1.ZASADY POSTĘPOWANIA Z ZANIECZYSZCZONYMI NARZĘDZIAMI I SPRZĘTEM MEDYCZNYM

Użyte w czasie zabiegu narzędzia, naruszające ciągłość tkanek, kontaktujące się z błonami śluzowymi, zanieczyszczone lub podejrzane o zanieczyszczenie krwią, tkankami, wydzielinami, wydalinami itp., stanowią zagrożenie dla personelu. Na narzędziach tych mogą_ być obecne drobnoustroje chorobotwórcze, w tym wirusy przenoszone drogą krwi (HBV, HCV, HIV). Należy ograniczyć kontakt pracowników z narzędziami i zapobiegać zanieczyszczeniu materiałem biologicznym Środowiska w szpitalu oraz poza obiektem szpitalnym.

1.1. Postępowanie z narzędziami wielokrotnego użytku

Zanieczyszczonymi narzędziami i sprzętem medycznyrn wielokrotnego użytku, użytymi w zabiegach diagnostycznych lub leczniczych. mogą się zajmować jedynie pracownicy wyznaczeni do tego celu, profesjonalnie przygotowani. na bieżąco szkoleni.

• Pracownicy zajmujący się zanieczyszczonymi narzędziami powinni stosować środki ochrony osobistej

• Narzędzia po użyciu zaleca się poddawać procesom mycia i dezynfekcji w urządzeniach automatycznych. Jeżeli nie ma takiej możliwości, procesy te można wykonywać ręcznie. Mycie ręczne stosuje się również w przypadku niektórych narzędzi, np. delikatnych, precyzyjnych.

• Do mycia narzędzi mocno zanieczyszczonych lub o trudno dostępnych powierzchniach zaleca się stosowa­nie myjni ultradźwiękowych.

UWAGA. Narzędzia powinny być segregowane po proce­sie dezynfekcji.

1.2. Mycie i dezynfekcja narzędzi i sprzętu medycznego w automatycznych urządzeniach

Zastosowanie myjni automatycznych zmniejsza narażenie pracowników na zakażenie. W praktyce mogą być stosowa­ne dwa sposoby postępowania z zanieczyszczonymi narzę­dziami:

A. Narzędzia poddawane wyłącznie maszynowemu my­ciu i dezynfekcji:

• bezpośrednio po zabiegu narzędzia umieścić w specjal­nych koszach stanowiących wyposażenie myjni-dezynfektora,

• kosze umieścić w pojemnikach transportowych, za­mknąć i natychmiast przekazać do centralnej sterylizatorni,

• kosze, bez dodatkowego kontaktu personelu z narzędzia­mi, umieścić w automatycznych urządzeniach.

• kosze z narzędziami poddać procesom mycia i dezynfekcji.

B. Narzędzia poddawane wstępnej dezynfekcji chemicz­nej:

• bezpośrednio po zabiegu narzędzia umieścić w specjal­nym pojemniku z roztworem środka dezynfekcyjnego
  (p. „Ręczne mycie i dezynfekcja”),

• narzędzia przekazać do centralnej sterylizatorni w za­mkniętych pojemnikach, po odlaniu płynu lub z płynem
  dezynfekcyjnym (pojemniki zabezpieczyć przed wyla­niem lub wyciekaniem płynu),

• poddać myciu i dezynfekcji w automatycznych urządze­niach myjąco-dezynfekujących.

Należy zapoznać się z instrukcja mycia i dezyn­fekcji narzędzi i przestrzegać zaleceń producen­tów narzędzi i sprzętu medycznego oraz, urzą­dzeń myjąco-dezynfekujących.

Do dezynfekcji narzędzi i sprzętu odpornych na działa­nie ciepła zaleca się stosowanie dezynfekcji termicznej: temperatura nie mniejsza niż 93°C, czas utrzymania tempe­ratury nie krótszy niż 10 minut. Dezynfekcję chemiczno—termiczną (temperatura < 60°C) stosować do dezynfekcji termowrażliwego sprzętu medycznego (temperatura, czas, stężenie detergentu i środka dezynfekcyjnego zgodne z za­leceniem producenta).

W procesie mycia i dezynfekcji narzędzi należy kontrolować parametry: temperaturę, czas utrzymania temperatury, stężenie środków my­jących i dezynfekujących.

1.3. Mycie i dezynfekcja narzędzi w myjniach ultradźwiękowych

• Narzędzia drobne, o skomplikowanej budowie, trudno dostępnych powierzchniach myć lub myć i dezynfeko­wać w myjniach ultradźwiękowych (jeżeli producent na­rzędzi dopuszcza takie postępowanie).

• Umieścić otwarte narzędzia w myjni, zwracając uwagę, żeby ostre krawędzie nie dotykały do innych narzędzi (zaleca się stosowanie specjalnych koszyczków lub sta­tywów).

• Nie należy w jednym cyklu umieszczać narzędzi wyko­nanych z różnych materiałów (stal. miedź itp.).

• narzędzia muszą być całkowicie zanurzone w kąpieli myjącej lub myjąco-dezynfekującej. Narzędzia muszą być poddawane procesowi mycia/de­zynfekcji przez zalecany czas, najczęściej 10 minut.

• Przed uruchomieniem myjni zamknąć pokrywę, aby za­pobiec rozpryskiwaniu płynu i wydostawaniu się aerozo­lu.

• Roztwór detergentu lub środka myjąco-dezynfekującego zmieniać zgodnie z zaleceniami producenta, najlepiej po każdym użyciu.

• Pokrywę otwierać po zakończonym procesie mycia. Narzędzia dokładnie wypłukać, jeżeli potrzeba, dodatko­wo czyścić ręcznie.

• Jeżeli używano tylko detergentu, narzędzia, po procesie mycia w myjni ultradźwiękowej, traktować jak zanie­czyszczone drobnoustrojami; stosować środki ochrony osobistej (rękawice).

• Do procesów jednoczesnego mycia i dezynfekcji w myj­niach ultradźwiękowych należy używać preparatów za­akceptowanych do tego celu, o udokumentowanym dzia­łaniu w stosowanych parametrach.

W czasie procesu aktywność dezynfekcyjna pły­nu ulega zmniejszeniu, płyn najlepiej wymie­niać po każdym użyciu.

1.4. Ręczna dezynfekcja i mycie narzędzi

Użyte narzędzia należy bezpośrednio po zabiegu poddać dezynfekcji w roztworze preparatu myjąco-dezynfekcyj-nego (tzw. dezynfekcja wstępna).

Dezynfekcja wstępna

• Dezynfekcja wstępna jest stosowana w celu zabezpie­czenia przed zakażeniem personelu myjącego narzędzia.

• Dezynfekcja powinna odbywać się w miejscu skażenia.

• Pojemnik z użytkowym roztworem środka dezynfekcyj­nego powinien znajdować się możliwie blisko, jednak
  w miejscu bezpiecznym, chroniony przed potrąceniem.

• Narzędzia w płynie dezynfekcyjnym należy umieszczać
  ostrożnie, nie dopuszczając do jego rozpryskiwania.

• W zależności od miejsca wykonywania zabiegu (blok operacyjny, gabinet na oddziale) i organizacji pracy, na­rzędzia można:

• umieszczać bezpośrednio w pojemniku z płynem de­zynfekcyjnym (pojemnik wyposażony w specjalną perforowaną wkładkę) lub

• układać na perforowanej wkładce z pojemnika (umieszczonej na tacy), którą następnie razem z na­rzędziami wkłada się do pojemnika ze środkiem de­zynfekcyjnym

Po dezynfekcji narzędzia wyjąć z płynu, wypłukać, a na­stępnie umyć.

Zasady przeprowadzania dezynfekcji

• Do dezynfekcji należy stosować preparaty myjąco-dezynfekujące, o udowodnionym działaniu dezynfekcyjnym, nie powodujące ścinania białka, rozpuszczające krew, nie uszkadzające dezynfekowanego sprzętu.

• Roztwór dezynfekcyjny stosować w parametrach (stęże­nie roztworu, czas działania), w których następuje pełny zakres działania: bakteriobójczy, prątkobójczy, grzybo­bójczy, wirusobójczy.

• Roztwór preparatu przygotowywać zgodnie z zalece­niem producenta; jeżeli producent nie zaleca inaczej, do sporządzenia roztworu stosować wodę w zakresie tem­peratury od 20°C do 30°C.

• Narzędzia umieszczać w pojemniku ostrożnie bez roz­pryskiwania płynu.

• Narzędzia powinny być: otwarte oraz całkowicie zanu­rzone, luźno ułożone w płynie dezynfekcyjnym; należy zwrócić uwagę, aby płyn docierał do wszystkich po­wierzchni narzędzi, również zagłębień i kanałów (wypełnienie roztworem) oraz na usunięcie pęcherzyków powietrza.

• W czasie dezynfekcji pojemnik powinien być przykryty

• Po określonym czasie dezynfekcji wyjąć narzędzia na perforowanej wkładce, wypłukać, przekazać do mycia.

• Wylać płyn dezynfekcyjny z pojemnika, unikając roz­pryskiwania.

• Pojemnik dokładnie umyć, wypłukać, poddać dezynfek­cji najlepiej termicznej (w urządzeniach myjąco-dezyn-fekujących lub wyparzyć) lub sterylizacji, przechowy­wać w stanie suchym.

Mycie ręczne po wstępnej dezynfekcji

• W czasie ręcznego mycia należy stosować środki ochro­ny osobistej

• Mycie ręczne przeprowadzać w wyznaczonych do tego celu pomieszczeniach i w wydzielonych zlewach.

• Narzędzia po procesie dezynfekcji tylko wówczas nawil­żać, czyli moczyć w roztworze detergentu, jeżeli za­schniętych zanieczyszczeń nie można usunąć w procesie mycia.

• Narzędzia myć pojedynczo.

• Nie dopuszczać do powstawania aerozolu - szczotkować narzędzia zanurzone w roztworze detergentu.

• Myć najpierw w letniej wodzie ze środkiem myjącym w temperaturze do 40°C, potem w wodzie gorącej.

• Do mycia ręcznego używać szczotek różnej wielkości, przeznaczonych tylko do mycia narzędzi (dostosowa­nych do sprzętu).

• Po zakończeniu mycia szczotki wypłukać, zdezynfeko­wać i wysuszyć.

• Wypłukać narzędzia w bieżącej wodzie, unikać rozpry­skiwania wody (ustawić delikatny strumień wody). Do ostatniego płukania stosować wodę gorącą dejonizowaną lub destylowaną.

• Wysuszyć narzędzia, używając czystych bawełnianych ściereczek (przeznaczonych tylko do tego celu) lub su­chego, gorącego powietrza (w suszarkach), a sprzęt ma­jący kanały - sprężonym powietrzem.

UWAGA: Narzędzia i sprzęt po wstępnej dezynfekcji mogą nadal stanowić zagrożenie dla pracowni­ków, z tego względu personel myjący narzędzia lub je segregujący powinien używać środków ochrony osobistej (rękawice ochronne). Przed wyjmowaniem narzędzi Z pojemnika ze środkiem dezynfekcyjnym należy założyć czyste rękawice.

• Umyte narzędzia przekazać do dalszego przygotowania do użycia: dezynfekcji lub sterylizacji w zależności od wymaganej czystości mikrobiologicznej (od przewidy­wanego rodzaju kontaktu z tkankami).

1.5. Uwagi ogólne dotyczące preparatów i roztworów dezynfekcyjnych

• Preparaty muszą być przechowywane w oryginalnych
  opakowaniach, w miejscu chłodnym i suchym, niedo­stępne dla osób niepowołanych.

• Roztwory robocze należy sporządzać w przeznaczonych do tego celu miejscach, dobrze wentylowanych.

W czasie pracy należy używać rękawic ochronnych, odzieży ochronnej oraz chronić drogi oddechowe i oczy.

Nie łączyć preparatu z innymi środkami dezynfekujący­mi lub myjącymi.

Stosować prawidłowe stężenie środka dezynfekującego oraz czas ekspozycji. Należy sprawdzać dokładność do­zowania, czyli objętość produktu płynnego lub masę produktu sypkiego, odmierzonego miarką.

Pojemnik do dezynfekcji zawierający roboczy roztwór powinien być zaopatrzony w następujące informacje:

• rodzaj dezynfekcji (wstępna);

• nazwę preparatu, stężenie roztworu;

• datę przygotowania roztworu, podać godzinę w przy­padku roztworów nietrwałych;

• nazwisko osoby przygotowującej roztwór;

• datę, godzinę rozpoczęcia dezynfekcji i ustaloną go­dzinę jej zakończenia;

• nazwisko osoby wykonującej dezynfekcję

1.6. Postępowanie ze sprzętem jednorazowego użytku

1. Sprzęt jednorazowy należ y bezpośrednio po użyciu umieścić w odpowiednim pojemniku i przekazać do unieszkodliwienia jako odpady zakaźne.

2. Pojemnik na ostry sprzęt powinien być:

3. odporny na uszkodzenia mechaniczne oraz przemaka­nie;

4. odpowiedni wielkością do ilości zużywanego sprzętu;

5. łatwo dostępny, ustawiony jak najbliżej miejsca sto­sowania sprzętu jednorazowego użycia;

6. po wykorzystaniu nieodwracalnie zamykany;

7. opatrzony opisem (i znakiem ostrzegawczym) „mate­riał zakaźny"

8. wymieniany codziennie.

W przypadku zabiegu (iniekcji) na sali chorych należy korzystać z małych pojemników stanowiących wyposa­żenie wózków zabiegowych; nie pozostawiać tych po­jemników na salach chorych.

UWAGA. Nigdy nie należy zdejmować igieł ręcznie.

Zaleca się umieszczanie w pojemniku strzyka­wek łącznie z igłami (nie oddzielać igieł); zale­cenie to powinno być rygorystycznie przestrze­gane w przypadku pacjentów zakażonych lub podejrzanych o zakażenie HBV HCV, HIV itp.

• Pojemniki na odpady zakaźne zamknąć, gdy są wypeł­nione najwyżej do 2/3 przekazać do unieszkodliwienia, najlepiej do spalenia.

• Na czas transportu pojemnik powinien być umieszczony w opakowaniu zbiorczym.

• Transport powinien się odbywać przeznaczonymi do tego celu wózkami.

• Transportem powinny się zajmować wyznaczone osoby. Pracownicy transportu powinni stosować ubranie i ręka­wice ochronne.

• W przypadku transportu ręcznego pojemniki powinny mieć uchwyty umożliwiające niesienie ich z boku lub przez 2 osoby.

Nigdy nie nosić pojemników przed sobą.

1.7. Postępowanie z odpadami zakaźnymi, nie zawierającymi elementów ostrych

Użyte dreny, cewniki, rękawice, materiały opatrunkowe itp. powinny być natychmiast umieszczone w przeznaczonych do tego celu pojemnikach na odpady zakaźne. Pojemniki z odpadami zakaźnymi muszą być usuwane z gabinetów co­dziennie

2. ZASADY STERYLIZACJI NARZĘDZI I SPRZĘTU MEDYCZNEGO

2.1. Przygotowanie sprzętu do sterylizacji

Sterylizacja jest procesem mającym na celu zabicie wszyst­kich form drobnoustrojów, w tym także spór bakterii.

Gwarancję sterylności narzędzi i materiałów medycz­nych uzyskuje się przez zachowanie właściwego toku po­stępowania z materiałem przed sterylizacją, prawidłowo przeprowadzony proces sterylizacji oraz właściwe postępo­wanie z materiałem po przeprowadzonym procesie. Narzę­dzia przeznaczone do wyjaławiania powinny być dokładnie umyte, odpowiednio opakowane i ułożone w komorze ste­rylizatora. Metody i parametry sterylizacji powinny być ry­gorystycznie przestrzegane, a warunki przechowywania po­winny wykluczać możliwość wtórnego zanieczyszczania sprzętu wysterylizowanego.

Mycie

■ Należy przeprowadzić zgodnie z uprzednio podanymi zaleceniami.

Kontrola narzędzi

• Dokonać przeglądu, sprawdzając dokładność mycia, ewentualne uszkodzenia.

Pielęgnacja

• Nasmarować środkiem pielęgnującym przeznaczonym do tego celu.

Kompletowanie

• Kompletować narzędzia w zestawy przeznaczone do jednego zabiegu.

• Otworzyć narzędzia zawiasowe.

• Ostrza zabezpieczyć osłonkami, nakładkami.

Pakowanie

Opakowanie powinno spełniać odpowiednie normy (np. europejskie serii EN 868) i być pozytywnie zaopiniowane przez PZH.

1. Rodzaje opakowań

Opakowania jednorazowego użytku:

• papier sterylizacyjny;

• włóknina;

• torebki papierowe;

• torebki lub rękawy papierowo-foliowe;

• opakowania TYVEK - folia;

• opakowania foliowe.

Opakowania wielorazowego użytku:

• prostopadłościenne pojemniki sterylizacyjne z filtrami;

• prostopadłościenne pojemniki sterylizacyjne z zaworami.

2. Przydatność poszczególnych rodzajów opakowań do różnych metod sterylizacji

Sterylizacja/ Opakowanie	Para	Formaldehyd	Tlenek etylenu	Plazma H 2O 2	Gorące powietrze
Papierowe	Tak	Warun­kowo*	Tak	Nie	Nie
Papier-folia PETP/PP	Tak	Tak	Tak	Nie	Nie
TYVEK® -folia PETP/PE	Nie	Tak	Tak	Tak	Nie
Folia PA	Nie	Nie	Nie	Nie	Tak

PA - folia poliamidowa

PE - folia polietylenowa

PEPT - folia poliestrowa

PP - folia polipropylenowa

* opakowania papierowo-foliowe charakteryzują się mniejszą resztkową

zawartością formaldehydu niż opakowania papierowe

UWAGA. W praktyce należy przestrzegać zaleceń produ­centa dotyczących przeznaczenia danego opa­kowania do odpowiednich metod sterylizacji.

3. Sposób pakowania

Zasady ogólne:

Opakowanie jednorazowego użytku można sterylizować tylko raz. W przypadku przerwania procesu sterylizacyjnego należy sprzęt ponownie opakować i poddać proce­sowi sterylizacji.

Wewnątrz opakowania umieścić wskaźnik chemiczny wieloparametrowy (wielu zmiennych) dostosowany do parametrów cyklu danego sterylizatora. Na zewnątrz opakowania umieścić wskaźnik chemiczny procesu (sprawdzian sterylizacji).

Materiał opakowaniowy nie może być zbyt naciągnięty ani zwisać zbyt luźno, aby nie wpływał na zmiany ci­śnienia podczas sterylizacji.

UWAGA.

Podczas otwierania opakowania kurz Z ze­wnętrznej strony opakowania może dostać się do wnętrza i spowodować wtórne skażenie. Zalecane jest pakowanie wyrobów medycznych przeznaczonych do zabiegów chirurgicznych w podwójne opakowania.

Pakowanie w opakowania papierowo-foliowe W opakowania papierowo-foliowe można pakować po­jedyncze narzędzia lub małe zestawy. Torebki można napełniać tylko do ³/₄ objętości. Przed zgrzaniem lub zaklejeniem torebkę wygładzić w celu usunięcia powietrza.

Torebkę zamknąć przy zastosowaniu zgrzewarki do folii lub w przypadku torebek samoprzylepnych - samoprzy­lepnym paskiem.

Między materiałem sterylizowanym a zgrzewem torebki zostawić 30 mm odstępu.

Rękaw papierowo-foliowy zgrzać na obu końcach, pierwszy zgrzew wykonać blisko brzegu, drugi zgrzew (na przeciwległym końcu) wykonać w odległości 20 mm od brzegu.

W przypadku opakowań wielowarstwowych papierowo-- foliowych należy pakować sterylizowany sprzęt układa­jąc warstwy opakowania w taki sposób, żeby strona pa­pierowa stykała się ze stroną papierową, gdyż wymiana powietrza i przenikanie pary może odbywać się tylko przez papier.

Pakowanie w papier sterylizacyjny i włókninę

W papier lub włókninę można pakować duże zestawy na perforowanych tacach.

Arkusze papieru lub włókniny należy rozwiesić na stoja­ku.

Wielkość arkuszy dopasować do wielkości zestawu. Papier lub włókninę w kolorze zielonym używać jako opakowanie wewnętrzne, a papier lub włókninę w kolo­rze niebieskim lub białym -jako opakowanie zewnętrz­ne.

Opakowania z papieru i włókniny powinny być podwój­ne, każdą warstwę pakować oddzielnie i zaklejać odpo­wiednią taśmą.

Taśma użyta do zamknięcia opakowania zewnętrznego powinna posiadać wskaźnik procesu (sprawdzian steryli­zacji) odpowiedni do stosowanej metody sterylizacji.

Pakowanie w pojemniki sterylizacyjne (kontenery) Pojemniki sterylizacyjne można stosować do pakowania wyrobów medycznych tylko w przypadku posiadania sterylizatorów zapewniających skuteczność sterylizacji w pojemnikach danego typu.

Przykład: w pojemniku z, filtrem w pokrywie i dnem nie perforowanym nie można sterylizować teksty­liów w sterylizatorach yniwitacY/nych i z. próż­nia wstępnej, a można w sterylizatorach próżniowych frakcjonowanych lub przepływowych. Natomiast w sterylizatorach z wstrzykiwaniem pary można sterylizować tekstylia w ww. po­jemniku tylko ułożone pionowo.

• Zawartość jednego pojemnika może być użyta tylko do jednego zabiegu. Wyroby medyczne nie użyte uważane są za niejałowe.

• Przed użyciem pojemnik należy umyć i zdezynfekować.

• Do pojemnika z filtrem włożyć jednorazowy filtr i umo­cować go zgodnie z zaleceniami producenta pojemnika.

• Wnętrze pojemnika lub tacę z narzędziami przed włoże­niem do pojemnika lub przed opakowaniem w papier wyłożyć tkaniną - podkładem. Podkład nie powinien być większy niż to konieczne, gdyż w przeciwnym razie suszenie będzie utrudnione.

• Narzędzia sterylizowane w pojemnikach wielokrotnego użytku należy układać w koszykach z siatki, a następnie owinąć w materiał opakowaniowy (materiał opakowa­niowy + pojemnik = podwójne opakowanie materiału
  sterylnego).

• Bielizna powinna być załadowywana do pojemników wielokrotnego użytku pionowo, w taki sposób, aby jesz­cze było możliwe włożenie wyprostowanej dłoni między sztuki bielizny. Bieliznę z laminatu (np. Gore-tex) nale­ży owijać w tkaninę bawełnianą w celu ułatwienia pene­tracji pary.

• Wyroby gumowe należy układać w w/w. Pojemnikach luźno. nie dopuszczać do bezpośredniego kontaktu z wewnętrznymi powierzchniami pojemnika, np. przez wy­ścielenie materiałem opakowaniowym.

• Na wierzchu opakowanego zestawu umieścić wskaźnik chemiczny.

• Zamknąć pokrywę i zastosować przewidziany system zabezpieczający przed przypadkowym otwarciem po­jemnika (np.plombę).

4. Oznakowanie opakowania

Na opakowaniu umieścić etykietę z następującymi infor­macjami:

• Zawartość opakowania.

• Dane (nazwisko lub kod) osoby pakującej.

• Data sterylizacji i data ważności.

• Wybrany program sterylizacji (parametry).

• Inne informacje konieczne w ewidencji szpitalnej.

2.2. Sposób załadowania komory sterylizatora

• Opakowania papierowo-foliowe należy układać w ko­szach sterylizacyjnych naprzemiennie wg schematu „fo­lia na folię, papier na papier", pionowo lub luźno — stro­ną papierową do dołu.

• Nie wolno ładować kosza powyżej górnego brzegu, mię­dzy pionowo umieszczone torebki powinno być możliwe
  włożenie wyprostowanej dłoni.

• Zestawy opakowane na tacach metalowych, aby zapo­biec gromadzeniu kondensatu, należy układać w koszach ukośnie.

• Zestawy opakowane na tacach tekturowych można ukła­dać pionowo.

• Misy, naczynia, butelki umieszczać dnem do góry.

• Lekkie artykuły należy układać na samej górze, aby chronić je przed zamoczeniem wodą kondensacyjną.

• Opakowania z ciężkim sprzętem i kontenery umieszczać na dole, gdyż im cięższy jest sterylizowany sprzęt, tym większa ilość wody skrapla się podczas sterylizacji.

• Sterylizator należy tak wypełnić pojemnikami do steryli­zacji, aby niżej leżące pojemniki nie ulegały przemocze­niu kapiącą wodą kondensacyjną; kontenery można usta­wiać jeden na drugim.

• Pakiety należy tak układać, aby zapewnić swobodny przepływ pary.

• Nie należy sterylizować przy minimalnym (poniżej 1/₆ objętości) napełnieniu komory sterylizatora, ponieważ resztki powietrza koncentrują się wokół niewielkiego ładunku, co prowadzi do ograniczenia przenikania pary i w konsekwencji do nieprawidłowej sterylizacji.

• Komora nie może również być przeładowana, należy przestrzegać maksymalnych wielkości wsadu podanych przez producenta sterylizatora.

2.3. Metody sterylizacji stosowane w praktyce szpitalnej

Zasady ogólne

• Przed przystąpieniem do sterylizacji należy upewnić się, czy dany sprzęt może być sterylizowany daną metodą.

• Dobór metody sterylizacji zależny jest od rodzaju i wła­ściwości sterylizowanych materiałów oraz od sposobu ich opakowania. Jest to związane z możliwością penetra­cji czynnika sterylizującego oraz skutecznością procesu.

• Producent sprzętu przeznaczonego do sterylizacji powi­nien podać, jaka metoda sterylizacji jest zalecana dla da­nego wyrobu ze względu na skuteczność procesu, odpor­ność sprzętu na czynnik sterylizujący oraz na zmiany
  ciśnienia w czasie procesu. Należy ściśle przestrzegać zaleceń producenta.

• Każdy sterylizator, niezależnie od metody sterylizacji, należy poddawać zabiegom czyszczącym i konserwują­cym, zgodnie z zaleceniami producenta.

Metody termiczne:

- para wodna w nadciśnieniu;

- suche, gorące powietrze.

Metody niskotemperaturowe:

• tlenek etylenu;

• formaldehyd;

• plazma - system Sterrad.

UWAGA. W sterylizacji obowiązuje zasada, że dla sprzę­tu, który można wyjaławiać parą wodną pod ci­śnieniem nie należy stosować innej metody ste­rylizacji.

Sprzęt medyczny wrażliwy na działanie wysokiej tempe­ratury (termolabilny), lub podlegający szybszemu niszcze­niu pod wpływem pary wodnej, można sterylizować stosu­jąc technologie niskotemperaturowe.

Sterylizacja parą wodną

• Czynnikiem sterylizującym w sterylizacji parowej jest nasycona para wodna w nadciśnieniu w temperaturze 121°C (nadciśnienie 1 atm) lub w temperaturze 134C (nadciśnienie 2 atm).

• Parametry sterylizacji (temperatura, ciśnienie pary wodnej i czas) zależne są od zastosowanej technologii stery­lizacji parowej oraz od sterylizowanego materiału. Nale­ży przestrzegać doboru właściwego programu w zależności od tego, co sterylizujemy.

• Sterylizacja parowa jest metodą uniwersalną zalecaną do sterylizacji metalowych narzędzi, bielizny operacyj­nej, materiałów opatrunkowych, materiałów gumowych.
  Jest to metoda pewna, szybka, nietoksyczna i ekonomiczna.

• Powinna być stosowana wszędzie tam, gdzie jest to tyl­ko możliwe.

• Autoklawy - sterylizatory na parę wodną mogą być obsługiwane jedynie przez odpowiednio przeszkolone osoby z uprawnieniami do obsługi urządzeń ciśnienio­wych.

Sterylizacja suchym gorącym powietrzem

Czynnikiem sterylizującym jest suche gorące powietrze o temperaturze 16O-18O°C. Sterylizację przeprowadzamy w dwóch rodzajach sterylizatorów: z wymuszonym obie­giem powietrza oraz bez wymuszonego obiegu powietrza.

• Ta metoda sterylizacji nie jest zalecana do sterylizacji narzędzi.

• Sterylizacja suchym gorącym powietrzem powinna być stosowana w przypadku materiałów, które nie mogą być sterylizowane parą wodną w nadciśnieniu, jak: wazelina, oleje, pudry.

Sterylizacja gazowa tlenkiem etylenu (TE)

Tlenek etylenu jest gazem o silnym działaniu biobójczym. Jest gazem toksycznym, mutagennym i karcynogennym.

W różnych technologiach TE jest stosowany w miesza­ninie z hydroksyfreonem lub dwutlenkiem węgla, a także w postaci 100% tlenku etylenu.

Sterylizacja tlenkiem etylenu przebiega w następujących parametrach w zależności od zastosowanej technologii:

Stężenie TE 300-1200 mg/l

Wilgotność względna 30-90%

Temperatura 30-60°C

Czas 2-4 godz.

• Parametry sterylizacji różnią się znacznie w zależności
  od zastosowanej technologii w danym sterylizatorze.
  Należy ściśle przestrzegać zaleceń producenta steryliza­tora.

• TE ma zdolność wnikania w głąb tworzywa i zalegania
  w nim. Sprzęt po procesie sterylizacji należy bezwzględ­nie poddać degazacji (usunięcie pozostałości tlenku ety­lenu). W temperaturze pokojowej w wydzielonym, do­brze przewietrzanym pomieszczeniu obowiązuje siedmiodniowy okres degazacji. Okres ten można skró­cić do kilkunastu godzin w specjalnym urządzeniu -aeratorze; w większości nowoczesnych sterylizatorów istnieje możliwość przeprowadzania degazacji w komo­rze sterylizatora.

Sterylizacja gazowa formaldehydem

Sterylizacja formaldehydowa zależy od czterech czynników, takich jak:

Stężenie 2-5% formaliny

Wilgotność względna powyżej 70%

Temperatura 48-75 °C

Czas 2-4 godz.

Metoda sterylizacji formaldehydowej przebiega w pod­ciśnieniu. Czynnikiem sterylizującym jest formaldehyd i para wodna o niskiej temperaturze. W nowych technolo­giach wyeliminowano zależność temperatury od ciśnienia pary wodnej, stosując jako nośnik dla wody w postaci gazo­wej, sterylnie filtrowane powietrze. Umożliwiło to obniże­nie temperatury sterylizacji bez konieczności wydłużania cyklu.

• Parametry sterylizacji różnią się znacznie w zależności od zastosowanej technologii w danym sterylizatorze.
  Należy ściśle przestrzegać zaleceń producenta steryliza­tora.

• Przyjmuje się, że sprzęt po procesie sterylizacji nie wy­maga aeracji.

• Przy wyborze tej metody należy wziąć pod uwagę ogra­niczenia w penetracji czynnika sterylizującego. Tą meto­dą nie można sterylizować sprzętu dłuższego niż 1,5 m i średnicy mniejszej niż 2 mm.

Sterylizacja plazmowa

Plazma jest czwartym stanem skupienia materii. Cząsteczki gazu w próżni wzbudzane energią w polu elektro­magnetycznym przechodzą w stan plazmy.

Plazma uzyskiwana z nadtlenku wodoru została wyko­rzystana w sterylizatorze Sterrad produkcji firmy Sterilization Advanced Products (Johnson & Johnson).

• Cykl sterylizacji trwa około 45 lub 75 minut (w zależno­ści od modelu sterylizatora) i przebiega w temperaturze ok. 40°C.

• Sprzęt sterylizowany nie wymaga degazacji.

• Po procesie powstają H-.O i O₂ - związki przyjazne dla środowiska.

• Metodą tą nie można sterylizować materiałów zawiera­jących celulozę, materiałów porowatych, płynów, a tak­że sprzętu o zamkniętych z jednej strony przewodach,

• Sprzęt przygotowany do sterylizacji musi być idealnie suchy. Sprzęt o średnicy poniżej 3 mm i długości powy­żej 30 cm wymaga zastosowania dodatkowego ładunku H₂O₂.

• W tej metodzie sterylizacji należy stosować specjalne materiały opakowaniowe, nie zawierające celulozy, np. TYVEK.

Kwas nadoctowy

Działanie sporobójcze kwasu nadoctowego zostało wy­korzystane w systemie Steris produkcji firmy Steris Corporation.

• W aparacie tym można przeprowadzać procesy jedynie sprzętu całkowicie zanurzalnego: diagnostycznych i chi­rurgicznych narzędzi, w tym także endoskopów.

• Proces przeprowadzany jest w temperaturze około 50-55°C, czas trwania cyklu wynosi około 30 minut.

• Sprzęt jest procesowany w specjalnej kasecie i zachowu­je sterylność do momentu wyjęcia kasety z urządzenia.

• Brak możliwości stosowania opakowań stwarza ryzyko wtórnego zakażenia oraz uniemożliwia przechowywanie sprzętu po procesie. W związku z powyższym urządze­nie Steris powinno być zainstalowane w pobliżu miejsca użycia sprzętu, aby wyjałowiony sprzęt mógł być uży­wany zaraz po procesie.

2.4. Kontrola sterylizacji

■ Proces sterylizacji należy kontrolować wskaźnikami fi­zycznymi, biologicznymi i chemicznymi:

Wskaźniki fizyczne (termometry, manometry, karty kon­trolne, kontrolki świetlne itp.) - określają stan techniczny urządzenia. Mierzą punktowo dany parametr.

Wskaźniki biologiczne - informują o fakcie zabicia drobnoustrojów (spór), wyselekcjonowanych szczepów bakterii wysoce opornych na dany czynnik sterylizujący.

Negatywny wynik posiewu wskaźnika biologicznego po ekspozycji daje gwarancję uzyskania sterylności materia­łów. Po ekspozycji wskaźniki biologiczne należy posiać do pożywki płynnej. Wynik kontroli biologicznej można od­czytać po okresie inkubacji bakterii, tj. po 7 dniach w przy­padku tradycyjnych wskaźników do posiewu lub po 48 go­dzinach - po użyciu wskaźników fiołkowych.

UWAGA: Inkubację wskaźników fiołkowych należy rozpo­częć bezpośrednio po zakończeniu procesu ste­rylizacji. Wskaźniki fiolkowe powinny być umieszczone w inkubatorze w ciągu 2 godzin. Jeżeli nie ma takiej możliwości, należy je prze­chowywać w lodówce.

Wskaźniki chemiczne - zawierają substancje, które po osiągnięciu wymaganych parametrów sterylizacji zmieniają barwę. Informację o przeprowadzonym procesie otrzymuje się natychmiast po jego zakończeniu.

Wśród wskaźników chemicznych rozróżniamy :

-wskaźniki chemiczne jedno- lub wieloparametrowe (jednej lub wielu zmiennych) - wkładane do wnętrza pakietu, które wykazują, że wewnątrz ładunku zosta­ły osiągnięte wszystkie parametry sterylizacji lub kil­ka z tych parametrów; informują o prawidłowości przebiegu procesu;

-wskaźniki procesu (sprawdziany sterylizacji) - prze­znaczone do użycia zewnętrznego, których zmiana barwy świadczy o tym, że pakiet poddany był działa­niu czynnika sterylizującego i pozwalają na wizualne odróżnienie sprzętu, który był poddany sterylizacji osprzętu nie wyjałowionego. Wskaźniki te mogą re­agować na jedną lub więcej krytycznych zmiennych procesu, lecz mogą też osiągać punkt końcowy reak­cji (zmianę barwy) po ekspozycji przy niższych niż
optymalne poziomy zmiennych procesu. Do wskaźni­ków procesu (sprawdzianów sterylizacji) należą mię­dzy innymi taśmy samoprzylepne oraz testy chemicz­ne umieszczone na opakowaniach do sterylizacji(torebkach i rękawach).

■ Skuteczność sterylizacji powinna być kontrolowana:

• okresowo - przy użyciu wskaźników biologicznych; wskaźniki biologiczne należy umieszczać wewnątrz pakietów lub kontenerów, aby stwierdzić, czy czyn­nik sterylizujący dotarł do wnętrza i spenetrował wy­jaławiany materiał;

• okresową kontrolę biologiczną należy przeprowadzać
  umieszczając nie mniej niż dwa wskaźniki biologiczne wewnątrz dwóch pakietów wybranych spośród za­ładunku, reprezentatywnych dla materiału przezna­czonego do wyjałowienia w danym cyklu; pakiety ze wskaźnikami należy umieścić w dwóch różnych miejscach komory sterylizatora, najtrudniej dostęp­nych dla czynnika sterylizującego.

UWAGA. Rozróżniamy dwa rodzaje kontroli okresowej (biologicznej):

- zewnętrzną - wykonywaną przez stację sanitarno-epidemiologiczną, każdy sterylizator powinien być kontrolowany raz na kwartał;

- wewnętrzną — prowadzoną przez użytkowni­ka z częstotliwością co najmniej raz w miesiącu, w miarę potrzeb i możliwości częściej.

- na bieżąco - przy użyciu wskaźników chemicznych - użytkownik ma obowiązek kontroli każdego proce­su. Minimum dwa wskaźniki chemiczne należy umie­ścić (podobnie jak w przypadku wskaźników biolo­gicznych) w różnych miejscach w komorze sterylizatora, najtrudniej dostępnych dla czynnika ste­rylizującego, wkładając do wnętrza dwóch pakietów reprezentatywnych dla sterylizowanego materiału. Ponadto wszystkie pakiety powinny być dodatkowo oznakowane na zewnątrz wskaźnikami procesu (sprawdzianami sterylizacji).

UWAGA. Nie można stosować tylko sprawdzianów za­miast wskaźników chemicznych, gdyż informują one wyłącznie o tym, że dany sprzęt byl sterylizowany, natomiast nie rejestrują prawidłowości wszystkich parametrów procesu. Sprawdziany odgrywają rolę kontroli dodatkowej, oprócz wskaźników chemicznych, natomiast ich nie zastępują.

2.5. Przechowywanie sterylnych wyrobów

UWAGA: Przed wyjęciem pakietów ze sterylizatora nale­ży umyć i zdezynfekować ręce.

Pomieszczenia magazynowe powinny spełniać następu­jące wymagania:

• mieć odpowiedni system wentylacyjny;

• temperaturę powietrza ok. 23°C (15-25°C);

• wilgotność powietrza ok. 50% (40-60%);

• pomieszczenia powinny być czyste, wolne od kurzu, insektów;

• mieć możliwość swobodnego sprzątania pomieszcze­nia magazynowego, powierzchnie (ściany, podłogi, sufity) powinny być gładkie, łatwe do czyszczenia i dezynfekcji,

• być oddalone od głównych dróg komunikacyjnych, o ograniczonym ruchu personelu, niedostępne dla ogółu.

• Wskazane jest przechowywanie w zamkniętych szafach.

• Przy przechowywaniu na regałach odległość od podłogi
  powinna wynosić co najmniej 30 cm.

• Przechowywać z dala od źródeł ciepła, chronić przed
  promieniowaniem słonecznym.

• Chronić przed uszkodzeniem mechanicznym.

• Okres przechowywania w dobrych (przytoczonych po­wyżej) warunkach:

1 miesiąc - podwójna warstwa papieru lub warstwa pa­pieru i warstwa włókniny,

6 miesięcy - opakowania papierowo-foliowe; przy złych warunkach przechowywania okresy te należy skrócić.

2.6 Transport sterylnych wyrobów

• Transport powinien odbywać się czystymi wydzielony­mi ciągami komunikacyjnymi w specjalnych wózkach transportowych.

• Wysterylizowane pakiety należy transportować w dodat­kowych opakowaniach transportowych - zamkniętych pojemnikach (najlepiej sztywnych) lub w nieprzemakal­nych workach.

• W czasie transportu należy uważać, aby nie powodować mechanicznych uszkodzeń jednorazowych opakowań.

2.7. Otwieranie opakowania

• Torebki papierowe można otworzyć tylko przy użyciu nożyczek; rozrywanie może prowadzić do zanieczysz­czenia sprzętu sterylnego cząsteczkami kurzu lub papie­ru pochodzącymi z zewnętrznej strony opakowania.

• Opakowania papierowo-foliowe otwiera się zawsze od­dzielając folię od papieru.

• Pojemniki sterylizacyjne (kontenery) należy otwierać chwytając czystymi rękami tylko za uchwyty w pokry­wie. Po zdjęciu pokrywy rozwinąć sterylny podkład wy­ściełający przykrywając brzegi pojemnika.

• Opakowania papierowo-włókninowe: rozwijać kolejno poszczególne warstwy opakowania; uważać, aby zewnętrzna powierzchnia opakowania nie miała kontaktu z powierzchnią wewnętrzną; warstwę wewnętrzną opakowania (zieloną) może otworzyć tylko osoba w sterylnych rękawiczkach.

2.8. Dokumentacja procesu sterylizacji

• Protokół procesu sterylizacji powinien zawierać nastę­pujące informacje:

• metodę sterylizacji;

• parametry procesu sterylizacji (temp., ciśnienie, czas, stężenie gazu);

• datę sterylizacji;

• numer sterylizatora;

• numer cyklu;

• typ załadunku;

• wynik kontroli chemicznej;

• wynik kontroli biologicznej;

• podpis lub kod osoby odpowiedzialnej za proces ste­rylizacji.

• Dołączyć wydruk parametrów lub taśmę z wykresem przebiegu procesu.

• Protokoły należy przechowywać przez 10 lat.
  

8

---