Powrót__________

Powrót - Przybycie do miejsca, w któ­rym już się było, przebywało przez jakiś czas. Ponowne znalezienie się w jakimś stanie, w jakiejś sytuacji. Można po­wracać do rodzinnego domu, miasta albo do „miejsc ukochanych", które się niegdyś odwiedzało. Można też doświa­dczyć powrotu uczucia, ale również choroby. Powraca się we wspomnie­niach do przeszłości. Patrz też: retrospekcja.

Biblia (ST) - 1) Wypuszczony z arki przez Noego kruk powraca, bo wody jeszcze nie opadły. Następnie Noe wy­puszcza gołębicę, która nie znalazłszy miejsca, gdzie by mogla usiąść, wrócila (Ks. Rodzaju 8, 9). Po siedmiu dniach gołębica została ponownie wypuszczo­na i powróciła do arki, niosąc w dziobie świeży listek z drzewa oliwnego. Poznał więc Noe, że woda na ziemi opadła (Ks. Rodzaju 8, 11). 2) Po czternastu latach służby Jakub z żonami, dziećmi i trzoda­mi powraca od Labana do rodzinnego Kanaanu. 3) Po latach niewoli i długo­trwałej wędrówce przez pustynię naród wybrany powraca do Ziemi Obiecanej Kanaanu. 4) Mojżesz udaje się na górę Synaj, gdzie otrzymuje od Boga tablicę z dziesięciorgiem przykazań i szczegó­łowe przepisy dotyczące kultu. Kiedy powraca do swego ludu, zastaje go składającego ofiarę złotemu cielcowi. Rozpalił się wówczas gniew Mojżesza i rzucił z rąk swoich tablice i potluklje u podnóża góry (Księga Wyjścia 32,19). 5) Po śmierci Absaloma i rozgromieniu jego wojsk Dawid, pogrążony w roz­paczy po stracie syna, powraca do Jero­zolimy, by ponownie objąć władzę.

Biblia (NT) - 1) Józef z Marią i Jezu­sem, powiadomiony przez anioła, że Herod umarł, powraca z Egiptu i osiedla się w Nazarecie. 2) Po okresie hulanek i używania, żywiący się odpadkami dla świń, syn marnotrawny postanawia wró­cić do rodzinnego domu. Jego powrót ojciec przyjmuje z wielką radością i wy­daje ucztę, by to wydarzenie stało się wielkim świętem. W chrześcijańskiej egzegezie ma to oznaczać radość Boga z nawrócenia się grzesznika. 3) Powraca do stada zabłąkana owca, którą odnalazł dobry pasterz. Według chrześcijańskiej interpretacji ów pasterz oznacza Chrys­tusa, który swoją miłością otacza wszys­tkich ludzi - swoje owce. 4) Apokalipsa św. Jana zapowiada paruzję - ponowne przyjście Chrystusa na ziemię w dniu Sądu Ostatecznego.

Mitologia - 1) Persefona na mocy roz­kazu Zeusa powraca co roku z Hadesu na ziemię i przez sześć miesięcy przeby­wa z matką, by przez kolejne sześć pozostawać z mężem w Krainie Umar­łych. 2) Syzyf, przechytrzywszy bogów Podziemia, powraca na ziemię, by rze­komo ukarać żonę za niedopełnienie obrzędów pogrzebowych. W świecie żywych pozostaje dość długo, ale w końcu zostaje zmuszony do powrotu do Hadesu, którego już nigdy, przy pomocy żadnego podstępu, nie uda mu się opuścić. 3) Chcąc uciec od prze­znaczenia, Edyp udaje się z Delf nie do Koryntu, gdzie, jak sądzi, mieszkają jego rodzice, ale idzie w przeciwną stronę. Dociera do Teb, nie wiedząc, że powrócił do rodzinnego miasta. 4) Or­feusz schodzi do Hadesu, by odzyskać Eurydykę. Jego piękny śpiew sprawia, że bogowie pozwalają mu powrócić na ziemię wraz z żoną. Niestety, nie dopeł­nia warunków i traci Eurydykę. Powrót do świata żywych oznacza dla Orfeusza powrót do cierpienia. 5) Parys-Aleksan-der, na rozkaz ojca porzucony jako niemowlę w górach, bo miał się stać przyczyną zagłady Troi, powraca jako dorosły mężczyzna do rodzinnego mias­ta, gdzie witany jest radośnie przez rodziców i wszystkich mieszkańców. 6) Po dwudziestu latach nieobecności Ody-seusz powraca na Itakę. Dotarł na wy­spę, zgodnie z życzeniem Polifema, na obcym statku, w stroju żebraka, bez łupów zdobytych w Troi i bez towarzy­szy, którzy z nim przed laty wyruszyli. Zanim będzie mógł rozpocząć na nowo szczęśliwe życie u boku żony, musi pokonać zalotników Penelopy, którzy przebywają w jego pałacu. 7) Telemach, syn Odysa, który wyruszył na poszuki­wanie ojca, szczęśliwie powraca na Ita­kę i wspiera go w walce z zalotnikami matki. 8) Agamemnon powraca z wojny trojańskiej do Myken, których jest kró­lem. Niestety, nie jest to powrót szczęś­liwy. Agamemnon zostaje zamordowa­ny przez żonę, Klitajmestrę, i jej ko­chanka, Ajgistosa. 9) Zdobywszy złote runo, Jazon wraz z Medeą powraca w towarzystwie innych Argonautów do Jolkos. Według różnych wersji - albo zasiada na tronie w miejsce swego wuja, Peliasa, który bezprawnie zagarnął wła­dzę, albo żyje z poślubioną Medeą na uboczu. 10) W życiu Tezeusza jest wiele powrotów. Po raz pierwszy, jako szes­nastoletni młodzieniec, powraca do Aten po latach ukrywania się przed Pallantydami. Później jako znany heros wielokrotnie wyrusza na wyprawy, by dokonywać bohaterskich czynów i po-

wraca otoczony chwałą do Aten. Naj­bardziej znany jest jego powrót z Krety po zabiciu Minotaura. Pogrążony w roz­paczy po stracie Ariadny, heros zapom­niał zwinąć czarnych żagli i wywiesić na znak zwycięstwa białych. Jego ojciec, Egeusz, sądząc, że Tezeusz zginął, rzu­cił się do morza, które od tej pory nosi nazwę Egejskiego.

Homer „Odyseja" - patrz: mitologia - Odyseusz, Telemach, Agamemnon.

„Legenda o świętym Aleksym" - Ale­ksy, chcąc uciec od sławy świętości, która go otacza, wsiada na okręt, który płynie do Syrii. Bóg sprawia jednak, że statek zmienia kurs i Aleksy powraca do rodzinnego Rzymu, gdzie pozostanie nierozpoznany w domu swego ojca, aż do śmierci.

J. Bedier (oprać.) „Dzieje Tristana i Izoldy" - 1) Tristan, odzyskawszy ziemie swojego ojca i pomściwszy jego śmierć, powraca na dwór króla Marka. 2) Po ciężkiej chorobie, uleczony przez Izoldę Jasnowłosą, Tristan wraca do Kornwalii. 3) Tristan powraca z Irlandii, wioząc ze sobą Izoldę o Złotych Wło­sach jako przyszłą żonę króla Marka. W czasie podróży Brangien przez po­myłkę podaje im napój miłosny, który sprawi, że zapałają do siebie wielkim, choć nieszczęśliwym uczuciem.

„Pieśń o Rolandzie" -1) Wojska Karo­la Wielkiego powracają z Hiszpanii i w wąwozie Ronsewal ich ariergarda zostaje zaatakowana przez Saracenów. W bitwie giną najznamienitsi rycerze. Z odniesionych ran umiera też Roland. 2) Karol Wielki wraca do wąwozu Ron­sewal, a widząc ciała swoich rycerzy i ukochanego siostrzeńca Rolanda, po­grąża się w rozpaczy. 3) Karol Wielki, pomściwszy na Saracenach śmierć Ro­landa, powraca do Francji i w Akwizgranie dokonuje sądu nad zdrajcą Gane-lonem.

K. Janicki „Elegia o sobie samym do potomności" - Ciężko chory poeta po­wraca ze studiów we Włoszech, by umrzeć w rodzinnym domu.

J. Kochanowski „Do snu" - W czasie snu dusza opuszcza ciało człowieka i wędruje po świecie. Powraca jednak, gdy człowiek się budzi. Różni to sen od śmierci.

J. Kochanowski „Odprawa posłów greckich" - Posłowie greccy, Menelaus i Ulisses, powracają z Troi z niczym - Helena nie zostanie zwrócona mężo­wi.

W. Szekspir „Hamlet" - 1) Laertes powraca z Francji i staje do pojedynku z Hamletem, by pomścić śmierć siostry i ojca. 2) Hamlet, wysłany przez Klau­diusza do Anglii, ucieka z okrętu i po­wraca do Danii. 3) Duch starego Ham­leta, króla Danii zabitego przez brata, powraca zza grobu, by skłonić syna do zemsty.

W. Szekspir „Makbet" - 1) Makbet wraca do swojego zamku. Już wcześniej powiadomił żonę w liście o przepowie­dni czarownic. Teraz, kiedy jest już w swojej twierdzy i przychodzi wieść, że król chce nocować pod jego dachem, Lady Makbet zaczyna myśleć o zabiciu Duncana. 2) Synowie Duncana wracają do Szkocji, by pomścić śmierć ojca i odebrać władzę Makbetowi.

W. Szekspir „Henryk IV" - Prowadzą­cy hulaszcze życie przyszły Henryk V po śmierci ojca powraca na dwór króle­wski, by objąć władzę. Zrywa z całym swoim dotychczasowym życiem i towa­rzyszami, którzy spędzili z nim lata hulanek.

M. de Cervantes Saavedra „Przemyś­lny szlachcic Don Kichote z Manczy"

- Don Kichote powraca do swojego majątku po każdej wyprawie, by leczyć rany i sińce. Najważniejszy jest jednak powrót z ostatniej wyprawy. Don Ki­chote wraca do swojego domu uleczony z szaleństwa, które kazało mu sądzić, że jest błędnym rycerzem. Zapada na cięż­ką chorobę i wkrótce umiera. Śmierć przyszła, gdy powrócił do realnego świata i bezpowrotnie utracił złudzenia, którymi żył.

J.Ch. Pasek „Pamiętniki" - Pan Pasek ma z wojskami Czarnieckiego wracać z Danii do Polski. Jest to, jak twierdzi, bardzo trudna dla niego decyzja, ponie­waż zakochała się w nim pewna Dunka. Pasek rozważa, czy pójść za głosem serca i zostać z dziewczyną, czy też być wiernym żołnierskim obowiązkom i po­wrócić do kraju. Decyduje się ostatecz­nie na powrót.

J. Racine „Fedra" - Tezeusz powraca z kolejnej wyprawy. Jego żona, Fedra, oskarża Hipolita o to, że próbował ją uwieść. Rozgniewany Tezeusz, nie wie­dząc, że oskarżenie jest fałszywe (to Fedra płonie wielką miłością do Hipo­lita, który jej uczucia nie odwzajemnia), prosi Posejdona, by pomścił jego hańbę, czym skazuje swojego syna na okrutną śmierć.

P. Corneille „Cyd" - Roderyk (Cyd) powraca z wojny, otoczony chwałą zwy­cięstwa. Pokonał Maurów, pojmał dwóch królów. Komplikuje to bardzo sytuację bohaterów. Chimena musi do­chodzić sprawiedliwości i szukać pom­sty na obrońcy Kastylii. Królewna, która dotąd tłumaczyła sobie, że jej miłość do Roderyka jest niemożliwa, bo nie są równi pozycją w hierarchii społecznej, stwierdza z rozpaczą, że wziąwszy w niewolę dwóch królów, Cyd stał się jej równy.

Wolter „Kandyd" - Kandyd powraca z Ameryki do Europy, wioząc ze sobą czerwonego barana, który stanie się obiektem absurdalnych dociekań nau­kowych.

J.J. Rousseau - W pismach filozoficz­nych i literackich Rousseau głosił ideę powrotu do natury, do stanu pierwotnej szczęśliwości, kiedy ludzie żyli zgodnie z rytmem przyrody, wolni, równi i dob­rzy.

I. Krasicki „Mikołaja Doświadczyńs-kiego przypadki" - Doświadczyński powraca z Nipu do Polski i włącza się w działalność publiczną. Niestety, sam nie jest w stanie nic zrobić. Wycofuje się więc do swojego majątku i tworzy wspól­notę na wzór systemu nipuańskiego.

J.U. Niemcewicz „Powrót posła" -

Walery, syn Podkomorzego, wraca w czasie przerwy w obradach sejmu do domu. Jego powrót jest w utworze jedy­nie pretekstem do ukazania poglądów dwóch obozów politycznych ścierają­cych się w sejmie i agitacji za pro­gramem obozu reformatorskiego.

J.W. Goethe „Cierpienia młodego Wertera" - Werter po okresie służby dyplomatycznej, w której szukał zapom­nienia i próbował uleczyć się z miłości do Lotty, powraca tam, gdzie narodziło się jego uczucie. Cierpienia spowodo­wane nieszczęśliwą miłością prowadzą do depresji, której efektem będzie samo­bójcza śmierć. Można więc powiedzieć, że w pewnym sensie Werter powraca, by umrzeć.

F. Schiller „Zbójcy" - Karo] Moor powraca w przebraniu do rodzinnego zamku. Rozpoznany przez starego słu­gę, dowiaduje się o tym, co zdarzyło się podczas jego nieobecności, postępowa­niu jego brata, Franciszka. Gdy poznaje prawdę o losach ojca, nakazuje atak na zamek. Prowadzi to do samobójstwa Franciszka, a ojciec i ukochana Karola, Amalia, dowiadują się, że jest on hersz­tem bandy zbójeckiej. Stary Moor umie­ra, Amalię zabija sam Karol, potem zaś idzie oddać się w ręce władz, by ponieść karę za swoje zbrodnie. Zatem jego powrót zapoczątkował lawinę wyda­rzeń, które doprowadziły do tragicznego końca zarówno jego samego, jak i wszy­stkich bliskich mu ludzi.

A. Mickiewicz „Lilije" - 1) Pan po­wraca z wyprawy króla Bolesława „na Kijowiany". Pani, by mąż nie dowie­dział się ojej zdradzie, bojąc się srogich kar głoszonych przez króla, zabija pana, zabiwszy grzebie w gaju, na łączce przy ruczaju. 2) Z wojny powracają bracia pana. Oczekują, aż zjawi się w swoim dworze. Zapominają wreszcie o nim, bo do smaku im gospoda, bo gospodyni młoda. W końcu oświadczają się pani. 3) Duch pana powraca zza grobu, przywo­łany przez wieńce uplecione z kwiatów, które rosły na jego mogile. Pojawia się podczas ślubu żony, by ją i braci ukarać za wiarołomstwo. Sprawia, że cerkiew zapada w głąb wraz ze zgromadzonymi w niej ludźmi.

A. Mickiewicz „Powrót taty" - Tato nie wraca; ranki i wieczory, więc dzieci chodzą modlić się na wzgórze przed cudowny obraz. Gdy kończą modlitwę, słychać turkot wozów. Wraca ojciec. Radosne powitanie przerywa banda zbójców, która napada na tabor kupca. Groza narasta, gdy nagle starszy zbójca powstrzymuje swoich kompanów. Wzruszyły go modlitwy dzieci, których był świadkiem, bo przypomniały mu rodzinę. Puszcza kupca z dziećmi wolno, prosząc, by za jego duszą zmówiły też czasem paciorek.

A. Mickiewicz „Upiór" - Co roku młody samobójca powraca z zaświatów, by raz jeszcze przeżyć to wszystko, co doprowadziło go do śmierci.

A. Mickiewicz „Dziady" cz. II - Duchy zmarłych powracają w noc dziadów na ziemię, by prosić żywych o pomoc i ulgę w cierpieniu. Patrz: zjawy - upiory - wympiry.

A. Mickiewicz „Dziady" cz. IV - 1)

Gustaw powraca do wszystkich przeżyć związanych z miłością do Maryli i w cią­gu trzech godzin (miłości, rozpaczy, przestrogi) na nowo doświadcza wszyst­kich chwil szczęścia i cierpienia. 2) Jeśli przyjmie się, że Gustaw jest upiorem, jego wizytę w chacie księdza można interpretować jako powrót z zaświatów, by na nowo przeżyć to wszystko, co wiąże się z nieszczęśliwą miłością do Maryli. Patrz też: A. Mickiewicz „U-piór".

A. Mickiewicz „Sonety krymskie" -

Bohater liryczny cyklu ma świadomość, że nie powróci do ojczyzny, stąd jego tęsknota do rodzinnych stron jest tak silna, dlatego piękno krajobrazów krym-skich nieustannie przywołuje wspo­mnienia Litwy.

A. Mickiewicz „Konrad Wallenrod" -

1) Porwany jako dziecko przez Krzyża­ków Walter Alf powraca na Litwę, by żyć wśród swoich. 2) Widząc grozę najazdu Krzyżaków i obawiając się o lo­sy Litwy, Walter Alf powraca do Za­konu, by zniszczyć go od środka. Z cza­sem staje się Konradem Wallenrodem i dochodzi do najwyższych godności. 3) Po pokonaniu Zakonu przez Litwinów, osiągnąwszy to, co zamierzał, Wallen­rod chce powrócić do Aldony, by żyć

z nią szczęśliwie do końca swoich dni. Niestety, okazuje się to niemożliwe. Zamknięta w wieży Aldona stwierdza, że czas ich zmienił, postarzył. Kochają już nie siebie, lecz wspomnienia o sobie z młodości.

A. Mickiewicz „Ucieczka" - Zza grobu powraca ukochany dziewczyny, wezwa­ny przy pomocy czarów, by mogła uniknąć małżeństwa z księciem, które­mu sprzyjają rodzice. Dziewczyna spę­dza z ukochanym noc, po czym decydu­je się z nim odjechać. Nie wie, że duch zabiera ją do świata umarłych. Zostaje po nich tylko jedna bez krzyża mogita i ziemia ruszona świeżo.

A. Mickiewicz „Księgi narodu pol­skiego i pielgrzymstwa polskiego"

- Emigranci - pielgrzymi powrócą do ziemi świętej, Ojczyzny wolnej. Dzień powrotu jest już bliski.

A. Mickiewicz „Pan Tadeusz" - 1) Po

skończeniu nauki Tadeusz powraca do rodzinnego Soplicowa, w którym chce odrobić stracony w szkole czas i zamie­rza przeżyć miłosne przygody. 2) Jacek Soplica jako ksiądz Robak powraca na Litwę, by prowadzić działalność kon­spiracyjną. Z Soplicowa dokonuje licz­nych wypraw jako emisariusz. Przypat­ruje się też zachowaniu syna, którego nieraz ratuje z opresji (np. w czasie polowania na niedźwiedzia). 3) Cały tekst „Pana Tadeusza" jest swoistym powrotem. W „Inwokacji" Mickiewicz ujmuje go jako powrót duszy na ojczyz­ny lono, jednocześnie wyrażając przeko­nanie, że kiedyś rzeczywiście powróci na Litwę. W „Epilogu" tekst „Pana Tadeusza" traktuje jako powrót do kraju lat dziecinnych, pięknej i beztroskiej przeszłości.

J. Słowacki „Kordian" - Po podróży po Europie, która doprowadziła do kryzysu wartości, jakie dotąd wyznawał i po dokonaniu rozrachunku z życiem na Mont Blanc Kordian powraca do Polski. Odnalazł ideę, której chce się poświęcić - walkę z tyranią. Po powrocie do kraju przyłącza się więc do spisku przeciw carowi.

J. Słowacki „Hymn" (Smutno mi, Bo­że...) - Poeta ma świadomość, że skaza­ny jest na los tułacza, któremu nie dane będzie powrócić do ojczyzny (...a ja przecie wiem, że mój okręt nie do kraju płynie, płynąc po świecie...).

J. Słowacki „Anhelli" - Anhelli wraz z Szamanem powracają z wędrówki po Syberii do obozu wygnańców, w którym dokonuje się właśnie ofiara będąca bluź-nierczym naśladownictwem ofiary Chrystusa (trzy krzyże, na których umierają przedstawiciele trzech stron­nictw, by dowieść słuszności swoich poglądów). Jest to wyraźna stylizacja na scenę powrotu Mojżesza z góry Synaj.

Z. Krasiński „Nie-Boska komedia" -

Hrabia Henryk powraca z wędrówki, na którą powiódł go Szatan. Po powrocie zastaje żonę pogrążoną w obłędzie i sy­na, który za sprawą przekleństwa matki stał się poetą.

H. Balzac _;,Ojciec Goriot" - Yautrin ucieka z galer i powraca do Paryża. Tu zatrzymuje się w pensjonacie pani Vau-quer. Zafascynowany Rastignakiem, przyjmuje rolę mentora młodzieńca, choć ten broni się przed jego naukami. Na skutek donosu panny Michonneau zostaje aresztowany. W kolejnych to­mach „Komedii ludzkiej" będzie kilka­krotnie powracał.

E. Bronte „Wichrowe Wzgórza" - 1)

Pan Earnshaw wraca do domu z miasta, przywożąc ze sobą małego znajdę, Heat-hcliffa. Jego pojawienie się w Wichrowych Wzgórzach zburzy spokój całej rodziny. 2) Heathcliff wraca do Wich­rowych Wzgórz (po latach nieobecno­ści) jako człowiek zamożny i zdecydo­wany pomścić krzywdy młodości.

A. Dumas „Trzej muszkieterowie" -

Po licznych perypetiach d'Artagnan szczęśliwie powróci z wyprawy do Lon­dynu i dotrze do Paryża na czas, by królowa mogła wystąpić na balu w ofia­rowanych przez króla spinkach, które lekkomyśnie podarowała Buckingha-mowi.

L. Carroll „Alicja w krainie czarów"

- Po wielu niezwykłych przygodach, które przeżyła w krainie czarów, Alicja powraca do realnego świata. Jeśli się przyjmie, że jej podróż była snem, po­wrót do rzeczywistego świata można by interpretować jako przebudzenie.

L.N. Tołstoj „Anna Karenina" - Anna powraca z Moskwy do domu w Peters­burgu. Nieświadoma jeszcze do końca wrażenia, jakie zrobił na niej Wroński, dostrzega miałkość i nijakość swojego życia. Irytują ją spotkania ze znajomy­mi, męczy i nudzi mąż.

J.I. Kraszewski „Pan Twardowski"

- 1) Ojciec mistrza Twardowskiego powraca z podróży do domu. W drodze zostaje napadnięty przez bandę zbój­ców. Chcąc uratować życie, woła, że P^rzyjąiby pomoc nawet od diabła. Wów­czas zjawia się diabeł we własnej oso­bie. Przepędza zbójców, a jako zapłaty chce jedynie, by stary Twardowski od­dał mu to, co nowego zastanie w domu. Szlachcic zgadza się, nie wiedząc, że podczas jego nieobecności urodził mu się syn, przyszły mistrz Twardowski. 2) Mistrz Twardowski jako młodzieniec idzie do piekła, by odebrać diabłom cyrograf, który podpisał jego ojciec. Udaje mu sif tego dokonać i szczęśliwie powraca do Krakowa, wolny od ojcows­kich zobowiązań. Ten powrót ma ironi­czną wymowę, bo w kilka lat później Twardowski z własnej woli zawrze umowę z diabłem.

E. Orzeszkowa „Nad Niemnem" - 1)

Zygmunt Korczyński wraca z zagranicy z młodą żoną do kraju. Nudzi się tu jednak i nieustannie planuje powrót do Francji. 2) Znudzony życiem Różyc powraca do kraju w nadziei, że znajdzie tu silne wrażenia, które wyrwą go ze stanu apatii.

B. Prus „Lalka" - 1) Z tułaczki po Europie powraca Rzecki. W sklepie Minclów wszyscy radośnie go witają jak kogoś najbliższego. 2) Wokulski po­wraca z zesłania. Żyjąc w skrajnej bie­dzie, jak inni powstańcy odrzucony przez społeczeństwo (jedynym jego wiernym przyjacielem pozostaje Rze­cki), decyduje się na małżeństwo z Min-clową. 3) Zdobywszy wielki majątek na wojnie w Bułgarii, Wokulski wraca do Warszawy i podejmuje próby zbliżenia się do Izabeli Łęckiej. 4) Z zagranicz­nych wojaży powraca Starski. Jego wi­zyta u Łęckich staje się dla Wokulskiego upokorzeniem. 6) Uświadomiwszy so­bie, jaką kobietą jest Łęcka, Wokulski pozostawia ją z ojcem i Starskim w po­ciągu, a sam, po nieudanej próbie samo­bójczej, wraca do Warszawy. Tu zamy­ka się w swoim mieszkaniu zniechęcony do ludzi i świata, rozważając, co ma dalej zrobić ze swoim życiem.

H. Sienkiewicz „Ogniem i mieczem"

- Powracając z poselstwa, Skrzetuski ratuje od śmierci Bohdana Chmielnic-kiego. Będzie sobie potem wyrzucał, że mimowolnie stał się przyczyną nie­szczęść ojczyzny. Podczas tej samej drogi spotka po raz pierwszy Helenę Kurcewiczównę.

H. Sienkiewicz „Potop" - 1) Andrzej Kmicic powraca z wojny i udaje się do Wodoktów, by odebrać legat starego Billewicza. 2) Król Jan Kazimierz wraca z dobrowolnego wygnania ze Śląska do Polski. Poddani radośnie go witają: Jego powrót staje się dodatkowym bodźcem do walki z wrogiem. Podczas podróży króla do Polski Kmicic po raz kolejny dokonuje bohaterskiego czynu, by od­kupić swoje winy wobec ojczyzny

- własną piersią zasłania Jana Kazimie­rza i zostaje ranny. 3) Ciężko ranny Kmicic powraca, wieziony przez wier­nego Sorokę, do swojego majątku, by tam umrzeć. Ale i tym razem udaje mu się przeżyć. Wkrótce, zrehabilitowany przez króla, poślubi Oleńkę.

H. Sienkiewicz „Pan Wołodyjowski"

- Baśka Wołodyjowska, po uwolnieniu się z rąk Azji i długiej, niebezpiecznej wędrówce, powraca szczęśliwie do Chreptiowa. Wyczerpana, mdleje u wrót stanicy.

H. Sienkiewicz „Rodzina Połaniec­kich" - Marynia powraca do ukochane­go Krzemienia, który wcześniej za spra­wą Połanieckiego straciła. Teraz pan Stach, by podziękować jej za urodzenie dziecka, odkupuje majątek.

H. Sienkiewicz „Quo vadis" - Święty Piotr, który ucieka z Rzymu przed prze­śladowaniami, powraca jednak do mias­ta. Podczas ucieczki spotkał Chrystusa, który na pytanie Quo vadis, Domine? (Dokąd idziesz, Panie?) odpowiedział, że zmierza do Rzymu, by dać się ponow­nie ukrzyżować ze swoimi wyznawca­mi. Zawstydzony Piotr zawrócił z drogi i udał się do Rzymu, gdzie później poniósł męczeńską śmierć.

J. Yerne „W osiemdziesiąt dni dooko­ła świata" - Mister Fogg powraca ze swojej podróży do Londynu na dzień przed terminem. Sądzi jednak, że data wyznaczona przez przyjaciół z klubu już minęła i że przegrał zakład. Dopiero za sprawą służącego dowie się, że dotarł do Londynu przed czasem i zdąży jeszcze w ostatniej chwili, wraz z uderzeniami zegara, wkroczyć do klubu.

S. Żeromski „Doktor Piotr" - Młody Piotr Cedzyna wraca ze studiów do domu. Tu dowiaduje się, jakim kosztem zdobył wykształcenie.

S. Żeromski „Ludzie bezdomni" - Ju-

dym wraca ze studiów w Paryżu do Warszawy. Pełen szczytnych ideałów, radykalny w propozycjach ich realizacji, od razu zraża do siebie środowisko lekarskie. Także próba porozumienia się z bratem kończy się porażką.

S. Żeromski „Przedwiośnie" - 1) Se­weryn Baryka powraca z wojny do pogrążonego w rewolucyjnym chaosie Baku. 2) Cezary wraz z ojcem powraca do Polski. Niestety, stary Baryka umiera w drodze i syn dociera do obcego sobie kraju sam.

S. Wyspiański „Powrót Odysa" - Po

latach tułaczki Odyseusz powraca na rodzinną Itakę. Nikt go tu jednak nie wita radośnie, ponieważ wraca tyran i ojcobójca. Na dodatek przyprowadza ze sobą rozbójników morskich. Wy­spiański dokonuje reinterpretacji mitu, tworząc zupełnie inną postać Odysa niż ta, którą prezentuje tradycja antyczna.

G. Zapolska „Moralność pani Duls-kiej" - Zbyszko po całonocnej hulance wraca rano do domu. Spotkanie z matką i rozmowa o trybie życia Zbyszka, jego nocach spędzanych z kokotami jest jed­nym z elementów obnażania obłudy moralnej Dulskiej (sama wynajmuje mieszkanie kokocie, ale jej się nie kła­nia, a z pieniędzy, które od niej bierze, płaci podatki).

W.S. Reymont „Chłopi" - 1) Chłopi lipeccy wracają do wsi z aresztu, w któ­rym znaleźli się po bitwie o las. 2) Antek Boryna, uwięziony za zabicie gajowego, wraca do domu, ale jest już innym człowiekiem. Będąc teraz najbogatszym gospodarzem we wsi, staje się jej przy­wódcą i musi kierować się interesem ogółu. Zmienia się po powrocie także jego stosunek do Hanki, którą zaczyna lepiej traktować.

T. Mann „Tonio Kroger" - Podczas podróży na Północ Tonio we wspo­mnieniach powraca do swoich pierw­szych i największych miłości: Janka Hansena i Ingeborgi Holm. Wspomnie­nia uświadamiają mu, że jest skazany na egzystencję na granicy dwóch światów: sztuki i mieszczaństwa.

T. Mann „Józef i jego bracia" - 1) Po

czternastu latach służby u Labana Jakub wraz z żonami, dziećmi i częścią trzód wuja powraca do rodzinnego Kanaanu. Patrz też: Biblia (ST) - Jakub. 2) Syno­wie Jakuba powracają z Egiptu ze zbo­żem, ale zostają zatrzymani, a w ich workach wysłannicy odnajdują złoty ku­bek Józefa, który on sam tam ukrył. Beniamin, najmłodszy z braci, zostaje zatrzymany, a pozostali wracają do Ja­kuba, by sprowadzić go do Egiptu.

M. Proust „W poszukiwaniu straco­nego czasu" - Marcel, narrator-boha-ter, powraca do czasów swojego dzie­ciństwa i młodości. Smak magdalenki maczanej w herbacie z kwiatu lipowego wywołuje ciąg wspomnień, które uświa­damiają narratorowi nieuchronność i nieodwracalność zmian, które powo­duje czas w ludziach i świecie.

J. Tuwim „Przy okrągłym stole" -

W wierszu pojawia się motyw powrotu do miejsca, gdzie dwoje ludzi doświad­czyło miłości (A może byśmy tak, jedyna, wpadli na dzień do Tomaszowa?). Ten powrót do świata, gdzie cudze meb­le postawiono, można interpretować ja­ko próbę powrotu do dawnego uczucia.

Z. Nałkowska „Granica" - Zenon Ziem-biewicz wraca z zagranicy do domu, pełen pięknych ideałów i z postanowie­niem, że nie powtórzy boleborzańskiego schematu, że jego życie będzie inne niż życie ojca. Niestety, robiąc karierę, musi często iść na kompromis, a i w życiu osobistym nie udaje mu się zrealizować szczytnych zamierzeń.

J. Iwaszkiewicz „Panny z Wilka" -

Wiktor Ruben wraca po latach do mająt­ku wujostwa, w którym spędzał kiedyś wakacje. Odwiedza też Wilko, gdzie niegdyś był korepetytorem. Jest to dla niego próba powrotu do uczuć, wrażeń, doświadczeń z przeszłości. Okazuje się jednak, że nie można wstąpić dwa razy do tej samej rzeki, bo nowe do niej napłynęły wody. Panny z Wilka stały się już dojrzałymi kobietami, które żyją obcym Wiktorowi życiem. Ruben wraca z urlopu bogatszy o świadomość, że przeszłość nie może stać się teraźniej­szością. Patrz: retrospekcja.

B. Schulz „Sklepy cynamonowe" -

W cyklu opowiadań Schulz powraca do swojego dzieciństwa i młodości. Oniry-czne obrazy tworzą wizję świata, w któ­rym to, co duchowe, toczy walkę z tym, co materialne; walkę kończącą się za­wsze klęską ducha.

W. Gombrowicz „Ferdydurke" - Jó­zef, trzydziestoletni pisarz, zostaje siłą przywrócony do okresu dzieciństwa i niedojrzałości. Staje się to dla Gomb­rowicza pretekstem do ukazania świata, w którym człowiekowi nieustannie nak­ładana jest jakaś „gęba".

A. de Saint-Exupery „Mały Książę"

- Po pobycie na Ziemi Mały Książę

postanawia powrócić na rodzinną plane­tę. Jego powrót wygląda jak śmierć, toteż pozostawia w bohaterze-narratorze trwały ślad, choć pilot ma nadzieję, że chłopiec nie cierpiał i jest już szczęś­liwy ze swoją różą. Patrz: samobójstwo.

A. Camus „Mit Syzyfa" - Dla Camusa (w przeciwieństwie do innych interpretatorów mitu) najważniejszy jest mo­ment powrotu Syzyfa do stóp góry, po kamień. Jeśli zatem to zejście w pewne dni jest cierpieniem, w inne może być radością - pisze Camus, dając do zro­zumienia, iż kolejne niepowodzenia czy porażki mogą być zarówno nieszczęś­ciem, jak i szczęściem. (Na pewno jednak są ceną, jaką trzeba zapłacić za miłość tej ziemi). Pocieszeniem dla no­wożytnego Syzyfa powinna być świado­mość stanowienia o własnym losie, jak i to, że wszystko jest dobre, a świat bez władcy nie wydaje mu się ani jałowy ani przemijający.

W. Broniewski „Żołnierz polski" -

Obraz powracającego z niewoli niemie­ckiej żołnierza, bez broni, bez orła na czapce, staje się symbolem sytuacji Pol­ski po klęsce wrześniowej.

L. Staff „Pierwsza przechadzka"

- Wiersz jest wyrazem nadziei, że po dniach cierpienia i rozpaczy, jakie przy­niosła wojna, powróci normalne życie, powróci szczęście i spokój (Będziemy znowu mieszkać w swoim domu, będzie­my stąpać po swych własnych scho­dach).

J. Tuwim „Kwiaty polskie" - 1) Poja­wia się motyw powrotu do zrujnowanej Warszawy. Emigranci powracają pełni wstydu przed tymi, którzy w kraju do­świadczyli koszmaru wojny. 2) Cały poemat jest swoistym powrotem do nie­istniejącej już Polski. W licznych dyg­resjach pojawiają się obrazy przedwojennej rzeczywistości, które nie zawsze była piękna i dobra, ale dziś jawi się osnuta mgłą tęsknoty i świadomością, że bezpowrotnie odeszła w przeszłość.

G. Herling-Grudziński „Inny świat"

- W Rzymie narrator spotyka człowie­ka, który - tak jak on sam - przeszedł sowiecki obóz. Znajomy opowiada mu historię, którą do tej pory przemilczał. W obozie został zmuszony do złożenia fałszywego donosu na czterech Niem­ców, wskutek czego zostali rozstrzela­ni. Mówi o tym, bo chciałby usłyszeć od kogoś, kto przeżył koszmar łagru, jedno krótkie: „rozumiem". Ale to słowo nie pada. Trwa milczenie. Grudziński stwierdza, że może wymówiłby bez trudu „rozumiem" nazajutrz po opusz­czeniu obozu. Ale teraz oznaczałoby to powrót do obozowej rzeczywistości (Dni naszego życia nie są podobne do dni naszej śmierci i prawa naszego życia nie są również prawami naszej śmierci. Wróciłem z takim trudem między łudzi i miałbym teraz od nich dobrowolnie uciekać? Nie. Nie mogłem wymówić tego słowa).

J. Andrzejewski „Popiół i diament"

- Sędzia Kossecki wraca z obozu kon­centracyjnego. Zamyka się w swoim pokoju, nie chcąc się z nikim kontak­tować. Dręczą go wspomnienia obozo­we, a przede wszystkim świadomość, że załamał się. Później okaże się, że po­wszechnie szanowany sędzia Kossecki był w obozie znanym z okrucieństwa sztubowym.

J. Andrzejewski „Idzie skacząc po gó­rach" - Antonio Ortiz po latach mil­czenia powraca do aktywnego życia artystycznego, malując, a później wy­stawiając cykl obrazów przedstawiają­cych piękną Franęoise. Ów powrót do­konuje się za sprawą młodości Francoise, z której stary staruch, genialny cap Ortiz czerpie jak wampir siły wital­ne.

J. Jones „Stąd do wieczności" - Po

dokonaniu zemsty i zabiciu Grubasa Prewitt nie wrócił do koszar. Przez długi czas ukrywał się u swojej kochanki Loren. Gdy jednak usłyszał o ataku Japończyków na Hawaje, obudził się w nim żołnierz. Postanowił wrócić. Był zaledwie kilkaset metrów od swojego oddziału, gdy zatrzymał go patrol żan­darmerii. Była to rutynowa kontrola, ale Prewitt zaczął uciekać. Nie wrócił do jednostki. Zginął.

T. Różewicz „Powrót" (Nagle otworzy się okno...) - Człowiek, który przeżył wojnę, ma trudności z powrotem do normalnego życia. Doświadczenia wo­jenne utrudniają mu kontakt z ludźmi, którzy nie wiedzą, że człowiek człowie­kowi skacze do gardła.

E. Hemingway „Stary człowiek i mo­rze" - Stary rybak Santiago powraca do swojej wioski z połowu. Niestety, z olb­rzymiego marlina, z którym stoczył cię­żką walkę, pozostał tylko szkielet - re­sztę pożarły rekiny. Nie ma to jednak dla Santiaga większego znaczenia. Istotne jest to, że udało mu się pokonać własną słabość i udowodnić sobie i innym, że może jeszcze złowić wielką rybę.

F. Diirrenmatt „Wizyta starszej pani"

- Do Giillen wraca po latach Klara Wascher, dziś multimilionerka, Klara Zachanassian. Zrujnowane i biedne mia­steczko oczekuje, że starsza pani z sen­tymentu do rodzinnych stron wspomoże je swoimi pieniędzmi. Klara Zachanas­sian, owszem, chce swoim ziomkom przekazać okrągły miliard. Ale stawia jeden warunek - ktoś z Giillen musi zabić Alfreda Ula, który kiedyś porzucił ciężarną Klarę, a w procesie o ojcostwo przedstawił fałszywych świadków i uzy­skał oddalenie pozwu.

Z. Herbert „Powrót prokonsula" -

Tytułowy prokonsul postanawia powró­cić na dwór cesarski. Wie jednak, że będzie musiał pójść na wiele kompromi­sów, jeśli chce przetrwać. Wiersz można interpretować jako refleksję nad demo­ralizującym wpływem władzy, w której kręgu człowiek pozostaje. Kompromisy, na które musi się godzić, zawsze ozna­czają rezygnację z jakiejś części własnej osobowości.

K. Brandys „Jak być kochaną" - Bo­haterka opowiadania podczas podróży samolotem do Paryża we wspomnie­niach powraca do czasów okupacji i do uczucia, które wówczas przeżyła. Pro­wadzi ją to do gorzkich refleksji na temat miłości i własnego życia. Patrz też: podróż/wędrówka, retrospekcja.

* „Wszystko płynie. Nie można wstąpić dwa razy do tej samej rzeki, bo nowe do niej napłynęły wody". (Heraklit z Efezu)

* „Tylko martwi nie powracają". (B. Barere de Yieuzac)

* „Zawsze się wraca do pierwszych miłości". (Ch.G. Ćtienne)

* „Chcąc odzyskać młodość, trzeba tylko powtórzyć dawne szaleństwa". (O. Wilde)

* „Gdy nie mamy do kogo wrócić, wracajmy do siebie".

(T. Nietyksz)

* „Szkoda, że koleje losu nie mają biletów powrotnych". (J. Rutkowska)

* „Do miejsc trzeba wracać co roku albo nie wracać wcale. Lepiej zachować je w pamięci takimi, jakie były, przymy­kając powieki i wracając do nich jedy­nie myślą, niż zobaczyć je obce i nie swoje". (M. Żuławski)

---