PAMIEC, Pedagogika, rozwoj poznawczy

2b)Psychika jako narzędzie poznania siebie i otaczającego świata oraz podstawowych mechanizm regulacji stosunków czł. z otoczeniem.

Pamięć jest swoistym magazynem inf. W którym inf. Przechowujemy i z nich korzystamy. Ma 2 znaczenia 1)p. jako właściwość (przechowywanie , zapamiętywanie, przypominanie) 2)p. jako proces - ma charakter zdarzeń , w wyniku tego procesu dochodzi do zapamiętywania. Właściwości pamięci : -zakres pamięci bezpośredniej - ilość możliwych do zapamiętania przez człow. Elementów , z którymi zetknął się tylko raz, jej zakres jest bardzo mały, powstają luki pamięciowe bo inf. Te są szybko zapominane. -trwałość pamięci - mierzymy ją ilością zapamiętywanych elementów po pewnym czasie lub ilością popełnionych błędów.

METODY BADANIA PAMIĘCI komputery, maszyny, symulacja myślenia

Rodzaje pamięci.

Uczenie się to celowa aktywność człowieka, ukierunkowana na przyswajanie wiedzy i umiejętności. Stary podział pamięci według modalności zmysłowych wyróżnia między innymi pamięć wzrokową, słuchową i ruchową. Autorzy współcześni wyróżniają jednakże trzy inne rodzaje pamięci: ultrakrótką, krótką i trwałą. I tak, w pamięci ultrakrótkiej przechowywane są, do około 2 sekund, aktualne spostrzeżenia zmysłowe. Dzięki uwadze, niektóre ze spostrzeżeń przenoszone są do pamięci krótkiej, w której informacje są przechowywane do około 30 sekund. Ten rodzaj pamięci ograniczony jest do 7-10 prostych obiektów (litery, liczby, proste figury geometryczne). Nowe spostrzeżenia, przy braku możliwości powtarzania, powodują wymazanie z pamięci krótkiej śladów poprzednich. Pamięć trwała obejmuje informacje utrwalone z reguły dzięki procesowi powtarzania i są one w niej przechowywane od kilku minut do wielu lat. Zapominanie w tym przypadku wiąże się nie z wymazaniem wiadomości lub jak kto woli, bardziej uczenie, z zanikaniem śladów pamięciowych, ile z utratą dostępu do tych wiadomości na skutek braku potrzebnych informacji wywoławczych. Teraz, dzięki tej informacji, mogę zdradzić Wam wielką tajemnicę pamięci. Otóż zapominacie nie dlatego, że zapominacie, ale dlatego, że nie potraficie "dostać się" do potrzebnych informacji. Posłużę się tu przykładem komputera. Jeśli wiecie, w którym katalogu znajduje się dana informacja - macie do niej łatwy dostęp. Jeśli nie - musicie najpierw znaleźć jakąś drogę dostępu do niej. Na pewno spotkaliście się już z taką sytuacją, że na egzaminie czy sprawdzianie nie potrafiliście odpowiedzieć na jakieś pytanie, a później odpowiedź sama przychodziła Wam do głowy. Nie wystarczy umieć, trzeba jeszcze znać sposób jak do danej wiedzy się dostać.

Wiadomości wywoławcze są to, swego rodzaju, haki pamięci, na których "zawieszone" są, utrwalone w procesie powtarzania wiadomości. Haki te mogą przyjmować różny wygląd: mogą to być litery alfabetu, liczby, przedmioty, czy nawet dobrze przez Wam znane widoki. Jak posługiwać się hakami pamięci dowiecie się z następnej lekcji, na którą już dziś Was zapraszam.

System powtórek.

Dzisiejsza lekcja poświęcona jest powtarzaniu. Tak, tak, powtarzać trzeba bez względu na to jaką kto cieszy się pamięcią i z jakich metod pamięciowych korzysta. Często nawet nie zdajemy sobie sprawy z faktu jak szkodliwe może być dla nas zaniedbywanie powtarzania. Musimy najpierw uświadomić sobie na jakich zasadach działa pamięć, aby móc zrozumieć wagę powtarzania w procesie nauki. Otóż pamięć oparta jest na kojarzeniu i łączeniu ze sobą informacji. Im więcej posiadamy wiedzy tym łatwiej jest nam przyswoić sobie nowe informacje. Jeśli zakres naszej wiedzy się rozszerza, dalsza nauka przychodzi nam łatwiej i szybciej. Jeśli zaniedbujemy powtarzanie to nie dość, że nie umożliwiamy naszej pamięci utrwalenie nowych wiadomości, ale także skazujemy się tym samym na dłuższy proces nauki w przyszłości, o czasie straconym na naukę na jeden raz, nie wspominając.

Omówmy teraz jak działa nasza pamięć. Pierwszym, bardzo ważnym odkryciem jest dostrzeżenie, że tuż po zakończeniu nauki trwałość pamięci rośnie, a następnie gwałtownie maleje. I tak, po 24 godzinach zapominamy około 80% przyswojonych informacji. Możemy oczywiście, stosując metody pamięciowe, sprawić, że zapomnimy nie 80% informacji, ale znacznie mniej, ale bez powtórek po pewnym czasie i tak doprowadzimy do tego stanu. Żeby temu przeciwdziałać musimy rozplanować sobie termin powtórek. I tak, pierwsza powtórka żeby była maksymalnie skuteczna musi mieć miejsce około godziny po nauce i trwać około 5 minut. Pozwoli to zapamiętać dany materiał przez jeden dzień. Po 24 godzinach, kiedy jeszcze w miarę dobrze pamiętamy to czego się uczyliśmy, powtarzamy sobie materiał przez kilka minut, co z kolei pozwala zapamiętać dany materiał na około tydzień czasu. Po tym czasie ponownie przeglądamy dany materiał co gwarantuje nam zapamiętanie go na około miesiąc. Kiedy po miesiącu znów wrócimy do danego materiału pozwoli to przenieść go do pamięci trwałej. Niby proste, niby skuteczne, a jakże mało osób stosuje tę metodę w życiu codziennym.

COS O ZAPAMIETYWANIU (MALO)

3. EFEKT PIERWSZENSTWA I EFEKT SWIEZOSCI W ZAPAMIETYWANIU INFORMACJI.

Efekt pierwszenstwa - pierwsze wrazenia sa bardzo wazne dla interpretowania dalszych informacji, gdyz dazymy do zachowania zgodnosci informacji i na podstawie pierwszej informacji tworzymy schematy. Najwiekszy wplyw ma informacja uzyskana na koncu jako ostatnia jest to tzw. efekt swiezosci. Przekonania ludzi dotyczacych ich samych i swiata spolecznego utrzymuja sie nawet wtedy gdy informacje wspierajace to przekonanie zostalo podwazone. Jest to tzw. efekt uporczywosci.

Ilosc informacji zmienia nasz sposób postrzegania i oceny danego obiektu wskutek dzialania tzw. efektu rozcienczenia. Polega on na tym, ze obojetne i nie istotne informacje zwykle oslabiaja ocene czy wrazenie.

Uczenie się na pamiec

UCZENIE SIĘ

Uczenie się ( definicja ) - to nabywanie przez jednostkę doświadczenia indywidualnego w toku jej rozwoju. Doświadczenie to prowadzi do zmian w zachowaniu się człowieka a zmiana ta jest rezultatem uczenia (inaczej nabywanie odruchów ). Proces gromadzenia informacji mimowolnego w wyniku, którego następuje modyfikacja zachowania.

FORMY MIMOWOLNEGO UCZENIA SIĘ

-warunkowanie klasyczne (związek bodziec-reakcja B-R)

Pawłow- eksperyment z psem (pokarm wywoływał ślinienie, światło poprzedzało pokarm, aż w końcu światło wywoływało ślinienie).Uwarunkowanie klasyczne to uczenie się reakcji na nowy bodziec poprzez zestawienie w czasie bodźców warunkowego i bezwarunkowego (wrodzonego). Uczenie się nowej roli nowych bodźców.

Wrodzone reakcje: ssanie, przełykanie, kaszel, kichanie i mruganie, dla niemowląt typową reakcją, która później zanika jest ``odruch Babińskiego`` - połaskotane w stopę niemowlę podnosi duży palec do góry a resztę w dół. Innym odruchem jest ``odruch moro-obronny`` - w wyniku przestraszenia się, ze względu na nagłą zmianę bodźców otaczających lub zmianę położenia ciała, następuje wyprostowanie kończyn i po chwili ich zamykanie się.

Generalizacja nowego bodźca - reakcja przechodzi na bodźce podobne do wyjściowego np. Watson uczył ośmiomiesięczne dziecko bać się szczura. Na początku dziecko się nie bało. W momencie pojawienia się szczura pojawiał się dźwięk nieprzyjemny dla dziecka. Po pewnym czasie dziecko zaczęło bać się też szczura. Ale bez dalszego uczenia się dziecko zaczęło się bać wszystkiego, co choć trochę przypominało szczura.

Różnicowanie -odwrotność do generalizacji (sprowadzanie reakcji na ogół bodźców do jednego ).

-warunkowanie instrumentalne (sprawcze)

Jest wywołane przez organizm dla osiągnięcia określonego skutku, jest narzędziem uzyskiwania nagrody lub kary - podlega prawie efektu. Nabywanie nowych reakcji w wyniku wzmocnienia pozytywnego lub negatywnego np. system ocen szkolnych.

Eksperyment Skinnera ze szczurami w klatce - po niektórych reakcjach dostawały pokarm (najpierw była reakcja potem był bodziec czyli wzmocnienie) Reakcja instrumentalna- bodziec bezwarunkowy-reakcja bezwarunkowa.

Negatywnym wzmocnieniem jest kara a pozytywnym nagroda. Skinner przypisywał większą uwagę nagrodą lub karą, gdy skutki kary nie są nigdy długotrwałe, powoduje ona jedynie dezorganizacje zachowania. Nagroda natomiast zwiększa prawdopodobieństwo wystąpienia wyuczonych zachowań. Kara lub nagroda wywiera większe wrażenie, jeżeli wymierza ją osoba, która ma u dziecka autorytet lub, z którą dziecko jest związane emocjonalne. Bardzo złe skutki przynoszą kary, które godzą w podstawowe potrzeby dziecka (bezpieczeństwo, godność, miłość i bliskość).

Cechy kar i nagród:

- konsekwentne ich stosowanie

- mają być adekwatne do czynu

- nie mogą być odroczone w czasie

- spójny system wartości osoby wymierzającej karę

-modelowanie - powtarzanie zaobserwowanych reakcji bez zrozumienia sensu zjawiska i bez krytycyzmu (naśladowanie bezkrytyczne i nieświadome bez oceny intelektualnej). Najczęściej występuje to u kilkuletnich dzieci, gdy powtarzają reakcje zaobserwowane w TV lub na podwórku.

UCZENIE SIĘ CELOWE

Jest oparte na długotrwałej pamięci (zapamiętywanie).

Warunki sprzyjające zapamiętywaniu:

-związek z działaniem - im większe znaczenie w życiu codziennym tym lepiej pamiętamy

-nastawienie - koncentracja na materiale i chęć zapamiętania go

-emocje - informacje nacechowane emocjonalnie (osobiste poruszające, wstrząsające, pozytywne przeżycia pamiętamy lepiej)

-przekonania - lepiej pamiętamy te informacje, które pokrywają się z naszym przekonaniem lub zdaniem

-motywacja

-właściwa organizacja czasu i materiału - odpowiednie rozplanowanie nauki i powtórek w czasie

Zasady zapamiętywania:

- powtórki

-integracja - nie nachodzenie na siebie podobnego materiału

- nieprzypadkowe godziny nauki.

Etapy zapamiętywania:

- zapamiętanie

- przechowywanie

- przypominanie

Cechy pamięci:

- trwałość

- szybkość

- gotowość

- wierność

- zakres

Pamięć - jest to proces psychiczny umożliwiający kształtowanie się i funkcjonowanie doświadczenia człowieka. W procesie pamięci wyróżnia się następujące fazy: zapamiętywanie, przechowywanie, przypominanie. Zapamiętywanie ogranicza się do jednorazowego spostrzeżenia jakiegoś bodźca, pozostawiającego ślad pamięciowy w komórkach nerwowych, albo stanowi złożoną czynność człowieka, np. opanowanie materiału szkolnego. Mamy zapamiętywanie mimowolne - zapamiętuje się wiele zdarzeń mimo woli, wybiurcze - nie wszystko co dochodzi do człowieka zapamiętuje trwale, dowolne - jest procesem świadomym i celowym. Przechowywanie - polega na aktualizowaniu nabytego doświadczenia w rozmaitej formie. Jej czas trwania waha się od krótkiego momętu do wielu las a niektóre fakty zapamiętujemy na całe życie. Przypominanie - polega na aktualizowaniu nabytego doświadczenia w rozmaitej formie. Jest to co człowiek potrafi odtworzyć po pewnym czasie z zasobów swej pamięci. Rodzaje pamięci - logiczna jest to zapamiętywanie ze zrozumieniem treści, mechaniczna - jest to bezmyślne wkuwanie, krótkotrwała - ma ograniczoną pojemność i informacje są w niej krótko przechowywane, długotrwała - nieograniczony zakres i czas przechowywania materiału. Cechy pamięci to: trwałość pamięci czyli zdolność do czasowego przechowywania, i szybkość zapamiętywania. Gotowość zapamiętywania - zdolność do szybkiego odtwarzania, wierność pamięci - sztuka dokładnego odtwarzania zapamiętanych treści. Typy pamięci: pamięć obrazowa - jest to pamięć wzrokowa lub słuchowa, może być też mieszana, pamięć słowno logiczna - odtwarzanie myśli w wypowiedzianych w słowach, pamięć ruchowa- opiera się na rozmaitych nawykach i sprawnościach motorycznych, pamięć uczuciowa - przejawem jest łatwość zapamiętywania i przypominania tych zdarzeń silnie zabarwionych emocjonalnie.

Wyobrażenia - są obrazami, polegającymi na odzwierciedleniu w świadomości spostrzeżonych poprzednio składników rzeczywistości. Podział wyobrażeń: odtwórcze- łączą się ściśle z doświadczeniem jednostki, odzwierciedlają się w nich w sposób mniej lub bardziej wierny, wyobrażenia wytwórcze - oparte na doświadczeniu, ale materiały ulegają takiemu ptrzekształceniu , że uzyskujemy jakby nowe zupełnie obrazy, nie odpowiadające minionym spostrzeżeniom. Rodzaje wyobraźni: mimowolna - cechuje ją swobodny bieg wyobrażeń , przejawem są marzenia senne, na jawie luźne, wyobraźnia dowolna - polega na wytwarzaniu różnego rodzaju wyobrażeń w sposób świadomy i celowy.

Pamięć - Między 7 i 8 mies pierwsze uchwytne oznaki przechowywania informacji. Dziecko między 7 i 9 mies jest zdolne przeżywać różne stany emocjonalne (radość, niepokój), zdobywa doświadczenia, które stanowi predyspozycje osobowościowe do otwartości, zaufania, poczucia bezpieczeństwa i optymizmu

Zdolności Pamięci - dowody kompetentnego uczenia się noworodków, są dowodem kompetencji pamięci, jako że pamięć jest potrzebna do uczenia się. Pamięć Proceduralna - jest sposobem opisania tego co umożliwia zachowanie i przypomnienie sobie wyuczonych związków między bodźcem i reakcją. System przypominania sobie, dotyczący wzorów mięśniowych i koordynacji mięśniowej jak np. przy siadaniu. Pamięć jest nieświadoma i automatyczna. Pamięć Semantyczna - dotyczy świata słów, wewnętrznych nastrojów, nieobecnych percepcyjnie. Typ pamięci bardziej świadomej niż automatycznej. Noworodki są w stanie rozwijać i przetwarzać mowę. Pamięć Epizodyczna - jest pamięcią - zgodną z naszym o niej wyobrażeniem - autobiograficzną i angażującą bardzo osobisty rodzaj świadomości. Wcześniaki 35 tyg mogą rozróżniać i zapamiętać nieznane dotychczas układy barw. Noworodki rozpoznają nowe formy i pamiętają informacje wizualne. Stany emocjonalne uznaje się również za decydujące dla pamięci. Uczucia stanowią same w sobie system językowy. Żywotne emocje wpływają bezpośrednio z kontaktów z ludźmi i dotyczą subtelnych aspektów natężenia, ruchu i rytmu. Emocje są często związane procesami życiowymi jak oddychanie, zasypianie, budzenie się, przewijanie, ubieranie. Fale emocji mogą być wywołane słuchaniem muzyki, wstrząsami spowodowanymi hałasem. U starszych niemowląt trwałość pamięci jest bardzo silna, pomimo prób świadomego zakłócania poprzez wmieszanie mylących lub nieistotnych treści. Pamięć Porodowa - „Pamięć Kliniczna”, niektóre wspomnienia porodowe ujawniają się spontanicznie.

PAMIĘĆ

Pamięć jest niezbędna do utrwalania efektów uczenia się, a to z kolei jest potrzebne, aby można było wykorzystać wyuczone umiejętności. Pamięć najczęściej definiuje się jako "zdolność do kodowania, przechowywania i odtwarzania informacji". Wyodrębnia się różne rodzaje pamięci, stosując jako kryterium podziału czas trwania pamięci lub rodzaj pamięci.

Ze względu na czas trwania, wyróżnia się pamięć

sensoryczną
krótkotrwałą (inaczej pamięć świeża, operacyjna)
trwałą.

Pamięć sensoryczna jest bezpośrednio związana z percepcją i ma charakter określonej modalności zmysłowej (dotykowy, wzrokowy, słuchowy itp.). Np. jeżeli położymy sobie rękę na udzie, a po chwili zdejmiemy, pomimo zaprzestania stymulacji czujemy rękę jeszcze przez krótki czas (do kilku sekund).

Pamięć krótkotrwała trwa kilka sekund do kilku minut, choć przechowywanie informacji w tej pamięci można wydłużyć dzięki powtarzaniu. Podobnie jak pamięć sensoryczna, pamięć świeża ma charakter elektryczny - jest efektem krążenia impulsów w obwodach neuronowych. Pojemność tej pamięci jest ograniczona - zazwyczaj mówi się, że do 7 elementów. Wprowadzenie 8 elementu powoduje "wyparcie" elementu 1. Elementem może być liczba, litera, sylaba, wyraz, lub nawet cała historyjka, jeżeli budujące ją wyrazy połączone są w logiczny ciąg, mają sens. Wtedy zapamiętywaniu podlega ów sens, a nie jego składowe (podobnie jak przy zapamiętywaniu wyrazów elementem są wyrazy, a nie ich składowe - litery). Techniki pamięciowe pozwalają na jak najbardziej wydajne wykorzystanie pamięci krótkotrwałej poprzez łączenie składowych w większe jednostki, które mogłyby tworzyć jeden element, np. wymyślanie historyjek łączących w logiczne ciągi elementy dotąd nie łączące się ze sobą).

Pamięć trwała ma charakter strukturalny, fizyczny. Przechodzeniu informacji z pamięci świeżej do trwałej towarzyszy powstawanie nowych synaps oraz synteza białek. Pojemność tej pamięci jest nieomal nieograniczona. Pomimo to nie wszystko i nie od razu możemy sobie przypomnieć. Wiele obserwacji wskazuje, że im więcej upływa czasu, tym lepiej utrwalone i tym trudniej jest utracić informacje zmagazynowane w pamięci trwałej. Fakt, że trudno czasem przypomnieć sobie fakty sprzed wielu lat wynika raczej z zaburzeń dostępu do magazynów pamięci, niż z "ulotnienia" się informacji.

Informacje w pamięci trwałej uporządkowane są zgodnie z hierarchią czasu. Po wypadkach, którym towarzyszy amnezja (utrata pamięci), pamięć wraca chorym "od tyłu" - najpierw wydarzenia najstarsze, na końcu współczesne. Z kolei u osób, które na skutek chorób degeneracyjnych stopniowo tracą pamięć, najpierw uszkadza się zdolność zapamiętywania nowych zdarzeń, potem zapominają wydarzenia najbliższe czasowo, a na końcu te rzeczy, które były dawno wyuczone i są z tego powodu dobrze utrwalone (np. wiersze ze szkoły podstawowej).

Ze względu na kryterium charakteru pamięci, wyróżnia się

pamięć deklaratywną (świadomą)
pamięć proceduralną (nieświadomą).

Ta pierwsza dotyczy zdarzeń, miejsc (pamięć epizodyczna) lub faktów i wyobrażeń (pamięć semantyczna). Natomiast pamięć proceduralna oznacza raczej umiejętności, nawyki, ugruntowane reakcje ruchowe i emocjonalne, które nie są uświadamiane. Filmy sensacyjne, w których tajni agenci rządowi na skutek wypadków (lub zamachów) tracą pamięć, pokazują, jak pamięć proceduralna, nie uszkodzona w wypadku, pozwala agentowi odnaleźć swoją tożsamość: oto w krytycznych momentach okazuje się, że potrafią oni strzelać, rzucać nożem, walczyć wręcz, pływać i pilotować samolot. Pewne sytuacje działają jak bodźce wyzwalające określone wyuczone reakcje i nawyki. Ale takie prozaiczne czynności jak pisanie, czytanie, jazda na rowerze to też przykłady pamięci proceduralnej.

Anatomiczne podłoże pamięci

Uczeni długo byli przeświadczeni, że to nie miejsce uszkodzenia, ale jego rozmiar decydują o sile uszkodzenia pamięci. Im większa masa mózgu ulega uszkodzeniu, tym bardziej upośledzona jest pamięć. Dziś wiemy, że pamięć powiązana jest z określonymi obszarami mózgu - ale ponieważ jest ona procesem, a nie pojedynczą funkcją, wymaga współdziałania wielu struktur nerwowych w jednym czasie. Dotychczasowe badania wskazują, że:

hipokamp i zakręt obręczy powiązane są z pamięcią epizodyczną - degeneracja tych struktur, jak to ma miejsce w chorobie Alzheimera, powoduje utratę pamięci zdarzeń, miejsc;
kora przedczołowa i zakręt obręczy - z kodowaniem pamięci epizodycznej;
prawy i lewy przedklinek oraz prawa kora przedczołowa - z dekodowaniem (przypominaniem) pamięci epizodycznej;
wzgórze i zakręt obręczy - z pamięcią werbalną i przestrzenną;
lewy górny zakręt skroniowy, ciemieniowy i czołowy - z pamięcią krótkotrwałą (ujawnia się to u osób chorych na Alzheimera);
obszary kojarzeniowe: ciemieniowy prawy oraz czołowy - z pamięcią przestrzenną, krótkotrwałą.

Amnezje wywołane są najczęściej przez uszkodzenia płata skroniowego ciała migdałowatego, hipokampa i kory śródwęchowej. Ale zaburzenia pamięci wywołuje też uszkodzenie międzymózgowia - wzgórze i ciała suteczkowate to struktury międzymózgowia zniszczone u alkoholików, u których na skutek tego rozwija się zespół Korsakowa (ostra amnezja następcza - niezdolność do zapamiętywania nowych zdarzeń).

Uczenie się i pamięć w warunkach deprywacji sensorycznej

Deprywacja sensoryczna oznacza brak dopływu bodźców sensorycznych. Ma ona dramatyczne skutki, szczególnie jeżeli nastąpi w okresie krytycznym dla danej modalności zmysłowej - to znaczy w okresie, kiedy dana modalność jest najbardziej wrażliwa na czynniki środowiskowe. W normalnej sytuacji rozwojowej wszystkie modalności zmysłowe muszą być stymulowane, szczególnie w pierwszych tygodniach i miesiącach życia. Oznacza to, że organizm zwierzęcy "oczekuje" na zróżnicowane bodźce wzrokowe, słuchowe, dotykowe, zapachowe, smakowe, temperatury itp. Brak tych bodźców powoduje zaburzenia w rozwoju układu nerwowego porównywalne z uszkodzeniami całych struktur nerwowych. Ma to wpływ także na uczenie się i pamięć.

ponieważ uczenie się i pamięć to procesy zachodzące u ludzi nieustannie, niezbędne w codziennym życiu, i ponieważ większość zadań u ludzi wymaga różnicowania bodźców bardzo zbliżonych do siebie (wymaga precyzji we wszystkich kanałach sensorycznych).

W każdym uczeniu się bierze udział pamięć, ale nie o każdym uczeniu się mówimy, że jest uczeniem się pamięciowym. Uczenie się tego rodzaju będzie zachodziło wtedy, gdy czynności zapamiętywania odgrywają dominująca rolę, a celem uczenia się będzie takie zapamiętywanie układu czynności czy wiadomości, aby można je było dokładnie reprodukować w sposób bezbłędny. Uczenie się pamięciowe będzie polegało na powtarzaniu tekstu czy czynności aż do prawidłowego reprodukowania. Ta forma uczenia się jest szeroko stosowana w nauce szkolnej. Wszystkie prawidła, zasady, daty historyczne wiersze i fragmenty tekstów z literatury pięknej wymagają zapamiętania dosłownego i wiernego reprodukowania. Pomyłki w datach historycznych czy w źle opanowanej tabliczce mnożenia prowadzą do poważnych błędów w chronologicznym ujmowaniu faktów historycznych czy w działaniach arytmetycznych. Niedokładne opanowanie zasad ortografii, niezapamiętanie pisowni wyrazów będących wyjątkami, powoduje popełnianie błędów, które trudno zlikwidować. W uczeniu się szkolnym pamięć odgrywa podstawową rolę, stąd wynika konieczność racjonalnego stosowania jej i wykorzystania takich układów, w których najłatwiej można opanować materiał przeznaczony do wyuczenia. Badając różne układy warunków wpływających na trwałe zapamiętywanie materiału, sformułowano następujące prawa uczenia się pamięciowego.

Stwierdzono, że do wyuczenia się trzykrotnie dłuższego materiału nie wystarcza trzykrotnie większa liczba powtórzeń, lecz musi być ich znacznie więcej. Zależność między liczbą powtórzeń a długością zapamiętanego materiału ujmuje prawo Foucaulta, wg którego czas potrzebny do wyuczenia się określonego materiału jest proporcjonalny do kwadratu długości szeregu.

Powtórzenia w uczeniu się pamięciowym były określane jako przyczyny tworzenia się skojarzeń między poszczególnymi elementami. Okazało się, że samo powtarzanie nie daje pewności, że takie skojarzenie zachodzi i że jeśli w świadomości pojawi się jeden jego element, to zaraz po nim pojawi się drugi. Zależy to nie tylko od liczby powtórzeń, ale również od tego, czy osoba ucząca się jest odpowiednio motywowana, czy ma postawę czynną lub bierną, czy powtarzanie nie jest czysto mechaniczne. W postawie czynnej uwaga skoncentrowana jest na przerabianej treści, przy powtórzeniach usiłuje się samodzielnie odtwarzać już zapamiętane fragmenty, a spostrzegać tylko te urywki, które stanowią luki w reprodukcji. Stąd wynika stwierdzenie, że: postawa czynna przy zapamiętywaniu materiału daje lepsze wyniki niż postawa bierna.

Oprócz postawy czynnej istotną sprawą jest zależność powtórzeń od rozłożenia materiału na poszczególne jego części. Jeśli materiał podany do zapamiętania podzielimy na trzy części i wyodrębnimy początek, środek i koniec szeregu, to okaże się, że do pełnego wyuczenia się każdej części potrzebna jest inna liczba powtórzeń. Najmniej czasu i powtórzeń będzie wymagał początek i koniec szeregu, a najwięcej partia środkowa. Stosowanie mechaniczne tej samej liczby powtórzeń dla każdej części prowadzi do wyuczenia się początku i końca, zanim opanuje się poprawnie środek materiału. Wskazane jest stosowanie większej liczby powtórzeń dla środkowych partii materiału oraz dla tych części, które są trudne do zapamiętania. Na podstawie eksperymentów z rozkładem powtórzeń poszczególnych części materiału sformułowano następującą prawidłowość: Zapamiętanie początkowej i końcowej części materiału wymaga mniejszej liczby powtórzeń, natomiast do wyuczenia się części środkowej potrzebna jest większa liczba powtórzeń.

Rozłożenie liczby powtórzeń w poszczególnych partiach materiału, to jeden aspekt racjonalnego uczenia się. Drugi, równie ważny, dotyczy rozłożenia powtórzeń w czasie. Przeprowadzone eksperymenty wykazały, że znacznie lepsze wyniki uzyskuje się wtedy, gdy powtórzenia rozłożone są na kilka dni, a nie stosowane w jednym dniu. Ta sama liczba powtórzeń rozłożona na kilka dni daje lepsze rezultaty w zapamiętaniu materiału. Jeśli do poprawnego wyuczenia się materiału potrzeba 24 powtórzeń, to zapamiętanie jest bardziej trwałe wtedy, gdy powtórzenia są rozłożone w ciągu 4 dni niż 3 dni. Materiały zebrane w badaniach nad rozkładem powtórzeń stały się podstawą do sformułowania następującego prawa: Powtórzenie rozłożone w czasie daje lepsze rezultaty w zapamiętaniu materiału niż powtórzenie skomasowane.

Zagadnienie rozwoju wyobrażeń wiąże się niewątpliwie z problematyką pamięci. Zakres tej funkcji jest jednak znacznie szerszy, umożliwia bowiem nabywanie doświadczenia indywidualnego. Dziecko w wieku przedszkolnym gromadzi ogromne zasoby doświadczeń, być może większe niż te, które człowiek zdobywa w ciągu całego dalszego życia. Pamięć dzieci w wieku od 3 do 7 lat ma charakter mimowolny, podobnie jak wyobraźnia i uwaga. Dziecko stawia sobie jeszcze specjalnego zadania zapamiętania jakiegoś materiału po to, by go później odtworzyć. Pod koniec wieku przedszkolnego obserwuje się jednak u dzieci zaczątki pamięci dowolnej, przy czym chęć przypomnienia sobie czegoś pojawia się na ogół wcześniej niż zapamiętania i wyuczenia się na pamięć. Dzieci 4-letnie pamiętają lepiej materiał prosty (pojedyncze przedmioty i słowa) niż złożony (zdarzenia na obrazkach i zdania), ich pamięć jest jeszcze bardzo nietrwała. Dzieci 7-letnie odtwarzają lepiej materiał sensoryczny niż werbalny. Obrazki są zapamiętywane bardziej trwale, co świadczy o tym, że pamięć w tym wieku staje się bardziej sensowna. Warto wspomnieć tutaj o zjawisku reminiscencji. Jest ono charakterystyczne właśnie dla dzieci w wieku przedszkolnym, polega ono na tym, że materiał zostaje odtworzony dokładniej po pewnym czasie niż przy pierwszej reprodukcji, co wydaje się paradoksalnie, gdyż oczekiwalibyśmy, że w miarę upływu czasu od percepcji materiał będzie ulegał coraz większemu zapominaniu.

Uczenie się poprzez warunkowanie klasyczne i instrumentalne.

Proces uczenia się jest w psychologii rozpatrywany w różny sposób. Jedni autorzy ujmują go bardzo szeroko i każde doświadczenie zdobywane przez jednostkę uważają za uczenie się niezależnie od tego, czy było zamierzone czy nie. Inni natomiast wyznaczają uczeniu się węższy zakres i nie włączają do tego procesu wszystkich zmian w zachowaniu się osobnika, lecz tylko niektóre. Niezależnie od przyjętych zakresów uczenie się jest rozpatrywane przez pewnych psychologów jako proces prowadzący do zmian u wszystkich istot żywych, a więc zarówno u zwierząt, jak i u człowieka. Inni natomiast używają terminu uczenia się tylko w odniesieniu do zachowania się człowieka i do tych sytuacji, w których występuje dążenie do osiągnięcia zamierzonego celu.

Uczenie się pamięciowe ma związek głównie z jedną właściwością psychiczną, jaką jest pamięć. Rola pamięci jest tu pierwszoplanowa, od niej uzależniony jest przebieg innych procesów, takich jak spostrzeganie i wyobrażenia. Dzięki uczeniu się pamięciowemu jednostka zdobywa umiejętności ruchowe, jak też umiejętność mówienia.

W każdym uczeniu się bierze udział pamięć, ale nie o każdym uczeniu się mówimy, że jest uczeniem się pamięciowym. Uczenie się tego rodzaju będzie zachodziło wtedy, gdy czynności zapamiętywania odgrywają dominująca rolę, a celem uczenia się będzie takie zapamiętywanie układu czynności czy wiadomości, aby można je było dokładnie reprodukować w sposób bezbłędny. Uczenie się pamięciowe będzie polegało na powtarzaniu tekstu czy czynności aż do prawidłowego reprodukowania. Ta forma uczenia się jest szeroko stosowana w nauce szkolnej. Wszystkie prawidła, zasady, daty historyczne wiersze i fragmenty tekstów z literatury pięknej wymagają zapamiętania dosłownego i wiernego reprodukowania. Pomyłki w datach historycznych czy w źle opanowanej tabliczce mnożenia prowadzą do poważnych błędów w chronologicznym ujmowaniu faktów historycznych czy w działaniach arytmetycznych. Niedokładne opanowanie zasad ortografii, nie zapamiętanie pisowni wyrazów będących wyjątkami, powoduje popełnianie błędów, które trudno zlikwidować. W uczeniu się szkolnym pamięć odgrywa podstawową rolę, stąd wynika konieczność racjonalnego stosowania jej i wykorzystania takich układów, w których najłatwiej można opanować materiał przeznaczony do wyuczenia. Badając różne układy warunków wpływających na trwałe zapamiętywanie materiału, sformułowano następujące prawa uczenia się pamięciowego.

Stwierdzono, że do wyuczenia się trzykrotnie dłuższego materiału nie wystarcza trzykrotnie większa liczba powtórzeń, lecz musi być ich znacznie więcej. Zależność między liczbą powtórzeń a długością zapamiętanego materiału ujmuje prawo Foucaulta, wg, którego czas potrzebny do wyuczenia się określonego materiału jest proporcjonalny do kwadratu długości szeregu.

Jak powtarzać, żeby zapamiętać?

-żeby dobrze zapamiętać, trzeba najpierw dobrze zrozumieć, o co chodzi,

-powtarzać należy głośno (w korze mózgowej dana informacja zapisuje się dwa razy- kanałem wzrokowym i słuchowym),

-powtarzać należy często,

-ostatnie powtórzenie powinno mieć miejsce nie tuż przed lekcją, a poprzedniego dnia wieczorem, (bo organizm śpi, ale mózg w tym czasie pracuje i „ układa sobie ”, porządkuje materiał do zapamiętania),

-warto rymować, co się da,

-uczenie się musi polegać na logicznym, sensownym, rozumowaniem wyszukiwania zależności, mechaniczne „ kucie ” na pamięć jest mało efektywne,

-zapamiętywanie musi przebiegać aktywnie ( notowanie, rysowanie, szkicowanie, malowanie, wycinanie, dotykanie, tłumaczenie komuś - im więcej kanałów informacji tym lepiej),

-warto stosować metody mnemotechniczne, ułatwiające zapamiętanie treści,

-podczas nauki nie wolno być smutnym, poirytowanym, zestresowanym, - dobry nastrój sprzyja zapamiętywaniu.

Metoda zapamiętywania dosłownego

Jest to metoda uczenia się na pamięć: zaczynamy trzy dni wcześniej, bo po dwóch-trzech dniach powtórek pamięta się dalej (od czwartego dnia zaczynamy zapominać), staramy wzbudzić w sobie zainteresowanie.

Kolejność czynności:

-przeczytać dwa razy po cichu,

-po krótkiej przerwie przeczytać dwa razy głośno i-jeśli to wiersz-z odpowiednią melodią i rytmem słów; jeśli tekst jest długi, należy podzielić go na kilka części i z każdą postępować tak, żeby uchwycić sens i zrozumieć, o co w tekście chodzi,

-po godzinie przerwy powtarzać głośno z zaglądaniem do tekstu,

-po następnej godzinie powtórzyć tekst głośno bez zaglądania do tekstu.

Metoda zapamiętywania nie dosłownego - tzw. całościowo - częściowa

Należy:

-przeczytać całość bez podkreślania czegokolwiek,

-przeczytać całość z podkreślaniem ołówkiem najważniejszych rzeczy,

-podzielić tekst na kilka sensownych części,

-powtarzać każdą część osobno, aż do zapamiętania; po opanowaniu pierwszej części przechodzimy do drugiej itd.,

-przy powtarzaniu każdej następnej partii powinno się zawsze zaczynać od końca części poprzedniej tworząc tzw. pomost pamięciowy,

-po dniu przerwy (mózg przez cały czas pracuje i porządkuje materiał) należy zebrać wszystkie części w całości i powtórzyć łącznie wszystko od razu.

Wszystkie przerwy w powtarzaniu mają jeszcze jeden ważny cel: nie wolno dopuścić do przemęczenia, znużenia, zniechęcenia i złości; przypomnijmy, że zły nastrój obniża efektywność nauki.

Nigdy nie mów:musze się nauczyć tych nudnych bzdur. Powiedz: chcę to poznać, to interesujące - oczywiście, jeśli chcesz się czegoś nauczyć i zapamiętać.

Włodarski Z. Rola werbalizacji w procesach pamięci u dzieci. Wrocław 1986, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, str. 25