CZYNNY UKŁAD RUCHU - MIĘŚNIE

INDYWIDUALNY WZORZEC RUCHOWY (Individual Movement Pattern)

….czyli jak patrzeć na człowieka i znajdywać potencjalną przyczynę jego dolegliwości lub działać tak aby nie dopuścić do ich powstania .

UKŁAD RUCHU SKŁADA SIĘ Z:

• kośćca czyli z szkieletu - bierny układ

• mięśni szkieletowych będących w bezpośrednim kontakcie

• ze szkieletem - czynny

CZYNNOŚCI RUCHOWE CZŁOWIEKA DZIELIMY NA GRUPY:

• czynności umożliwiające utrzymanie prawidłowej postawy ciała

• ruchy lokomocyjne dające nam możliwość przemieszczania się

• ruchy manipulacyjne, dzięki którym możemy aktywnie oddziaływać na otoczenie

CZYNNOŚC RUCHOWA JEST WYPADKOWĄ DZIAŁANIA:

• Układu mięśniowego

• Układu nerwowego

• Układu kostnego (szkielet)

CECHY RUCHU

1. Powtarzalność struktury fazowej ruchu

2. Dokładność

3. Tempo

4. Rytm

5. Kierunek

CZYNNIKI WARUNKUJĄCE RUCH W STAWIE

• Wielkość powierzchni stawowych i ich kształt

• Umiejscowienie i długość więzadeł

• Budowa torebki stawowej

• Kształt chrząstki stawowej

• Opór mięśni i tkanek okołostawowych

CZYNNIKI OGRANICZAJĄCE RUCH W STAWIE (patologiczne):

• wysięk,

• blizny skóry i tkanki podskórnej

• zrosty

• wolne ciała w stawie

• Ból

• strach przed bólem

>>>> doprowadzają do przykurczu

PRZYKURCZ

1* - zmiany elementów tkanek miękkich

przerost tk. łącznej, utrata elastyczności

2* - zmiany w obrębie torebki stawowej

zrosty więzadeł, utrata elastyczności torebki

3* - zmiany w obrębie stawu stan zapalny, zaniki chrząstki przynasadowej

4* - zesztywnienie stawu /ankylosis/

ZAKRES RUCHU

• Prawidłowy = fizjologiczny

• Ograniczony - zmniejszona ruchomość = HIPOMOBILNOŚĆ

• Nadmierna ruchomość = HIPERMOBILNOŚĆ (niestabilność)

• Gra stawowa

GRA STAWOWA = RUCH PARAFIZJOLOGICZNY

• Ruchy przesuwanie elementów stawowych względem siebie, w granicy fizjologicznej

Elementy gry stawowej:

• Ślizg

• Trakcja, dystrakcja

• Sprężynowanie

• Kompresja

RUCH - SZYBKA OCENA

1. pełny zakres ruchów,

2. ruchy nieznacznie ograniczone i nie upośledzające funkcji stawu lub kończyny,

3. ruchy ograniczone, lecz bez zasadniczego wpływu na funkcję kończyny,

4. duże ograniczenie ruchów, albo brak ruchów, ale możliwe jest praktyczne wykorzystanie kończyny w jej funkcji,

5. znaczne ograniczenie ruchu lub jego brak upośledzające w dużym stopniu funkcje kończyny,

6. brak ruchu lub ślad bez wartości użytkowej

INDYWIDUALNY WZORZEC RUCHOWY

Równowaga statyczna i dynamiczna to podstawy terapii opartej o IWR

Układ mięśniowo - szkieletowy szuka stanu równowagi statycznej i dynamicznej pomiędzy nim a środowiskiem.

Każda indywidualność ruchowa przejawia się w asymetrii struktury i funkcji układu mięśniowo - szkieletowego

Adaptacja układu mięśniowo - szkieletowego przy zaburzeniach równowagi jest skierowana na zmniejszenie, zlikwidowanie bólu poprzez ruchy kompensacyjne lub postawę kompensacyjną

Zmiana jednego komponentu ruchu fizjologicznego wywołuje zmianę wartości pozostałych jego składowych co przejawia się zaburzeniem ruchu w kierunku niefizjologicznym lub parafizjologicznym.

KOMPENSACJA RUCHU ODBYWA SIĘ PRZEZ:

• miejscowe przeciążenie struktur biomechanicznych

• ograniczenie ruchomości stawów lezących najbliżej ograniczenia

• zmiany parametrów ruchu (zakres, siła, kierunek) stawów obwodowych i mięśni

CZYNNY UKŁAD RUCHU to zespół narządów kurczliwych - mięśni - poruszających ruchomo całym szkieletem człowieka

TYPY TKANKI MIĘSNIOWEJ

• mięśnie poprzecznie prążkowane Mięśnie te przyczepione są do kości szkieletu - stąd noszą nazwę mięśni szkieletowych.

• mięśnie gładkie - posiadają zdolność kurczenia się, są wytrzymałe, skurcz nie jest gwałtowny, może się utrzymywać przez dłuższy czas - mięśnie te są bardzo wytrzymałe. Występują w ścianach naczyń krwionośnych, jelita, przewodu pokarmowego, oku

• mięsień poprzecznie prążkowany serca różni się od mięśni poprzecznie prążkowanych obecnością wstawek i tworzeniem rozgałęzień łączących się z włóknami przebiegającymi obok.

BUDOWA ANATOMICZNA MIĘŚNIA

• Tkanka łączna wytwarzana na powierzchni mięśnia zwana jest omięsną.

• W 1 mm³ mięśnia znajduje się 2000 naczyń krwionośnych włosowatych

BUDOWA WŁÓKNA MIĘŚNIOWEGO

• Komórka mięśnia poprzecznie prążkowanego (włókno mięśniowe) zbudowana jest z:
  - błony komórkowej (sarkolema)
  - licznych jąder
  - cytoplazmy (sarkoplazma)
  - włókienek kurczliwych (miofibryli).

• Miofibryle wykazują poprzeczne prążkowanie.

• Podstawową jednostką budulcową miofibryli jest sarkomer.

• Sarkomer składa się z włókienek białkowych: aktynowych i miozynowych

SARKOMER

• Podstawowa jednostka strukturalna i funkcjonalna mięśnia

SKURCZ MIĘŚNIA

• Skurcz mięśnia - wniknięcie nitek aktyny między nitki miozyny

TYPY MIĘŚNI SZKIELETOWYCH

• m. prosty

• m. dwubrzuścowy

• m. płaski

• m. wrzecionowaty

• m. pierzasty

• m. półpierzasty

• m. dwugłowy

NARZĄDY POMOCNICZE MIĘŚNI

• Powięzie ( błony z tkanki łącznej włóknistej) - otaczają mięśnie lub grupy mięśni

• Kaletki maziowe (kształt pęcherzykowaty) - zmniejszenie tarcia

• Pochewki ścięgien (obejmują ścięgna ) - zmniejszenie tarcia

• Bloczki mięśni (punkty podparcia ) - zmiana kierunku działania mięśnia

• Trzeszczki (kostki włączone w ścięgna mięśni)

A jednostką motoryczną lub inaczej ruchową nazywamy - anatomiczny zespół funkcjonalny

RODZAJE MIĘŚNI ZALEŻNIE OD PEŁNIONEJ FUNKCJI

• mięśnie agonistyczne - odpowiedzialne za zamierzony ruch, ich skurcz powoduje ruch w stawie

• mięśnie synergistyczne współdziałające z agonistycznymi, wspomagają ich pracę głównie w ruchach złożonych

• mięśnie antagonistyczne - przeciwdziałają nadmiernemu skurczowi danego mięśnia. Działają na dźwignię kostną siłę przeciwną do kierunku ruchu. Ograniczają przez to zakres i szybkość ruchu, zwiększa to precyzję ruchu i jego płynność

• mięśnie stabilizujące - ruch tych mięśni zapewnia utrzymanie określonej pozycji ciała, lub kończyn podczas wykonywania ruchów, ustalają odcinki ciała, które nie biorą udziału w danym ruchu (stabilizacja sąsiednich stawów nie biorących udziały w ruchu)
  

ANTAGONISTYCZNE DZIAŁANIE MIĘŚNI

• Mięśnie mają zdolność do aktywnego kurczenia się.

• Ich rozkurcz jest aktem biernym - wymaga skurczu innego mięśnia.

• Mięśnie wykonujące przeciwstawną czynność nazywamy antagonistycznymi.

RODZAJE SKURCZÓW

• skurcz izometryczny ( statyczny ) - długość mięśnia nie zmienia się

• skurcz izotoniczny ( stałe napięcie ) - praca dynamiczna mięśnia, w której zmienia się długość mięśnia

• skurcz auksotoniczny - zbliżanie przyczepów z jednoczesnym wzrostem napięcia - zmienia się napięcie i długość

PODSTAWOWE CZYNNOŚCI MIĘŚNI!!!

• CZYNNOŚĆ STATYCZNA - oparta o skurcz izometryczny

• CZYNNOŚĆ DYNAMICZNA - oparta o skurcz izotoniczny

• SKURCZ KONCENTRYCZNY - przyczepy mięsni zbliżają się

• SKURCZ EKSCENTRYCZNY - przyczepy mięśni oddalają się

SKURCZ KONCENTRYCZNY - charakterystyczny dla pracy z mniejszą siłą, ale większą prędkością - przyspieszenie

SKURCZ EKSCENTRYCZNY - charakterystyczny dla pracy z większą siłą, ale mniejszą prędkością - hamowanie

W PRZYPADKU DYSFUNKCJI MIĘŚNIA - kolejność utraty funkcji skurczu mięśnia

1. EKSCENTRYCZNY >

2. KONCENTRYCZNY >

3. SKURCZ IZOMETRYCZNY

Powrót funkcji w odwrotnej kolejności, najpierw odzyskujemy skurcz izometryczny, potem koncentryczny na końcu ekscentryczny.

MIĘŚNIE SKŁADAJĄ SIĘ DWÓCH RODZAJÓW WŁÓKIEN MAJĄCYCH RÓŻNE WŁAŚCIWOŚCI SKURCZOWE

Mamy dwa typy jednostek motorycznych, ich rozróżnienie dokonano na podstawie jakości skurczu i tak, jeżeli mamy powolny i długotrwały wówczas mówimy o jednostkach tonicznych - skurcz toniczny. Jeżeli przeciwnie skurcz jest szybki i krótkotrwały wówczas jest to skurcz fazowy.

Obie jednostki dominują w określonych grupach mięśni.

• MIĘSNIE TONICZNE = POSTURALNE

• MIĘŚNIE FAZOWE = DYNAMICZNE

MIĘŚNIE TONICZNE - CECHY

• Składają się głównie z włókien wolno reagujących (typ I, czerwone)

• Męczą się wolniej (metabolizm tlenowy)

• Wypoczywają szybciej

• W przypadku dysfunkcji - tendencja do skracania

• Niski próg pobudliwości

MIĘŚNIE TONICZNE

• M trójgłowy łydki

• M prosty uda

• M napinacz powięzi szerokiej

• M krawiecki

• M piszczelowy przedni

• Grupa kulszowo - goleniowa

• M biodrowo - lędźwiowy

• Mm przywodziciele

• M gruszkowaty

• M piersiowy większy (cz mostkowa)

• M czworoboczny (cz górna)

• M prostownik grzbietu - odcinek L

• M dźwigacz łopatki

• M m - o - s

• Mm pochyłe

• M dwugłowy ramienia

• Mm zginacze dłoni dłoniowe, grzbietowe

• Mm żwaczowe

• Mm podpotyliczne

• Mm zwieracz zewnętrzny odbytu

MIĘŚNIE FAZOWE - CECHY

• Składają się głównie z włókien szybko reagujących (typ II, białe)

• Męczą się szybciej (mechanizm beztlenowy)

• Wypoczywają wolniej

• W przypadku dysfunkcji - tendencja do osłabienia, zaniku

• Wysoki próg pobudliwości

MIĘŚNIE FAZOWE

• M obszerny boczny, przyśrodkowy

• M pośladkowy wielki, średni

• Mm prosty, skośny brzucha

• M równoległoboczny

• M zębaty przedni

• M czworoboczny (część dolna, środkowa)

• M czworoboczny lędźwi

• M długi szyi i głowy

• Mm krótkie dłoni i stopy

• M trójgłowy ramienia

• M naramienny

• M prostownik grzbietu - odcinek Th

WARTOŚĆ SIŁY JAKĄ ROZWIJA MIĘSNIEŃ ZALEŻY OD:

• procesu sterowanie przez system nerwowy,

• czynników osobniczych - płeć, wiek, budowa

• Powierzchni przekroju fizjologicznego

• siły stymulacji poszczególnych jednostek motorycznych = stan pobudzenia

• napięcia i szybkości skracania

• długości mięśnia (jest ona proporcjonalna do rozwijanej siły), stopnia rozciągnięcia mięśnia przed jego skurczem

• zdolności synchronizacji jednostek mięśniowych

• czynników biomechanicznych - kąt zgięcia stawu etc

• motywacji

W warunkach prawidłowych funkcjonowania organizmu człowieka pojedyncze skurcze mięśni szkieletowych prawie nie występują. Ruchy kończyn i całego ciała są spowodowane przede wszystkim skurczami typu aukstonicznymi.

Maksymalna siła skurczu występuje przy optymalnym jego rozciągnięciu. Dalsze rozciąganie mięśnia powoduje stopniowy spadek siły skurczu.

OBJAWY ZMĘCZENIA MIĘŚNIA

• zmniejszenie zdolności mięśnia do przywracania pierwotnej długości, pojawienie się jego skłonności do powstawania tak zwanych przykurczy ( pozostawania w stania skurczonym)

• wydłużenie czasu skurczu i rozkurczu ( w tym refrakcji)

• spadek siły skurczu mięśnia, ponieważ liczba kurczących się czyli pracujących włókien maleje

• zmniejszenie stopnia skrócenia mięśnia, czyli tzw. amplitudy skurczu

SIŁA MIĘŚNIOWA - badanie schematyczne, ogólne

1. siła mięśniowa w normie,

2. siła mięśniowa podczas badania w normie, ale występuje szybkie zmęczenie zespołów dynamicznych,

3. osłabienie siły mięśniowej ograniczające w niewielkim stopniu funkcje stawu lub kończyny,

4. słaby zespół dynamiczny ograniczający bardzo znacznie funkcję stawu lub kończyny,

5. siła mięśniowa bez wartości użytkowej,

6. brak czynnych mięśni

BADANIE SIŁY MIĘSNIOWEJ

• Test Lovetta

0 - brak wyczuwalnego pod dotykiem napięcia mięśniowego - 0%

1 - wyczuwalny skurcz mięśnia - 10%

2 - wyraźny skurcz mięśnia, zdolność tego mięśnia do wykonania ruchu z odciążeniem - 25%

3 - czynny ruch z pokonaniem ciężaru danego odcinka ciała - 50%

4 - ruch czynny z pewnym oporem - 75%

5 - ruch czynny z pełnym oporem - 100%

ŁAŃCUCHY KINEMATYCZNE

Część mechanizmu w postaci kilku połączonych ze sobą członów tworzących jedną lub wiele par kinematycznych, realizujący zdefiniowane przeniesienie ruchu.

Kombinacja kilku segmentów połączonych razem.

• OTWARTE = OKC

• ZAMKNIETE = CKC

OTWARTY ŁAŃCUCH KINEMATYCZNY

• część dystalna nie jest obciążona ciężarem ciała

• część dystalna jest nieustabilizowana

• przemieszcza się dystalny przyczep mięśnia

• ruch w 1 stawie nie powoduje współruchu w sąsiednim stawie

• izolowany ruch w jednym stawie

• większą prędkość i swoboda ruchu mniejsza stabilność

ĆWICZENIA W ŁAŃCUCHU OTWARTYM

• pojedynczych grup mm

• odtwarzają pojedyncze wzorce ruchowe

• zwiększona komponenta sił ściskających ale mniejsza kompresująca

• aktywizują mm. agonistyczne i synergistyczne

• Odtwarzają pojedyncze wzorce ruchowe

• nie nadają się do treningu czynności dnia codziennego i sportowego

ZAMKNIETY ŁAŃCUCH KINEMATYCZNY

• cześć dystalna jest obciążona ciężarem ciała, ustabilizowana

• przemieszczają się oba: proksymalny i dystalny przyczep

• ruch w 1 stawie powoduje współruchu w sąsiednim stawie

• mniejsze przyspieszenie,

• większa stabilizacja

ĆWICZENIA W ZAMKNIETYM ŁAŃCUCHU

• angażuje duże zespoły mięśniowe

• odtwarzają wzorce funkcjonalne

• zwiększenie komponentu sił kompresujących, zmniejszona ścinająca

• aktywizują m.agonistyczne, synergistyczne, antagonistyczne

• odzwierciedlają czynności dnia codziennego

• lepsza stabilizacja dynamiczna - propriocepcja

FAZY KONTROLI SENSOMOTORYCZNEJ

1. MOBILNOŚĆ

2. STABILNOŚĆ

3. MOBILNOŚĆ NA STABILNOŚCI = KOORDYNACJA (utrzymanie równowagi podczas przemieszczania)

Koordynacja - występuje gdy obciążanie jest wyraźnie jednostronne - ten poziom daje możliwość wykonania rotacji

4. ZRĘCZNOŚĆ

STEROWANIE RUCHEM

W wyniku podjętej decyzji przez układ asosjacyjny systemu nerwowego może nastąpić efekt ruchu.

Zaplanowanie ruchu jest zagadnieniem złożonym, powinno obejmować:

• dobór właściwego mięśnia lub ich grupy do wykonania ruchu względnie utrzymania w odpowiedniej pozycji (napięciu)

• dobór wielkości rozwijanej przez nie siły,

• informacje o wzajemnym położeniu mięśni i warunkach początkowych ruchu,

• precyzję w osiągnięciu właściwego toru ruchu,

• właściwą szybkość ruchu,

Ośrodkowy system nerwowy powstał i rozwinął się jako system sterowania ruchem.

Proprioceptory wysyłają do niego informacje o stanie układu kostno- stawowo- mięśniowego oraz ruchu całego ciała. Przekazywane informacje dot. napięcia mięśni i ścięgien, ich stopnia rozciągnięcia oraz ucisku wywieranego na powierzchnie stawowe.

Receptory (proproceptory) te znajdują się:

• we wrzecionkach nerwowo-mięśniowych w postaci: zakończeń pierścieniowato- spiralnych, ciałek zmysłowych (Ruffiniego),

• w ścięgnach jako ciałka buławkowate (Goldiego),

• na powierzchniach stawowych i w okostnej jako ciałka blaszkowate (Paciniego) oraz wolne zakończenia nerwowe.

Ruch ciała zarówno liniowy jak i obrotowy jest odbierany poprzez receptory znajdujące się w narządzie równowagi, w uchu wewnętrznym.

Narządem wykonawczym ruchu są mięśnie i układ kostny. Cechą charakterystyczną mięśnia jest jednostronne działanie to znaczy rozwija on siłę i może wykonać pracę wyłącznie kurcząc się (nie potrafi "pchać").

Każdy najprostszy ruch, każdy staw musi być obsługiwany przez co najmniej dwa mięśnie działające antagonistyczne

Niezawodność jego rośnie wraz z ilością mięśni obsługujących staw niezależnie od siebie

System nerwowy w sposób ciągły kontroluje efekt pracy mięśni, stale dostosowując go do stawianych wymagań, zapewniając sprawność i precyzję ruchu, niezależne od warunków zewnętrznych. Stale wysyłane są impulsy nerwowe do mięśni szkieletowych. Nawet mięśnie nie pracujące wykazują napięcie mięśniowe, dzięki samoregulacji i regulacji przez nadrzędne ośrodki ruchowe. System sterowania ruchem ma budowę hierarchiczną

W narządzie ruchu występują dwa typy sterowania:

• otwarte, prowadzące od motoneuronu do mięśnia

• ze sprzężeniem zwrotnym działające w pętli: przyczyna <=> skutek.

Zaburzenie funkcji OUN - zmiana napięcia mięśniowego = zaburzenia ruchu

TRENING SIŁY MIĘSNIOWEJ

W pierwszym etapie treningu siły mięśniowej powinniśmy się skupić na odzyskaniu przede wszystkim kontroli nerwowo - mięśniowej, a nie odbudowie masy mięśniowej

ELEMENTY TRENINGU SIŁY MIĘSNIOWEJ

• Zwiększenie ilości pobudzonych jednostek motorycznych

• Lepsza koaktywacja mięsni synergistycznych

• Zmniejszenie odruchowego, obronnego napięcia mięśniowego

• Inhibicja mięśni antagonistycznych

PRZECIWWSKAZANIE DO ĆWICZEŃ OPOROWYCH

• Aktywny proces zapalny

• Ból

SIŁA MIĘŚNIOWA

Program ćwiczeń powinien być dobrany do siły i prędkości z jaka dana grupa mięśniowa pracuje wykonując swoje codzienne funkcje

SIŁA MIĘŚNIOWA

• Program powinien być dobrany do funkcji jaka dana grupa mięśniowa pełni:

• ćwiczenie oparte o skurcz izometryczny powinny być stosowane dla mięsni głównie stabilizujących

• ćwiczenia oparte o skurcz izotoniczny powinny być stosowane dla mięśni, które nadają przyspieszenie lub hamują dany ruch (praca koncentryczna, ekscentryczna)

Intensywność ćwiczeń oporowych zależy od etapu rehabilitacji.

We wczesnej fazie stosujemy ćwiczenia z mniejszym oporem a większą ilością powtórzeń w serii - by nie zaburzać procesu gojenia i unikać bólu

„Żak” - fizjoterapia, pomoce dydaktyczne

6

Opracowała mgr Barbara Sulińska

---