1 Dzieje myśli ludzkiej „przedfilozoficznej”.

a). Tło socio-polityczne u początków naszej cywilizacji.

„Południe" to kiedyś centrum cywilizacji i kultury. Dlatego ku południu kierowały się stopy barbarzyńcy z Północy. Właśnie wśród związanych z tym procesem problemów kształtowała się kultura grecka Wcześniej na arenę świata weszła kultura Egiptu, oraz prastare tradycje wschodnie: Azji Mniejszej, Syrii, i Mezopotamii. I to tam istniało już rolnictwo po okresie zbieractwa i pasterstwa. Tam też dokonała się już tzw. „rewolucja miejska". Rolnicze wioski łączyły się w większe osiedla, a potem, w ciągu IV i III tysiąclecia przed Chr. w miasta. Tenże proces, na terenach, które kiedyś nazwane będą Europą, najwcześniej zawitał na niektórych wyspach Morza Egejskiego i na Krecie.

Za najstarsze europejskie miasto uchodzi gród ciągle jeszcze odkopywany w miejscowości POLIOCHNI na wyspie LEMNOS, powstały ok. połowy trzeciego tysiąclecia.Szybko jednak bo na początku II tysiąclecia Kreta przewyższyła swoją kulturą mniejsze wyspy. Jej miasta z pierwszymi pałacami to Knossos, Malia, Fajstos itp. Na Krecie od ok. 1900 r. Istniało pismo hieroglificzne, które prawdopodobnie w XVIII wieku zastąpił system alfabetu sylabicznego. tzw. pismo linearne (odmienne od greki) nie należące do języków indoeuropejskich, i niosące nam nieznaną treść.

Mieszkańcy dużej części dzisiejszej Grecji kontynentalnej byli spokrewnieni z kręgiem tzw. ludów azjatyckich, żyjących wówczas w Azji Mniejszej, i mówili nie znanym nam językiem. Podobnie jak italscy Etruskowie wywodzący się także z Azji Mniejszej. Choć kultura grecka narodziła się nad morzem to pragreccy przodkowie (należący do ludów indoeuropejskich), mieszkali na północy wśród stepów i zajmowali się pastwiskiem, hodowlą koni. Do ziem, które w przyszłości będą greckie, nad Morze Śródziemne, pragreccy potomkowie owych pasterzy napływali w sposób bardziej Masowy między rokiem 2100 a 1900 przed Chrystusem. Najeźdźcy (Achajowie) podbijali sobie żyjące tam ludy rolnicze, które przez późniejszą tradycję helleńską będą nazywane Pelazgami. Oni to wycisnęli piętno iil kształtujące) się od początków XVI wieku kulturze mykeńskiej (od Myken) na Peloponezie. Z powodu najazdu na Peloponez Dorów, wcześniejsi osiedleńcy płynęli ku innym brzegom, zwłaszcza na wyspy u zachodnich wybrzeży Azji Mniejszej i na same te wybrzeża, których znaczna część będzie zwana w przyszłości Jonią. Postojem dla tych emigrantów były często Ateny. które nabierały już wtedy dużego znacz.-nią w dziedzinie sztuki (XIII - XI wiek). W bliskości do tego okresu gwałtownych przemian wzmiankuje się duże znaczenie Myken. Knossos i Troi.

b) Kultura mykeńska a „nowe czasy".

Dzieje długiej i ciekawej epoki mykeńskiej znalazły swoje odbicie w zwierciadle mitów. To właśnie wspomnienie czasu mykońskiego rzuciło na mitologię osobliwy czar, który do dziś nas urzeka. Tenże jednak okres oglądany był przez Greków z drugiej strony „ciemnych -wieków" XII-X, które nacechowane były wędrówkami i wałkami o których bardzo mało wiemy. Homer podkreśla w swych eposach wielką różnicę między ”nowymi czasami" a epoką heroiczną wiekach IX-VIII przed Chr. zaczyna rodzić się nowa kultura dla której przeszłość mykeńska wydaje się być nieskończenie odległa s okryta ciemną mgłą. Nie można jednak wykluczyć możliwości, iż tradycja poezji epickiej przetrwała w mowie greckiej od epoki mykeńskiej poprzez „ciemne wieki" aż do Homera, i ten chyba fakt może najlepiej wytłumaczyć dojrzałość artystyczną Illady i Odysei (VIII w przed Chr.). Wymienione dzieła Homera, oraz teogoniczne (teogonia - genealogia bogów) dzieła Hezjoda ( Prace i dnie, kalendarium rolnicze. Tarcza Heraklesa, źródło tradycji o bohaterze mitycznym, i Teogonia, o bogach. ich rodzeniu się i dziejach) staną się dla greków kopali la mitów i wierzeń.

Nąiprawdopodobniej w Jonii poprzedzając pierwszych filozofów urodził .się Homer, który podjął dziedzictwo składające się z dwóch elementów: I) mitycznego wspomnienia dziejów oraz 2) tradycyjnego języka epickiego. Na gruncie tego dziedzictwa utworzył swą niepowtarzalną poezję.

2. Przejście między mitologią a filozofią. Homer i Hezjod - powstanie świata.

Miasto Chios na wyspie o tej samej nazwie oraz Smyrnę gdzie miał się urodzić w
IX w. przed Chr., uważa się za kolebkę Homera. To on z ogromnego dziedzictwa
przeszłości (mity, język epicki, pieśni itp.) jako pierwszy wybudował pałac na który
materię gromadziły pokolenia. W tym domu zamieszkali najpierw Grecy, po nich
Rzymianie, a potem wszyscy Europejczycy. Gdy do twórczości Homera dołączymy
twórczość Hezjoda (za ojczyznę Hezjoda uważa się Helikoński gród Askra na
kontynencie), to okaże się iż oni dwaj nadali kształt myśli i wierzeń ich epoce. To oni, a
w szczególności Hezjod, uczynili dla Hellenów teologię. To oni między innymi stawiają
pytanie: „ Czy wszyscy zawsze byli? " i jednocześnie sugerują przekonanie iż bogowie są
nieśmiertelni, ale rodzą się, zaczynają być.

Powstanie świata

Najpierw powstał chaos. pierwotnie otchłań, pustą przestrzeń. Z niego rodzi się Ereb (uosobiony Mrok) i Noc. Następnie z dwoistej ciemności wyłonionej z Chaosu rodzi się dwoista jasność: Eter i Dzień, które też są osobami kosmicznymi, ale również zjawiskami, przestrzeniami. Noc wydała z siebie Mojry, czyli Losy.

Chaos =» Ereb i Noc; Eter Dzień

Gaja =» Uranos, Góry, Pontos - morze, (poczęte bez udziału innej istoty)
Następnie tchnie Eros => i Gaja staje się małżonką Uranosa. Z nich pochodzą: Okeanos,
Kajos, Krios, Hyperion, Japet, Kronos (są to zarazem imiona Tytanów), oraz Teja, Reja,
Temida, Mnemosyna, (oraz Fojbe) to Tytanki.

• W wyobrażeniach epoki Hezjodejskiej Ziemia jest wielkim dyskiem, opłyniętym
  ogromną rzeką, czyli wodami Okeanosa.

• Zaistnienie zaś istoty ludzkiej na ziemi tłumaczyli Grecy ulepieniem z gliny. Tym, kto to zrobił miał być Prometeusz czczony pierwotnie jako patron garncarzy (Ateny). Nie tylko miał on ulepić z ziemi i wody człowieka, ale też dać w tajemnicy przed Zeusem ogień, ukrywszy go w łodydze kopru. Za co został przykuty do góry Kaukazu.

3. Filozofia jońska

TALES - Grek, pochodzący z Miletu, żył na przełomie VII i VI w., zapewne od 624 do 547 r., za czasów Solona i Krezusa. Był to w jednej osobie polityk technik, inżynier, kupiec i podróżnik, a poza tym wszystkim, był to jeszcze uczony.

poglądy:

• Przejście od umiejętności do nauki. Znał on sposób mierzenia wysokości piramid i odległości krętów na morzu. Przepowiedział zaćmienie słońca. Obliczał, nie potrafiąc poprawnie uzasadnić obliczeń i przepowiadał zjawiska, nie znając ich przyczyn. Zajmował się matematyką i astronomią w celach praktycznych i na sposób praktyczny. Jeśli był uczonym, to jako filozof. Ale filozofia była nauką pociągającą teoretycznie. To przejście od praktycznej umiejętności do teoretycznej nauki dokonało się w Grecji między VII a VI wiekiem. Czy właśnie Tales tego dokonał? W każdym razie filozofowie greccy, szukając swych przodków, dochodzili zawsze do niego, a przed niego wyjść nie umieli.

•Teoria Talesa: wszystko jest z wody, zwody powstałoi z wody się składa.
Poprzednicy Talesa też o tym mówili, tylko, że oni wskazywali na bóstwa wody, a więc uprawiali mitologię, podczas gdy Tales naukę. Zadaniem, jakie sobie stawiał, było wyjaśnianie zjawisk. Zagadnieniem Talesa było pochodzenie świata. Chodziło mu nie o to, co było przed światem lecz co było własnym świata początkiem. Pierwsza postać świata była w jego mniemaniu nie tylko pierwszą, ale także istotną. Była to filozofia zupełnie archaiczna.

Przedmiot dociekań: przyroda. Arystoteles nazwał go fizjologiem, czyli teoretykiem przyrody. Zajmował się on materią w znaczeniu zbioru konkretnych ciał; nie znal abstrakcyjnego pojęcia materii, wg którego jest ona jednym ze składników ciała, Tales mówił, że „wszystko jest ożywione, jak widać w bursztynie i magnesie". Pierwsza grupa filozofów nie oddzieliła więc materii od siły, życia, duszy i dlatego nazwano ich hilozoistami, czyli tymi, co życie mieli za nieodłączne od materii.

ANAKSYMANDER - Pochodził z Miletu, jak Tales, którego był uczniem. Wszystkie informacje, jakie o nim posiadamy przemawiają za tym, że był najświetniejszym umysłem wśród uczonych filozofów greckich. Zapewne urodziła się w 609 lub 610 r., a umrzeć miał wkrótce po r. 547 lub 546. Miał napisać pierwsze w Grecji dzieło filozoficzne pt „O przyrodzie".

poglądy:

• Jako pierwszy użył terminu „początek". Był on przekonany, że to, co było na początku nic przestaje istnieć, tylko przybiera inne kształty. Wyraz „arche", który znaczył tyle, co początek, zaczął oznaczać „zasadę", gdy został zastosowany w filozofii. Anaksymander (Jak pisze Arystoteles) rozumiał przez zasadę nie wodę, ani żaden inny z tzw. „żywiołów” lecz jakąś inną naturę bezgraniczną, z której powstają wszystkie niebiosa i światy w nich zawarte. Mówił, że zasada musi być bezgraniczna, gdyż inaczej wyczerpała by się. Nieograniczony rozrost przyrody wskazywał mu, że i zasada przyrody musi być nieograniczona.

• Drugie zagadnienie: powstanie przyrody: w pierwotnym bezkresie zawarte były wszelkie przeciwieństwa; w przyrodzie zaś są już wzajemnie oddzielone; zatem oddzieliły się w procesie powstawania przyrody, który polega na wyłanianiu się przeciwieństw. Proces ten powoduje wieczny ruch, który jest nieodłączny od materii. Opis Anaksymandra wywodzi kolejne etapy świata z przyjętej zasady. Wydzieliły się na początku przeciwieństwa - zimno i ciepło, a przez to wytworzyły się różne stany skupienia, poczynając od ziemi, która jest najgęstsza, poprzez wodę i powietrze, aż po lotny ogień. Ziemia jako najcięższa znalazła się pośrodku, a tamte otoczyły ją koncentrycznymi, coraz to lżejszymi i gorętszymi sferami. Sfera wody częściowo wyparowała i przeto w niektórych tylko miejscach znajduje się między ziemią a powietrzem. Zewnętrzna ognista sfera, otaczająca świat. jak kora otacza drzewo"', rozerwała się, a części jej, odrzucone siłą odśrodkową, potworzyły ciała niebieskie. Był on chyba pierwszym Grekiem, który wykom! mapę, obliczał odległość i wielkość gwiazd.

ANAKSYMENES - Pochodził z Miletu, koleje jego życia nie są znane. Prawdopodobnie żył między 585 a 525 rokiem. Jego dzido traktowało „O przyrodzie". Umysłowością swą różnił się on od Anaksymandra: miał się doń, jak fizyk do metafizyka.

poglądy:

• Zachował zasadniczy pogląd swego poprzednikaj: świat jest bezkresny, ruch jest wieczny. Utożsamiał zasadę bezkresną z pewną, określoną i znaną z doświadczenia materią - powietrzem. Rozumiał, że powietrze może mieć różną gęstość. Gdy jest równomiernie rozproszone, jest niewidzialne, widoczne staje się przez rozrzedzanie i zgęszczanic się; wtedy przyjmuje inny wygląd i przechodzi w inny stan skupienia. Przez rozcięczanie staje się ogniem, a przez kondensowanie - wiatrem, chmurą, potem wodą, ziemią, nawet kamieniem. Wszechstronnie stosował swą teorię do wyjaśniania zjawisk. Przede wszystkim do zjawisk meteorologicznych. Nie była to oddzielna nauka lecz zastosowanie filozofii i niejako wypróbowanie jej zasad. W dziedzinie astronomii jego zasady zawiodły; tu raczej cofną wiedzę niż ją posunął naprzód. Twierdził, że Ziemia jest płaska jak stół. Gwiazdy są ciałami ognistymi, a towarzyszą im ciała stale, których istnienie objawia się w zaćmieniach.

HERAKLIT - Pochodził z Efezu- Lata jego dojrzałości przypadają na przełom VI i V wieku.

poglądy:

• Znalazł on „arche" w ogniu. Ogień staje się morzem, powietrzem, ziemią i znowu z powrotem ogniem..

• Heraklit rozważał nie tylko początek przyrody, ale i jej własności. Znalazł, że zasadniczą jej własnością jest zmienność. Obraz rzeczywistości - rzeka. Wszystko płynie, nic nie trwa - „nie można dwa razy wstąpić do tej samej rzeki, bo już inne napłynęły w nią wody". Nie ma rzeczy o stałych własnościach, nie ma bytu, jest tylko „stawanie się".

• Teoria powszechnej zmienności jest najbardziej znanymi poglądem Heraklita i otrzymała jego imię - heraklityzm. Przekonanie o zmienności i ciągłości zjawisk doprowadziło Heraklita do relatywizmu.

• Człowiekiem rządzi rozum, więc i wszechświatem musi rządzić rozum. Myśl o rozumności świata była (obok myśli jego zmienności) drugą potężną koncepcja, jaką Heraklit wprowadził do filozofii. Był pierwszym filozofem, który rozmyślał nad sobą, a nie tylko nad przyrodą i przyrodę rozumiał przez analogię.

• Skierował refleksję ku zagadnieniom humanistycznym i wprowadził do filozofii czynnik introspekcyjny.

4. Szkoła Eleiska

ZENON Z ELEI - Był najwybitniejszym i najsamodzielniejszym z następców Parmenidesa. Żył prawdopodobnie między r. 490 a 430. Był apologetą i polemistą; jego dzieło „O przyrodzie".

poglądy:

• Wydoskonalił sztukę prowadzenia sporów, wykazywania, na drodze samego tylko zestawiania pojęć, prawdy własnej i zwłaszcza cudzego fałszu: był przez to twórcą dialektyki. Bronił eleackiej jedności i niezmienności bytu, ale bronił na drodze pośredniej i negatywnej, w ten sposób, że wykazywał niemożliwość, bo sprzeczność, wszelkiej mnogości i wszelkiej zmiany, specjalnie zaś atakował najprostszą formę zmiany - ruch. Argumenty przeciw ruchowi: tzw. dychotomia - znajdujący się w ruchu przedmiot, gdy ma przebyć jakąś drogę, najpierw musi przebyć jej połowę, potem połowę drogi pozostałej, później połowę reszty i tak w nieskończoność. Jakkolwiek mała jest droga, którą przedmiot ma przejść, zawsze musi przejść nieskończoną ilość odcinków, a tego w skończonym przeciągu czasu zrobić nie może - ruch więc jest niemożliwy. Tzw. achillgi - żółw, jest szybszy od biegacza (aby biegacz goniący żółwia mógł go przegonić, musi najpierw dogonić go, ten zaś znów posunie się do przodu). Tzw. strzała - lecąca strzała w chwili teraźniejszej nie porusza się lecz spoczywa w powietrzu i nie przebiega żadnej przestrzeni; i tak samo jest w każdej innej chwili. Tzw. stadion - szybkość, z jaką przedmioty poruszają się jest jednocześnie taka i inna, mniejsza i większa, w zależności od tego, względem jakich innych przedmiotów jest rozważana; jeżeli; zaś ruch dokonuje się z szybkością, która jednocześnie jest taka i nie taka. tj. sprzeczny i nie może istnieć.

PERMENIDES - Urodził się w Elei i tam mieszkał. Żył współcześnie z Heraklitem, jego wiek męski przypadał ok. r. 500. Był słuchaczem Ksenofanesa. Około r. 480 - 470 napisał dzieło filozoficzne - wierszowane, ale zupełnie niepoetyckie. Miał być jedną z najczcigodniejszych postaci w dziejach filozofii greckiej. Napisał: „O niewzruszonej prawdzie" i „O zawodnych mniemaniach".

poglądy:

• Przeciwieństwa nie należą do natury bytu, bo wzajemnie się wykluczają, jeśli więc zjawiska są pełne przeciwieństw, tzn., że nie są prawdziwym obrazem bytu.

• Widział dwie drogi poznania: metoda rozumowania - droga, która prowadzi do prawdy jedynej, niezmiennej. Droga doznań zmysłowych - doznania opiera się na tym, co zmienne.

• Byt nie może mieć początku, ponieważ nie ma z czego powstać.

• Byt nie może mieć końca, bo nie może przemienić się w coś, co nie istnieje.

• Byt jest ciągły, nieruchomy, niezmienny.

• Byt jest niepodzielny - części nie są bytem.

• Jako pierwszy zastosował rozumowanie dedukcyjne.

5.Empedokles

EMPEDOKLES - Pochodził z Agrygentu, najbogatszego wówczas miasta na Sycylii. Żył prawdopodobnie od 490 do 430 roku. Przebywał na Sycylii i w Wielkiej Grecji. Pierwszy to był Doryjczyk w dziejach filozofii, a jedyna w swoim rodzaju postać we wcześniejszych dziejach filozofii greckiej: był lekarzem- kapłanem, cudotwórcą, poetą i filozofem. Sam siebie uważał za istotę natchnioną, prawie boską; był czczony i wielbiony przez dumy, które podziwiały jego cuda (były to „cuda techniki" - owoce pomysłowości i znajomości przyrody). Umarł na wygnaniu w
Peloponezie. Jego dzieło „O naturze" dzieliło się na:

• traktowało o świecie w ogóle, jego siłach i żywiołach;

• o roślinach i zwierzętach;

• o rzeczach boskich i duszy.

poglądy

• Chciał zapewnić ludziom takie poznanie świata, które umożliwiłoby panowanie nad nim i było pożyteczne dla życia.

• Punkt wyjścia poznania świata - obserwacja.

• Przyrodę rozpatrywał w aspekcie materialnej struktur i jej powiązań z człowiekiem.

• Koncepcja materii - materia składa się z czterech różnych składników: powietrze, ogień, ziemia, woda. Składniki te są wieczne, nie mogą ani powstawać, ani ginąć.

• Koncepcja ciał - ciała są ukształtowane z materii (powietrze, ogień, ziemia, woda), więc złożone i mogą powstawać i mogą ginąć. Różnią się proporcjami

• Koncepcja sil - istnieją dwie przeciwne siły: miłość i niezgoda.

• Siły pochodzą z zewnątrz - przeciwstawiał się on tradycji jońskiej (głoszącej: „od wewnątrz”).

• Dzieje świata składają się z czterech okresów:

. stan pierwotny - nie działa żadna siła;

. okres działania niezgody doprowadza do chaosu;

. okres chaosu jako skutek działania niezgody,
. działanie miłości, która prowadzi do stanu pierwotnego

• Teoria postrzegani a - działanie siły miłości: podobne ciągnie do podobnego.

• Teoria uczuć - uczucia podobne powstają z tego, co podobne.

• Teoria wypływów - zetknięcie organu zmysłowego z postrzeganą rzeczą.

6. Anaksagoras - idea duchowa NUS

ANAKSAGORAS - dził się ok. r. 500, zmarł zapewne 428/427w Lampsku. Był pierwszym filozofem, który osiadł w Atenach. Rozdał majątek krewnym, odszedł od rodziny i poświęcił się nauce. Ok. 456 r. Przybył do Aten, gdzie założył pierwszą szkołę filozoficzną. Po śmierci napisali na jego grobie" Tu spoczywa Anaksagoras, który szukał prawdy o Bogu i prawie do niej dotarł". Anaksagoras był nauczycielem Sokratesa.

poglądy:

• Był autorem dzieła „O przyrodzie". Przejął w ogólnych zarysach pluralistyczną koncepcję Empedoklesa: jest więcej niż jeden żywioł. Wprowadził zmiany w poglądy Empedoklesa.

• Żywioły są ze sobą wymieszane tworząc wszechmieszaninę (meigmę). Nus (duch, rozum) zamiast dwóch sił:

miłości i niezgody.

• Jego poglądy są wyjątkowe ze względu na twierdzenie, iż nus jest poza światową siłą, która wprawiła w ruch wszechświat, a dokładniej - wszechmieszaninę. Wcześniej filozofowie byli panteistanu, głosząc, że Bóg jest wewnątrz świata. A teraz ten nus jest na zewnątrz świata.

• Jakości są niezmienne, są one w rzeczach. Rzeczy są złożone z różnych zarodków, tzn. w każdej rzeczy jest element innej rzeczy.

• Nieskończoność w przyrodzie — każdą rzecz można dzielić w nieskończoność i każda rzecz jest odzwierciedleniem całego, tj. nieskończonego wszechświata. Każdy człowiek jest mikrokosmosem, czyli jesteśmy odzwierciedleniem kosmosu.

• Duch jest materialny, ale subtelniejszy niż inna materia. Jego rola sprowadzała się do wprowadzenia w ruch meigmy.

• Teoria postrzegania była inna niż Empedoklesa: poznajemy to, co jest przeciwne.

• Próg świadomości jest różny dla różnych gatunków.

7. Pitagorejczycy

PITAGORAS I PITAGOREJCZYCY - Pitagoras żył w VI w.; 570 r. jest podawany jako rok jego urodzenia, a 497 jako rok śmierci. Urodził się we wschodnich jońskich koloniach, na wyspie Samos. W wieku lat 40 opuścił Jonie i po licznych podróżach osiadł w Wielkiej Grecji. Tam, też roztoczył akcję reformatorską: jako jej narzędzie założył związek znany pod nazwą pitagorejskiego; związek ten przetrwał swego twórcę. Pitagoras sam żadnych pism nie zostawił, a te, które w następnych stuleciach pod jego imieniem kursowały w Grecji, były apokryfami. Sam Pitagoras dał zapewne początek religijnym, etycznym i politycznym ideom, głoszonym przez pitagorejski związek. Mniej natomiast jest pewne czy był inicjatorem idei naukowych pitagoreizmu; w każdym razie nie stworzył całej nauki pitagorejskiej, która należy do późniejszych faz w rozwoju ku tury umysłowej i była dziełem wielu jednostek. Związek pitagorejski nie był zasadniczo związkiem politycznym lecz etycznym. Nie był to zresztą związek o celach czysto etycznych, lecz więcej jeszcze religijnych. Właściwym podłożem związku były wierzenia religijne, do których pitagorcjczycy dostosowali swe przepisy etyczne.

Wierzenia pitagorejskie.

• dusza istnieje oddzielnie od ciała;

• dusza może łączyć się z dowolnym ciałem, tzw. metamorfoza (każda dusza może wejść w każde ciało);

• dusza jest trwalsza od ciała. Trwa nawet wtedy, gdy ciało ginie; jest bowiem doskonalsza i potężniejsza od ciała;

• ciało jest dla duszy więzieniem;

• dusza jest więziona w ciele za popełnione przez nią winy;

• dusza będzie wyzwolona z ciała, gdy się oczyści, a oczyści się, gdy odpokutuje za winy. Pokutą dla duszy jest właśnie wcielanie się; będzie wolną, gdy przejdzie koło wcieleń. Inny sposób oczyszczenia - kary piekielne - uznawany przez orfików, nie znajdował wiary u pitagorejczyków;

• życie cielesne ma cel: służy wyzwoleniu duszy,

• nieszczęściu, jakim jest wcielenia, można zapobiega • przez praktyki religijne.

poglądy:

• Odkrycia matematyczne i akustyczne:

• Liczba jako zasada bytu.

• Dwoistość bytu.

• Spekulacje liczbowe. Starożytną symbolikę liczb ułożyli systematycznie, tworząc jakby schemat coraz bardziej skomplikowanych własności: l - punkt; 2 - Imię; 3 - figurę geometryczną płaską; 4 - ciało geometryczne; 5 - własności ciał fizycznych (zwłaszcza barwę); 6 - życie; 7 -ducha, 8 - miłość, 9 - roztropność, sprawiedliwość, l0 - doskonałość wszechświata. Spekulację liczbową wprowadzali do nauki o przyrodzie.

• Odkrycia astronomiczne i nowy obraz świata. Przewrotnym odkryciem było poznanie kulistości Ziemi: zakładało, że horyzont jest perspektywicznym złudzeniem i że prawdziwy kształt Ziemi z natury rzeczy nie może być oglądany, lecz jedynie ujmowany matematyczną myślą. Powietrze okala kulę ziemską, przestrzeń świata to próżnia wypełniona eterem, gwiazdy same się poruszają - istnieje ład, ziemia obraca się wokół własnej osi, krąży według idealnego systemu planetarnego.
Harmonia wiata. W sferach kosmicznych panuje symfonia świata - nie słyszymy jej, bo działa stale i równomiernie. Nazwali wszechświat - kosmosem (ładem i porządkiem).

8.Sokrates, Platon, Arystoteles

SOKRATES - urodził się w Atenach w roku 469; zmarł w 399. W Atenach również spędził swe życie. Był człowiekiem, w którym myśliciel w nierozerwalny sposób zespolił się z działaczem. Gdy tego wymagały potrzeba raju, służył mu jako żołnierz i jako urzędnik. Działanie jego polegało na tym, że uczył ludzi cnoty, a ściślej mówiąc, uczył ich rozumu, aby przez to doprowadzić do cnoty. Dopiero, gdy doszedł do 70 r. życia, spotkało go publiczne oskarżenie, że jego działalność jest szkodliwa. Potomność po wszystkie czasy widziała w Sokratesie ideał filozofa, a w jego życiu i śmierci doskonałe wypełnienie obowiązków filozofa.

poglądy

• Zajmował się tylko człowiekiem. Pracował na dwóch płaszczyznach: na polu etyki oraz logiki, którą uważał za niezbędną dla etyki.

• Poglądy etyczne Sokratesa dadzą się sformułować w trzech głównych tezach:

a)cnota jest dobrem bezwzględnym

b) Cnota wiąże się z pożytkiem i szczęściem.

c) Cnota jest wiedzą.

• Poglądy logiczne. Sokrates wzywał do zastanawiania się nad cnotą. Sam, choć był nauczycielem, nie posiadał gotowej wiedzy, którą by mógł komunikować innym; nie obiecywał, że uczniów nauczy prawdy, lecz że razem z nimi będzie jej szukać. Jego teoria wiedzy była teorią poszukiwania wiedzy, czyli jej metodologią. Teoria spowodowała, że dla poszukiwania wiedzy została obmyślona specjalna metoda;

Jego metoda składała się z dwóch części, negatywnej i pozytywnej, „elenktycznej" (czyli metoda zbijania, którą Sokrates uważał za „największy i najskuteczniejszy spośród sposobów oczyszczania umysłu", polegała na doprowadzaniu do absurdu: fałszywą tezę przeciwnika Sokrates przyjmował poważnie (to nazywano „ironią" Sokratesa) i pytaniami zmuszał do wyciągania z tezy konsekwencji dopóki doprowadziły do twierdzenia sprzecznego z twierdzeniami powszechnie uznanymi bądź z samą tezą pierwotną) i „maieutycznej" (czyli sztuka położnicza. Mniemał bowiem, że każdy człowiek nosi w sobie wiedz prawdziwą, ale jej sobie nie uświadamia, że trzeba mu w tym dopomóc, trzeba wydobyć zeń prawdę): pierwsza uczyła, jak usuwać fałszywe przekonania, druga — jak zdobywać prawdziwe.

Sokrates rozpoczął metodę indukcyjną, czyli z 1000 słów tworzył jedno ogólne słowo (z wielu pojęć -jedno). Metoda tą ocalił obiektywność prawdy. Sokrates w każdej rozmowie prowadził do wniosków ogólnych. Uważał, że ma się wiedzę (prawdę) pewną i powszechną. Mówił, że, aby mieć pojęcie, trzeba je najpierw zdefiniować. Indukcja (wnioskowanie) i definicja, to dwa kroki Sokratesa. Szukał on pojęć, gdyż twierdził, że „kto ma pojęcia, ten ma pewną wiedzę, a kto ma wiedzę, ten ma cnotę. Uważał, że pojęcia mają władzę absolutną.

ARYSTOTELES - Urodził się w 384r. w Stagirze. Jego ojciec był lekarzem nadwornym
macedońskiego króla. W 367r. przybył do Aten i wstąpił do Platońskiej Akademii- Spędził w niej 20 lat, będąc najpierw uczniem, a potem nauczycielem i badaczem. W pewnym momencie wystąpił przeciw doktrynie Platona. Po śmierci Platona osiadł w Assos w Azji i pracował jako nauczyciel i naukowiec. W 343r. powołany został przez Filipa Macedońskiego na nauczyciela Aleksandra i był przy nim aż do objęcia przez niego władzy i rozpoczęcia podboju Azji. Wtedy Arystoteles powrócił do Aten i tam założył szkołę, której przewodził do 323r. Po śmierci
Aleksandra opuścił Ateny i udał się do Chalkis. gdzie zmarł w 322r.

Pisma

- Były to głównie dialogi, inspirowane pismami Platona. Oprócz tych pism przeznaczonych dla szerszego ogółu, wydawał też materiały nauko we. o treści historycznej, literackiej. przyrodniczej, opracowania dzid sławnych filozofów. Współautorami tych dzieł byli jego uczniowie ze szkoły "perypatetyckiej". Oprócz tego pisał opracowania naukowe na użytek szkoły, pisma logiczne, przyrodnicze. Metafizyka stanowi ośrodek filozofii Arystotelesa. Obejmuje tzw. "pierwszą filozofię". Nazwę dzieła "Ta meta lisica" nadal Andronikos z Rodos
umiesz czając "pisma następujące po pismach przyrodniczych", która się utrwaliła. Składała się z 14-tu ksiąg. Arystoteles pisał także pisma praktyczne i poetyckie.

Poglądy

- Uchodzi za ojca logiki. Jest pierwsza porządkującym wiedzę naukową i teorię wiedzy. Przeciwnie niż Platon, twierdził, że nie istnieją idee poza jednostkowymi rzeczami. Uznawał że wiedza zawarta jest w pojęciach ogólnych. - Byt jest jednostkowy, a wiedza ogólna.

Arystoteles podzielił naukę na dwa działy:

l) logikę - zajmującą się wiedzą ogólną,ma uczyć, jak posługiwać się pojęciami i sądami

2) metafizykę - naukę o bycie

• Arystoteles twierdził, że w naturze rzeczy leży. że z ogółu wynika szczegół: umysł zaś działa przeciwnie: przez znajomość szczegółów może dojść do poznania ogółu.

• Filozofia Arystotelesa opierała się na prawdach bez dowodu, świadomie była dogmatyczna.

• W odróżnieniu od Platona, od rzucał poznanie intuicyjne, mistyczne i religijne.

• Teoria przyrody - Arystoteles w przyrodzie dopatrywał się tych czynników, które jego metafizyka uznała za czynniki istotne bytu, a więc: substancji, formy, energii i celu. W jego koncepcji przyroda była więc:

l) substancjalna,

2) jakościowa,

3) dynamiczna,

4) celowa.

• W astronomii odrzucił hipotezę ruchu Ziemi i głosił, że Ziemia jest nieruchomym środkiem
  świata, dookoła którego krążą sfery gwiezdne. Co więcej, ponieważ zakładał, że ruch nie
  może trwać, jeśli nie jest pod trzymywany, twierdził, że istnieją siły poruszające nieustannie
  te sfery i że wobec doskonałości owych ruchów są to siły istot boskich.

• Arystoteles twierdził, że materia jest niepoznawalna.

• Świat jest wieczny, i jednocześnie przestrzennie ograniczony. I takie ma własności:

l) jest nieruchomy i niezmienny.

2) jest nezłożony,

3) jest niematerialny,

4) jest istotą duchową,

5) jest rozumem,

6) porusza świat będąc celem świata,

7) działaniem rozumu może być jedynie myślenie, a przedmiotem myślenia w tym przypadku jest jedynie sam rozum,

8) świat jest jeden,

9) jest konieczny,

10) jest doskonały.

• Jeśli istnieje świat, to istnieje również absolut.

twierdził, że nie ma innego dobra niż realne.

Etyka - Ludzie w życiu stawiają sobie różne cele. ale istnieje cel najwyższy. - Jest to najwyższe osiągalne dobro. Eudajmonizm. podający eudajmonię (szczęście) za dobro najwyższe, oznaczał, że tym najwyższym dobrem nie jest dobro idealne, zewnętrzne, społeczne, ale jest nim doskonałość jednostki. Rozróżniał cnoty:

l) dianoetyczne, jak mądrość, rozsądek;

2) etyczne - hojność, męstwo.

PLATON - Żył w latach od ok. 437 do 347 r. p.n.e. Urodził się w Atenach, w czasie

największej jego świetności. Pochodził ze znanego rodu Kodrosa, dzięki matce był spokrewniony z Solonem. Po dziadku nazywał się Arystoklesem, a ze względu na swoją barczystą budowę nazywano go Platonem. Otrzymał staranne wychowanie i wykształcenie. Był nauczycielem gimnastyki i odnosił zwycięstwa w igrzyskach olimpijskich. Interesował się także malarstwem, poezją i muzyką. W wieku dwudziestu lat poznał Sokratesa, u którego pobierał nauki przez 9 lat. Jego szkoła miała zarówno charakter naukowy, jak i religijny. Nie brał bezpośredniego udziału w życiu politycznym, pragnął jednak na wielką skalę zastosować swe idee dobra zdolne ukształtować świat lepszym. Uważał, że polityka, natchniona przez filozofię powinna służyć dobru kraju i jego obywatelom. Nie założył rodziny. Mieszkał przy szkole, otoczony uczniami

Pisma Platona zachowały się, jak się wydaje, w całości. Jest to zbiór trzydzieści pięć dialogów i listy. Są to w większości dialogi, w formie potocznej mowy, w których glos zabierają współcześni mu przedstawiciele nauki, polityki, różnych zawodów.

Poglądy

Platon uważał, że wiedza składa się ze zrozumienia tych aspektów świata, które się nigdy nie zmieniają. Wierzył, że istnieją byty, które bezpośrednio nie są dane - takie składniki zwał "ideami" lub "formami".

Rozumował tak:

1.własnością pojęć jest jedność i stałość;

2. przedmioty, wedle których pojęcia są urobione, muszą mieć te same własności, co pojęcia;

3.tymczasem wszystkie rzeczy, jakie znamy z doświadczenia, tych cech nie posiadają, są bowiem złożone i zmienne.

• Rzeczywistość idei obejmuje u Platona wszystko: rzeczy, własności rzeczy, związki i stosunki między rzeczami oraz wszelkie działanie. Idea wg Platona posiada trojaki charakter:

l. ontologiczny - oznacza prototyp, model, prawzór. albo trwale i niezmienne ujęcie istoty rzeczy;

2 teologiczny - ideą jest celowy porządek części zawartych w rzeczy jako całości;

3. logiczny - idea jest pojęciem ogólnym, za po mocą którego rzeczy się poznaje i Rzeczy są zmienne, a idee niezmienne.

Platon uważał, że istnieją dwa rodzaje bytu:

1. byt poznawalny przez zmysły, zniszczalny i zmienny: i 2.byt poznawany przez pojęcia, wieczny i niezmienny.

• Idea piękna była utożsamiana przez Platona z ideą dobra. Sprowadzał ją do jednej z postaci dobra.

• Piękno polega, według niego na matematycznej i geometrycznej proporcji. Sztuka zaś ma zajmować się tylko przed stawianiem idei w rzeczach

Człowiek i dusza

• Człowiek, wg Platona składa się z duszy i ciała. Człowiek, to dusza władająca ciałem. Platon operował, właściwie, nie jednym, lecz dwoma pojęciami duszy:

1.w pierwszym znaczeniu dusza obejmuje czynności zmysłowe, jest składnikiem przyrody;

2. w drugim, jest samym rozumem, nie jest związana z przyrodą.

Dusza składa się z trzech części:

l. duszy rozumnej, znajdującej się w głowie:

2.popędliwej, będącej w piersiach: i

3.pożądliwej, przebywającej w brzuchu.

Dlaczego dusza, doskonała i wieczna, związana jest z niedoskonałym i przemijającym ciałem?
- Platon odpowiadał:

1.dusza istniała pierwotnie bez ciała:

2.zaciążył na niej grzech;

3.dla odkupienia została złączona z ciałem.

Poznanie
Istnieją wg Platona dwa rodzaje poznania:

1. poznanie rozumowe;

2. poznanie zmysłowe.

To pierwsze miał za wyższe

Platon sądził, że są dwa rodzaje myśli:

1.myśl dyskursywna:

2.myśl intuicyjna.

W przeciwieństwie do myśli dyskursywnej, która pośrednio, przez rozumowanie dochodzi prawdy, intuicja miała być jej poznaniem bezpośrednim, intelektualnym oglądem, czy stykaniem się myśli z przedmiotem. Intuicja miała być aktem umysłu działającego samodzielnie i z samowiedzą. Poznanie zmysłowe zawiera podobizny, cienie, bądź zapatrywania. Wzorce w poznaniu zmysłowym nie są w stanie stworzyć wiedzy, gdyż żaden z nich nie da się ująć w kategoriach form czy uniwersaliów. Wszystko co możemy powiedzieć to. że coś się nam wydaje tak jak się nam przejawia. Dzięki poznaniu rozumowym jest możliwa wiedza- Najniższy poziom to użycie idei jako hipotez, bez zrozumienia ich istoty. Najwyższy poziom, czyli pełna wiedza, pojawia się wtedy, gdy poznamy ideę, uświadomimy są sobie w swoim umyśle, oraz zrozumiemy jej istotę. Kiedy ktoś staje się świadom idei w sensie platońskim, doświadczenie poznania ich czyni go całkowicie pewnym, tj. niezdolnym do mylenia się.

9. Szkoły

Szkoła Epikurejska, założona w Atenach na progu III w., miała zwolenników do końca okresu hellenistycznego i stanowiła w nim czwarty wielki obóz filozoficzny.

Epikur (341-270), urodzony na wyspie Samos, ale ateńskiego pochodzenia, zamieszkał w Atenach jako 18-letni młodzieniec; Epikur słuchał filozofów różnych kierunków; przez demokrytejczyka Nauzyfanesa poznał atomizm; poznał również poglądy sceptyka Pirrona. W r. 306 założył własną szkolę w ogrodzie (stąd mowa o „ogrodzie
Epikura" i o „filozofach z ogrodów"), którą prowadził aż do śmierci. Napisał ok. 300 książek. Do dziś zachowały się zasady oraz 37-ksiąg o naturze Poglądy:
ETYKA

1. hedonizm i radość życia. Szczęście polega na doznawaniu przyjemności, a nieszczęście na doznawaniu cierpień.

2. Przyjemności zewnętrzne -Radość życia jest głównym składnikiem szczęścia, ale nie jest jedynym; oprócz tej wewnętrznej radości istnieją przyjemności powodowane przyczynami zewnętrznymi..

3. środki do szczęścia. Są zasadnicze sposoby na szczęście: cnota i rozum. „Nic ma życia przyjemnego, które nie byłoby rozumne, moralnie podniosłe i sprawiedliwe, ani leż nie ma życia rozumnego, moralnie podniosłego i sprawiedliwego, które nie byłoby przyjemne”.

Fizyka

1. Fizyka bez bóstw - nic nie istnieje poza ciałami i pustą przestrzenią, przyjmowała, że ciała składają się z mnogości wzajem od siebie niezależnych atomów.

2. psychologia bez nieśmiertelnej duszy. Był przekonany, że dusza, jako rzeczywista i czynna, musi być cielesna. Jest cielesna, ale - zgodnie z powszechnym w starożytności poglądem - innej natury niż ciała;

Cztery są, według Epikura, rzeczy unieszczęśliwiające człowieka, cztery obawy:

• przed niemożnością osiągnięcia szczęścia,

• przed cierpieniem,

• przed bogami,

• przed śmiercią.

Logika

1. sensualizm ? EPls'1'EhlOLOGlCZNY ? - Stanowisko, jakie Epikur w niej zajął, było sensualistyczne: przez wrażenia zmysłowe, i tylko przez nic, można znaleźć prawdę. Wrażenia odtwarzają rzeczywistość taką, jaka jest; nacechowane są jasnością i dają poczucie oczywistości. A dotyczy to każdego wrażenia. Same przedmioty są poznawane tylko pośrednio, poprzez podobizny; przejście zaś od podobizn do przedmiotów może być dokonane jedynie przy pomocy sądu - i tu grozi błąd temu, kto nie liczy się nieustannie z tym, że podobizny

2. sensualiw psychologiczny, wrażeniach zmysłowych: dopatrzyli się w nich nie tylko kryterium poznania, ale także jego źródła, z którego wszystkie nasze przedstawienia i sądy się wywodzą. Ich opis, jak z wrażeń powstają w umyśle ogólne pojęcia, nazwano „indukcją epikurejską". Mówiła ona o tym, jak w wytwarzaniu się pojęć bierze udział wyobraźnia, pamięć, myśl; jak wyobrażenia formują się na czworakiej drodze: wypadku, analogii, podobieństwa, syntezy;

3. LOGIKA indukcyjna. Usiłowali odnaleźć podstawę wnioskowania indukcyjnego i dopatrzyli się jej w podobieństwie jednycli rzeczy do drugich.

Filozofia stoicka powstała w III w. w Atenach W tzw. „starej szkole" wytworzyła się właściwa doktryna stoików, którą zainicjował Zenon z Cypru.

• Zenon z Cypru (ok. 336 - 264) - przybył do Aten i przyłączył się do szkoły cynickiej. Gdy zmodyfikował
stanowisko etyczne i uzupełnił nowym stanowiskiem teoretycznym to założył ok. 300 r. własną szkolę. Zenon był scholastyką ok. 35 lat.

• Kleantcs (264 - 232) - rozwinął uczuciowe i religijne pierwiastki stoicyzmu, ale nie umiał bronić jego pozycji naukowej.

• Chryzyp (232 - 205?) - bronił stoicyzmu przed sceptykami. Stworzył kanon szkoły który obowiązywał do końca jej istnienia. Zostawił ok. 700 dzieł.

Poglądy

Fizyka

materializm - świat jest doskonały, ma budowę je jednolitą, bo cały jest materialny a zarazem ożywiony.

Dynamizm - ciała, z których składa się świat mają dwa składniki: czynny i bierny. Wszechświat to materia i ruch. Substancja, prawo, rozum we wszystkim jest jedna.

C. Racjonalizm - wszystko jest w ruchu a przyczyną tego jest pneuma .im nich większy tym pneuma jest doskonalsza Pncuma działa celowo, prowadzi rozwój w określonym kierunku . Ta celowość to naturalna własność materii .Pneuma posiada wszystkie własności Platońskiej i Arystotelowskicj duszy. Pneuma to logos. jest nie tylko fatum ale i opatrznością. Rozum przenika świat i rządzi nim. Myśl ludzka podlega tym samym prawom co cala przyroda.

D. Panteizm - świat jako jedna całość, jednolity jak rozumna istota, ponadto jest wieczny, nieograniczony, nieskończony i jest tylko jeden i nic poza nim nie może istnieć. Świat jest boskiej natury, boska jest pneuma. Bóstwo wg nich, istnieje, lecz nie poza wszechświatem, ale w nim.

E. Teoria wiecznego powrotu - wszechświat jest rozumny i celowy. Boska pneuma była dla nich początkiem świata, ognistą materią, z których powstały trzy pozostałe żywioły. Dwa okresy: okres kształtowania się i tzw. pożar świata, czyli co z ognia powstało, w ogniu ginie. A potem wszystko od początku, dusze ludzkie nie są wieczne są tylko trwalsze od ciała

Etyka

zależność od natury i zgodność z naturą - szczęście można osiągnąć opanowując zew. Okoliczności albo uniezależnić się od nich. Pozostaje tylko uniezależnić się od nich. Trzeba panować nad sobą. Helleniści dążąc do szczęścia wzywają do wyrzeczenia. Aby mieć trzeba się wyrzec. Trzeba zabiegać o cnotę. Cnota była warunkiem szczęścia. Stoicy połączyli w swoim systemie mądrość, cnotę, niezależność, i szczęście.

• kult natury u stoików — natura jest rozumna, harmonijna, boska .Żyć cnotliwie to żyć w zgodzie z naturą. Kto działa zgodnie z naturą jest wolny. Rozum stanowi naturę człowieka.

B. Dobro, zło i rzeczy obojętne - ludzie dzielą się na dobrych i złych. Cnota jest dobrem jedynym. Wszystko, co poza tym udzie nazywaj ą dobrami, dobrem nie jest. Rzeczy godne wyboru dzielą się na duchowe, cielesne, zewnętrzne.

C. Afekty — rzeczy obojętne, nie są dobrami, ale nie są również złem. Są cztery afekty: zawiść, pożądliwość, smutek i obawa. Należy się ich wyzbyć.

D. Etyka społeczna - etyka stoików była natury społecznej. Traktowali społeczeństwo jako organiczny zespól. Ludzkość była wzniosłym hasłem stoików Dążyli do usunięcia granic między państwami narodowymi.

Logika - stoicy pierwsi użyli tego terminu. Logikę pojmowali jako naukę o logosie (rozumie i mowie) w obu znaczeniach wyrazu. Obejmowała ona również retorykę i gramatykę. Logikę jako nauka o znaku i o tym, co on oznacza nazywali dialektyką.

A. Pochodzenie wiedzy - pojmowane było sensualistycznie, jako odciśnięcie przedmiotów w duszy. Z postrzeżeń powstają pojęcia różnych rodzajów: naturalne i wspólne, i powszechne.

B. Krylerium prawdy - za kryterium mogą służyć tylko prawdy, które bezpośrednio i niezawodnie okazują swą prawdziwość. Takie prawdy istnieją i poznajemy je przy pomocy zmysłów. Takie postrzeżenia nazywali kataleptycznymi - to te, którym uznania odmówić niepodobna. Na ich podstawie wytwarzamy słuszny i oczywisty sąd postrzegawczy.

C. Logika formalna - punktem wyjścia było dla nich przekonanie, że każda prawda i fałsz stanowi nierozkładną całość. Zapoczątkowali propozycjonalne traktowanie logiki.

Sceptycyzm - IV/III w. Przed Chr. Poprzednikami byli sofiści z Protagorasem na czele. Nic budował teorii, ale krytykował inne.

3 okresy sceptycyzmu:

a) pierwotny pirronizm - (nazwa od Pirrona - założyciela) III w. Miał charakter praktyczny, podobna doktryna do stoicyzmu i epikureizmu.

b) akademizm - III/II w. Prąd sceptyczny ogarnął Akademię - nauczyciele: Arkezylaos i Karmeades

c) młody pirronizm - po wygaśnięciu sceptycyzmu na Akadmii - okres epistemologicznej krytyki

Twórcy

Pinon (376 - 286) malarz z zawodu, był pod wpływem Demokryta, magów i ascetów indyjskich; w obojętności dla życia i cierpienia ujrzał środek do osiągnięcia szczęścia; nie pisał; założył szkołę w Eliadzie.

Tymon z Fliuntu (325 - 235) nauczyciel retoryki i filozofii; jego sceptycyzm miał dwojakie źródło: a) pirronowska rezygnacja, b) wychwytywanie wszędzie fałszu; pisał wiele - trak-taty filozof, tragedie, komedie, satyry;

Arkezylaos (315-241) nauczyciel w Akademii, wprowadził do niej sceptycyzm; umiał urządzić sobie życie;

miłośnik piękna, sztuki, poezji

Kameades - nauczyciel w Akademii, rozbudował sceptycyzm; krytykował dogmatyzm; nic pisał;

Poglądy:

Pirron: postawa sceptyczna jako jedyna zapewnia szczęście, bo zapewnia spokój (najlepiej nie zabierać głosu w

sporach - mieć spokój, spory są nierozstrzygalne)

1. niewierny jakie są własności rzeczy

2. musimy się powstrzymać od sądów o nich

3. powstrzymanie zapewnia spokój i szczęście

Iwstema - żaden sąd nie jest logicznie silniejszy lub pewniejszy od innych;

Ludzka wiedza w żadnej postaci nie jest możliwa. Odrzucali sądy naukowe, ale nie odrzucali sądów o zjawiskach. Mieli specjalne argumenty do zbijania twierdzeń, które nazywali „tropami". Wszelkie spostrzeżenia są względne i nie można im ufać, bo się różnią między sobą.

Eklektyzm - zmieszanie, połączenie w jedność teorii z różnych kierunków. (Sceptycyzm i epikureizm nie dały się pogodzić z innymi kierunkami). Eklektyzm opanował całą Akademię. Podatnym gruntem dla niego był Rzym

CYCERON jego nauczyciele byli przedstawicielami wielu kierunków; zręcznie połączył teorie pochodzące z wszystkich szkól filozof.

10. Szkoła synkretyczna: Filon, Plotyn - neoplatonizm

Filon - Urodzony ok. przed 25-50 po Chr., żyd, . Główny przedstawiciel synkretycznej żydowsko-greckiej filozofii. Był to system zbudowany przy pomocy pojęć greckich (platonizm, stoicyzm), ale na podstawie wierzeń żydowskich (alegoryczna interpretacja biblii). Jego liczne dzieła mają postać komentarzy do Pięcioksięgu

POGLĄDY:

l. Dualizm i monizm - Według Filona filozofia to poznanie Boga. Między Bogiem i światem istnieje przepaść. Bóg i świat to podstawowe przeciwieństwa. Duch i materia- drugie przeciwieństwo, trzecie to dobro i zło. Wiąże się z tym nieustanna walka Poczucie dwoistości łączyło się z nieodpartą potrzeba jedności, której miała zaradzić filozofia. Punkt wyjścia filozofii był skrajnie dualistyczny, ale jej cel był skrajnie monistyczny (istnieje tylko jedna substancja). Według nowego monizmu (spirytualistycznego) stworzenie wywodziło się z Boga, materia z Ducha, byt doskonały z bytu bardziej doskonałego

2. Aleksandryjski schemat metafizyki.

a) Bóg był centrum systemu. Było to połączenie greckiego absolutu (niezależny, niezmienny) z cechami żydowskiego jedynego Boga. Bóg Filona był osobą, był dobrotliwy, potężny, wszechwiedzący. Nad to był niedostępny i niepojętny, transcendentny. Znajdował się poza światem i poza poznaniem.

b) Materia - bezkształtna, bezwładna, bezduszna, pozbawiona określonych własności, nie była nawet bytem tylko potencją Z niej został stworzony świat.

c) Logos - Pośrednie ogniwo między Bogiem, a światem materialnym to idee (myśli Boże). Filon twierdził, że Logos to osoba, anioł, pośrednik między Bogiem, a światem, syn Boży, drugi Bóg. Bóg stwórcą Logosu, a on stwórcą świata.

3. Psychologia. Dusza to miejsce spotkania dwóch światów, materialnego i boskiego; część zmysłowa duszy jest materialna, a rozum to wypływ bóstwa. Rozum to najwyższa intuicyjna władza. Logos jako intelekt niższy operujący zmysłowymi danymi.

4. Etyka i teoria poznania. Etyka - Człowiek to istota cielesna i należy do najniższych tworów w drabinie bytów. Złączenie z Bogiem to cel człowieka. Cel ten można osiągnąć nie zmysłami, ale rozumem.

Teoria poznania. Prawda jest tylko w Bogu, człowiek może ją osiągnąć przez połączenie z Bogiem.

Plotyn (ok-203-269/70).Urodził się w Likopolis w Egipcie. Młodość w Aleksandrii, mając 28 lat rozpoczął tam studia fil. W 40 r. życia przeniósł się do Rzymu. Obcy sprawom materialnym i doczesnym - ponoć wstydził się, że posiada ciało.

PISMA: 54 rozprawy uporządkowane później w 6 grup: l. etyczne, 2.fizykalne, 3. kosmologiczne, 4. o duszy, 5. o rozumie, 6. o najwyższych kategoriach POGLĄDY:

1. System emanacyjny (podstawowa myśl systemy Plotyna). Punktem wyjścia był dualizm, ale celem było wykazanie jedności bytu, zbudowanie monistycznego systemu. Plotyn stwierdził, że: postacie bytu różne są etapami jednego i tego samego rozwoju. Nie ma wielu bytów, lecz jeden, rozwijając)' się i przybierający różne postacie. Dynamiczne pojęcie bytu. Istotą bytu Jest stawanie się, nie trwanie. Naturalną własnością bytu jest ekspansja, emanacja, promieniowanie, bo ma naturę światła. Byt trwa produkując nowe byty. Teoria emanacji zastąpiła teorię stworzenia. Każdy byt pochodzi od innego doskonalszego.

2. Absolut - świat idealny był doskonalszy od irrealnego, ale w ideach Plotyn nie widział doskonałości zupełnej. Widział ją w absolucie -jedni. Jest on (absolut) źródłem tego. co istnieje i wiemy tylko to. Poza tym nic można powiedzieć nic. Jest szczytem dobra, prawdy, piękna jedności. Jest niepoznawalny.

11. Filozofia chrześcijańska: Orygenes, Grzegorz Nyssejczyk, Augustyn

Orygenes (185 lub 186-254). Pochodził z Aleksandrii, uczył się w Szkole Katechetów. Wydał „O zasadach", rozprawa „Przeciw Celsusowi"

Poglądy

1. Logos. Zgodność wiary z rozumem, zgodność nauki objawionej chrześcijan z nauką rozumową Greków. Greckie wiązanie wiedzą chrześcijańską. Oddzielał pismo od filozofii: nauka o przyjściu na świat Boga- człowieka. Jakie pojęcie filozofii, dla której Bóg i człowiek był ostrym przeciwieństwem, ujmuje Boga- człowieka? Pojęcie Logosu. Chrystus metafizycznym czynnikiem świata.

2. Bóg i Świat. Jego system miał trzy części:

• Bóg i objawienie się Jego w stworzeniu;

• upadek stworzenia;

• powrót przez Chrystusa do stanu pierwotnego.

Bóg był daleki i abstrakcyjny, niepojęty w swej istocie i dający się poznać jedynie negatywnie i pośrednio. On jest jeden, niezmienny, nieskończony, niematerialny:

Chrystus-Logos szczeblem w przejściu od Boga do świata. Wyłonił się z Boga, a z kolei z niego wyłonił się świat; on jest stwórcą świata i jego zbawcą.

Świat powstał całkowicie z Boga. Nie tylko duchy, ale nawet materia jest tworem Bożym- świat został stworzony z niczego. Odkąd istnieje Bóg, musiało też istnieć pole Jego działania.

3. Upadek i Zbawienie Duchów. Duchy zostały wraz z materialnym światem stworzone odwiecznie. Mają preegzystencję. Cechą duchów stworzonych jest wolność. Z wolności swej mogą korzystać dla dobra i zła. Jedne skorzystały z niej, by pójść za Bogiem, drugie nie. Droga nawrócenia prowadzi przez poznanie. Końcem dziejów będzie APOKATASTAZA, czyli powrót wszechrzeczy do pierwotnego źródła, do Boga.

Grzegorz Nysseńczyk - (325-394) urodził się w Cezarei w Kapadocji. Był nauczycielem retoryki, poświęcił się działalności religijnej. Został biskupem i na tym stanowisku bronił prawowiernej nauki Kościoła przeciw herezjom, zwłaszcza przeciw arianizmowi. Jego dziełem głównym była Wielka katecheza , zawierająca system prawowiernej teologii.

POGLĄDY:

1. Racjonalizm. Rozumem dowodził prawdy objawione i ustalone. Tłumaczył prawdy objawione. Bronił doktryny wiary. Dowodził istnienia Boga na podstawie mądrego układu świata. Dowodził jedności i doskonałości Boga. Dowodził nieśmiertelności duszy (podobna do Boga i ma udział w boskiej miłości i wieczności). Dowodził dogmatu o Trójcy Świętej. Tłumaczył on Wszystkie prawdy i wszystkich dowodził, dla każdej szukał i znajdował racje: była to postawa racjonalisty Jego racjonalizm nie wykluczał mistycyzmu (dusza
jest „obrazem i podobieństwem Boga", Bóg przegląda się w niej jak w zwierciadle).

2. Platonizm. Przyjmował świat idei, na tej zasadzie przyjmował że w Trójcy Świętej osoby są oddzielone zaś boskość ta sama (jedna natura w trzech osobach). Bóg - oznacza nic osobę ale istotę, która jest jedna. Stworzenie rozumiał po platońsku, najpierw był gatunek pierwszy bez cech jednostkowych. Cale stworzenie istniało w umyśle Boga. Po platońska rozumiał duszę. Która mogła istnieć bez ciała. Miał także neoplatoński pogląd na eschatologię. Głosił powrót wszechrzeczy do pierwotnego stanu, czyli połączenie ostateczne z
Bogiem.

3. Immaterializm. Mateńa nie jest realna -była to kosmologia immaterialistyczna (idealistyczna); argumentacja Grzegorza była nie mniej oryginalna niż sama teza: jakości są niematerialne, a jakości składają się rzeczy, więc rzeczy są niematerialne. Dalsza argumentacja miała charakter religijny: istota niematerialna może wytworzyć jedynie przedmioty niematerialne. Bóg zaś jest niematerialny więc świat jako jego twór musi być niematerialny.

Św. Augustyn - Urodził się w Tagaście, w Numidii (354 - 430), z ojca poganina i matki chrześcijanki. Był nauczycielem retoryki. Pierwotnie wyznawał manicheizm, z jego skrajnym dualizmem dobra i zła. Dopiero w 386 r. lektura dzieł neoplatońskich skłoniła go do powrotu do dogmatycznej filozofii, a kazania bpa Ambrożego nawróciły go do Kościoła. Ochrzczony w 387 r. powrócił do Afryki i tam spełniał czynności kapłańskie, od 395 r., jako bp Hippony. Z zapałem bronił nauki Kościoła i zwalczał herezje.

Poglądy:

l. POZNANIE DUSZY - filozofia może pomóc znaleźć szczęście, ale dać szczęście może jedynie tylko Bóg.
Do szczęścia potrzebne jest poznanie (wbrew sceptykom) Boga i duszy. Własna myśl jest ze wszystkich najpewniejszym faktem - (o słynna jego zasada. Wszystko jest wątpliwe. prócz tego. że jestem i że myślę)

2. POZNANIE IDEI I OŚWECENIE PRZEZ BOGA - umysł najbardziej poznaje prawdy wieczne. Umysł
myśląc uświadamia sobie prawdy ogólne i niezmienne, nie tworzy on tych prawd, lecz je odbiera. Św. Au-
gustyn przyjmuje istnienie świata idealnego, złączonego z Bogiem.

• intuicja - oświecenie, spotęgowanie władz poznawczych, dzieło łaski Bożej.

• kontemplacja - uświadomienie całościowe, istnienie obok nas Boga i spotęgowanie myśli. Poznanie Boga to oczyszczenie człowieka, a natomiast poznanie mistyczne - to poznanie zachodzące bezpośrednio w bóstwie i jest ono ukoronowaniem poznania racjonalnego i rozumowego.

3. TEOCENTRYCZNA METAFIZYKA - uczynił on Boga ośrodkiem myśli filozoficznej:

• dał przewagę Bogu nad stworzeniem (uzależnił od Boga)

• dusza ma przewagę nad ciałem. Dusza jest substancją samoistną;

• przewaga uczucia i woli nad rozumem. Przewaga sił irracjonalnych duszy nad rozumem. Wiara zaś jest rzeczą raczej woli (serca), niż rozumu.

4. TEODYCEA - świat jest znikomy wobec Boga, ale jest jego dziełem i przez to jest dobry. Twierdził on, że zło nie należy do przyrody, lecz jest dziełem wolnych stworzeń. Zło to pycha i pożądliwość. Zło nie psuje harmonii świata, przeciwnie -jest dla niej potrzebne.

ISTOTA AUGUSTYNIZMU: Augustyn dał podwaliny nowej, chrześcijańskiej filozofii. Zerwał z klasyczną
postawą Greków, z jej obiektywizmem i intelektualizmem; jego postawa była introspekcyjna, a wola miała dlań
pierwszeństwo przed rozumem Augustyn pojął Boga jako nieskończonego, a świat jako twór nadprzyrodzony i dzieło łaski. Cała jego filozoficzna koncepcja oparta była na większym zaufaniu do woli, wiary, miłości i łaski, niż rozumu i doświadczenia. Z tych ogólnych własności wypływają szczegółowe teorie: w metafizyce - egzemplaryzm (chrześcijańska postać platońskiego dualizmu między realnym a idealnym światem), w teorii poznania - aprioryzm (niezależnie od doświadczenia znamy prawdy wieczne), w etyce - doktryna łaski i miłości (uznanie wolności, a zarazem przeznaczenia człowieka.

12. 3 średniowieczne nurty

Eriugena i prąd panteistyczny (ur. pocz. X) Jego myśl była typu neoplatońskiego na drodze rozwoju zapoczątkowanego przez Plotyna. Nie był duchownym lecz był autorytetem dla Kościoła np. w sprawie sporu o predestynację. Był postacią niezwykle kulturalną ze znajomością języka greckiego.

POJĘCIE BOGA: potwierdzał prawdę o zgodności między rozumem a objawieniem, jednakże Pismo św. Pojmował alegorycznie (gnostycki punkt widzenia) w duchu dostosowywania Pisma do wyniku rozumowania, w ten sposób zyskiwał wolność dla swej myśli. Uważał, ze: nemo imrat in cuelum nisi per philosophium, nikt nie wejdzie do nieba inaczej jak przez filozofię.

Był przekonany, że: to, co poznajemy z Boga, to nie sama Jego natura, lecz tylko Jego objawienia (teofanie). Sam Bóg jest ponad wszelkimi kategoriami, nie można orzec o Nim nawet tego, że jest substancją czy miłością, ani czy działa. Bóg nie mieści się w tym co myśl jest w stanie objąć. Ale jednocześnie jest wszystkim: źródłem, z którego cały wszechświat powstaje. Tworząc świat, nie wychodzi poza Siebie, lecz wydaje to co w Nim samym jest zawarte. Twórczość Boga jest Jego stawaniem się, lub rozwijaniem. W rym sensie tworzenie świata jest nie aktem woli lecz procesem koniecznym, bo nadmiar bytu i dobroci w Bogu musiał się urzeczywistnić. Był to więc system emanacyjny w którym Eriugena przyjmował, że świat wywodzi się z Boga i ze Bóg jest istotą wszechrzeczy, „wszystkim we wszystkim" (panteizm)

CZTERY ETAPY EMANACJI (RODZAJE RZECZYWISTOŚCJ). Według Enugeny świat nie tylko wyemanował z Boga, ale tez do Niego powróci (pogląd wspólny stoikom i Pilonowi), Natomiast cztery rodzaje rzeczywistości to:

a) Natura tworząca, a nie stworzona. (Bóg).

b) Natura tworząca, a stworzona (idee wyłonione z Boga przez które Bóg daje się poznać - Syn Boży - Logos).

c) Natura stworzona i nietworząca (świat - zrealizowanie idei).

d) Natura nie stworzona i nie tworząca (Bóg jako kres wszechświata, ten sam co na początku). Eriueena uznawał realizm pojęciowy (rzeczy powstają l prototypów, czyli jednostki powstają z gatunków. Gatunki są wcześniejsze od jednostek). Jednostka materialna nie jest samoistnym bytem, lecz tylko przemijającym przejawem. Materia bowiem daje się rozłożyć na czynniki, które nie są materialne (immaterializm). Choć za światem materialnym przemawiają zmysły, to jednak rozum mówi, że jest nicością, a rzeczywiste są tylko ogólne idee. Idee partycypują w Bogu, który daje im istnienie, one zaś dają istnienie rzeczom. Istnieje naprawdę tylko Bóg, a świat jest tylko Jego objawieniem. Tak więc świat jest tylko symbolem rzeczywistości a nic rzeczywistością.

Mistyka św. Bernarda - Mistycyzm to drugi po scholastyce nurt ortodoksyjny, wspólnym ich celem było poznanie prawd nadprzyrodzonych. Mistycy widzieli drogę w kontemplacji ) uczuciu a scholastycy w rozumowaniu. Możemy wyliczyć dwie formy mistycyzmu: jedna ekskluzywna chcąca zastąpić scholastykę (św. Bernard), druga chcąca być uzupełnieniem scholastyki (św. Hugon). Bernard nie tylko uprawiał mistykę, ale też głosił mistycyzm, uważał bowiem, że modlitwa i przebywanie z Bogiem jest jedynym środkiem poznania prawdy. Poznanie jest możliwe dzięki pomocy Bożej (laska). Na pomoc Bożą można zasłużyć przez pokorę i miłość, co związane jest z pogłębianiem życia duchowego. Uznawał 4 stopnie miłości i 12 stopni pokory. Szczyt pokory o pierwszy stopień poznania, pozwala on poznać własną nędzę, potem współczucie dla nędzy innych: cierpiąc nad nędzą swoją i cudzą oczyszcza się serce i uzdalnia do poznania rzeczy boskich. Tak więc:

pierwszy stopień to pokora;

drugi współczucie:

trzeci kontemplacja;

czwarty ekstaza - następuje, gdy rozum oglądając piękno Boga, zapomina o sobie. Dusza jest wtedy, jako kropla wody wlana do dużej ilości wina traci swoje cechy, a przybiera cechy wina, ale choć się upodabnia do Boga, to nie staje się nim, pozostaje odrębną substancją. Poznanie mistyczne polega na połączeniu się z Bogiem drogą uczucia i woli przez akty pokory i miłości.

Tomasz z Akwinu - urodził się w zamożnym i słynnym rodzie. Studia odbywał u benedyktynów na Monte Cassino, później jako dominikanin w Neapolu, Kolonii i Paryżu. Najbardziej doniosłe dzieła św.'Tomasza to: Summa TheoSogiae, Summa contra gentiies, Questiones disputate de veritate, Questiones disputute de potentia. Poglądy:

Dokonuje autonomicznego uporządkowania zagadnień wiary (religii) i filozofii (nauki). Są prawdy niedostępne dla rozumu - tajemnice wiary (np. Trójca św.. Eucharystia i in.), ale są także prawdy wiary, które rozum ludzki może, nawet powinien reflektować. Filozofia zasadniczo w .ten sposób służy teologu, że spełnia rolę przygotowującą do rozświetlenia prawd wiary, przygotowuje do wiary {praeambula fidei). Filozoficzna część nauki Tomasza (jest: on przede wszystkim teologiem) jest głównie metafizyką. Zawiera fundamentalne zagadnienia dotyczące bytu, człowieka oraz Boga.

Akt istnienia, a nie forma (jak chciał Arystoteles) stanowi o realności (doskonałości) bytu. Cale stworzenie jest dziełem Boga (Istnienia Czystego) - Stwórcy kosmosu, który stworzył go z niczego - {Kreacjonizm). Bóg jest więc Przyczyną wszelkiego bytu - Najwyższym Dobrem; jest nieskończonym, wszechmocnym, niezmiennym Absolutem; i jest Osobą

Kosmos jako skutek działania Przyczyny Pierwszej (Boga), realizuje w sobie cechy transcendentalne (odnoszące się do wszystkiego, co jest): tak więc jest jedności;

(nie jest podzielony na byt i niebyt), jest odrębny od innych bytów (aczkolwiek nie jest od nich dizolowany), jest rzeczą (realizuje w sobie konkretną, określoną treść), jest prawdziwy (przyporządkowany do ntelektu), dobry (przyporządkowany do woli), jest piękny (jako synteza prawdy i dobra). Stworzony przez Boga świat jest „drogą", poprzez którą człowiek może poznać: najpierw samo istnienie, później zaś cechy (atrybuty) natury Boga.

13. Filozofia arabska

Filozofia uprawiana przez Arabów rozwijała się od początków VIII wieku. Bazowała głównie na arystoteliżmie. Jej największym reprezentantem w X w. był Alfarabi. Interpretował on Arystotelesa emanacyjnie, z tym, że wg. niego wszelki byt wyłania się z Boga, ale nie może połączyć się z Bogiem. W tym też wieku, po Alfarabim powstała sekta religijna i mistyczna „ braci czystości i szczerości", starająca godzić filozofię grecką z Koranem. W XI w. na wschodnią scenę filozoficzną wszedł Awicenna; na Zachodzie dominował Awerroes (XII w.). Trzy prądy fil. arabskiej:

• w duchu Greków, Arystoteles, Neoplatonizm,

• własna (arabska) koncepcja świata (teologowie ortodoksyjni, Mottekalemini) w opozycji do fil. greckiej,

• prąd nawiązujący do mistycznej grupy sufich, była to koncepcja religijna i antyfilozoficzna.

AWICENNA (Ibn Sina) (980-1037): Filozof, lekarz, plemienia irańskiego- Największe jego dzieło to Szifa

(Księga uzdrowienia), a także Kanon medycyny. Jego wiedza miała charakter encyklopedyczny. Pisał także, komentarze do tekstów Arystotelesa, które jednakże były bardziej parafrazami niż komentarzami, które z kolei pisał Awerroes.

METAFIZYKA: Z arystotelesowskiego zainteresowania światem Awicenna przesunął akcent na Boga i Jego stosunek do ś-wiata. Świat jest dziełem Bożej myśli (bardziej niż woli); jest on stworzony z materii a nie z niczego (ex nihilo). Do tych poglądów perypatetyckich dołączył wątki neoplatońskie:

świat powstawał stopniowo - najpierw powstał intelekt, później inteligencje niższe i najniższe, na końcu zaś przedmioty materialne (w myśl emanacji). Wiedza Boża dotyczy jedynie gatunków (ogółów), nie ma za swój przedmiot rzeczy jednostkowych.

TEORIA POZNANIA: Przyjmował nieśmiertelność rozumu. Bierny zaliczał do indywidualnych władz człowieka. czynny istnieje poza duszami, jeden dla wszystkich ludzi. Wieczność rozumu biernego zapewnia nieśmiertelność duszy. Natomiast do poznania prawdy zdolny jest rozum czynny.
ROZUMIENIE UNIWTERSALIÓW: W kwestii sporu o uniwersalia był przekonany, że istnieją one: „przedrzeczami" (ante rc^jako wzory w umyśle Boga, „w rzeczach" (in rebus) jako ich istota oraz „po rzeczach" (post res) jako efekty abstrahowania - ogólność tego typu jest wytworem umysłu a jeśli tak to rzeczy same w sobie nie są ani ogólne ani jednostkowe - mają one jakąś trzecią naturę.

AWERROES (Ibn Roszd) (1126-1198), pochodził z Korcowy (Hiszpania); był wszechstronnie wykształcony.
Arystotelesa uważał za największego człowieka danego ludzkości dlatego postanowił komentować jego pisma. Późniejsza tradycja filozoficzna mianem Filozofa obdarzyła Arystotelesa (św. Tomasz), mianem zaś Komentatora właśnit Awerrocsa

14. Ś. Tomasz z Akwinu(5 dowodów)

Św. Tomasz sformułował tzw. Pięć dróg- dowodów - istnienia Boga:

• z ruchu,

• z faktu niesamoistności istnienia,

• z przygodności bytu,

• ze stopni doskonałości.

• z celowości świata.

Dowody te mają charakter kosmologiczny: wnoszą zasadniczo, że ciąg przyczyn nie może iść w nieskończoność - musi istnieć Przyczyna Pierwsza (taka, której nie niosą przyczyny).

Świat został stworzony przez Boga wprost, mocą Jego działania;

został stworzony aktem Jego woli według wzoru znajdującego się w Jego intelekcie;

został on stworzony w czasie. Wyróżnione miejsce we wszechświecie zajmuje człowiek: stworzenie cielesno-duchowe, rozumne i wolne - osoba.

---