BIOLOGIA

SPIS TREŚCI

1. Poznanie biologii (str. 2- 5)

2. Od bakterii do glonów (str. 6- 7)

3. Czynności życiowe organizmów (str. 8- 10)

4. Świat roślin (str. 11- 15)

5. Świat zwierząt bezkręgowych (str. 16- 19)

6. Informacja od autorki, RieeNessie (str. 20)

1. Poznanie biologii

Dziedziny biologii- zakres badań:

Botanika- rośliny

Zoologia- zwierzęta

Mikrobiologia- drobnoustroje

Mikologia- grzyby

Biologia molekularna- budowa i funkcje cząsteczek w organizmach

Genetyka- dziedziczenie

Ewolucjonizm- pochodzenie organizmów

Ekologia- zależności między organizmami a środowiskiem

Systematyka- przyporządkowanie organizmów do różnych grup na podstawie wspólnych cech

Źródła wiedzy biologicznej:

- obserwacje

- lekcje w szkole

- klucze do oznaczania organizmów

- doświadczenia

- filmy przyrodnicze

- czasopisma

- podręczniki

Rozróżniamy obserwacje:

- gołym okiem

- przy użyciu lupy

- przy użyciu lornetki

- przy użyciu mikroskopu (obraz widziany pod mikroskopem jest rzeczywisty, powiększony i odwrócony)

Każde poprawnie przeprowadzone doświadczenie powinno:

- zawierać odpowiednią liczbę badanych osobników (nie może być to jeden, czy dwa, ale co najmniej trzydzieści)

- zawierać jednolity materiał badawczy (osobniki muszą być tego samego gatunku i w tym samym wieku, co wyklucza ewentualne różnice wynikające z tych przyczyn)

- posiadać grupę badawczą i kontrolną (grupa badawcza to ta grupa osobników, którą poddaje się doświadczeniu, np. karmi specjalną karmą, a grupa kontrolna to grupa składająca się z takiej samej liczby osobników z tego samego gatunku i w tym samym wieku, co grupa badawcza, ale nie poddawana eksperymentowi)

- być powtarzalne (znaczy to, że musi być dokładnie opisane, by każdy mógł je wykonać i sprawdzić, czy uzyska takie same efekty jak badacz)

- być skrupulatnie opisywane (należy na bieżąco zapisywać wszelkie informacje, bo z pozoru nieważne notatki mogą przyczynić się do wielkiego odkrycia)

Klasyfikacja organizmów- uporządkowanie wiedzy, opisywanie, nazywanie organizmów (katalog organizmów). Rozróżniamy dwa typy klasyfikacji:

- klasyfikację sztuczną, opartą na zewnętrznym podobieństwie organizmów

- klasyfikację naturalną, opartą na pokrewieństwie organizmów

System klasyfikacji organizmów stworzył w XVIII wieku Karol Linneusz. Główne elementy teorii mówią o:

- zasadzie podwójnego nazewnictwa, gdzie naukowa nazwa każdego gatunku składa się z nazwy rodzajowej i gatunkowej

- jednostkach systematycznych w zoologii, które przedstawiają się następująco: → królestwo, → typ, → gromada, → rząd, → rodzina, → rodzaj, → gatunek

- jednostkach systematycznych w botanice: → królestwo, → gromada, → klasa, → rząd, → rodzina, → rodzaj, → gatunek

- oznaczaniu organizmów- procedurze ustalania przynależności systematycznej (atlasy, klucze do ustalania)

Gatunek- jest to grupa osobników podobna do siebie, mających wspólne pochodzenie, żyjących w tym samym środowisku, krzyżujących się między sobą i wydających płodne potomstwo, np. homo sapiens (człowiek rozumny); bocian biały

Twórcami teorii mówiącej o komórkowej budowie organizmów są Matthias Schleiden i Teodor Schwann, żyjący w XIX wieku. Teoria ta mówi, że:

- wszystkie organizmy zbudowane są z komórek

- istnieją organizmy jednokomórkowe i wielokomórkowe

- wśród komórek wyróżnia się komórki bezjądrowe (prokariotyczne) i jądrowe (eukariotyczne)

- elementami budowy wspólnymi dla komórki zwierzęcej i roślinnej są: jądro komórkowe, cytoplazma, błona komórkowa, mitochondrium

- elementami występującymi w komórce roślinnej, nieobecnymi w komórce zwierzęcej są: chloroplast, wakuola (wodniczka), ściana komórkowa

Komórka- jest to podstawowa jednostka budulcowa i funkcjonalna organizmu. Elementy komórek i ich funkcje:

Błona komórkowa- przepuszcza do wnętrza potrzebne składniki, a na zewnątrz wydaliny

Ściana komórkowa- stanowi ochronę komórki

Cytoplazma- półpłynna substancja, w której zachodzą wszystkie procesy życiowe komórki. W cytoplazmie jest zawieszona tzw. substancja jądrowa, zawierająca materiał genetyczny

Jądro komórkowa- kieruje czynnościami życiowymi komórki. Wewnątrz jądra znajdują się chromosomy, które zawierają materiał genetyczny.

Mitochondria- „komórkowe elektrownie”, które uwalniają energię z pokarmu

Siateczka śródplazmatyczna- jest to system błon, który tworzy kanały transportowe

Chloroplasty- ciałka zieleni, właśnie w nich zachodzi proces fotosyntezy

Wakuole (wodniczki)- są zazwyczaj zbiornikami wody i niepotrzebnych komórce substancji

KOMÓRKI

bezjądrowe jądrowe

(prokariotyczne) (eukariotyczne)

bakteryjne roślinne zwierzęce grzybowe

Twórcą teorii ewolucji jest żyjący w XIX wieku Karol Darwin. Elementy główne:

- ewolucja organizmów- powolny proces zmian, w wyniku którego powstają nowe gatunki

- dowody ewolucji: → bezpośrednie (skamieniałości, relikty), → pośrednie (porównywanie współczesnych organizmów)

- założenia: → nadmiar potomstwa (z mnóstwa jaj żab przeżyje tylko niewiele), ->zmienność genetyczna (dziedziczne różnice między organizmami), → dobór naturalny (przeżywanie i wydawanie płodnego potomstwa przez osobniki najlepiej przystosowane do warunków środowiska)

- powstawanie nowych gatunków w wyniku izolacji

Ewolucja- proces powolnych zmian budowy i innych cech organizmów, prowadzący do powstawania nowych gatunków

Formy przejściowe- skamieniałości żyjących kiedyś organizmów o cechach pośrednich między dwiema grupami, np. skamieniałość praptaka (żyjący ok. 150 milionów lat temu organizm o cechach pośrednich między gadami a ptakami)

Relikty- żyjące do dziś pojedyncze gatunki należące do grupy organizmów, której pozostali przedstawiciele dawno wymarli. Nazywane są „żywymi skamieniałościami”.

Zmienność genetyczna- osobniki jednego gatunku różnią się między sobą, a różnice te są dziedziczone przez potomstwo.

2. Od bakterii do glonów

BAKTERIE- królestwo bakterie.

Cechy charakterystyczne:

- nie posiadają jądra, a jedynie substancję jądrową

- są to organizmy jednokomórkowe, zwykle cudzożywne, nieliczne są samożywne

- oddychają tlenowo i beztlenowo

- rozmnażają się przez podział

- wiele bakterii porusza się za pomocą wici

- występują we wszystkich środowiskach.

Ich rola w przyrodzie:

- są destruentami, czym umożliwiają krążenie materii

- tworzą układy symbiotyczne np. z roślinami kwiatowymi (bakterie azotowe) lub w przewodach pokarmowych zwierząt roślinożernych

Ich rola w życiu człowieka:

- tworzą kompost

- rośliny współżyjące z bakteriami wiążącymi azot z powietrza wykorzystywane są jako naturalny nawóz azotowy

- dostarczają człowiekowi witamin w przewodzie pokarmowym

- w przemyśle spożywczym używa się ich do produkcji kefirów, jogurtów

- do wyrobu kiszonych produktów, np. kapusty, ogórków

- mogą być przyczyną groźnych chorób, jak np. gruźlicy, anginy

PIERWOTNIAKI- królestwo protisty.

Cechy charakterystyczne:

- budowa jednokomórkowa, posiadają jądro komórkowe i organelle, które pełnią różne funkcje

- aktywnie się poruszają za pomocą nibynóżek, wici albo rzęsek

- żyją w morzach, wodach słodkich, glebie oraz środowisku wilgotnym

- w większości są cudzożywne

Ich rola w przyrodzie:

- samożywne pierwotniaki są producentami materii organicznej

- są niezwykle ważnym pokarmem dla wodnych kręgowców

- żyją w symbiozie ze zwierzętami, umożliwiając rozkład celulozy, np. w żwaczu u kopytnych i w gniazdach termitów

Ich rola w życiu człowieka:

- niektóre gatunki mogą być przyczyną groźnych chorób, np. malarii, rzęstkowicy czy śpiączki przenoszonej przez muchę tse-tse

GRZYBY- królestwo grzyby.

Cechy charakterystyczne:

- żyją w środowisku lądowym

- ich ciało zbudowane jest z plechy nazywanej grzybnią

- grzybnia utworzona jest ze strzępek

- ściana komórkowa strzępek zawiera chitynę, podobnie jak pancerze owadów

- wszystkie grzyby są cudzożywne

- oddychają tlenowo lub beztlenowo

- rozmnażają się płciowo lub bezpłciowo poprzez zarodniki

- wiele grzybów tworzy owocniki

Ich rola w przyrodzie:

- są destruentami, czym umożliwiają krążenie materii w przyrodzie, albo pasożytami

- żyją w symbiozie z mnóstwem gatunków roślin; takie związki nazywane są mikoryzą

- tworzą związki symbiotyczne zw zwierzętami, np. z mrówkami i termitami

Ich rola w życiu człowieka:

- niektóre gatunki mogą powodować groźne choroby roślin, zwierząt i człowieka

- niektóre gatunki są jadalne i spożywane przez człowieka

- są również gatunki śmiertelnie trujące dla ludzi

- produkują antybiotyki wykorzystywane w medycynie

- niektóre (drożdże) są wykorzystywane do produkcji chleba, piwa, wina

POROSTY- królestwo grzyby

Cechy charakterystyczne:

- są to organizmy plechowe samożywne, powstałe w wyniku współżycia grzybów z glonami

- żyją w środowisku lądowym i wytrzymują bardzo niekorzystne warunki siedliska

Ich rola w przyrodzie:

- są pionierami życia; osiedlają się w miejscach, gdzie inne organizmy nie mogłyby żyć

- stanowią główne źródło pokarmu zwierząt dalekiej północy

Ich rola w życiu człowieka:

- mogą służyć za pokarm

- wykorzystuje je się w farmaceutyce

- za ich pomocą określa się poziom zanieczyszczeń (tzw. skala porostowa)

GLONY- królestwo bakterie, protisty, rośliny.

Cechy charakterystyczne:

- są organizmami samożywnymi jednokomórkowymi lub plechowymi, niespokrewnionymi ze sobą

- sinice są samożywnymi bakteriami

- glony eukariotyczne zawierają chloroplasty, które prócz zielonego barwnika posiadają też czerwony, żółty lub niebieski

- żyją w wodzie lub w środowisku wilgotnym

Ich rola w przyrodzie:

- są głównymi producentami związków organicznych

- we wcześniejszych epokach utworzyły skały osadowe (glony kopalne)

- tworzą miejsca, w których następuje rozród węgorzy

Ich rola w życiu człowieka:

- są pożywieniem

- wyrabia się z nich leki i kosmetyki

- substancja zwana agarem, zawarta w komórkach niektórych glonów, jest wykorzystywana jako środek zestalający pożywki w laboratoriach

- mogą być trujące dla zwierząt i ludzi, gdy pojawiają się masowo w wodach tworząc zakwity

3. Czynności życiowe organizmów

Organizmy cudzożywne muszą pobierać związki organiczne z otoczenia, bo nie mają zdolności do wytwarzania ich ze związków nieorganicznych (mineralnych).

FOTOSYNTEZA- warunkuje życie na Ziemi poprzez wytwarzanie związków organicznych oraz tlenu

chlorofil

dwutlenek węgla + woda cukier + tlen

energia

świetlna

Producent- jest nim np. trawa, bo za pomocą chlorofilu wychwytuje energię słoneczną, dzięki której w procesie fotosyntezy produkuje związki organiczne

Konsument- organizm cudzożywny, pośrednio korzystający z energii słonecznej zgromadzonej przez np. trawę.

Odżywianie się polega na dostarczaniu do wszystkich komórek organizmu związków organicznych.

Oddychanie tlenowe- polega na rozkładzie związków organicznych przy udziale tlenu na proste związki nieorganiczne- dwutlenek węgla i wodę, w wyniku czego uwalniana jest energia. Miejscem zachodzenia oddychania jest mitochondrium. Uzyskuje się duże ilości energii.

Oddychanie beztlenowe- polega na rozkładzie cukru bez udziały tlenu na prostsze związki organiczne (np. alkohol etylowy). Zachodzi w cytoplazmie. Uzyskuje się kilkanaście razy mniej energii, niż w wyniku oddychania tlenowego.

Rośliny również oddychają, ale łącznie uwalniają więcej tlenu niż go zużywają.

Oddychanie komórkowe- służy uwolnieniu energii.

Rozmnażanie bezpłciowe- w jego wyniku powstają organizmy o takim samym zestawie genów jak osobnik rodzicielski. Rodzaje rozmnażania bezpłciowego: → podział komórki, → pączkowanie, → zarodniki, → wegetatywny

Podział komórki- geny w komórce się podwajają, komórka się dzieli. Każda komórka potomna otrzymuje kopię zestawu genów.

Pączkowanie- występuje u drożdży; na komórce macierzystej pojawia się uwypuklenie, stopniowo rozwijające się w komórkę potomną, która w odpowiednim momencie odrywa się od komórki macierzystej.

Zarodniki- specjalne komórki służące do rozmnażania bezpłciowego; na zakończeniach wypustek ciała powstają zarodniki, a gdy są już dojrzałe, odrywają się od rodzicielskiej komórki. Niesione przez wiatr trafiają w inne korzystne do rozwoju miejsce, gdzie dają początek nowym osobnikom.

Wegetatywny- sposób rozmnażania bezpłciowego, w którym rośliny wytwarzają podziemne łodygi- rozłogi, z których wyrastają na powierzchni kolejne łodygi tych roślin lub przez kłącza, bulwy i cebule

Rozmnażanie płciowe- jego podstawową cechą jest występowanie dwóch płci (dwóch organizmów rodzicielskich)

Zapłodnienie- połączenie się komórki żeńskiej z męską, co daje początek nowemu życiu. Dzięki rozmnażaniu płciowym wszystkie organizmy są niepowtarzalne (wyjątek stanowią bliźnięta jednojajowe)

Odżywianie się (dostarczanie związków organicznych do komórek ciała):

- samożywne: rośliny, niektóre protisty, niektóre bakteriami

- cudzożywne: zwierzęta, grzyby, niektóre protisty, niektóre bakterie

Oddychanie (uwolnienie niezbędnej do życia energii poprzez rozkład związków organicznych):

- tlenowe: większość organizmów

- beztlenowe: niektóre bakterie, niektóre grzyby, niektóre protisty, niektóre zwierzęta

Rozmnażanie się (wytwarzanie potomstwa, zapewnienie trwałości gatunkowej):

- płciowe: większość zwierząt, większość roślin, większość grzybów

- bezpłciowe: większość bakterii, większość protistów, niektóre grzyby, niektóre rośliny, rzadko zwierzęta

Destruenci- bakterie powodujące gnicie martwych zwierząt, opadłych liści roślin, powalonych drzew.

Kompost- nawóz.

Rzęski- cienkie, krótkie wypustki cytoplazmy, za pomocą których poruszają się niektóre pierwotniaki, np. pantofelek.

Wić- jedna, długa wypustka cytoplazmy z przodu ciała, dzięki której porusza się np. euglena zielona.

Nibynóżki- cienkie wypustki cytoplazmy, przyczepiające się do podłoża i przeciągające pozostałą część komórki. Organizmy poruszające się za pomocą nibynóżek poruszają się ruchem pełzakowatym, np. ameba.

Plecha- wielokomórkowe, słabo zróżnicowane ciało nietworzące tkanek i organów takich jak korzenie, łodygi i liście.

Mikoryza- symbioza grzybów z roślinami.

Porosty- organizmy powstałe w wyniku współżycia grzybów z glonami.

Grzybice- choroby wywołane przez pasożytujące na zwierzętach i ludziach grzyby.

Plankton- drobne zwierzęta będące pokarmem wielu zwierząt wodnych.

Kokolity- pancerzyki glonów, z których powstały pokłady skał kredowych.

4. Świat roślin

Charakterystyczne cechy poszczególnych grup roślin:

- mszaki: nie posiadają wyspecjalizowanych tkanek przewodzących, do rozmnażania bezpłciowego służą im zarodniki, rozmnażanie płciowe może zachodzić w środowisku zewnętrznym tylko w obecności wody, która służy do transportu plemników

- widłaki: do rozmnażania bezpłciowego służą im zarodniki, rozmnażanie płciowe może zachodzić w środowisku zewnętrznym tylko w obecności wody, która służy do transportu plemników. WSZYSTKIE GATUNKI WIDŁAKÓW SĄ W POLSCE POD OCHRONĄ!

- skrzypy: do rozmnażania bezpłciowego służą im zarodniki, rozmnażanie płciowe może zachodzić w środowisku zewnętrznym tylko w obecności wody, która służy do transportu plemników

- paprocie: do rozmnażania bezpłciowego służą im zarodniki, rozmnażanie płciowe może zachodzić w środowisku zewnętrznym tylko w obecności wody, która służy do transportu plemników

- rośliny nagozalążkowe: wykształcają kwiaty- organy służące do rozmnażania płciowego, do rozmnażania płciowego nie potrzebują wody w środowisku zewnętrznym- plemniki ukryte w ziarnach pyłku nie są narażone na wysychanie, mają zalążki ochraniające komórkę jajową, po zapłodnieniu zalążki przekształcają się w nasiona osłonięte łupinami nasiennymi, zalążki mają tkankę zapasową, zalążki nie są niczym osłonięte

- rośliny okrytozalążkowe: wykształcają kwiaty- organy służące do rozmnażania płciowego, do rozmnażania płciowego nie potrzebują wody w środowisku zewnętrznym- plemniki ukryte w ziarnach pyłku nie są narażone na wysychanie, mają zalążki ochraniające komórkę jajową, po zapłodnieniu zalążki przekształcają się w nasiona osłonięte łupinami nasiennymi, zalążki nie mają tkanki zapasowej- tworzy się ona dopiero po zapłodnieniu i rozwija wraz z rozwojem zarodka i nasienia, zalążki są ukryte w zalążni słupka, nasienie jest chronione dodatkowo w owocni- razem z przekształconymi częściami kwiatu tworzy owoc

Liść- w nim zachodzi fotosynteza, transpiracja, magazynuje substancje odżywcze oraz zbędne i szkodliwe, stanowi pułapkę, a także ochronę- ciernie

Korzeń- pobiera z ziemi roztwór glebowy, jest spichrzem rośliny, utrzymuje roślinę w podłożu, pełni funkcję oddechową (korzenie oddechowe), wyłapuje parę wodną z powietrza (korzenie powietrzne), wciąga roślinę wgłąb ziemi (korzenie kurczliwe), przytwierdza roślinę do podpór ( korzenie czepne)

Łodyga- łączy bieguny ciała rośliny- liście i korzenie, zapewnia sprawny przepływ substancji odżywczych i mineralnych, utrzymuje ciężar liści, kwiatów i owoców, pełni funkcję spichrzową i czepną

TKANKI dzielimy na:

a) okrywające, które dzielimy na:

- skórkę. Budowa: jest to pojedyncza warstwa żywych komórek; niekiedy wysycona substancjami nieprzepuszczalnymi dla gazów i wody, ma szparki, które umożliwiają wymianę gazową, na korzeniach tworzy długie wyrostki- włośniki- zwiększające powierzchnię chłonną korzeni, ochrania przede wszystkim młode organy. Funkcje: chroni roślinę przed negatywnym wpływem środowiska, zapewnia łączność między rośliną a jej środowiskiem (pobieranie soli mineralnych z gleby, wymiana gazowa itp.)

- korek. Budowa: wiele warstw martwych komórek o grubych ścianach wysyconych substancjami nieprzepuszczalnymi dla wody i powietrza, znajduje się na pniach, starszych gałęziach i starszych fragmentach korzeni. Funkcje: chroni roślinę przed negatywnym wpływem środowiska, zapobiega nadmiernej utracie wody przez parowanie

b) przewodzące, które dzielimy na:

- drewno. Budowa: martwe, puste w środku komórki w kształcie rur, połączone w długie przewody. Funkcje: przewodzi wodę i sole mineralne z roztworu glebowego

- łyko. Budowa: żywe komórki połączone w długie pasma. Funkcje: przewodzi substancje odżywcze tworzone w liściach

c) miękiszowe. Budowa: długie, żywe komórki o cienkich ścianach i dużych wakuolach. Funkcje: wypełnia przestrzenie między innymi tkankami, miękisz asymilacyjny- zachodzi w nim fotosynteza, miękisz spichrzowy- w nim przechowywane są substancje odżywcze lub zbędne i trujące

d) wzmacniające. Budowa: martwe lub żywe komórki o zgrubiałych ścianach, często przyjmują postać bardzo długich, cienkich włókien. Funkcje: zapewnia wyprostowaną pozycję i elastyczność

e) twórcze. Budowa: drobne komórki o cienkich ścianach i dużych jądrach. Funkcje: tworzy nowe fragmenty tkanek

Wspólnymi cechami roślin zarodnikowych są: wytwarzane w specjalnych organach- zarodniach- przenoszonych przez wiatr zarodników, służących do bezpłciowego rozmnażania się, oraz uzależnienie rozmnażania płciowego od obecności wody w środowisku zewnętrznym.

Torfowce- mszaki o ciekawych właściwościach. Ich łodyżki mają zdolność nieograniczonego wzrostu, przy czym rośnie tylko ich część wierzchołkowa, dolna zaś zamiera. Z narastającej warstwy obumarłych dolnych części ich łodyżek, przy współudziale mikroorganizmów i grzybów, tworzy się torf- masa rozłożonych części roślin nasycona różnymi związkami organicznymi i mineralnymi, która wiąże duże ilości wody.

Torfowiska stanowią jeden z głównych elementów krajobrazu krain podbiegunowych. Torf wykorzystuje się w ogrodnictwie do uprawy roślin, wyrobu tektury, a też w lecznictwie, np. do kąpieli (borowina).

Większość obecnie żyjących nagozalążkowych jest zaliczana do grupy roślin szpilkowych (zwanych też iglastymi). Są to duże drzewa lub (znacznie rzadziej) krzewy o liściach mających kształt łusek lub igieł (żywotnikowiec, sosna).

Słupek- żeński organ rozrodczy w roślinach okrytozalążkowych.

Pręcik- męski organ rozrodczy w roślinach okrytozalążkowych.

Skórka korzeni- jest odpowiedzialna za pobi8erania z gleby wody i rozpuszczonych w niej substancji.

Miękisz- tkanka, która występuje we wszystkich częściach rośliny. Budują ją żywe komórki wyspecjalizowane w pełnieniu różnych funkcji.

Organ- część organizmu wyróżniająca się budową i pełniąca określone funkcje. Organami roślin są: liście, korzenie, łodygi, kwiaty, owoce.

5. Świat zwierząt bezkręgowych

TYPY BEZKRĘGOWCÓW i ich przedstawiciele

GĄBKI

a) nadecznik stawowy- żyje w wodach słodkich. Budowa: jest organizmem kolonijnym, szkielet utworzony ma przez twarde igły krzemionkowe, ciało zbudowane z różnych rodzajów komórek, które nie tworzą narządów. Sposób zdobywania pokarmu: filtratory- filtrując wodę, odcedzają zawieszone w niej bakterie i cząstki organiczne

b) gąbka grecka- żyje w wodach słonych Morza Śródziemnego. Budowa: jest organizmem kolonijnym, szkielet utworzony ma przez elastyczne włókna sponginy- elastycznej substancji, która po obumarciu zwierzęcia bywa wykorzystywana jako gąbka toaletowa. Sposób zdobywania pokarmu: filtratory- filtrując wodę, odcedzają zawieszone w niej bakterie i cząstki organiczne

PARZYDEŁKOWCE

a) stułbia płowa- żyje w wodach słodkich. Budowa: występuje w postaci polipa, wnętrze jej ciała wypełnia jama chłonąco- trawiąca. Sposób zdobywania pokarmu: drapieżnik- otwór gębowy otoczony wieńcem ramion uzbrojonych w komórki parzydełkowe, dzięki którym ofiara zostaje schwytana, sparaliżowana i wprowadzona do jamy chłonąco- trawiącej

b) chełbia modra- żyje w wodach słonych, występuje także w Bałtyku. Budowa: występuje w postaci polipa i meduzy, wyraźna przemiana pokoleń. Sposób zdobywania pokarmu: drapieżnik- otwór gębowy otoczony wieńcem ramion uzbrojonych w komórki parzydełkowe, dzięki którym ofiara zostaje schwytana, sparaliżowana i wprowadzona do jamy chłonąco- trawiącej

c) ukwiał- żyje w wodach słonych, czystych i ciepłych. Budowa: występuje wyłącznie w postaci polipa, który może osiągnąć średnicę 1,5 metra. Sposób zdobywania pokarmu: drapieżnik- otwór gębowy otoczony wieńcem ramion uzbrojonych w komórki parzydełkowe, dzięki którym ofiara zostaje schwytana, sparaliżowana i wprowadzona do jamy chłonąco- trawiącej

PŁAZIŃCE

a) wypławek biały- żyje w czystych wodach słodkich. Budowa: kolor ciała mlecznobiały, z wyraźnie przeświecającym układem pokarmowym. Sposób zdobywania pokarmu: mięsożerca- odżywia się małymi skorupiakami, larwami bezkręgowców. Wypławek przechodzi rozwój prostu- bez postaci larwalnej!

b) tasiemiec uzbrojony- żyje w ciele żywicieli. Budowa: cykl rozwojowy: → żywiciel pośredni- świnia, → postać larwalna zwana wągrem, → żywiciel ostateczny- człowiek; na główce występują przyssawki i haczyki. Sposób zdobywania pokarmu: pasożyt- brak układu pokarmowego, pokarm chłonie całym ciałem

c) tasiemiec nieuzbrojony- żyje w ciele żywicieli. Budowa: cykl rozwojowy: → żywiciel pośredni- krowa, → postać larwalna zwana wągrem, → żywiciel ostateczny- człowiek; na główce występują wyłącznie przyssawki. Sposób zdobywania pokarmu: pasożyt- brak układu pokarmowego, pokarm chłonie całym ciałem

NICIENIE

a) glista ludzka- żyje w ciele żywiciela. Budowa: cykl rozwojowy: żywiciel pośredni i ostateczny- człowiek. Sposób zdobywania pokarmu: pasożyt, wywołuje chorobę- glistnicę.

PIERŚCIENICE

a) dżdżownica ziemna- żyje w wilgotnej glebie bogatej w składniki organiczne. Budowa: ciało zbudowane z pierścieni, zwanych też segmentami, słabo wyodrębniona głowa. Sposób zdobywania pokarmu: odżywia się przegniłymi szczątkami roślinnymi

b) pijawka lekarska- żyje w wodach słodkich, niewielkich zbiornikach o zamulonym dnie. Budowa: ciało zbudowane z pierścieni, zwanych też segmentami, słabo wyodrębniona głowa. Sposób zdobywania pokarmu: półpasożyt zewnętrzny- przyczepia się do żywiciela tylko na okres pobrania krwi, którą się odżywia.

STAWONOGI

a) rak rzeczny- żyje w czystych wodach słodkich. Budowa: ciało zbudowane z głowotułowia i odwłoka pokryte wraz z odnóżami chitynowym pancerzem, narządem wymiany gazowej są skrzela, 5 par odnóży krocznych. Sposób zdobywania pokarmu: drapieżnik- chwyta drobne zwierzęta, często żywi się też padliną

b) mucha domowa- żyje w środowisku lądowym. Budowa: ciało zbudowane z głowy, tułowia i odwłoka pokryte wraz z odnóżami chitynowym pancerzem, narządem wymiany gazowej są tchawki, 3 pary odnóży krocznych, często mają skrzydła. Sposób zdobywania pokarmu: pokarm zlizują za pomocą liżącego aparatu gębowego

c) krzyżak ogrodowy- żyje w środowisku lądowym. Budowa: ciało zbudowane z głowotułowia i odwłoka pokryte wraz z odnóżami chitynowym pancerzem, 4 pary odnóży krocznych, na odwłoku kądziołki przędne. Sposób zdobywania pokarmu: drapieżnik- ofiary chwyta w specjalne do tego celu utworzoną pajęczynę; trawienie zewnętrzne

MIĘCZAKI

a) winniczek- żyje w środowisku lądowym, miejscach wilgotnych i zacienionych. Budowa: muszla spiralnie zwinięta, ciało zbudowane z worka trzewiowego oraz nogi z dobrze wyodrębnioną głową, na której znajdują się czułki i oczy. Sposób zdobywania pokarmu: roślinożerca- pokarm zeskrobuje tarką, czyli szorstką, wyposażoną w rzędy ostrych ząbków, powierzchnią języka

b) skójka- żyje w wodach słodkich. Budowa: ciało spłaszczone bocznie, okryte dwuczęściową muszlą, klinowata noga. Sposób zdobywania pokarmu: filtrator- filtrując wodę, odcedza zawieszone w niej bakterie i cząstki organiczne.

c) ośmiornica- żyje w wodach morskich. Budowa: noga podzielona na ramiona wyposażone w przyssawki, puszka mózgowa. Sposób zdobywania pokarmu: mięsożerca- poluje na przepływające skorupiaki, ryby i ślimaki

SZKARŁUPNIE

a) rozgwiazda- żyje w wodach słonych wód i oceanów. Budowa: w budowie wewnętrznej występuje układ wodny w postaci kanalików, którymi krąży woda morska. Sposób zdobywania pokarmu: drapieżnik- poluje na skorupiaki, mięczaki, pierścienice, wstępne trawienie- na zewnątrz ciała rozgwiazdy przez wyrzucone z żołądka soki trawienne, porusza się, a także zdobywa pokarm za pomocą wypustek układu wodnego znajdujących się na spodniej stronie ciała

Filtratory- organizmy, które przepuszczają przez swe wnętrze wodę i pobierają z niej cząstki pokarmu

Bezkręgowce- zwierzęta, które nie mają kręgosłupa

Parzydełkowce- organizmy bezkręgowe; ich wspólną cechą jest występowanie jamy chłonąco- trawiącej komórek parzydełkowych, które służą im do zdobywania pokarmu i ochrony przed wrogami, symetrii promienistej

Symetria promienista- jeżeli popatrzy się na coś z góry, to można przez to poprowadzić kilka płaszczyzn symetrii w taki sposób, by lewa strona była lustrzanym odbiciem prawej. Jest charakterystyczna dla zwierząt osiadłych i wolno poruszających się w środowisku wodnym.

Polip- jedna z dwóch postaci ciała parzydełkowców; jest to postać prowadząca osiadły tryb życia. Kształtem przypomina wydłużony woreczek, którego wnętrze stanowi jama chłonąc- trawiąca. Do jamy tej prowadzi, znajdujący się na szczycie ciała, otwór gębowy otoczony ramionami, na których są rozmieszczone liczne komórki parzydełkowe. Rozmnaża się bezpłciowo.

Meduza- druga postać ciała parzydełkowców; jest to postać pływająca. Ma kształt parasolowaty; schemat budowy jest przeciwieństwem schematu budowy ciała polipa: otoczony ramionami otwór gębowy meduzy znajduje się na dolnej stronie ciała. Rozmnaża się płciowo.

Krążkopławy- parzydełkowce, u których można obserwować występującą na przemian postać polipa i meduzy- przy czym postać meduzy jest większa i stanowi pokolenie dominujące; zalicza się je do osobnej gromady.

Przemiana pokoleń- zjawisko naprzemiennego występowania osobników rozmnażających się płciowo i bezpłciowo.

Strobilizacja- sposób rozmnażania parzydełkowców przez podział komórki.

Większość stułbiopławów to morskie organizmy żyjące w koloniach złożonych z bardzo wielu połączonych ze sobą polipów. Stułbia rozmnaża się płciowo z udziałem gamet, lecz częściej bezpłciowo- przez pączkowanie.

Płazińce- bezkręgowce, które mają bardzo silnie grzbieto- brzusznie spłaszczone ciało, wyraźnie widoczny przód i tył, ma symetrię dwuboczną, większość jest pasożytami

Symetria dwuboczna- przez ciało można poprowadzić tylko jedną płaszczyznę, tak by część zwierzęcia po jednej stronie płaszczyzny była lustrzanym odbiciem części po drugiej stronie. U zwierząt o symetrii dwubocznej w przedniej części ciała są skupione narządy zmysłów i centralny ośrodek układu nerwowego, który u zwierząt o bardziej złożonej budowie przybiera postać mózgu.

Przystosowanie tasiemców do pasożytnictwa:

- płaskie ciało- zajmuje mało miejsca w jelicie

- przyssawki na główce tasiemca nieuzbrojonego i dodatkowo haczyki u uzbrojonego- mocne przytwierdzenie do ścianki jelita

- pokrycie ciała- chroni pasożyta przed strawieniem przez soki trawienne żywiciela, umożliwia wchłanianie pokarmu całą powierzchnią ciała, dzięki czemu tasiemiec nie musi mieć przewodu pokarmowego (i nie ma)

- oddycha beztlenowo- bo w jelicie nie ma tlenu

- jest obojnakiem- nie wymaga dwóch osobników, bo ma zdolność do samozapłodnienia, dzięki czemu jest mnóstwo potomstwa

Tasiemiec osiąga dojrzałość płciową w jelicie człowieka!

Obojnak- organizm wytwarzający zarówno komórki rozrodcze żeńskie, jak i męskie; ma zdolnosć do samozapłodnienia.

Żywiciel pośredni- organizm, w którym, w przypadku tasiemca uzbrojonego i nieuzbrojonego, występują ich larwy zwane wągrami.

Nicienie- bezkręgowce o symetrii dwubocznej i bardziej złożonej budowie wewnętrznej niż płazińce, przewód pokarmowy kończy się odbytem, co umożliwia sprawne przetwarzanie pokarmu, są wydłużone i okrągłe w przekroju; wiele nicienie to pasożyty, większość jest rozdzielnopłciowa.

Glista ludzka- jest nicieniem, pasożytem, który żyje w jelicie cienkim człowieka. Ma tylko jednego żywiciela- człowieka, w ciele którego przechodzi rozwój. Człowiek się zakaża (przez np. brudne owoce i warzywa), w jelicie cienkim larwy wylęgają się z jaj i dostają się do krwi, wraz z którą trafiają do rożnych narządów. Docierają do płuc, wędrują w górę dróg oddechowych aż do gardła. Połknięte larwy osiadają w jelicie cienkim, gdzie osiągają dojrzałość płciową. Zapłodnione jaja wraz z kałem człowieka wydostają się na zewnątrz i cykl się powtarza.

Pierścienice- bezkręgowce, których ciało zbudowane jest z pierścieni (segmentów), w pierścieniach powtarzają się te same elementy budowy. Żyją w różnych środowiskach, prowadzą osiadły tryb życia, wolno i swobodnie pływają lub żyją zagrzebane w piasku lub mule dna zbiornika wodnego (dżdżownice, wazonkowce- gleby, pijawki, rureczniki, wieloszczety- wody)

Pijawki- są półpasożytami, niektóre drapieżnikami. Mogą nie pobierać pokarmu przez blisko dwa lata. Jest to możliwe dzięki szczególnej budowie przewodu pokarmowego; za przełykiem znajdują się kieszenie boczne, w których może być zmagazynowana ogromna ilość krwi. Krew ta nie krzepnie ani nie psuje się dzięki hirudynie- specjalnej substancji wytwarzanej przez gruczoły przewodu pokarmowego.

Mięczaki- bezkręgowce, mają miękkie ciało, zwykle okryte muszlą.

Ślimaki- okrywa je często pojedyncza, spiralnie skręcona muszla, większość narządów wewnętrznych znajduje się w worku trzewiowym, ślimaki poruszają się za pomocą nogi, której spodnia powierzchnia wydziela śluz (co ułatwia poruszanie). W przedniej części nogi znajduje się głowa- w głowie znajduje się mózg, a na głowie jedna lub dwie pary czułków; na dłuższych- u wielu ślimaków lądowych- są wyraźnie wyodrębnione oczy. Ślimaki to mięczaki.

Ślimaki lądowe- są głównie roślinożerne, ich język pokryty jest tarką, oddychają płucami (winniczek, wstężyk, pomrów błękitny)

Ślimaki wodne- są często drapieżcami, mogą być groźne nawet dla człowieka, większość oddycha skrzelami, ich muszle mają niezwykłe kształty.

Małże- mięczaki, zwierzęta wyłącznie wodne. Mają dwuklapową muszlę, której części są zazwyczaj połączone ze sobą mocnymi więzadłami, większość małży żyje na dnie wód, małże wysuwają ze szczeliny między połówkami muszli dwie rurki zwane syfonami- jedną z nich wciągają wodę, z której małże pobierają tlen i zawarte w niej cząstki pokarmowe, drugą usuwają zbędną wodę. Są filtratorami. (morski: ostrygi, perłopławy, sercówki, przegrzebki; słodkie: szczeżuje, skójki, racicznice)

Głowonogi- mięczaki, mają ramiona na głowie oraz puszkę mózgową, która osłania mózg. Są inteligentnymi, doskonałymi drapieżcami- ofiary chwytają swoimi ramionami, mogą momentalnie zmieniać barwę, by odstraszyć drapieżnika lub wtopić się w otoczenie. (kałamarnice, czyli kalmary, ośmiornice, mątwy i łodziki)

Stawonogi- typ bezkręgowców, obejmujący gromady skorupiaków, pajęczaków i owadów. Żyją we wszystkich rodzajach środowiska, ciała wszystkich stawonogów pokryte są oskórkiem wysyconym chityną (oskórek ten stanowi szkielet zewnętrzny, do którego od wewnątrz ciała są przytwierdzone silne mięśnie zwierzęcia), oskórek wraz z silnymi mięśniami umożliwia stawonogom sprawne wykonywanie ruchów i chroni przed utratą wody przez parowanie. Mają układ krążenia, który umożliwia sprawne dostarczanie pożywienia i dotlenianie komórek. Mają odnóża złożone z kilku części połączonych ze sobą ruchomo za pomocą stawów.

Skorupiaki- stawonogi, które mają chitynowy pancerz, który co jakiś czas zrzucają (linienie) by móc rosnąć. Wiele skorupiaków żyje w wodzie i oddycha skrzelami, a niekiedy całą powierzchnią ciała, nieliczne (stonoga, prosionek) występują na lądzie, ale tylko w miejscach wilgotnych i zacienionych (raki, krewetki, homary, oczlik i rozwielitka, czyli dafnia, osiadłe pąkle)

Rak- przedstawiciel skorupiaków. Jego ciało składa się z głowotułowia i odwłoka. Na głowotułowiu wyraźnie widać 2 pary czułków i oczy umieszczone na ruchomych słupkach (pozwala to obserwować teren wokół siebie). Z głowotułowia wyrasta 5 par odnóży krocznych (pierwsza para ma szczypce, które służą m.in. do chwytania i przytrzymywania pokarmu). Część odwłoka podzielona jest na wyraźne segmenty, na których występują odnóża służące do pływania. Ostatnia para odnóży to tzw. wachlarz.

Pajęczaki- stawonogi, mają 4 pary odnóży krocznych. Większość żyje na lądzie, ich ciało jest okryte chitynowym oskórkiem, odnóża są połączone ruchomo z odcinków. Oddychają płucami umieszczonymi po bokach ciała. Do ich rozgałęzionego i bogato ukrwionego wnętrza prowadzi otwór zwany przetchlinką. Z pobranego powietrza tlen przenika do krwi i jest rozprowadzany po całym ciele. (pająki, skorpiony, roztocze, kosarze, zaleszczotki)

Pająk- budowa jego ciała świadczy o tym, że prowadzi on drapieżny styl życia. Z głowotułowia wyrastają 4 pary odnóży, a także nogogłaszczki, które służą przytrzymywaniu pokarmu i szponiaste szczękoczułki zaopatrzone w kolce jadowe do rozrywania zdobyczy. W przedniej części głowotułowia są umieszczone 4 pary oczu. Za głowotułowiem znajduje się odwłok, na którym u pająków przędących sieci łowne znajdują się gruczoły przędne.

Najliczniejszym rzędem owadów są chrząszcze- opisano ponad 350 tysięcy gatunków na świecie, w Polsce zaś około 6 tysięcy. Charakterystycznym znakiem dla chrząszczy są dwie pary skrzydeł- pierwsza przekształcona jest w grube pokrywy. Przedstawiciele chrząszczy to m.in.: biedronka siedmiokropka, pływak żółtobrzeżek, chrabąszcz majowy.

Drugim co do liczebności rzędem owadów są motyle, których opisano około 150 tysięcy gatunków na całym świecie. Postacie dorosłe żywią się płynami, głównie nektarem, a ich larwy (gąsienice) zwykle liśćmi.

Na głowie owada występują duże oczy, czułki będące głównym narządem zmysłu dla owada i aparat gębowy (aparat gębowy ssący w postaci długiej rurki, np. u motyla, aparat gębowy liżący jak np. u muchy, która zlizuje pokarm, aparat gębowy kłująco- ssący jak np. u komara, który wysysa pokarm). Na tułowiu owadów występują 3 pary odnóży, które służą głównie do chodzenia. U owadów skaczących tylne, dobrze umięśnione odnóża służą do skakania (np. u konika polnego), u wodnych przednie odnóża służą do pływania (tzw. odnóża pływne, np. u pływaka żółtobrzeżka), u żyjących w glebie i drążących w niej korytarze przednie odnóża grzebne (np. turkuć podjadek), itp. Na tułowiu większości owadów wyrastają skrzydła. Na odwłoku u samców występuje narząd kopulacyjny, a u samic pokładełko- rurka służąca do składania jaj. U niektórych owadów na odwłoku znajduje się żądło, które est bronią przeciwko napastnikom, jak np. u os i pszczół. Owady oddychają dzięki tchawkom, czyli cienkim rurkom tworzącym system w całym ciele owada. Rurki mają ujścia w postaci otworów zwanych przetchlinkami, zlokalizowanych po bokach ciała. Ponieważ tchawki docierają w pobliże poszczególnych komórek ciała owada, tlen nie jest rozprowadzany po całym ciele, co stanowi wyjątek w świecie zwierząt. Owady są rozdzielnopłciowe, występuje u nich zapłodnienie wewnętrzne. W zależności od gatunku owady przechodzą przeobrażenie zupełne (takie, w którym występują kolejno trzy stadia: larwy, poczwarki i dorosłego owada, jak np. u biedronki) lub przeobrażenie niezupełne (takie przeobrażenie, w którym występuje stadium larwy i dorosłego owada, jak np. u ważki).

Owady społeczne- owady, które tworzą doskonale zorganizowane społeczności, jak np. mrówki, osy, termity, pszczoły. W społeczności pszczół, liczącej do 75 tysięcy osobników, wyróżnia się trzy wyspecjalizowane grupy osobników zwane kastami: królowe, trutnie i robotnice.

6. Informacja od autorki, RieeNessie

Robiąc te notatki z całej pierwszej klasy gimnazjum z biologii, myślałam o tym, że mogą one komuś dobrze posłużyć. Wiem, że nie są perfekcyjne, że mają pewnie jakieś usterki, ale musicie mi wybaczyć. Jestem tylko, albo aż, człowiekiem. No i na dodatek jestem świadoma tego, że ludzie raczej nie lubią się uczyć.

Po drugie, chciałabym podziękować wydawnictwu WSiP i autorom podręcznika „Ciekawa biologia. Część 1”, z którego to źródła miałam przyjemność korzystać. Tak więc chciałabym, aby wszyscy wiedzieli, że wszelkie ilustracje (by the way, zrobione moim aparatem, bo skaner siadł) są zaczerpnięte z podręcznika do pierwszej klasy gimnazjum „Ciekawa biologia” wydawnictwa WSiP. Korzystałam też z informacji z tego podręcznika, a także encyklopedii i innych takich tam.

Tak więc, miłej nauki! ;))

Aha, i chciałabym zaznaczyć, że to są najważniejsze informacje, czyli to, co każdy uczeń, który skończył 1 klasę gimnazjum, raczej powinien umieć (co wcale nie znaczy, że umie *-*) No, i fajnie by było, gdybyście w tym roku szkolnym, który będzie, trzymali za mnie kciuki, bo będę pisać egzaminy gimnazjalne, ot co. To już trzecia klasa...

No i jeszcze biorę się za 2 klasę biologii, później matma, chemia i reszta. Do końca wakacji chyba skończę ze wszystkim. ;)

---