Psychologia różnic indywidualnych
Różnice indywidualne - zjawisko polegające na tym, iż jednostki należące do tej samej populacji, różnią się między sobą pod względem, porównywalnych charakterystycznych fizycznych i psychicznych cech.
Cecha - predyspozycja do reagowania w określony sposób
Cecha - struktura neuropsychiczna mająca zdolność dostarczania wielu bodźców, funkcjonalnie równoważnych oraz inicjowania i ukierunkowywania równoważnych (spójnych znaczeniowo) form zachowania adaptacyjnego.
Inteligencja - Jan Strelau (1997) - konstrukt teoretyczny odnoszący się do względnie stałych warunków wewnętrznych człowieka, determinujących efektywność wykonywania zadań lub rozwiązywania problemów wymagających typowo ludzkich procesów poznawczych. Warunki te kształtują się w wyniku specyficznego dla jednostki oddziaływania między genotypem a środowiskiem.
Cattel podzielił inteligencje na czynniki:
Inteligencja płynna - uwarunkowana właściwością fizjologiczną struktur nerwowych w mózgu, zależy w decydującej mierze od czynnika genetycznego
Inteligencja skrystalizowana - powstaje jako wynik doświadczenia i uczenia się, które nakładają się na inteligencję płynną.
Louis Thurstone (1938)
Podstawowe zdolności umysłowe:
Rozumienie słów - rozumienie tekstu pisanego, szczególnie umiejętność definiowania słów
Płynność słowna - łatwość i szybkość generowania słów i właściwego ich użycia
Zdolności liczbowe - łatwość i umiejętność wykonywania operacji arytmetycznych
Zdolności przestrzenne -przekształcania w wyobraźni figur i kształtów, a także spostrzegania układów przestrzennych
Zdolności rozumowania - rozumowanie indukcyjne (przypomina edukcję relacji i korelatu)
Pamięć - zdolność odtwarzania mechanicznie zapamiętanego materiału
Szybkie spostrzeganie - rozpoznawanie obiektów i szybkość spostrzegania podobieństw i różnic między nimi
Inteligencja emocjonalna Peter Salovey, John Mayer (1990) przejawia się w 5 podstawowych zdolnościach:
Znajomość własnych przeżyć
Kierowanie emocjami
Zdolność motywowania się
Rozpoznawanie emocji u innych (empatia)
Nawiązywanie i podtrzymywanie związków z innymi
Kontrowersja wokół stosowania testów inteligencji
Testy inteligencji nie są trafne, bo:
mierzą wyłącznie aktualne zdolności człowieka, a nie jego potencjał
mierzą efekt czynności, a nie ujawniają procesów umysłowych
testowanie inteligencji nie wyjaśnia przyczyn funkcjonowania inteligentnego
testy inteligencji powstają za szybko w porównania do tego co wiadomo na temat inteligencji
na wynik w teście ma wpływ wiele czynników ubocznych (np. motywacja)
testy narzucają sztucznie limity czasowe
testowanie inteligencji odbywa się w warunkach sztucznych, a nie w warunkach naturalnego funkcjonowania osoby badanej
Jak się obronić?: wiedzieć jako powstał test i co on dokładnie mierzy
Genetyka zachowania jako narzędzie dostarczające informacji o czynnikach determinujących różnice indywidualne w zachowaniu (cechach)
jako argument na rzecz roli czynnika biologicznego leżącego u podstaw mierzonych cech
pozwala na określenie udziału specyficznych składników genetycznych w determinowaniu różnic indywidualnych
dostarcza jeden z najsilniejszych dowodów na rzecz roli środowiska w determinowaniu różnic indywidualnych
pozwala na ilościową ocenę wkładu genotypu i środowiska w fenotypową wariancję mierzonego zachowania
I model: Bliźnięta jednojajowe MZ i dwujajowe DZ wychowywane razem
Jakiekolwiek różnice w obserwowanych charakterystykach zachowania u bliźniąt MZ spowodowane są czynnikiem środowiskowym
Wariancja cech zachowania u bliźniąt DZ jest wynikiem działania obu czynników - dziedziczności i środowiska
Między bliźniętami MZ i DZ nie ma różnic w oddziaływaniu środowiska
II model: Bliźnięta jednojajowe i dwujajowe - uwzględnienie czynnika adopcyjnego
Korelacja w charakterystykach zachowania między rodzicami biologicznymi (RB) a odseparowanym od nich dzieckiem (DB) świadczy o roli dziedziczności w determinowaniu RI
Odziedziczalność inteligencji
Wiek dziecięcy
25% wpływ środowiska specyficznego np. szkoła
25% wpływ środowiska wspólnego np. dom rodzinny
40% wpływ czynnika genetycznego
10% błąd pomiaru
Wiek młodzieńczy
50% wpływ środowiska specyficznego
40% wpływ środowiska wspólnego
10% czynnik genetyczny
Wiek dojrzały
35% wpływ środowiska specyficznego
60% czynnik genetyczny
5% błąd pomiaru
0% wpływ środowiska wspólnego
Wiek dojrzały 60 - 70 lat
40% czynnik genetyczny
50% wpływ środowiska specyficznego
10% wpływ środowiska wspólnego
Determinanty cech ujawniają się w różnym wieku.
2