, szczególnie umiejętność definiowania słów

• Płynność słowna - łatwość i szybkość generowania słów i właściwego ich użycia

• Zdolności liczbowe - łatwość i umiejętność wykonywania operacji arytmetycznych

• Zdolności przestrzenne -przekształcania w wyobraźni figur i kształtów, a także spostrzegania układów przestrzennych

• Zdolności rozumowania - rozumowanie indukcyjne (przypomina edukcję relacji i korelatu)

• Pamięć - zdolność odtwarzania mechanicznie zapamiętanego materiału

• Szybkie spostrzeganie - rozpoznawanie obiektów i szybkość spostrzegania podobieństw i różnic między nimi

Inteligencja emocjonalna Peter Salovey, John Mayer (1990) przejawia się w 5 podstawowych zdolnościach:

• Znajomość własnych przeżyć

• Kierowanie emocjami

• Zdolność motywowania się

• Rozpoznawanie emocji u innych (empatia)

• Nawiązywanie i podtrzymywanie związków z innymi

Kontrowersja wokół stosowania testów inteligencji

Testy inteligencji nie są trafne, bo:

• mierzą wyłącznie aktualne zdolności człowieka, a nie jego potencjał

• mierzą efekt czynności, a nie ujawniają procesów umysłowych

• testowanie inteligencji nie wyjaśnia przyczyn funkcjonowania inteligentnego

• testy inteligencji powstają za szybko w porównania do tego co wiadomo na temat inteligencji

• na wynik w teście ma wpływ wiele czynników ubocznych (np. motywacja)

• testy narzucają sztucznie limity czasowe

• testowanie inteligencji odbywa się w warunkach sztucznych, a nie w warunkach naturalnego funkcjonowania osoby badanej

Jak się obronić?: wiedzieć jako powstał test i co on dokładnie mierzy

Genetyka zachowania jako narzędzie dostarczające informacji o czynnikach determinujących różnice indywidualne w zachowaniu (cechach)

• jako argument na rzecz roli czynnika biologicznego leżącego u podstaw mierzonych cech

• pozwala na określenie udziału specyficznych składników genetycznych w determinowaniu różnic indywidualnych

• dostarcza jeden z najsilniejszych dowodów na rzecz roli środowiska w determinowaniu różnic indywidualnych

• pozwala na ilościową ocenę wkładu genotypu i środowiska w fenotypową wariancję mierzonego zachowania

I model: Bliźnięta jednojajowe MZ i dwujajowe DZ wychowywane razem

• Jakiekolwiek różnice w obserwowanych charakterystykach zachowania u bliźniąt MZ spowodowane są czynnikiem środowiskowym

• Wariancja cech zachowania u bliźniąt DZ jest wynikiem działania obu czynników - dziedziczności i środowiska

• Między bliźniętami MZ i DZ nie ma różnic w oddziaływaniu środowiska

II model: Bliźnięta jednojajowe i dwujajowe - uwzględnienie czynnika adopcyjnego

• Korelacja w charakterystykach zachowania między rodzicami biologicznymi (RB) a odseparowanym od nich dzieckiem (DB) świadczy o roli dziedziczności w determinowaniu RI

Odziedziczalność inteligencji

Wiek dziecięcy

• 25% wpływ środowiska specyficznego np. szkoła

• 25% wpływ środowiska wspólnego np. dom rodzinny

• 40% wpływ czynnika genetycznego

• 10% błąd pomiaru

Wiek młodzieńczy

• 50% wpływ środowiska specyficznego

• 40% wpływ środowiska wspólnego

• 10% czynnik genetyczny

Wiek dojrzały

• 35% wpływ środowiska specyficznego

• 60% czynnik genetyczny

• 5% błąd pomiaru

• 0% wpływ środowiska wspólnego

Wiek dojrzały 60 - 70 lat

• 40% czynnik genetyczny

• 50% wpływ środowiska specyficznego

• 10% wpływ środowiska wspólnego

Determinanty cech ujawniają się w różnym wieku.

2