SUROWCE O DZIAŁANIU ESTROGENOPODOBNYM

1. Różnica między fitoestrogenami, a fitohormonami:

1. fitoestrogeny - surowce o działaniu zbliżonym do estrogenów (stosowane w okresie menopauzy), zawierające jako związki czynne, zawierają niektóre:

• izoflawony (genisteina, biochanina A, daidzeina, formononetyna) - najczęściej wykorzystywane, najpowszechniejsze w produktach

• lignany (sekoizolarycyrezynol, matairezynol) - owoce, warzywa, nasiona, burbon, wino czerwone i piwo

• kumestany (związki kumarynowe), np. kumestrol - najsilniejsza (poza tymi niżej), słabo rozpowszechnione w świecie roślinnym (kiełki lucerny i soi, czerwona koniczyna)

• miroestrol (pochodna benzopiranu) i dezoksymiroestrol (najsilniejsza aktywność estrogenowa)

1. fitohormony - naturalne substancje chemiczne regulujące procesy wzrostu i rozwoju roślin, czyli cytokininy, gibereliny, auksyny, kwas abscysynowy, jasmonidy, etylen, brassinoidy

2. Surowce fitoestrogenowe:

1. najbogatsze w związki aktywne:

• Soja hispida

• Triforium pratense

• Pueraria mirifica

2. najczęściej stosowane:

• Cimfugae racemosae rhizoma et radix

• Agni casti fructus

3. Zastosowanie fitoestrogenów = profilaktyka (izoflawony >lignany):

1. objawy menopauzy:

• uderzenia gorąca

• suchość pochwy

• utrata masy kostnej ryzyko osteoporozy

• trudności w zasypianiu

• zaburzenia emocjonalne (drażliwość, nerwowość, depresja)

• przyspieszone bicie serca i oddechu

• nadmierna potliwość w nocy

ZMIANY OGÓLNOUSTROJOWE:

• wzrost ciśnienia tętniczego krwi

• bóle stawowe

• postępująca osteoporoza

• ryzyko rozwoju ch wieńcowej

• wzrost CHL, LDL - predyspozycje do rozwoju miażdżycy

• osłabienie pamięci i funkcji poznawczych

• wzrost insulinooporności

• zwiększone ryzyko złamań

• przyczyną częstszych stanów zapalnych cewki moczowej

1. choroby serca

2. osteoporoza

3. niektóre nowotwory (zwłaszcza hormonozależne)

5. MENOPAUZA - zredukowana produkcja estrogenów, poprzedzona spadkiem poziomu progesteronu.

a) estradiol - wytwarzany w jajnikach, warunkuje rozwój narządów i żeńskich cech płciowych II rzędowych (estradiol estron, estriol - wydalane z moczem)

b) progesteron - wytwarzany w ciałku żółtym i łożysku macicznym od 3 miesiąca, także przez korę nadnerczy. Umożliwia on zagnieżdżenie w macicy jaja i utrzymanie ciąży

4. FITOESTROGENY - związki pochodzenia roślinnego:

1. o budowie i działaniu podobnym do naturalnych estrogenów:

• wiążą się z receptorami estrogenowymi α (ERα) i β (ERβ) - wyższe powinowactwo do ERβ znajdujących się w tkankach nierozrodczych (kości, śródbłonek naczyń)

• działają na SERM (selektywny modulator receptora estrogenowego) - pobudzając go lub blokując

• wysokie powinowactwo do PR (receptora progesteronowego) i AR (rec. androgenowego)

• wykazujące potencjalne korzyści dla naszego zdrowia - działanie agonistyczne w stosunku do ERβ (i ciut ERα) są korzystne w przypadku:

• osteoporozy

• chorób sercowo-naczyniowych

• zaburzeń metabolizmu lipidów

• raka piersi (mniejsze ryzyko)

• bez działań niepożądanych naturalnych estrogenów

• wykazują również działanie niezwiązane z receptorami estrogenowymi:

• indukcja różnicowania komórek nowotworowych

• hamowanie aktywności kinazy tyrozynowej i topoizomerazy DNA

• hamowanie angiogenezy

• właściwości antyoksydacyjne

ŻRÓDŁA FITOESTROGENÓW:

1. przyprawy: anyż, czosnek, kminek, koper, pietruszka

2. rośliny strączkowe: soja, groch, soczewica

3. ziarna: jęczmie,ń, pszenica, żyto, ryż, len, proso, owies

4. rośliny pastewne: lucerna

5. coś:

NASIONA SOI (Sojae semen) oraz ZIELE I KWIAT KONICZYNY CZERWONEJ (Trifolii pratensis herba et flos)

Glycine max - Soja uprawna (Soja oleista)

Triforium pratense - Koniczyna czerwona

Oba surowce są stosowane jako suplementy diety (nie posiadają monografii) - koniczyna w Ameryce Północnej i Australii, a soja w Europie. W Polsce soja jest najczęściej stosowanym surowcem estrogenowym.

1. CHARAKTERYSTYCZNE ZWIĄZKI = IZOFLAWONY:

1. soja - genisteina i daidzeina

2. koniczyna - formononetyna i biochanina A (o-metylowane izoflawony)

2. Właściwości farmakologiczne izoflawonów:

1. 1000 - 10000x słabsze powinowactwo do ERα i 3x słabsze do ERβ niż estradiol:

• brak wpływu na endometrium i gruczoł sutkowy brak działań niepożądanych charakterystycznych dla estradiolu

• korzystne działanie na OUN, naczynia krwionośne i kości

• możliwe, że działanie izoflawonów zależy od obecności estradiolu w organizmie:

• jest = działanie antagonistyczne do ER

• nie ma = działanie agonistyczne do ER

3. konkretne działania (chociaż są sprzeczne dane w badaniach):

• zmniejszenie uderzeń gorąca

• polepszenie profilu lipidowego:

- zmniejszenie całkowitego poziomu cholesterolu oraz poziomu frakcji LDL (białko sojowe)

- podwyższenie poziomu HDL i obniżenie TG (czerwona koniczyna)

• możliwe zwiększanie gęstości mineralnej kości (przeciwdziałanie osteoporozie) - efekt zależy od:

- wieku kobiety

- poziom endogennego estrogenu (działanie uwidacznia się tylko w przypadku jego niedoboru - okres pomenopauzalny)

• stymulacja powstawania osteoblastów i hamowanie powstawania osteoblastów (biochanina A)

• pozytywny wpływ na funkcje poznawcze (? - nie wszystkie badania)

3. BEZPIECZEŃSTWO STOSOWANIA:

1. tylko łagodne działania niepożądane:

• soja: zaburzenia żołądkowo-jelitowe (ból brzuca, biegunka)

• koniczyna: bóle głowy, mięśni oraz nudności

• preparaty soi nie mogą być przyjmowane przez alergików

• możliwy wpływ soi na przerost endometrium (nadmierne spożycie izoflawonów wraz z dietą - 150mg), zależne też od czasu stosowania (po 3 miesiącach brak wpływu, ale po 3 latach przerost już był, chociaż nowotworu nie stwierdzono)

• efekt przeciwnowotworowy izoflawonoidów zależy od:

• konsumpcja soi we wczesnym okresie życia (u osób, które nie jadły soi w dzieciństwie może wystąpić efekt odwrotny)

• dieta niskotłuszczowa i wysokobłonnikowa

• siedzący tryb życia(?)

5. izoflawony przechodzą przez łożysko - wpływ na metabolizm i działanie estrogenów w życiu płodowym i ryzyko nowotworów

4. DAWKOWANIE:

1. tradycyjna dieta japońska: 40—50 mg na dobę

2. najefektywniejsze działanie: 80 - 120 mg na dobę

3. większość preparatów na rynku zawiera izoflawony w dawce niższej niż minimalna (40 mg na dobę), a nawet w ogóle ich nie ma.

KORZEŃ OPORNIKA DZIWNEGO (Puerariae radix)

Pueraria mirifica - opornik dziwny (KWAO KRUA)

Pora (zima i lato) i miejsce (południe Tajlandii) zbioru mają silny wpływ na aktywność estrogenową.

1. CHARAKTRYSTYCZNE ZWIĄZKI:

Pochodne benzopiranu	Izoflawony
Miroestrol Dezoksymiroestrol (najsilniejszy)	Daidzeina i daidzyna Genisteina i genistyna Pueraryna

2. WŁAŚCIWOŚCI FARMAKOLOGICZNE:

1. zwiększenie masy macicy i wydzieliny w pochwie

2. zmniejszenie poziomu FSH i LH + proliferacja nabłonka pochwy i macicy (sproszkowany surowiec)

3. aktywność estrogenowa poszczególnych ekstraktów zmniejsza się w kolejności:

• dichlorometanowy (najsilniejszy)

• alkoholowy

• wodny

• łagodzenie objawów menopauzy

• zmniejszenie frakcji LDL i apo B

• zwiększenie frakcji HDL i apo A-1 (apolipoproteiny A)

3. BEZPIECZEŃSTWO - surowiec powinien być traktowany tak samo jak syntetyczne estrogeny, ze względu na silne działanie estrogenne (miroestrol działa podobnie do 17β-estradiolu)

Tutaj kończą się surowce uznawane za fitoestrogeny. Są one stosowane w menopauzie, ale już nie mają tych związków, co te wyżej.

KŁĄCZE I KORZEŃ PLUSKWICY GRONIASTEJ - Cimicifugae racemosae rhizoma et radix

Cimicifua racemosa - Pluskwica groniasta

1. CHARAKTERYSTYCZNE ZWIĄZKI = GLIKOZYDY TRÓJTERPENOWE

1. akteina

2. 23-epi-26-dezoksyakteina

3. cimicifugozyd

2. WŁAŚCIWOŚCI FARMAKOLOGICZNE:

1. wiązanie z receptorami estrogenowymi hamowanie wydzielania LH

2. selektywny modulator SERM

3. modulacja stężęń neurotransmiterów i neuropeptydów w podwzgórzu stabilizacja ośrodka termoregulacji

4. inhibitor receptora N hamowanie wytwarzania amin katecholowych

5. działanie pluskwicy jest silniejsze w okresie premenopauzalnym niż pomenopauzalnym

• efektywność pluskwicy może być wzmacniana przez obecność endogennych estrogenów

3. ZASTOSOWANIE:

1. dolegliwości przedmiesiączkowe

2. bolesne miesiączkowanie

3. łagodzenie objawów neurowegetatywnych okresu klimakterium

4. BEZPIECZEŃSTWO:

1. działania niepożądane - łagodne:

• nudności, wymioty

• napięcie piersi

• sporadycznie: wysypka, drżenie kończyn, napadowe bóle i zawroty głowy

• nie stosować w okresie ciąży i laktacji (skurcze macicy, kolki u niemowląt)

• ostrożnie u pacjentek z nowotworami estrogenozależnymi (nawrót lub zezłośliwienie nowotworu)

5. DAWKOWANIE:

1. 40-140 mg surowca w postaci wyciągu pierwsze efekty po 2-3 tygodniach (pełny efekt: 3 miesiące)

2. nie stosować dłużej niż 6 miesięcy

OWOC NIEPOKALANKA PIEPRZOWEGO - Agni casti fructus

Vitex agnus casus - niepokalanek pieprzowy

1. CHARAKTERYSTYCZNE ZWIĄZKI:

1. diterpeny typu labdanu i klerodanu - rotundifuran

2. irydoidy - agnuzyd, aukubina

3. flawonoidy - kastycyna, penduletyna, witeksyna, izowiteksyna

4. alkaloidy - witycyna

2. WŁAŚCIWOŚCI FARMOKOLOGICZNE:

1. wpływ na układ przysadkowo-podwzgórzow (spadek FSH i wzrost LH)

2. diterpeny wiążą się z receptorami D₂ zahamowanie wydzielania prolaktyny przez przysadkę

3. składniki wyciągu metanolowego:

• powinowactwo do ER i μ-opioidowego

• brak powinowactwa do D₂

3. ZASTOSOWANIE:

1. hiperprolaktynemia, zwiększona laktacji

2. zespół napięcia przedmiesiączkowego obejmujący:

• masodynię (bolesność i obrzmienie piersi)

• mastalgię (bolesność piersi)

1. wtórny brak miesiączki

2. zaburzenia cyklu menstruacyjnego

3. leczenie objawów menopauzy

4. mastopatia

5. zbyt obfite miesiączki

6. niepłodność na tle niewydolności ciałka żółtego

4. BEZPIECZEŃSTWO:

1. sporadyczne skórne reakcje alergiczne

2. nie stosować w okresie ciąży i laktacji

5. DAWKOWANIE - 30-40 mg/dobę (lub do 240 mg/dobę w przypadku PMS) przez co najmniej 3 miesiące.

LIŚĆ RZEWIENIA (RABARBARU) - Rhei folium

Rheum rhaponticum - Rabarbar ogrodowy

1. CHARAKTERYSTYCZNE ZWIĄZKI = pochodne stilbenu = rapontycyna

2. ZASTOSOWANIE:

1. brak miesiączkowania

2. bolesne miesiączki

3. niedorozwój macicy

4. zapalenie błony śluzowej macicy po porodzie i poronieniu

5. zaburzenia klimakteryczne

3. BEZPIECZEŃSTWO - może powodować przerost endometrium

PULSATILLAE HERBA - Ziele sasanki

(Pusatilla vulgaris i pratensis - sasanka zwyczajna i łąkowa)

Lakton - anemonie, protoanemonin

Dział i zast: korzystne działanie przy bolesnym miesiączkowaniu i nadmiernym pobudzeniu płciowym. Anemonie ma prawdopodobnie działanie hipotensyjne.

SUROWCE STOSOWANE W ŁAGODNYM PRZEROŚCIE PROSTATY

1. Teorie dotyczące etiologii BPH (łagodnego przerostu gruczołu krokowego):

1. hormony płciowe:

• kiedyś sądzono, że za przerost prostaty odpowiedzialny jest zbyt wysoki poziom DHT (dihydrotestosteronu)

• obecne badania wykazują, że poziom DHT w przerośniętej prostacie jest w normie, a nawet niższy (czyli gnozja kłamała… buuuu…)

• czynniki wzrostu:

• teoria mówi, że czynniki wzrostu (TGF-β, bFGF, EGF) wiążą się z komórkami mięśni gładkich prostaty powodując ich proliferację

• terapia ma polegać na zmniejszaniu tego wiązania

3. SHGB - białko wiążące hormony płciowe:

• zwiększona zdolność SHGB do wiązania testosteronu i DHT rozrost prostaty zwiększenie aktywności 5α-reduktazy

• terapia ma zmniejszać wiązanie SHGB do tych hormonów

4. prostaglandyny i leukotrieny - ich zwiększone stężenie może przyczyniać się do rozrostu prostaty

1. Objawy BPH:

1. 1 stadium - kompensacja mięśniówki pęcherza moczowego:

• częste oddawanie moczu o słabym strumieniu

• bolesność w trakcie oddawaia moczu

• oddawanie moczu w nocy (więcej niż 3x)

• 2 stadium - początek niewydolności pęcherza moczowego

• j.w. (xD grupa A z toksykologii skojarzy o co chodzi ;p)

• pośpieszne i niecałkowite opróżnianie pęcherza

• 3 stadium - niewydolność pęcherza moczowego

• całkowite upośledzenie czynności pęcherza - ciągły wyciek moczu

• upośledzenie czynności nerek

• do tego dochodzi ryzyko częstych zakażeń bakteryjnych dróg moczowych i samej prostaty

Sitosterol - znaczenie jako leki zmniejszające stężenie CHL we krwi

1. β-sitosterol wykazuje działanie przeciwzapalne i przeciwgorączkowe

2. służy do półsyntezy hormonów steroidowych

3. β-sitosterol stanowi między innymi składnik czynny surowców roślinnych stosowanych w chorobach gruczołu krokowego

Stigmasterol - występuje między innymi w soi i fasoli indyjskiej; produkt wyjściowy do syntezy hormonów steroidowych

Ergosterol - wykryty w przetrwalnikach Claviceps purpura; służy do otrzymywania witaminy D2 (ergokalcyferol)

STOSOWANE SUROWCE (stosowane w

1. Wierzbownica drobnokwiatowa (Epilobium parviflorum) oraz trawa afrykańska (Hypoxis rooperii)

1. zawierają β-sitosterol i β-sitosterolinę

2. hamują syntezę prostaglandyn działanie przeciwzapalne

3. wspomagająco w BPH

4. posiada też właściwości antyoksydacyjne

1. Owoc palmy sabalowej - Serenoe repentis fructus (Sereno repens/Sabal serrulata - palma sabalowa)

1. charakterystyczne związki:

• wolne kwasy tłuszczowe

• sterole - β-sitosterol (głównie)

• właściwości farmakologiczne:

• wyciągi lipofilowe hamują 5α-reduktazę (enzym odpowiedzialny za konwesję testosteronu do DHT)

• hamowanie aromatazy (enzym katalizujący przemianę androgenów w estrogeny)

• hamowanie syntezy metabolitów 5-LOX i COX (tu związki lipofilne - β-sitosterol tak nie działa) działanie przeciwzapalne

• ekstrakt heksanowy - hamowanie zasadowego czynnika wzrostu fibroblastów (bFGF)

• β-sitosterol, stigmasterol - hamują wzrost komórek raka prostaty (jako jedyne)

• dodatkowo działanie przeciwwysiękowe, rozkurczowe i antyandrogenne

3. siła działania porównywalna z finasterydem + rzadsze działania niepożądane

4. bezpieczeństwo - sporadyczne przypadki objawów ze strony przewodu pokarmowego (nudności, bóle brzucha)

5. dawkowanie:

• 1-2 g surowca lub 320 g ekstraktu lipofilowego

• skutki po 4-6 tygodniach, pełny efekt - 6 miesięcy

1. Kora śliwy afrykańskiej - Pygei cortex (Pygeum africanum/Prunus africana - Śliwa afrykańska)

1. charakterystyczne związki:

• sterole - β-sitosterol

• triterpeny pentacykliczne

• estry kwasu ferulowego

• właściwości farmakologiczne:

• hamowanie:

- 5α-reduktazy

- aromatazy

- produkcji leukotrienów i innych metabolitów 5-LOX SILNIEJ niż palma sabalowa

- bFGF i EGF (epidermalny czynnik wzrostu)

• działanie przeciwzapalne (fitosterole), przeciwwysiękowe (triterpeny)

• obniżenie poziomu cholesterolu (estry kwasu ferulowego)

• regeneracja komórek nabłonka prostaty - stąd wykorzystanie profilaktyczne

• zwiększenie wydzielania gruczołu krokowego

• nie zmniejsza objętości gruczolaka!

3. siła działania porównywalna z palmą sabalową

4. zastosowanie:

• przerost prostaty z zastojem

• zaburzenia oddawania moczu

• przed i po zabiegach chirurgicznych na prostacie

• stany chorowe gruczołu nie kwalifikujące się do zabiegu

5. bezpieczeństwo:

• sporadyczne zaburzenia żołądkowo-jelitowe (biegunka, nudności, bóle brzucha) przyjmować lek z posiłkiem lub z mlekiem

• nie stosować w ciąży, laktacji, u dzieci poniżej 12. roku życia i u osób uczulonych na Rosaceae

6. dawkowanie:

• 100-200 mg ekstraktu lipofilowego na dobę przez co najmniej 6-8 tygodni

• połączenie z pokrzywą zwyczajną zwiększa efektywność działania

1. Korzeń pokrzywy - Urtica radix (Urtica dioica i Urtica urens - Pokrzywa zwyczajna i żegawka)

1. charakterystyczne związki:

• peptydy - UDA (lektyna składająca się z 6 izolektyn), podobne do SHBG

• sterole - β-sitosterol

• lignany - neoolivil, sekoizolaricirezinol

• hydroksykwasy tłuszczowe

• właściwości farmakologiczne:

• hamowanie:

- aromatazy (hydroksykwasy)

- 5α-reduktazy

- powstawanie mediatorów zapalnych

- EGF (UDA wiąże się zamiast niego z prostatą)

• konkuruje z SHGB o miejsce wiązania (lignany i hydroksykwasy)

3. siła działania podobna do powyższych surowców i finasterydu; w połączeniu z korą śliwy działa lepiej (i tak jest najczęściej występuje)

4. bezpieczeństwo - bardzo rzadko występują lekkie zaburzenia ze strony przewodu pokarmowego

5. dawkowanie: 4-6 g surowca w postaci naparu na dobę (min. 6 miesięcy)

1. Nasienie dyni - Cucurbitae semen (Cucurbita pepo - Dynia zwyczajna)

1. charakterystyczne związki = głównie Δ-7-fitosterole

2. właściwości farmakologiczne:

• blokada receptorów androgenowych przed 7-DHT ochrona komórek prostaty przed nadmiernym namnażaniem

• ekstrakt chloroformowy hamuje wzrost S.aureus, P.aeruginosa i C.albicans + hamuje 5-α-reduktazę

• ogólnie działanie: moczopędne, przeciwzapalne i antyadrogenne

• zastosowanie:

• I i II stadium przerostu prostaty

• podrażnienia pęcherza

• moczenie nocne u dzieci

4. bezpieczeństwo:

• reakcje alergiczne na Cucurbita

5. dawkowanie: 10-20 g na dobę (długotrwale - co najmniej 3 miesiące)

1. Znamiona kukurydzy - Maydis stigma oraz olej z zarodków kukurydzy - Maydis embryonis oleum (Zea mays - kukurydza zwyczajna)

1. charakterystyczne związki:

• fitosterole - β-sitosterol, ergosterol

• olej tłusty

• sole mineralne (POTAS)

• właściwości farmakologiczne:

• obniżenie napięcia mięśni gładkich pobudzenie wydalania moczu

• zwiększenie wydalania moczanów, szczawianów, fosforanów

• działanie przeciwzapalne (zwłaszcza pęcherz i nerki)

3. zastosowanie:

• olej z zarodków - BPH

• znamiona (wyciągi wodne) - stany zapalne pęcherza i nerek, obrzęki, pomocniczo w kamicy i przeroście prostaty

4. dawkowanie: 0,5 g znamion na szklankę wody jako środek moczopędny

5. jako jedyne z tej grupy nie mają monografii - najsłabsze działanie

PODSUMOWANIE

1. palma sabalowa mniej efektywna w porównaniu z α-blokerami

2. palma + pokrzywa poró działanie z tamsulozyną (α-bloker)

3. pokrzywa+ śliwa - lepsza efektywność niż pojedynczych ekstraktów

4. palma - działanie porównywalne z finasterydem z wyjątkiem wpływ na wielkość gruczołu krokowego (słabiej działa) i występowania działań niepożądanych (rzadziej po palmie)




I krótkie podsumowanie, jeżeli chodzi o zastosowanie: (już nawet rymuję……… pora na obiad ;p)

	Hipercholesterolemia	Uderzenia gorąca	Osteoporoza	PMS	Zab. miesiączkowania	Mastopatia	BPH
Agni casti fructus				√	√	√
Cimicifugae racemosae rhizoma et radix		√
Cucrbitae semen							√
Maydis embryonis oleum							√
Maydis stigma							√
Puerariae radix	√	√
Pygei cortex	√						√
Rhei folium					√
Serenoae repentis fructus							√
Sojae semen	√	√	√
Trifolii pratensis herba et flos	√	√	√
Urticae radix							√

Dopuszczone skłądniki mieszanek:

Na menopauzę : niepokalanek i plsukwica

Uspokajacze : melisa, męczennica, waleriana

P/depresyjne : dziurawiec

Miłorząb japoński i żeń-szeń

8