Etyka społeczna - notatki z wykładu sem. zimowy 2008/2009

prowadząca: prof. Joanna Górnicka-Kalinowska

notował: Wojciech Rafałowski

spisywali i redagowali: Wojciech Rafałowski i Michał Podlewski

zaliczenie: test;

możliwy podręcznik: Jacek Hołówka, Etyka w działaniu

17.10.2008

Ossowska, Podstawy nauki o moralności: problem kontrowersji: ocena intencji a ocena skutków

Obszary zagadnień prezentowanych myślicieli:

• obowiązek

• cnota

• uprawnienie: niezbędne rozróżnienie na: law - prawo; right - uprawnienie

• psychologia moralna

Struktura myśli etycznej

System wartości (deklaracja czym jest dobro, np. własny interes, Bóg) - hierarchia wartości

↓

uzasadnienie systemu wartości przez filozofię- są różnorodne uzasadnienia tych samych wartości

np.

• Bóg,

• kontakt (umowa społeczna),

• etyki empiryczne = etyka pragnień (wyjaśnienie przez empirycznie obserwowana naturę ludzką)

• metafizyka (np. Platon, chrześcijaństwo)

• intuicja / sumienie

Etyka społeczna - zespół wartości dotyczących jednostek i społeczeństwa. Definiuje relacje międzyludzkie. Ma płynne granice z innymi etykami.

Etyki starożytne

Etyki starożytne to etyki cnoty.

podział:

• etyka perfekcji - e. cnoty - „ćwicz swój umysł”

• etyka relacji międzyludzkich - stricte etyka społeczna

np. Sokrates (via wczesne dialogi Platona), Platon

tendencje starożytne: reguły dobra moralnego wypływają z tradycji, relacji społecznych, obyczaju

dialog „Goriasz” - przyjemność to nie dobro moralne

dialog „Protagoras” - starcie Sokratesa z Protagorasem

• pogląd Sokratesa: dobro jest jedno (uzasadnienie metafizyczne - obowiązuje triada Prawda-Dobro-Piękno)

• Protagoras: relatywista - każdy ma prawo do innego poglądu na dobro; pojęcia moralne każdy pojmuje różnie. Różne znaczenia moralne są równie prawdziwe.

pojęcia starożytne

agatos - dobro

arete - cnota

hybris - pogarda

eudamonia - szczęście

aidos - wstyd

kalos - to, co dobrze oceniane

dizajozyne - sprawiedliwość / funkcjonalność społeczna

Konotacje dobra są wyznaczone przez epokę, przez społeczeństwo

Sokrates: Są 2 typy praw:

• hisis - prawa fizyki, nieogarnione naszą wolą. Zwierzęta podlegają tylko nim.

• nomos- prawa ludzkie. Człowiek to jedyny gatunek, który potrafi sam siebie ograniczać

Sokrates: dobra zmysłowe to dobra niższego rzędu

Protagoras: dobra zmysłowe i duchowe są równej wartości

klasyfikacja wiedzy:

1. techne - wiedza techniczna

2. episteme - wiedza teoretyczna, poznanie świata, wiedza filozoficzna

3. praxis - refleksja człowieka nad sobą samym podporządkowana idei dobra (wg Platona)

Ten dialog to przykład sporu relatywizmu z absolutyzmem.

Protagoras: człowiek jest miarą wszechrzeczy - pogląd będący przyczynkiem do demokracji

episteme a doxa (poznanie na poziomie zmysłowym)

Mędrzec wznosi się na poziom episteme.

W dialogach Platona obraz literacki kieruje sympatie czytelnika w stronę Sokratesa.

Platon:

• rzeczy: stają się; są poznawane zmysłowo; poprzez doxa

• idee: są (są prawdziwymi bytami); poznawane rozumowo; poprzez episteme

Piramida bytów: w podstawie są rzeczy, u wierzchołka idee, a na szczycie Prawa-Dobro-Piękno. Szczyt ten może pozna tylko mędrzec - dlatego właśnie ma prawo rządzić społeczeństwem. Ma dostęp do episteme.

Arystoteles stworzył etykę życia społecznego, sprawiedliwości.

24.10.2008

4 systemy etyczne starożytności

1. Sokrates-Platon

2. Arystoteles

3. Epikur

4. Stoa

cechy etyk starożytnych

• związek wartości moralnych z mądrością: cnoty trzeba się nauczyć - tylko mędrzec może się opanować i poznać jak postępować

• dominuje kognitywizm - wartość jest przedmiotem rozumowego poznania

• kategoria dobra moralnego jest osadzona w relacjach międzyludzkich (funkcjonalizm społeczny szkół: Sokrates-Platon, Arystoteles, Stoa)

• związek etyki i estetyki: harmonia

• związek cnoty i szczęścia - cnotliwość jest wpisana we wszystkie systemy. Występuje również u Epikura jako zmniejszenie swoich potrzeb.

Pogląd starożytnych: demiurg popełnił błąd tworząc cierpienie i śmierć. Silny strach przed śmiercią.

Arystoteles (przełom V i IV wieku p.n.e.)

pokazał, że niekoniecznie trzeba być mędrcem, aby być moralnym

podział cnót:

• etyczne: moralne

• dianoetyczne: intelektualne

U Sokrates cnota= wiedza intelektualizm etyczny

Arystoteles lekko to krytykuje.

wg niego cnota=wiedza+wola (jako dyscyplina charakteru) - jest to koncepcja bardziej przystępna dla „zwykłego człowieka”

Uwaga: etyka społeczna w starożytności dotyczy tylko ludzi wolnych.

Byt ma telos (cel). Istnienie bytu jest realizacją celu. Celem życia jest osiągnięcie cnoty, rozumne i moralne działanie. (Etyka ma zaplecze ontologiczne.) Telos organizuje etykę tak, jak u Sokratesa-Platona organizuje ją idea dobra.

Sokrates: lepiej doznawać krzywdy niż zadawać ból innym.

Arystoteles: złe są obie sytuacje.

lekki hedonizm u Arystotelesa - pewne znaczenie ma pojęcie eudajmonia (=szczęście)

Podział duszy ludzkiej:

1. dusza wegetatywna - roślina

2. dusza zmysłowa - zwierzę

3. dusza cnota - ludzie

Główna gra rozgrywa się pomiędzy duszą wegetatywną a ludzką.

Cnoty z pogranicza etyki i estetyki: męstwo, łagodność, dowcip, towarzyskość.

Idea złotego środka: Człowiek kształtuje sam swój charakter moralny. Natura ludzka jest sama z siebie neutralna. Ludzie są z natury rozumni.

Kontinuum:

niedostatek złoty środek nadmiar

np. tchórzostwo cnota(umiar) brawura

Należy wybrać złoty środek.

Arystoteles podporządkowuję filozofię matematyce.

Sprawiedliwość - kategoria natury intelektualnej

frenezis (zdrowy rozsądek) - instancja natury intelektualnej o wymiarze praktycznym - inaczej: ROZSĄDEK, ROZTROPNOŚĆ

Człowiek jest społeczny - zoon politikon

lubi swoich przyjaciół (patrz: Etyka nikomachejska). Przyjaźń ma komponent interesowności.

Relacje w państwie powinny być podporządkowane sprawiedliwości.

schemat:

PODMIOT SKUTKI DZIAŁAŃ

przy ocenie postępowania na podmiocie skupiają się m.in. Arystoteles i Kant. Np. Jeśli pijak zmusi się do umiaru, to jego zasługa moralna jest większa niż zasługa flegmatyka. Ważny jest wysiłek podmiotu. Z tego wynika, że trudno jest ocenić wysiłek moralny innego człowieka - brak wspólnej miary.

Sprawiedliwość jest wtórna wobec idei prawa.

Pojęcia sprawiedliwości:

1. zgodny z prawem (zasad formalna); w sensie prawa

1. stanowionego

2. boskiego

3. praw człowieka

4. moralnego

2. stosowanie złotego środka w relacjach z innymi

3. to, co sprzyja szczęśliwości w państwie

Sprawiedliwość w węższym sensie:

• dystrybutywna (rozdzielcza) - rozdział dóbr według pewnych kryteriów; sum Iquique - każdemu tyle, ile się mu należy (zasada formalna)

• restrybutywna (wyrównawcza) - wynagradzanie krzywd, nagroda za zasługę, kara za występek

Sprawiedliwość jest kwestią proporcji.

W etyce Epikura nie ma wymiaru społecznego. Zatem wykład go pomija.

Stoicy - model mędrca ograniczonego przez prawa kosmosu; wolność od popędów. Stoicyzm nakazuje powściągania namiętności, aby uniknąć rozczarowań. Pojednanie z losem.

Istotą etyk starożytnych jest wychowanie dobrego obywatela.

31.10.2008

Etyka chrześcijańska

Jest to pewnego rodzaju etyka cnoty, panowania nad sobą indywidualne przeżycie wartości.

Wątki ważne dla etyki społecznej są na drugim planie.. Jest to psychologia moralna św. Augustyna i św. Tomasza za Akwinu.

Etyka chrześcijańska dotyka kwestii społecznych w niewielkiej mierze, nie zawiera kompletnych projektów życia społecznego.

Idee:

• egalitaryzm włączenie niewolników

• braterstwo

• troska/opieka

• litość

Dwa ostatnie z powyższych są zaliczone przez Nietzschego i Ossowską do tzw. uczuć miękkich.

Praktyczne reguły:

• wybaczanie/zaniechanie odwetu

• nie kładzie nacisku na karę, winę i sprawiedliwość

• opieka nad słabszymi

• tolerancja

idee etyki w ogóle:

• zło wynika z ontologii

• życie doczesne nie jest wartością

Chrześcijaństwo mówi o relacjach interpersonalnych, ale nie daje koncepcji budowy społeczeństwa

Etyka oświeceniowa XVII-XVII wieku

przedstawiciele w porządku chronologicznym:

1. Thomas Hobbes

2. John Locke

3. Jean Jacques Rousseau

4. Diderot, Voltaire, d'Holbach, Condorcet

5. kant

6. David Hume

współcześnie szukający inspiracji w Oświeceniu: John Rawls, Charles Hare.

główne idee oświecenia:

Sformułowanie zasad - podstaw porządku politycznego. Ich koncepcje zawierają pewna wizję natury ludzkiej.

Idee etyczne:

• natura ludzka: jesteśmy produktem biologii (naturalizm)

• utylitaryzm - celem ludzkich działań powinno być dążenie do przyjemności i tak właśnie na ogół człowiek robi.

Okres kultu nauki: empiryzm to co doświadczamy jako dobre, jest dobre (empiryzm w etyce)

Metafizyka jest często materialna lub jest programowo pomijana. Świat jest tak, jakim się nam jawi. Nie można powiedzieć, jako jest „naprawdę”.

wartości naczelne: wolność, równość, sprawiedliwość (jako spłaszczenie struktury społecznej). Braterstwo miało być środkiem do osiągnięcia tych celów.

Życie społeczne powinny organizować

• wzajemność (złota reguła)

• umowa społeczna nie musi być wpisany w tę koncepcję relatywizm

Duch etyki uprawnień - deklarowany tylko u Locke'a. Jest to etyka roszczeniowa.

Kant - klasyk etyki obowiązku

problem drogi psychologicznej, jaką trzeba przejść, aby dojść do zachowań moralnych (etycznych).

idee integracji europejskiej w dziele „Idea wiecznego pokoju”

Kant żył w wieku XVII do 1802 roku, mieszkał w Królewcu. Nie przemieszczał się, jego idee były izolowane od wpływów innych myślicieli.

3 pytania:

1. Co mogę poznać? patrz: „Krytyka czystego rozumu”

2. Czego mogę się spodziewać? filozofia dziejów

3. Jak powinienem postępować?

Kanta interesuje podmiot moralny, a nie skutki jego działań. Interesują go motywy, intencje i pobudki.

Człowiek nie rodzi się podmiotem moralnym. Musi się ukonstytuować jako podmiot moralny.

Dobra wola - ośrodek podmiotowość. Jest to wola spełniania dobra moralnego, wola dobrego postępowania.

Cechy dobrej woli:

• autonomiczna

• od naturalnych skłonności, uczuć, zmysłów, idei, szczęścia (nie są to działania moralne, bo mogą być różne u różnych ludzi)

• od kodeksów moralnych (tj. gotowych recept), w tym: od kodeksów religijnych

• rozumna

Człowiek jest odpowiedzialny za motywy, które nim kierują, za intencje, a nie za skutki działania. Jest to etyka deontologiczna oparta o podmiot. Liczy się wysiłek powstrzymania się od czynienia zła.

Należy postępować zgodnie z obowiązkiem, prawem moralnym (które jest obiektywne).

„Niebo gwiaździste nade mną, a prawo moralne we mnie”

Prawo moralne to taki nakaz, który powstaje w czystym rozumie każdego człowieka, jeśli odsunie na bok naturalne skłonności (również społeczne ulokowanie).

Imperatyw kategoryczny ma społeczny charakter:

„Postępuj według takiej maksymy, co do której chciałbyś, aby stała się zasadą ogółu (powszechnym prawem)”

np. kłamstwo, łamanie obietnicy są niezgodne z imperatywem kategorycznym

7.11.2008

Uwaga wstępna: W klasycznych koncepcjach są źródła rozstrzygnięć współczesnych problemów, np. co do aborcji, bioetyki, kwestii filozofii polityki.

Oświecenie to dwa nurty połączone w etyce:

• wpływ chrześcijaństwa absolutyzacja etyka

• naturalizm wynika z wiedzy o człowieku

etyki deontologiczne: EN - czyli etyka kształtuje naturę ludzką.

W oświeceniu zaczyna dominować podejście odwrotne: NE - z natury ludzkiej wynikają nakazy etyczne.

Kant absolutyzuje obowiązek

Cd. Kant:

bycie moralnym wymaga przejścia pewnej drogi. Kolejne etapy

Dobra wola (autonomiczna i rozumna)

obowiązek (wypływający z prawa moralnego)

sformułowanie imperatywu kategorycznego (tj. w jakiej wspólnocie moralnej chciałbym żyć) przez czysty praktyczny, nieskażony rozum

imperatyw praktyczny (Traktuj zawsze człowieka jako cel, a nigdy jako środek.)

patrz: „Metafizyka moralności” rozdział 2.

Imperatyw kategoryczny pozwala na uznanie szalonych celów za moralne (np. eksterminację). Ogranica to imperatyw praktyczny: nie wolno eksterminowac ludzi dla wielkiej idei.

problem: Czy cel uświęca środki?

Odp. Kanta: Nie, nigdy.

Obowiązki moralne:

• zupełne - można je spełnić w całości, np. zakaz kłamstwa, zakaz samobójstwa

• niezupełne - spełnienie zależy od twoich możliwości, np. obowiązek pomocy potrzebującym, obowiązek rozwijania własnego talentu

Implikacje polityczne Kanta są nieliczne. Wyobrażał sobie państwo bez granic, bez konfliktów etnicznych. Brakuje tak silnych implikacji jak Locke czy Hobbes.

Wątek umowy społecznej - spór Hobbesa i Rouseau o istnienie postępu

Obowiązująca etyka jest umową

Hobbes - Najwcześniejszy przedstawiciel (XVI/XVIIw)

W Anglii panuje empiryzm, Hobbes był reprezentantem tego kierunku.

Teza: źródła etyki tkwią w naturze i mogą być przedmiotem badania.

Ludzie różnią się swoim pojmowaniem dobra.

Hobbesa koncentruje się na skutkach a nie podmiocie moralnym

Hobbes nie tworzy etyki lecz teorię strategii . Nie ma dobra lub zła. Działania są oceniane ze względu na skuteczność i to czy dobre są ich skutki.

Istnieją tylko byty poznawalne zmysłowo. W sporze o uniwersalia jest to nominalizm.

Człowiek kieruje się strachem lub nadzieją, przyjemnością i przykrością podstawowe uczucia.

Teoria uczuć

• Dobro i zło to hipotezy

• Uczucia złożone redukują się do myślenia o samo Zach owaniu

Rozum a uczucia

Co determinuje nasze uczucia?

Kant: powinien je determinować rozum

Inni (Hobbes, Hume): Uczucia wyznaczają motywy. Rozum podpowiada środki do działania

Hobbes: Człowiek jest egoistą. Boi się cierpienia i bólu. Dobro i zło to pojęcia instrumentalne, mają siłę perswazyjną - służą wychowaniu i nauce samo zachowania.

Państwo powstaje na skutek strachu i nadziei

Stan natury	Współczesność	Przyszłość
Walka wszystkich ze wszystkimi Zawiść, agresja Nawet silni nie mają poczucia bezpieczeństwa	Umowa społeczna w formie monarchii absolutnej

Empiryzm w etyce (14.11.2008)

sss

J.J.Rousseau

Konkurs akademii w Dijon: Czy nauki i sztuki dobrze wpływają na rozwój moralny

Rousseau: NIE, cywilizacja demoralizuje. Dziecko może być istotą moralną. U dorosłych dominuje interes.

Etyka troski, uczuciowość. Feminizm?

Stan natury - sielanka. Dzieli się na dwa okresy:

Animalny Okres, w którym człowiek ma już świadomość dobra i zła

Największe nieszczęście: pojawienie się własności. Własność generuje zepsucie ludzkości (potem czerpał z niego Marks).

Powstaje umowa społeczna (Szczegółowa praca na ten temat: „Du contrait sociale”, opisuje procedurę wyłaniania władzy)

CZy idee moralne wywodzą się z uczuć czy z rozumu?

Znajomość dobra i zła umożliwia zło. Wężem jest ten, który wprowadził własność. Powinniśmy powrócić do dzieciństwa - ale nie możemy. Możliwe jest tylko zawarcie umowy międzyludzkiej, która będzie demokratyczna. Możemy ocalić trochę wolności i równość.

Państwo zabiera wolność, uczuciowość. Jest złem koniecznym podobnie jak demokracja.

Baczko: można mówić o demokracji u Rousseau.

Locke - również utylitarysta. Przyjemność jest dobrem, absolutyzuje pewne wartości.

Idea uprawnień moralnych:

Mamy prawo do życia, wolności, własności - należy się tego domagać od władcy.

21.11.2008

David Hume

• Wpisuje się w umowę społeczną, nie ma wizji państwa.

• Przetrwanie człowieka jest łatwiejsze w społeczeństwie

• Koncepcja współpracy

• Teza metodologiczna: Nie można wartości z faktów.

• Natura ludzka: egoizm, choć występuje pewna życzliwość.

• Sprawiedliwość jest szczególnie ważna w okresach wojny i niedoboru

Utylitaryzm - wartości podobne do oświeceniowych

Twórcy teorii normatywnych:

• Jeremy Bentham (XVIII w)

• John Stuart Mill (XIX w)

Etyka idzie w trzech kierunkach:

Teoria dobra: Ważny jest stan rzeczy (to, co osiągnięto)

Teoria słuszności: Ocenia się czyny - a mniej stan rzeczy

Teoria cnoty: Ocenia się wewnętrzną dyscyplinę człowieka

Utylitaryzm wpisuje się w teorię dobra. Teorie dobra i słuszności są często przeciwstawiane (w teorii dobra dominuje użyteczność a w teorii słuszności - idea sprawiedliwości). Jest to główny dylemat Rawlsa

Konsekwencjonalizm - należy oceniać skutki działań - w jakimś sensie cel uświęca środki. Autorzy operują pojęciami przyjemności i przykrości

Bentham:

• porównuje użyteczności między ludźmi (za co jest krytykowany)

• Nie odróżnia 2 typów przyjemnności

John Stuart Mill:

• Są przyjemności wyższego i niższego rzędu.

• Nie jest ważne tylko to, czego sam doświadczam ale także suma dobra całego społeczeństwa (suma dobrych doświadczeń - „the greatest happiness for the greatest number”, „lepiej być niezadowolonym człowiekiem niż zadowoloną świnią”)

• Żaden intelektualista nie chciałby stać się głupcem choćby mu obiecano, że będzie doświadczał wielu przyjemności właściwych głupcom

• Uznanie dla elity intelektualnej

UTYLITARYZM

Hedonistyczny: najprostszy, epikurejski

Dobrobytu pomyślność życiowa

Preferencji najbardziej współczesny: liczy się to, żeby robić to, co się lubi - nie musi to podwyższać mierzalnego dobrobytu

AU - utylitaryzm czynów - czynić wiele tego, co ma dobry (przyjemny) skutek tu i teraz

RU - utylitaryzm reguł - dba o bardziej skomplikowane skutki, ocenia w sposób oświecony dbając o przyszłe szczęście: „Kieruj się taką zasadą, która przyniesie najwięcej pozytywnych skutków dla mojego i przyszłych pokoleń”. W tym łączy się idea dobra i słuszności. Sprawiedliwość jest użyteczna.

Zastosowanie w etyce medycznej.

Utylitaryzm jest ateistyczny, nie odwołuje się do metafizyki. Daje możliwość przeliczalności dóbr.

Utylitaryzm relatywizuje pojęcie wartości. Zasadniczo wartości są nieporównywalne

28.11.2008

Błąd naturalistyczny wytykany utylitaryzmowi przez etykę analityczną: Z tego, że wszyscy dążą do szczęścia wynika, że to dążenie jest godne (powinniśmy dążyć do szczęścia) - zdanie Milla.

Przeliczalność dobra i osób doświadczających dobra. Ratować dziecko a nie starca bo dziecko ma szansę na więcej przyjemności (ponieważ ma więcej życia przed sobą).

Wybór: Liczba ludzi, długość przyszłego życia,

Problem eutanazji: jakość życia czy wyjątkowość życia?

RU stwierdza, że nie można zerwać zasady sprawiedliwości: nie można skazać niewinnego dla uratowania kilku osób.

Spór sprawiedliwości i użyteczności:

Mill i AU: ważniejsza jest użyteczność

RU: ważniejsza jest sprawiedliwość bo daje więcej szczęścia w przyszłości

Ludzi zrównuje odczuwanie przyjemności i przykrości. Są jednakowi i należy im się to samo. W związku z tym każdy ma pewne uprawnienia i obowiązki w społeczeństwie. Symetria praw i obowiązków (P=O)

Problem z traktowaniem zwierząt - zwierze nie może być podmiotem umowy bo nie odczuwa obowiązku wobec innych.

W symetrię praw i obowiązków nie mogą wejść osoby chore psychiczne.

Mill unikał aksjologii opartej na metafizyce.

Moralność oparta o symetrię praw i obowiązków jest niedoskonała - nie opisuje aktów supererogacji (działań, które podjąć można ale podejmować nie trzeba - np. poświęcić własne życie dla uratowania kogoś).

Krytyka utylitaryzmu

Jest on atrakcyjny bo zrównuje ludzi i odwołuje się do intuicyjnych kryteriów. Daje proste recepty przy porównywalnych wartościach.

Przeciwnicy: ideologowie praw człowieka marksizm feminizm komunitaryzm

Argumenty: nie wszyscy akceptują zasadę „cel uświęca środki” utylitaryzm to „strategia” a nie etyka brak metafizyki u. ignoruje/eliminuje związki między ludźmi (przyjaźń, miłość) - jest koncepcja „chłodną” słaba idea podmiotu ludzkiego - jest człowiek bez usytuowania (płci, klasy) Nieporównywalność dóbr

5.12.2008

Krytyka utylitaryzmu Rawlsa i Nietzschego

Problem utylitaryzmu: kto ma decydować o szczęściu największej liczby?

Największy krytyk utylitaryzmu i demokracji - Nietzsche: Niewymienialność jednostek, etyka indywidualistyczna.

Krytykował tezę o równości: ludzie są lepsi i gorsi, tylko niektórzy wyrastają ponad tępe stado. Wobec oświecenia zarzut podobny jak wobec chrześcijaństwa - etyka niewolników.

Geneza moralności: wzięła się z zawiści słabych wobec silnych. Słabi zrobili bunt poprzez promocję ideałów wolności.

John Rawls

„Teoria sprawiedliwości” - napisana w duchu oświeceniowym, odwołująca się do Kanta

Wątek umowy społecznej - kontr aktualizm etyczny J.J.Rousseau

-krytyka i podtrzymywanie twierdzeń utylitaryzmu. „Każdy powinien robić to, na co ma ochotę” - zasadniczo utylitaryzm preferencji.

Rawls pisze przeciwko etyce analitycznej (czyli analizie języka etycznego), która dominowała w XX wieku. Uważał, że prowadzi ona do relatywizmu, trzeba mówić o zasadach moralnych. Trzeba pokazać podstawy myślenia moralnego.

Stanowisko Rawlsa w sporze Milla z Kantem (dobro vs sprawiedliwość): Sprawiedliwość przed dobrem

Dobro: możliwość realizowania swoich pragnień i planów.

Przykład - podział dóbr:

10:8:1 suma=19 7:6:2 suma = 15 5:4:4 suma = 13

Dla Rawlsa najlepszy jest podział 3! Prymat zasady sprawiedliwości. Sumę użyteczności trudno zmierzyć - liczy się równowaga

Dobro jako wybór racjonalnego planu życiowego

Teza: człowiek zawsze woli wykonywać czynności wymagające większej inteligencji. W skład dobra wchodzi wolność, zamożność.

2 zasady sprawiedliwości

Równość w przypisaniu praw i obowiązków wszystkim ludziom

Nierówności są dobre jeśli służą dobru społeczeństwa i dobru najgorzej usytuowanych. Autentyczna równość szans.

Powinna być maksymalna równość i wolność nie zagrażająca wolności innych.

„Zasada maksyminu” - Wybrać ten podział, który maksymalizuje wypłatę najgorzej usytuowanego. Istnieje pewien poziom, poniżej którego nie wolno zejść.

12.12.2008

Rawls boi się relatywizmu tj. redukcji idei dobra do satysfakcji/przyjemności. Stąd skłania się do idei sprawiedliwości. Katalog dóbr moralnych: wolność, równość, sprawiedliwość.

Postulat by respektowano prawa moralne każdego człowieka. Obrona jednostki przed zepchnięciem na samo dno. Nikt nie powinien spaść poniżej granicy człowieczeństwa.

Przejęcie z oświecenia umowy społecznej. Były to idee Hobbesa i Locke. Pojawia się to u Rawlsa i wygląda przestarzale: Państwo powinno organizować etyczne relacje w społeczeństwie. Ustawodawca powinien je ustanowić w prawie.

Jak mają funkcjonować elity? Mają jak u Kanta zredukować się do czystej świadomości moralnej. Zastosują się do zasłony niewiedzy - stanu absolutnej bezstronności. W tym stanie ustawodawcy mają podejmować decyzje co do słusznych reguł, które należy ustanowić. Stają wtedy w sytuacji pierwotnej („original position”)

Utylitaryzm Rawls Ronald Dworkin Robert Nozick

Dworkin popiera Rawlsa. Zadanie państwa to ochrona wolności i równości uprawnień.

Widoczna rola państwa w dbaniu o najbiedniejszych. Każdy przy urodzeniu dostaje 100 muszelek i może za nie dostać co chce - nie może potem innym zazdrościć bo jego pozycja jest wynikiem jego wyborów (utylitaryzm preferencji).

Ludzie są równi. Niektórzy mają mniej zdolności ale trzeba w nich zawsze uszanować człowieczeństwo.

Można wybrać to, co daje przyszły zysk albo doraźną przyjemność. Ludzie powinni dać się opodatkować bo jest to forma ubezpieczenia od pecha. Jeżeli ich talenty są niewystarczające to poniosą klęskę i trzeba zapewnić im ochronę.

Nie wiemy co nas spotka (słaba forma zasłony niewiedzy).

R. Nozick - „Anarchia, państwo, utopia” - libertarianizm.

W kręgu zainteresowań - uprawnienia

Rawls i Dworkin zwolennicy działania państwa, które ma zapewnić ochronę praw.

Nozick broni uprawnień przed państwem. Państwo je opresyjne i należy jest zlikwidować

Aksjomat: istnieją naturalne uprawnienia każdego człowieka: życie, wolność i własność (jak u Locke)

Rawls:

Z uprawnieniami związane są obowiązki (a te wymagają kogoś, kto będzie je egzekwował)

Nozick: To nie jest konieczne.

• Jego idea to państwo minimalne.

• Jest zwolennikiem gospodarki [… - poszukam tego jeszcze]

• Państwo zapewnia tylko policję dla bezpieczeństwa od gwałtu, kradzieży itp.

• Proponuje całkowitą wolność wyboru stylu życia - byle nie szkodzić innym

• Podział dóbr był pierwotnie równy, potem się zróżnicował

• [miał też nieodczytywane zdanie w kwestii podatków ]

19.12.2008 Komunitaryzm i feminizm

Etyka praw budzi wiele wątpliwości.

Źródła: chrześcijańskie i utylitarystyczne

Prawa człowieka mają moc perswazyjną bo pozują na uniwersalne i nie wynikające z żadnej religii. Nie stoją za tą koncepcją żadne spójne tradycje. Pewne wątki - u Locke'a

B. Almond: Kto może mieć prawa? Co może być podmiotem prawa?

Ujęcia są różne, o różnej „szerokości”:

• Istota zdolna do cierpienia - bardzo szeroki podmiot praw

• Posiadanie interesów - obejmuje też embriony, przyrodę, drzewa

• Rozumność + zdolność do wyboru = tylko człowiek

Czy prawa są niezbywalne? Raczej tak

Czy prawa są absolutne? - brak dobrej odpowiedzi (kto je nadał?)

Jak uzasadniać prawa?

Jeremy Waldron - 3 generacje prawa:

1. Prawa „absolutne” (intuicyjne, wspólne); prawa do wyegzekwowania od każdego państwa:

1. Wolność: słowa, wyznania, przemieszczania

2. Obrona sądowa

3. Zakaz tortur

2. Związane z formułą symetrii praw i obowiązków - wymagają adresata, który je spełni:

1. Prawo do pracy

2. Prawo do ochrony zdrowia

3. Prawo mniejszości do zachowania swojej kultury

Komunitaryzm, kom unitarianizm (Alistair MacIntyre, Charles Taylor)

(„nurt zastępujący marksizm”)

Wszystkie koncepcje operują pojęciem jednostki. Jednostka etyczna nie istnieje jeśli nie działa w społeczeństwie. Koncepcja osoby jest pusta. Człowiek nie istnieje przed wartościami tworzonymi kulturowo/historycznie.

„Ja” nie jest aprioryczne wobec celów i wartości.

Każde społeczeństwo (kultura) ma swoje typowe praktyki (np. fascynacja piłką nożną)

Każda z kultur wypracowuje wartości i język, wypracowuje ideał dobrego życia.

Liberalizm: ideał dobrego życia jest wynajdowany indywidualnie

Komunitaryzm: Ideał dobrego życia trzeba raczej odkryć

Nie ma zbioru wartości uniwersalnych: Uniemożliwia to krytykę innych kultur oraz społeczeństw przeszłych

Taylor:

• Indywidualizm jest zły, skutkuje zanikiem horyzontów moralnych

• Prymat rozumu instrumentalnego nad naszymi wyborami moralnymi

• Utrata wolności - brak panowania nad polityką […nie jestem pewien, czy dobrze odczytałem - MP]

9.1.2009 Marksizm

Do czego nas prowadzi historia?

Sytuacja moralna człowieka może ulec poprawie w toku rozwoju dziejowego.

Naturalistyczna teoria człowieka: istota biologiczna, ma pewne potrzeby.

W marksizmie występuje oświeceniowa geneza historycyzmu

Stałość czy zmienność natury ludzkiej?

Hobbes stała

Marks Istnieją stałe podstawy biologiczne ale nie ma stałego, niezmiennego bytu ludzkiego. Życie ludzkie należy opisywać w produkcji i wymianie. Kluczowe są problemy pracy, która ma zaspokajać ludzkie potrzeby.

Cała historia da się interpretować w terminach stosunków produkcji. Dołożono do tego filozofię historii Hegla: rozwój poprzez przełomy a nie płynny.

Istnieje ciągły wzrost produkcji, środki sprzyjają rozwojowi sił wytwórczych jednak w pewnym momencie stają się niewystarczające.

Schemat etyczny:

• Nacisk na kwestię wyzysku

• Zło wczesnego kapitalizmu angielskiego: własność prywatna środków produkcji trzeba ją znieść

• Po rewolucji praca będzie uwolniona, będzie dominował proletariat, którego główną funkcją jest praca. Będzie się on realizował przez pracę

• Marks sprzeciwiał się idei praw człowieka jako przysługujących w każdej epoce. Zawsze jest konkretny człowiek

• Redukcjonizm życia duchowego: Byt określa świadomość. Baza determinuje religię, sposób myślenia jest zdefiniowany klasowo

• Istnieje partia, która „wie lepiej” bo reprezentuje klasę pracującą i jest bardziej uświadomiona. Znosi to relatywizm

Wątki współczesne etyki światowej

Feminizm

Filozoficznie skromny. Ma dwa nurty, lekko sprzeczne ze sobą:

I Domaganie praw wyborczych, wątek zepchnięcia na margines życia publicznego Równość jednostek ludzkich

II Etyka troski Carol Gilligan, N. Noddings Sprzeciwiają się dyskryminacji i zwracają uwagę, że do pewnych dziedzin kobiety nadają się lepiej bo: Mężczyźni - rozum Kobiety - uczucia

Nurt: głosy o znaczeniu przyjaźni etyka preferencji, sprzyjanie przyjaciołom

Etyka troski podkreśla nieformalne relacje. Relacje nie muszą być anonimowe.

Krytyka Kohlberga (psychologia rozwojowa): rozwój moralny przebiega równolegle z intelektualnym. (3 stadia: Prekonwencjonalne, Konwencjonalne, Pokonwencjonalne)

Krytyka feminizmu:

• Trudno zbudować na uczuciu etykę uniwersalną podobnie inne etyki preferencji

• Namawianie do kazuistyki

Dobre = to, co przyjemne

Złe = to, co przykre

Wyjątkiem jest pojęcie równości cenione przez Hobbesa.

Samozachowanie nie jest wartością uniwersalną. Ludzie po prostu do niego dążą.

Uczucia dominujące: strach i nadzieja. Dobra proporcja między nimi jest dobra (duh. Nie wiem o co chodzi - przyp. MP)

Zorganizowane państwo = silna monarchia, państwo autorytarne.

Równość jest dla Hobbesa wartością wyższą niż wolność.

Idea umowy społecznej występowała u:

• John Locke

• David Hume

• J.J.Rousseau

• I.Kant

Anglicy

Rousseau

Kant

Krytyka i modyfikacje

Techniczne usprawnienia idei Rawlsa (podatki)

Jak państwo dbające o uprawnienia nie jest potrzebne

---