polityka SPOŁECZNA, WSAP w Białymstoku


Polityka (z gr. polis - państwo-miasto) jest pojęciem właściwym naukom społecznym, rozumianym na wiele sposobów.

U Arystotelesa jest rozumiana jako rodzaj sztuki rządzenia państwem, której celem jest dobro wspólne. W starożytności i średniowieczu dominowała podobna idealizacja polityki i polityków i wywodzenie jej źródeł z praw natury bądź woli sił nadprzyrodzonych, służąca uzasadnianiu nierównoprawnych podziałów na uprzywilejowanych rządzących i podporządkowanych ich interesom poddanych.

Zapoczątkowane w czasach nowożytnych procesy demokratyzacji sprzyjały obiektywizacji poglądów na genezę i społeczną rolę polityki i polityków. Wyrazem tego współczesna definicja zakładająca, że polityka to uzgadnianie zachowań współzależnych społeczeństw o sprzecznych interesach. Jej szersza wykładnia wyjaśnia, iż polityka to działalność polegająca na przezwyciężaniu sprzeczności interesów i uzgadnianiu zachowań współzależnych grup społecznych i wewnątrz nich za pomocą perswazji, manipulacji, przymusu i przemocy, kontestacji, negocjacji i kompromisów, służąca kształtowaniu i ochronie ładu społecznego korzystnego dla tych grup stosownie do siły ich ekonomicznej pozycji i politycznych wpływów. Realia dziejów ludzkości i współczesności dowodzą, że polityki korzystnej dla wszystkich po równo zazwyczaj nie ma

Podobnie definiuje politykę Stephen D. Tansey konstatując że polityka obejmuje szeroki wachlarz sytuacji, w których ludzie kierujący się odmiennymi interesami działają wspólnie dla osiągnięcia celów, które ich łączą, i konkurują ze sobą, gdy cele są sprzeczne. I z tych pozycji zakłada, że warto raczej krytycznie odnieść się do standardowych akademickich definicji polityki i władzy.

Za podstawowę nowożytnych definicji polityki uchodzą teorie Maksa Webera, twierdzącego, że polityka to dążenie do udziału we władzy lub do wywierania wpływu na podział władzy, czy to między państwami, czy też w obrębie państwa, między grupami ludzi, jakie to państwo tworzą. I uściślającego wcześniejsze definicje konstatacją, iż istotną właściwością polityki jest "odwoływanie się do przemocy", bo w sferze stosunków politycznych "groźba przemocy i, ewentualnie, jej zastosowanie jest jednak swoistym środkiem, a zawsze ultima ratio, gdy inne środki zawiodą". Definicja ta jest o tyle uniwersalna, że akcentuje dwa wymiary polityki: wewnętrzny (wewnątrzpaństwowy) i zewnętrzny (międzypaństwowy). Ze względu na upływ czasu od powstania tej definicji (1. połowa XX wieku), dziś należałoby ją uzupełnić o stosunki państw narodowych z organizacjami międzynarodowymi oraz o stosunki między tymi organizacjami i w ich obrębie (zwłaszcza w kontekście Unii Europejskiej).

W amerykańskiej literaturze współcześnie popularne jest definiowanie polityki jako sztuki bycia wybieranym (zdobywania władzy). Inne definicje zakladają, iż "Polityka" to stosunek między tym, co rząd próbuje robić, a tym, co się naprawdę dzieje[5]. Leszek Sobkowiak w Leksykonie politologii pod redakcją Andrzeja Antoszewskiego i Ryszarda Herbuta [wyd. V, Wrocław 1999] ukazuje pięć ujęć polityki; że jest to orientacja formalnoprawna, czyli polityka to działalność instytucji państwowych (aparatu państwowego), podejście behawioralne czyli dowolny układ stosunków społecznych, w których występuje wyraźna obecność kontroli, wpływu, władzy lub autorytetu (za: R.A. Dahl, Modern Political Analysis, Prentice Hall 1991), orientacja funkcjonalna rozumiana jako funkcja systemu społecznego zapewniająca jego rozwój poprzez rozwiązywanie konfliktów, podejście racjonalne podejmowanie decyzji w ramach procesu sprawowania władzy i gry o władzę, w którym biorą udział rozmaite podmioty, stanowisko postbehawioralne przez które polityka rozumiana jest jako służba dążąca do zmniejszenia, czy też usuwania ograniczeń w zaspokajaniu potrzeb ludzi.

Definicja profesora Kazimierza Opałka: Działalność wytyczona przez ośrodek decyzji sformalizowanej grupy społecznej (organizacji), zmierzająca do realizacji ustalonych celów za pomocą określonych środków

Polityka społeczna

przyjęty i realizowany przez władzę publiczną i organizacje pozarządowe zespół długofalowych działań na rzecz zaspokajania potrzeb i rozwiązywania problemów społecznych. Polityka społeczna to również dziedzina nauk społecznych zajmująca się teorią polityki społecznej. Nauka o polityce społecznej znajduje zastosowanie przy konstruowaniu programów gospodarczych i społecznych partii politycznych a wyborcy oczekują ich realizacji w zgodzie z deklaracjami przedwyborczymi. Polska przyjęła w Konstytucji model społecznej gospodarki rynkowej.


W zakres zainteresowań polityki społecznej wchodzą zagadnienia prawne, polityczne, socjologiczne, ekonomiczne w następujących obszarach:

Cele polityki społecznej

Wśród wielu celów polityki społecznej możliwe jest wyróżnienie:

Polityka społeczna zajmuje się każdą istotną dla organizacji życia publicznego kwestią społeczną, tj. każdym zajawiskiem, które na masową skale stanowi o braku komfortu życia społecznego i może okazać się dotkliwe dla potencjału osobowego społeczeństwa. Brak zapobiegania narastającym problemom społecznym może prowadzić do upośledzenia poszczególnych środowisk i kategorii ludności (np. marginalizacji) oraz konfliktami zakłócającymi funkcjonowanie społeczeństwa.

Etapy rozwoju polityki społecznej

Okres do lat 80. XIX wieku w polityce społecznej oznacza czas od tzw. prawa ubogich do pierwszych ustaw ubezpieczeniowych. W 1601 r. wprowadzono w Anglii pierwszą ustawę o prawie ubogich, a w 1795 wprowadzono zasiłki wyrównawcze do płac. Od XIX w. polityka społeczna pozostaje w ścisłym związku z kwestią robotniczą. Wczesnemu rozwojowi kapitalizmu towarzyszyły nierówności uderzające w godność człowieka marginalizujące ludzi bezdomnych, głodnych, bez pracy, chorych. Te kategorie osób były spychane w nieekonomiczny niebyt stąd pojawiły się wysiłki państwa na rzecz usunięcia istniejących nierówności.


Lata 1880-1930 to czas eksperymentu i poszukiwań w polityce społecznej koncentrujących się wokół znalezienia najlepszych sposobów ingerencji państwa w sprawy socjalne. Istotną rolę w kształtowaniu współczesnej polityki społecznej odegrał kanclerza Niemiec Otto von Bismarck, który był inicjatorem wprowadzenia 3 rodzajów obowiązkowego ubezpieczenia:

Ustawy niemieckie dały silny impuls do poszukiwania najlepszych sposobów rozwiązania kwestii socjalnej, wiele krajów uznało je za rozwiązanie modelowe i warte naśladowania. Bismarck udowodnił, ze zaangażowanie państwa w sprawy socjalne jest nie tylko możliwe, ale i korzystne z punktu widzenia utrzymania porządku społecznego i poprawy położenia pracowników najemnych.


W latach 1930-1950 kształtuje się konsens wokół idei prowadzenia przez państwo polityki społecznej. To okres rozbudowy systemu świadczeń socjalnych i szeroko rozumianych usług socjalnych. Do systemu świadczeń socjalnych włączane są kolejne grupy obywateli oraz wprowadzane nowe rodzaje świadczeń. System świadczeń w pierwotnej fazie obejmował tylko robotników w niebezpiecznych branżach, następnie ubezpieczeniami objęto innych pracowników przemysłowych, potem robotników wiejskich.


W latach 1950-1975 w większości krajów wysoko rozwiniętych, nasilały się głosy krytykujące rozmiary zaangażowania władz publicznych w realizację. W tym okresie nastąpiło rozszerzenie zakresu wszystkich rodzajów ubezpieczeń społecznych i pozostałych świadczeń socjalnych, nastąpiło podwyższenie wysokości świadczeń oraz wydłużenie okresu wypłacania. W okresie nastąpił proces dyfuzji polegający na tym, że świadczenia socjalne wywalczone przez jedne grupy zawodowe stawały się punktem odniesienia dla roszczeń kolejnych grup zawodowych, przy czym poziom świadczeń uzyskany przez grupy najbardziej uprzywilejowane wyznaczały docelowy i pożądany standard o który wszystkie kolejne grupy starały się zabiegać.


Od około 1975 r. do końca XX wieku nastąpiło przewartościowanie priorytetów polityki społecznej. W większości krajów był to okres kryzysu naftowego i okres cenzury dla polityki społecznej. W okresie tym chodziło o dostosowanie systemu świadczeń socjalnych do zmniejszonych możliwości finansowych państwa. Większość zmian polegała na zaostrzeniu kryteriów korzystania ze świadczeń. Nastąpiła zmiana priorytetów w polityce społecznej na korzyść ludzi młodych i osób aktywnych zawodowo, np. rozbudowa różnych form przekwalifikowania, wyszkolenia oraz wspierania mobilności zawodowych. Przyjęto pewną strategię inwestowania w człowieka czemu towarzyszy poszukiwanie indywidualnych sfer zaspokajania potrzeb człowieka.

Polityka gospodarcza - to subdyscyplina ekonomii opisująca i wyjaśniająca sposoby świadomego oddziaływania państwa na gospodarkę, za pomocą określonych narzędzi (instrumentów) i środków, dla osiągnięcia celów założonych przez podmioty polityki gospodarczej (tj. władze), w otoczeniu uwarunkowań doktrynalnych (tj. w oparciu o daną teorię ekonomiczną), wewnętrznych (związanych z danym krajem) i zewnętrznych (poza nim).

Polityka gospodarcza jest nauką stosowaną ekonomii i formą praktyki gospodarczej państwa. Dzieli się ją zatem na teorię i praktykę. Nie opiera się ona wyłącznie na wiedzy z zakresu ekonomii pozytywnej, przyjmując często formę odpowiednią do przekonań politycznych na gospodarkę rządzącej większości parlamentarnej. W przeciwieństwie do teorii ekonomii, polityka gospodarcza wymaga uwzględnienia wiedzy z zakresu socjologii, politologii, czy nawet dziennikarstwa (media również oddziałują na kształt polityki gospodarczej). Polityka gospodarcza stanowi często narzędzie realizacji programu społecznego partii politycznej.

Polityka gospodarcza jest jedną z kilku głównych polityk państwa, takich jak: polityka zagraniczna, polityka społeczna, polityka obronności, polityka ekologiczna.

Polityka gospodarcza dzieli się na: a) politykę makroekonomiczną b) politykę mikroekonomiczną

W zakres polityki makroekonomicznej wchodzą m.in.:

Do polityk mikroekonomicznych najczęściej zalicza się:

Polityka gospodarcza operuje szeroką gamą ekonomicznych instrumentów. Taką rolę pełnią m.in. cła, podatki, subwencje, czy zmiana podaży pieniądza.

Podejścia metodologiczne polityki gospodarczej: