Niniejsze zagadnienia nie są pytaniami lecz zagadnieniami pomocnymi w przygotowaniu do egzaminu z przedmiotu OCHRONA EKOSYSTEMÓW LEŚNYCH…

1. Zagrożenia lasów na terenie: Polski; Europy; na świecie; lasów tropikalnych; lasów borealnych;

POLSKA zagrożenia (czynniki biotyczne i abiotyczne wzrost w XX wieku):

• wzrost liczby pożarów leśnych, a także wielkość pożarzysk

• szkody w drzewostanach jako następstwo anomalii pogodowych

• masowe występowanie roślinożerców, takich których nieznano, lub szkody nie były rejestrowane

• skrócenie okresów międzygradacyjnych i coraz większe areały ich występowania

• zakłócenie rytmu rozwojowego roślinożerców

• zamieranie drzew i drzewostanów nie tylko pod wpływem imisji ale i bez wykrytej przyczyny

• wzrost średniej temperatury powietrza, wydłużenie okresu wegetacyjnego, wzmożony dopływ związków N - jony oznaczają intensyfikację produkcji na wszystkich poziomach i przyspieszenie obiegu materii

Lasy europy zagrożenia:

Zmiany klimatu w Europie obejmują głównie podniesienie temperatury o 0,1 do 0,4 °C gwałtowne ocieplenie klimatu kontynentalnego, zimowy przyrost i letni spadek ilości opadów. Spodziewane efekty to wkraczanie ciepłolubnych gatunków drzew, wzrost występowania susz i pożarów. W Europie cieplejszy i suchszy klimat spowoduje zmiany w ekosystemach

• na południu suszę - pogorszenie jakości siedlisk, zmiany w ekosystemach

• wkraczanie drzew i krzewów do północnej tundry

• na północy kontynentu zwiększenie produkcyjności drzewostanów i równoczesny jej spadek w południowej i kontynentalnej części

• zmiany zasięgów gatunków lasotwórczych w europie

Oprócz zmian klimatu, największym bezpośrednim zagrożeniem dla lasów są pożary. W Europie Południowej co roku ogień pochłania od 300 000 do 500 000 hektarów drzew i roślinności, a w 2003 r. w samej Portugalii spłonęło około 400 000 hektarów. W celu zmniejszenia zagrożenia od lat osiemdziesiątych państwa członkowskie stosują różne środki kontrolne i zapobiegawcze popierane przez Unię.

Wzrastająca aktywność z rozwojem cywilizacji strefy klimatu umiarkowanego i śródziemnomorskiej spowodowała iż są tu najbardziej zmienione ekosystemy - większość lasów to lasy sztuczne posadzone na naturalnych siedliskach lub po zalesieniu gruntów rolniczych.

Lasy świata:

Światowe zasoby lasów pokrywają 31% powierzchni lądowej, zajmując nieco ponad 4 mld ha powierzchni. Największe obszary leśne znajdują się w Federacji Rosyjskiej - 809 mln ha, Brazylii - 477 mln ha, Kanadzie - 310 mln ha, USA - 303 mln ha i Chinach - 197 mln ha lasów. Największa lesistość - udział lasów w całkowitej powierzchni - występuje w Ameryce Południowej - 47,7%, następnie w Europie - 44,3%, Ameryce Środkowej - 43,9%, Ameryce Północnej - 32,7%, Azji Południowo-Wsch. i Oceanii - 25,8%, Afryce - 21,4%. Natomiast najmniejsza lesistość ma miejsce w Azji Środkowej i Zach. - 4%

Powierzchnia lasów zmienia się stale, od blisko 10 lat maleje o około 13 mln ha

rocznie. Jednocześnie w tym czasie zakładano rocznie około 7 mln ha nowych upraw leśnych. W rezultacie powierzchnia netto wszystkich lasów zmniejsza się rocznie średnio o 5,2 mln ha. Wylesienia prowadzone w poprzedniej dekadzie były jeszcze większe, osiągały wartość 16 mln ha rocznie, a ubywało netto około 8,3 mln ha lasów.Główną przyczyną wylesień było pozyskanie nowych terenów pod produkcję rolną,Największe ubytki powierzchni leśnej notuje się w Ameryce Południowej (4,0 mln ha) i Afryce (3,4 mln ha). Azja dzięki intensywnym zalesieniom w Chinach, Indiach i Wietnamie zwiększa lesistość średniorocznie o 2,2 mln ha. Łącznie kraje te powiększyły swój areał lasów o 4 mln ha rocznie w ciągu ostatnich 5 lat. W Europie wartość ta nieznacznie rośnie. Oceniając stopień odkształcenia lasów podaje się, że 36% lasów zachowało swój naturalny charakter, przy czym corocznie, na skutek działalności człowieka, około 6 mln ha tych lasów powinno być zakwalifikowanych do niższej kategorii. Następna kategoria to lasy półnaturalne - 7%. Lasy zagospodarowane przez człowieka i w części odkształcone lasy naturalne stanowią 53%. Pozostałe 4 - 5% to plantacje produkcyjne i ochronne. Notuje się tendencję do zwiększania powierzchni leśnych zajętych przez odkształcone lasy naturalne oraz wzrost powierzchni plantacji, przy jednoczesnym zmniejszaniu się powierzchni lasów naturalnych i półnaturalnych. Jednocześnie 5% gatunków drzew jest zagrożonych całkowitym wyginięciem. Od około 100 lat rośnie systematycznie powierzchnia lasów plantacyjnych (obecnie o łącznej powierzchni ponad 200 mln ha - 5% leśnych zasobów światowych), które początkowo były użytkowane na drewno i celulozę. W ostatnim czasie coraz więcej plantacji zakłada się do wykorzystania surowca do celów energetycznych, jak również w celach środowiskowych jako lasy wodochronne, glebochronne i rekreacyjne. Jednakże wzrost pozyskania biomasy leśnej do celów energetycznych, może doprowadzić do drastycznego zubożenia wielu typów lasu na świecie. Najwięcej plantacji powstaje w krajach Azji Południowo-Wschodniej (Malezja iIndonezja) i Ameryce Południowej (Brazylia, Chile i Peru) na terenach lasów naturalnych. Zakładane są jednogatunkowe plantacje drzew szybko rosnących (hybrydy eukaliptusa oraz Pinus radiata) lub palm olejowych, drzew kauczukowych oraz tekowych. Plantacje te są uznawane za jedną z głównych przyczyn wylesiania i degradacji naturalnych lasów

tropikalnych i subtropikalnych. Uważa się, że tempo wzrostu powierzchni plantacji leśnych oraz plantacji drzew szybko rosnących zagraża zasobom leśnej różnorodności biologicznej.

2. Zmiany w naturalności lasów w POLSCE.

3. Problemy wylesień w świecie.

Lasy to najbardziej zróżnicowane ekosystemy lądowe naszej planety. Zajmują 30 proc. powierzchni kontynentów (4 mld ha) i w niektórych rejonach giną w zastraszającym tempie. To zjawisko dotyka szczególnie lasów w krajach biednych. Bogatą Europę i Amerykę Północną stać na prowadzenie gospodarki leśnej uwzględniającej znaczenie lasów w kształtowaniu klimatu, jednak większość krajów naszej planety, wciąż jeszcze pozostająca w ubóstwie, wycina olbrzymie połacie lasów, nie mając przy tym środków na ich odnawianie. Wylesienia prowadzone w poprzedniej dekadzie były jeszcze większe, osiągały wartość 16 mln ha rocznie, a ubywało netto około 8,3 mln ha lasów. Główną przyczyną wylesień było pozyskanie nowych terenów pod produkcję rolną, Największe ubytki powierzchni leśnej notuje się w Ameryce Południowej (4,0 mln ha) i Afryce (3,4 mln ha). Azja dzięki intensywnym zalesieniom w Chinach, Indiach i Wietnamie zwiększa lesistość średniorocznie o 2,2 mln ha. Łącznie kraje te powiększyły swój areał lasów o 4 mln ha rocznie w ciągu ostatnich 5 lat. W Europie wartość ta nieznacznie rośnie.

Tylko w latach 1980-1995 ich drzewostany zmniejszyły się o 200 mln ha! W tym samym czasie „bogata północ” zwiększyła swoje zasoby leśne o 20 mln ha. Niestety w ubogich społeczeństwach drewno w dużym stopniu przeznaczane jest na opał, duże szkody powstają również przy karczowaniu lasów na cele rolnicze. Eksport drewna z ubogich krajów tropikalnych do państw rozwiniętych gospodarczo, choć niekiedy nie tak znaczący ilościowo, często powoduje dewastację lasów, z których cenne drewno pozyskiwane jest w sposób rujnujący ekosystemy leśne. Powierzchnia lasów kurczy się w zaskakującym tempie 10 - 13 mln ha rocznie, jednak w tym samym czasie zakładane są plantacje leśne i odnowienia także netto powierzchnia lasów kurczy się o około 7 mln ha rocznie. Największe zmiany są w Arfyce i Ameryce Południowej, np. w Haiti w skutek decyzji politycznych w XX wieku stracono 80% powierzchni leśnej. Kolejny problem to zakładanie plantacji drzew szybkorosnących, palmy olejowej, drzew kauczukowych na terenach zajmowanych przez lasy po ich wykarczowaniu w Malezji i Indonezji.

W pierwszej dekadzie XXI w. średnia powierzchnia wylesień na świecie, prowadzonych głównie w celu pozyskania nowych terenów pod produkcję rolną, wynosiła ok. 13 mln ha rocznie (w latach 90. XX wieku sięgała 16 mln ha rocznie). Jednocześnie w tym okresie nowe uprawy leśne zakładane były średnio na powierzchni ponad 7 mln ha rocznie. W rezultacie utrata powierzchni leśnej wynosi rocznie przeciętnie ok. 5,2 mln ha, tj. nieco więcej niż terytorium Słowacji. W poprzedniej dekadzie w ciągu roku ubywało 8,3 mln ha lasów.

Największa utrata netto powierzchni leśnej następuje w Ameryce Południowej i Afryce (odpowiednio 4,0 i 3,4 mln ha rocznie). W Azji wzrost powierzchni lasów wynosi każdego roku średnio 2,2 mln ha, głównie w wyniku prowadzonych na szeroką skalę programów zalesieniowych w Chinach, Indiach i Wietnamie (w sumie kraje te powiększały areał swoich lasów o ok. 4 mln ha rocznie w ciągu ostatnich pięciu lat). W Ameryce Środkowej i Północnej powierzchnia lasów pozostaje na niezmienionym poziomie, natomiast w Europie nieznacznie wzrasta.

4. Znaczenie zalesień w Polsce ich aspekt; środowiskowy; społeczny.

Powiększanie powierzchni lasów jest konieczne z względów: potrzeby wzmocnienia ich korzystnego oddziaływania na środowisko przyrodnicze poprzez:

• zwiększenia hydrologicznej roli lasu w poprawie bilansu wodnego kraju i do łagodzenia ekstremalnych stanów przepływu wód powierzchniowych, gruntowych i głębinowych

• przeciwdziałanie występującym na znacznym obszarze kraju zjawiskom erozji gleb i stepowieniu

• zwiększenie roli lasów w oczyszczaniu powietrza, wód i gleby z substancji chemicznych oraz osłabienie tempa eutrofizacji jezior i wód otwartych

• wykorzystanie wpływu lasu jako czynnika glebotwórczego i przeciwdziałającego degradacji gleb

• wykorzystanie lasu jako czynnika korzystnie modyfikującego lokalne stosunki hydrologiczne na przyległych terenach

• zaspokojenie zwiększających się potrzeb społecznych w zakresie wypoczynku w środowisku przyrodniczym oraz poprawa warunków życia ludności na terenach zurbanizowanych i uprzemysłowionych

• zapewnienie osłony obszarów użytkowanych rolniczo oraz łączności między większymi kompleksami leśnymi (korytarze ekologiczne) - granica polno-leśna

• przeciwdziałanie przemieszczania się zanieczyszczeń powietrza, wody i gleby oraz wiązaniu w procesach biochemicznych szkodliwych pierwiastków i związków chemicznych w tym CO2

• przywracanie ładu przestrzennego w krajobrazie

5. Kierunki ochrony i zachowania lasów w Polsce; na świecie.

Koniec XX wieku- idea zrównoważonego rozwoju, potrzeba ochrony wszelkich żywych organizmów, koncepcja ekologicznego podejścia do ochrony- metoda EBMP. Polega na prowadzeniu działań zapobiegawczych, nie dopuszczających do przekroczenia przez organizmy zagrażające produkcji progu szkodliwości, postępowanie zgodne z zasadami rozwoju zrównoważonego (nie szkodzić innym), unikanie rozwiązań schematycznych, uwzględnianie specyfiki lokalnej. Integracja metod: hodowla odpornościowa, hylotechniczna, kwarantannowa, biologiczna, mechaniczna, fizyczna, chemiczna. Ratownictwo stosuje się, gdy pojawi się zagrożenie trwałości lasu- utrata pielęgnowanej i oczekiwanej przez społeczeństwo funkcji lasu.

Następuje wzrost wpływu czynników zewnętrznych- antropoegzogenicznych (zanieczyszczenia powietrza, gleby, wody) oraz naturalnych (zmiany globalne klimatu, anomalie pogodowe). Zanika ostra granica między ochroną lasu a ochroną środowiska leśnego i ochroną środowiska w ogóle. Pojawia się interdyscyplinarny problem regeneracji biocenoz, rehabilitacji i restytucji ekosystemów.

6. Wpływ na lasy stanu i zmian klimatycznych w skali ziemskiej; w Polsce.

Na Szczycie Ziemi w Rio w 1992r ustanowiono Ramową Konwencję o zmianach klimatycznych (cel- powstrzymanie wzrostu i stabilizacja koncentracji w atmosferze tzw. gazów cieplarnianych). Jeżeli wzrośnie temperatura na pow. ziemi to wystąpią zmiany w lokalizacji, strukturze, produkcyjności lasów. Prawdopodobne zmiany klimatyczne będą oddziaływać na wzrost lasów poprzez wzrost temp. w regionach wysokich szerokości geograficznych oraz zmianami opadów w okolicach równika.

Lasy występują w poczwórnej roli w procesach zmian klimatycznych:

- przyczyna ocieplenia - źródło gazów szklarniowych z powodu wylesień (zmiany formy użytkowania, niewłaściwego użytkowania (intensywna uprawa gleby, brak odnowień lub opóźnienia w odnowieniach, pożary, przetrzymywanie drzew na pniu do stanu rozpadu)

- ofiara - wzrost wrażliwości na szkodniki i choroby, wzrost palności, zmiany składów gat., zmiany naturalnych zasięgów drzew

- beneficjent - korzystający ze stymulującego przyrost biomasy „efektu cieplarnianego” i „efektu nawożeniowego” (wzrost zapasu drewna na pniu, tempa przyrostu, korzystne warunki do odnowienia i regeneracji)

- remedium - na zmiany globalne i zły stan środowiska, zdolność do pochłaniania i względnie trwałego gromadzenia węgla w strukturach ekosystemów leśnych (drewno, gleba), właściwości substytucyjne drewna w odniesieniu do materiałów, których produkcja uszkadza środowisko i przyczynia się do zmian klimatycznych (stal, aluminium, cement), właściwości substytucyjne w stosunku do kopalnych źródeł energii, zdolność odnawiania się z korzyścią dla środowiska.

Prawdopodobne zmiany cech klimatu spowodują zaburzenia kierunków i tempa sukcesji ekologicznej.

Naturalne zasięgi drzew - gat. lasotwórcze będą migrować na północ, na wyższe wysokości w górach. Wystąpi przyrost biomasy, wzrost podaży drewna - spadek cen

7. Autoklawowanie.

autoklawowanie - działanie gorącą parą wodną przy podwyższonym ciśnieniu. Przy autoklawowaniu nieznacznie zmienia nam się pH. Jest najbardziej znaną formą odkażania (szpitale gab. stomatologiczne). W autoklawie wykorzystywana jest fizyczna zależność między temperaturą pary wodnej a wybranym ciśnieniem. Przy zwiększonym ciśnieniu o 0,5 atmosfery uzyskujemy temp pary wodnej 112°C, jak zwiększymy o 1 atm to uzyskamy 121°C, maksymalnie można uzyskać 135°C. Można tu odkażać wszystko co się tam zmieści i wytrzyma wysoką temperaturę. Zazwyczaj wybieramy - 1 atm = temp 121°C przez 0,5 godz. Można odkażać: ubrania, narzędzia, szkło, glebę, płyny (nalewamy tylko do 2/3 naczynia - żeby nie kipiało + szczelny korek - nie może parować) Niektóre np. agar nie dłużej niż ½ godz, silnie zanieczyszczone po 24 h powtarzamy zabieg.

8. Metoda sedymentacyjna Kocha.

metoda sedymentacyjna Kocha jest metodą określania ilości mikroorganizmów w powietrzu. Metoda ta jest najprostszą, opartą na spontanicznym osiadaniu komórek mikroorganizmów lub ich aglomeratów pod wpływem sił grawitacji. Oparta na założeniu iż w czasie 5 minut na płytce o powierzchni 100cm2 osiada tyle drobnoustrojów ile znajduje się w 10 dm3 powietrza. Metoda mało dokładna, daje wyniki ok. 3 - krotnie zaniżone niż inne metody - bo osiadają tylko mikroorganizmy skupione w dużych aglomeratach. Dodatkową wadą jest osiadanie organizmów znajdujących się nie tylko nad płytką, ale i naniesionych prądami powietrza.Zalety metody: prosta w wykonaniu, daje porównywalne wyniki przy zapewnieniu stałych parametrów pomiarów. X = a*100/b*c gdzie: x- liczba drobnoustrojów w 10 dm3 powietrza, a- średnia arytmetyczna z liczby wyhodowanych kolonii, b- pow. płytki w cm2, c- współczynnik czasu ekspozycji (jak 5 min = 1, jak 10 min = 2)

9. Metoda Warcupa.

Metoda Warcupa - to jedna z metod izolacji grzybów fitopatologicznych z gleby (oprócz metod z zastosowaniem wstrząsarki czy roślin żywicielskich np. siewek). Jak i inne metody jest metodą rozcieńczeń ale wygodniejszą od mieszania z wodą i obecnie najczęściej stosowaną w laboratoriach. Próbkę gleby mieszamy ze sterylnym piaskiem kwarcowym w stosunku 1: 74, porcje gleby przenosimy do szalek Petriego i zalewamy schłodzoną pożywką i w ten sposób hodujemy grzyby fitopatologiczne.

10. Tyndalizacja.

tyndalizacja - to fizyczna metoda odkażania, działanie gorącą parą wodną przy normalnym ciśnieniu. Zabieg tyndalizacji przeprowadza się w aparacie Kocha (kocioł z grzałką na dnie, para wodna dezynfekuje narzędzia), odkażamy w temp. 100°C (torf, podłoże dla pieczarek), stosujemy gdy to co odkażamy nie znosi temp. pow. 100°C. ale jest to temp zbyt niska by zabić formy przetrwalnikowe, dlatego zabieg musimy powtórzyć 3x - w aparacie traktujemy parą przez 30 min. ( zostaną zabite formy wegetatywne) następnie pozostawiamy w aparacie na 24 godz. Po ostygnięciu formy przetrwalnikowe przechodzą w wegetatywne i znów traktujemy je ( 30 min i odstawiamy na 24 godz.). Taki zabieg powtarzamy trzy razy.

11. Opisz stan i zagrożenia lasów RDLP (pojedyncze lub regiony np. PN-Wschodniej Polski; Sudetów itp….

RDLP Warszawa, Łódź - wpływ: duża aglomeracja, gęstość zaludnienia ilość i aktywność ludzi. Zanieczyszczenia napływają ze strony Płocka (Petrochemia). Spadek poziomu wód gruntowych (szacunkowo dla Polski 2m w dół)

Toruń - silne zagrożenie ze strony owadów

Białystok - duże zagrożenie ze strony borecznika, zwójki Db, kornika drukarza, przypłaszczka

Olsztyn - brudnica mniszka, kornik drukarz, duża pow. zalesień porolnych (opieńka, huba korzeniowa)

Katowice - wzrost zagrożenia ze strony opieńki

12. Metody profilaktyki na gruntach porolnych (cele; zadania; metody itp)

CEL i ZADANIA: przyspieszenie homeostazy ekosystemów leśnych przez ich biologiczne wzmacnianie i uodparnianie, poprzez odtwarzanie całej złożoności zbliżonej do lasów naturalnych metodami aktywnej hodowli i ochrony ekosystemów leśnych. Taktyka tych działań winna odbywać się na etapie planowania, wykonania prac zalesieniowych i w poszczególnych fazach rozwojowych drzewostanów

METODY:

1. przed założeniem uprawy:

• pozostawienie istniejących odnowień naturalnych, z ich wnętrzem i ekotonem

• głęboka orka - zniszczenie warstwy płużnej, wybieranie pędraków przez ptaki, utrzymanie w czarnym ugorze przez rok (jeśli jest zagrożenie szkodnikami korzeni)

• naworzenie organiczne: wysiew łubinu i rozdrobnionej kory z domieszką trocin

• zoomelioracje: introdukcja krocionogów - przywieźć z uprawy stare pnie Ø 25 cm z korą, zakopać w dołku 30x30 cm 50 szt/ha i przykryć mchem (ich ekskrementy uaktywniają grzyby antagonistyczne do huby korzeniowej)

2. w czasie zakładania uprawy:

• zakładanie ognisk biocenotycznych: na ubogich siedliskach poprzez wprowadzanie biocenotycznych gatunków drzew i krzewów (w przyszłości będą to remizy) w ilości 1-na 15 arowa / 5 ha upraw, gatunki kępowo + rośliny zielne i byliny ew. ogrodzić

• budowa stref ekotonowych: zewnętrznych (styk z terenem otwartym) i wewnętrznych (wewnątrz kompleksów). Zewnętrzne złożone z stref: drzewiastej 10-20m (górne piętro drzewa dobrze korzeniące rozluźnione zwarcie + dolne piętro - IIp, podrost, podszyt), drzewiasto-krzewistej szer 3-5m - jeszcze luźniejsze zwarcie, nierównomierne rozmieszczenie jednostkowych drzew, bujny wielogatunkowy podszyt i podrost, krzewiastej - zewnętrznej 3-5m krzewy zmieszanie grupowe

3. drzewostany starsze:

• zoomelioracje - kolonizacja mrówki rudnicy i ćmawej przenoszenie gniazd tyklo zagrożonych zniszczeniem (podczas wykonania dróg, zbiorników, zrębów) - ochrona prawna tylko po uzyskaniu zgody Głównego Konserwatora Przyrody, w podobne warunki mikrosiedliskowe jak były. Powierzchnie ogniskowo-kompleksowej biologicznej metody - zakładanie remiz o pow 10 ar z roślinami nektarodajnymi i pojnikami oraz budkami lęgowymi

• wprowadzanie łubinu trwałego - jako sposób nawożenia najsłabszych siedlisk, jednak jest miejscem mnożenia gryzoni

• wprowadzanie borówki czernicy - przekształcanie gleby rolniczej w leśną (na korzeniach grzyby mikoryzowe, zdolność przenoszenia pierwiastków ze starych zdrewniałych części roślin) w d-stanach 30-40 letnich w kępach 20x20 cm 2 więźbie 21 lub 40 m

• wprowadzanie podszytów -zwiększanie zasobności gleb = zwiększanie odporności (Bk, Lp)

• ochrona ptaków i nietoperzy - budki lęgowe, drzewa i krzewy do gniazdowania, pojniki, schrony dla nietoperzy

• biologiczna ochrona przed hubą - sztuczne zakażenie żylicą (Phlebiopsis), minimalizacja uszkodzeń podczas pozyskania, zaniechanie wyorywania bruzd pod podszyty czy dom biocenotyczne

• kształtowanie odporności na szkody abiotyczne - dobór właściwego składu gatunkowego, przygotowania gleby, sposobu sadzenia, materiału sadzeniowego mikoryzowanego, przestrzeganie ładu czasowego i przestrzennego, planowanie zalesień w zależności od stref zagrożenia wiatrami i śniegiem

• uodparnianie przez przebudowę - w ramach cięć przekształceniowych, z wykorzystaniem odnowień naturalnych szczególnie podatnych monolitów sosnowych na masowy pojaw foliofagów

13. Zwiększanie odporności drzewostanów (metody; cele; zadania itp.)

Bioróżnorodność - zróżnicowanie wszystkich żywych organizmów, ochrona na poziomach wewnątrzgat., międzygat., ponadgat. Podejmowane są działania w skali :

mikro - wydzielenie lub oddział

różnorodność gat. drzewostanów, zgodność z siedliskiem

strukturalna-wielopiętrowa struktura ekosystemu

wiekowa- odnowienia naturalne, zostawianie starych drzew na powierzchni

mikrosiedlisk- pozostawianie drzew martwych na pniu oraz w różnych fazach rozkładu

mezo - kompleks leśny (odejście od uproduktywnienia nieużytków-łąki, polany, oczka wodne)

makro - poziom krajobrazu (kształtowanie korytarzy ekologicznych, odpowiedniej wielkości kompleksów leśnych)

Metody:

- przebudowa drzewostanów

- wprowadzanie podszytów, drugiego piętra

- pozostawianie niezagospodarowanych płatów nieużytków, śródleśnych oczek wodnych, bagien torfowisk

- ochrona pożytecznej fauny

- zatrzymywanie wody w lesie przy pomocy prostych urządzeń

- pozostawianie fragmentów starych drzewostanów do naturalnego rozkładu

- pozostawianie biogrup na zrębach

- wzbogacanie stref ekotonowych

- wysadzanie na uprawach gat. spadzio, owoco i miododajnych

- metoda ogniskowo-kompleksowa

14. Ochrona i propagacja pożytecznej fauny (metody; cele; zadania itp.).

Pożyteczna fauna - organizmy, które bezpośrednio przyczyniają się do rozrzedzania populacji szkodliwych roślinożerców.

- owady pasożytnicze- pasożytnictwo jako czynnik ograniczający nadmierny rozród - hodowla kruszynka w laboratoriach

- owady drapieżne- ochrona mrowisk (grodzenie, kolonizacja)

- ptaki owadożerne- zimowe dokarmianie, pozostawianie drzew staruch, dziuplastych, wywieszanie skrzynek lęgowych różnego typu, „wodopoje”

- ssaki owadożerne- dziki (zanęcanie na tereny gradacyjne, wstrzymanie odstrzałów, wykładanie karmy

w celu zatrzymania)

nietoperze (tworzenie dogodnych miejsc lęgowych, pozostawianie drzew

dziuplastych, wywieszanie schronów

15. Rozwój i doskonalenie systemu zabezpieczeń p-poż na poziomie Nadleśnictwa.

System zabezpieczenia p.pożarowego winien wynikać bezpośrednio z analizy przyczynowo-skutkowej zaistniałych pożarów oraz z istniejących uwarunkowań przyrodniczych, organizacyjnych, infrastrukturalnych i ekonomicznych.

1. Wyznaczyć (wyznaczać) strefy o zagrożeniu w stopniu najwyższym -w tych rejonach wzmóc działania profilaktyczno-patrolowo-kontrolne.

2. Zgodnie z Rozporządzeniem MOŚZNiL z dniem 22 marca 2006 r. bezwzględnie wyznaczyć sieć dróg wykorzystywanych jako drogi pożarowe i dojazdowe. Wykorzystywać drogi publiczne jako drogi pożarowe ( to drogi przeważnie utwardzone, o nośności co najmniej 100 KN i nacisku na oś 50 KN, o szerokości 4-6 m, dobrze utrzymane). Drogi leśne wyznaczone jako dojazdy pożarowe utrzymywać w sposób zapewniający ich przejezdność dla wozów bojowych.

3. Podstawowe zabezpieczenie przeciwpożarowe na terenie nadleśnictwa opierać na pasach przeciwpożarowych typu A, ponieważ pasy typu A wykonane prawidłowo są wystarczającym zabezpieczeniem przed przeniesieniem się pożaru w głąb lasu. Zmniejszenie obciążenia ogniowego na pasie szerokości 30 metrów sprawdza się (zmniejsza tempo pożaru) i jest znacznie tańsze od dotychczas wykonywanego pasa typu B. Dodatkowo, za pasem typu A przemawia fakt, że stosunkowo bardzo rzadko dochodzi do pożaru którego źródło powstania było przed pasem. Pasy typu A zakładane są zazwyczaj wzdłuż dróg, na styku z dużymi kompleksami leśnymi i są łatwe do utrzymania w sprawności.

Bezwzględnie egzekwować wykonywanie pasów mineralizujących glebę wzdłuż linii kolejowych i przy zakładach przemysłowych (Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z 10.11.2004r. w sprawie wymagań w zakresie odległości i warunków dopuszczających usytuowanie budowli i budynków, drzew i krzewów, elementów ochrony akustycznej i wykonywania robót ziemnych w sąsiedztwie linii kolejowych, a także sposobu urządzania i utrzymywania zasłon odśnieżnych oraz pasów przeciwpożarowych)

4. Do wykrywania i lokalizowania pożarów na terenie nadleśnictwa powinny służyć dostrzegalnie przeciwpożarowe zlokalizowane w punktach zapewniających pokrycie terenu leśnego obserwacją z uwzględnieniem wież z sąsiednich nadleśnictw, aby można było ,dodatkowo, namiary z tych wież weryfikować. Dokładne określenie azymutu (a nie odległości) determinuje prawidłowe wyznaczenie miejsca pożaru. Raczej unikać automatyzacji obserwacji. Zdalną obserwację stosować wyjątkowo (w rejonach o wybitnie wysokim zagrożeniu) i z wykorzystaniem wysokiej jakości sprzętu.

Należy dążyć do rozbudowy sieci dostrzegalni jako najważniejszego elementu wczesnego wykrywania pożaru. Objętość obłoku, gdy pali się pow.1 ara jest wystarczająca do zauważenia i określenia położenia pożaru z odległości 10km. Meldunki podawane z wież winny być przetwarzane w formie elektronicznej i nanoszone na LMN- szybsza lokalizacja, ustalenie dojazdów, podanie punktów czerpania wody, składu gatunkowego, ukształtowania terenu, itp. Danych ułatwiających skuteczną akcje gaśniczą.

5. Zwiększyć ilość lekkich samochodów patrolowo-gaśniczych, na bazie samochodów terenowych (np. Nissan, Toyota, Mitsubishi). Samochód taki wyposażony jest w gaśniczy moduł wysokociśnieniowy do lokalizowania małych pożarów (do 20 arów) i pomocniczo- przy akcjach gaśniczych pożarów dużych (moduł o pojemności zbiornika 400 litrów, z możliwością podania piany lekkiej; efektywny zasięg gaszenia od pojazdu - 70 metrów - 50 metrów węża+20 metrów zasięgu środka gaśniczego)

6. Inwestować w profesjonalne wyposażenie techniczne tworzące łączność alarmowo-dyspozycyjną : radiotelefony bazowe w PAD, radiotelefony w samochodach służbowych, telefonia komórkowa.

7. Tworzyć odpowiednio zaopatrzone bazy sprzętu ppoż - specyfika pożarów lasu (trudne warunki terenowe, brak możliwości dojazdu do linii ognia, duże rozmiary obwodu pożaru -linia ognia przemieszcza się w różnych kierunkach, z różną prędkością i intensywnością, trudność w dostępie do wody) wymaga zastosowania specjalistycznego sprzętu - hydronetki, gaśnice pianowe, tłumice, łopaty, szpadle, motyki, grabie , siekiery, piły mechaniczne

8. Tworzyć i rozbudowywać sieć punktów czerpania wody zlokalizowanych na terenie lasów oraz znajdujących się poza lasami, przydatnych przy gaszeniu pożaru lasu oraz sieć hydrantów spełniających wymogi przepisów dotyczących przeciwpożarowego zapotrzebowania na wodę.

9. Opracować jednolity (zunifikowany) system powiadamiania na wypadek pożaru

10. Zwiększyć nakłady finansowe na przedsięwzięcia edukacyjno-propagandowe- objąć nimi przedszkola, szkoły podstawowe, gimnazja i szkoły średnie

W system zabezpieczenia p. pożarowego należy włączyć- w szerszym niż dotąd wymiarze- działania i zabiegi prowadzone w ramach „zwykłej” gospodarki leśnej :unikanie monokultur iglastych, unikanie nagromadzenia materiału palnego po zabiegach pielęgnacyjnych, zakładanie pasów zaporowych z gatunków liściastych, tworzenie stref ekotonowych, wprowadzanie podszytów, mała retencja, itp.

16. Pozytywy i negatywy obecności zwierząt łownych i gatunków chronionych w lasach.

NEGATYWY

• Szkody powodowane przez zwierzynę (zgryzanie pączków i pędów, spałowanie, osmykiwanie kory, wydeptywanie, łamanie)

• Spadek liczebności zwierząt drapieżnych, sprzyja rozwojowi niektórych grup zwierząt roślinożernych, które wskutek wybiórczego zerowania powodują zubożenie gatunkowe szaty roślinnej

• Nadmierna presja ssaków kopytnych na odnowienie lasu

POZYTYWY

• Zachowanie różnorodności biologicznej

• Utrzymanie stabilności w ekosystemie

• Zróżnicowanie gatunkowe zwierząt sprzyja zachowaniu równowagi biocenotycznej

• Zwierzyna łowna dostarcza pożywienia, skór, trofeów itp.

• Źródło pożywienia dla innych gatunków - drapieżników

• Dzik - buchtując, stwarza dogodne warunki do rozwoju samosiewów,

zmniejsza zagrożenie ze strony szkodników pierwotnych

17. Pestycydy i metody ich stosowania w leśnictwie (kierunki; metody; ograniczenia).

Pestycyd - dowolna substancja lub preparat przygotowany bądź używany w celu ochrony roślin, drewna lub innych produktów roślinnych przed szkodnikami, bądź do zwalczania lub unieszkodliwiania szkodników.

• Przyjęcie przyjaznych dla środowiska, niechemicznych metod zwalczania szkodników i unikanie stosowania pestycydów chemicznych

• Zakazane są pestycydy w formie chlorowanych węglowodorów typu IA i IB wg. Światowej Organizacji Zdrowia (WHO); pestycydy, które maja długi okres trwałości są toksyczne oraz pestycydy zakazane na mocy umów międzynarodowych

• Jeśli stosuje się środki chemiczne należy zapewnić odpowiedni sprzęt i szkolenia w celu minimalizacji ryzyka dla zdrowia i środowiska

• Zwalczanie szkodników polega głównie na zapobieganiu i metodach zwalczania biologicznego

• Należy podejmować wszelkie wysiłki w celu odejścia od stosowania chemicznych pestycydów i nawozów również w szkółkach

• Kryteria FSC obejmują 3 podstawowe elementy:

* identyfikacje i unikanie „wysoce niebezpiecznych” pestycydów

* promowanie „niechemicznych” metod zwalczania szkodników

* odpowiednie stosowanie pestycydów, które są używane

18. Problemy ochrony lasu na terenach (pożarzysk; wiatrołomów)

POŻARZYSKA

• Ochrona drzewostanów przylegających do pożarzysk i ocalałych z pożaru, przed szkodnikami wtórnymi

• Ochrona drewna uszkodzonego przez pożar przed szkodnikami fizjologicznymi (kambiofagami) i technicznymi (ksylofagami)

• Ochrona nowo zakładanych i starych upraw, ocalałych z pożaru, przed szeliniakiem sosnowcem, sieciechem niegłębkiem, zmiennikami, choinkiem szarym i innymi szkodnikami upraw i młodników (szeliniaki - najbardziej narażone są uprawy założone w miejscu spalonych starszych drzewostanów)

• W otulinie dużych pożarzysk wiele gatunków szkodników wtórnych wykazuje tendencje do przechodzenia z preferowanych roślin rodzicielskich na inne drzewa - z So na Św:cetyniec mniejszy, kornik sześciozębny, przypłaszczek granatek; z
  Św na So: tycz mniejszy

*d-stany sosnowe - najczęstszym i najliczniej występującym gatunkiem jest cetyniec większy; często towarzyszą smoliki i przypłaszczek granatek; w kolejnych latach dominuje tycz cieśla i cetyniec mniejszy

*d-stany świerkowe - zaraz po pożarze najliczniej i najczęściej występuje kornik drukarz, rytownik pospolity, kornik zrosłozębny, tycz mniejszy; lokalnie bruzdkowiec zachodni i czterooczak świerkowiec

*d-stany dębowe - zaraz po pożarze najliczniej i najczęściej występuje rozwiertek większy, drwalniczek Saksesena, paśnik pałączasty, rębacz szary; w następnych latach paśnik pałączasty, paśnik niszczyciel, głodek dębowiec, opietek bruzdkowany

Skutki:

• Zniszczenie drzewostanu

• Wodoodporność gleby - woda nie wsiąka, tworzy się warstwa odporna

• Zabagnienie terenu

• Zniszczenie fauny i flory glebowej

• Zniszczenie gleby zwłaszcza części organicznych - gleba wysterylizowana

• Erozja

• Wypułkiwanie pierwiastków - ekosystem zubożeje

WIATROŁOMY

• w drzewostanach uszkodzonych przez wiatr, licznie a niekiedy masowo pojawiają się owady kambio- i ksylofagiczne z grupy szkodników wtórnych, które zasiedlaja złomy i wywroty, powodują deprecjacje drewna i dobijają uszkodzone i osłabione drzewa

• drzewostany osłabione przez wiatr należy chronić przed szkodnikami fizjologicznymi (kambiofagami)

• ochrona nowo zakładanych upraw przed szkodnikami i chorobami drzew iglastych i liściastych (ograniczenie bazy lęgowej oraz rozmiaru szkód wyrządzanych przez szeliniaka sosnowca)

• ochrona gleby przed zachwaszczeniem, degradacja i erozją

• największe zagrożenia surowca przez techniczne szkodniki wtórne (niszczące drewno) występuje, gdy szkody powstały jesienią i na początku zimy. Zagrożenie jest mniejsze, gdy szkody powstaną pod koniec zimy, na wiosnę lub w lecie

• w pierwszej kolejności z powierzchni usuwamy zasiedlony posusz, następnie powierzchnie, w których owady znajdują dobre warunki rozwojowe oraz istnieje ryzyko przemieszczania się namnożonych owadów do pobliskich drzew i drzewostanów, w kolejnym etapie usuwamy wyłamane i powalone świerki (na tym gatunku większość kambiofagów ma dwie lub więcej generacji w ciągu roku

19. Znaczenie wody dla stanu i kondycji lasu (wpływ; retencja; metody wspomagania itp.)

Znaczenie gospodarki wodą dla ekosystemów leśnych zależy od warunków środowiska przyrodniczego, a przede wszystkim od siedliskowego typu lasu i stosunków wodnych

w nim występujących .

Zagrożeniem dla lasu są zmiany przekraczające zdolność tolerancji drzew na brak lub nadmiar wody

Najbardziej czułe na zmiany warunków wodnych są lasy w siedliskach wilgotnych

i bagiennych

Podstawową zasadą gospodarowania wodą jest zasada zrównoważonego rozwoju,

wg której wskazane jest:

zachowanie w stanie zbliżonym do naturalnego i odtwarzanie śródleśnych zbiorników

i cieków wodnych, jako warunek witalności ekosystemów leśnych i skuteczności ochrony

przeciwpożarowej

zachowanie dolin rzek w stanie naturalnym, w tym lasów łęgowych, olsów jako ostoi

rzadkich gat. roślin i zwierząt oraz regulatorów wilgotności siedlisk i klimatu

odtworzenie i renaturyzacja zniszczonych i przesuszonych torfowisk

zachowanie w stanie naturalnym śródleśnych bagien, trzęsawisk, mszarów, torfowisk

i łąk jako regulatorów wilgotności siedlisk

20. Główne problemy udostępniania lasów oraz turystyki na ich terenie.

Główne problemy udostępniania lasów:

1. Atrakcyjność lasu do wypoczynku.

Rozpoznanie terenów pod kątem użyteczności lasu oraz pod względem walorów wypoczynkowych.

2. Dostępność drzewostanów do wypoczynku.

Rozpoznanie w obiekcie leśnym cech dostępności drzewostanu co pozwoli przewidzieć występowanie szkód.

Turystyka jest gwałtownie rozwijającym się „przemysłem” o dużym potencjale szkodliwości dla środowiska.

Ostrożne planowanie, ukierunkowanie ruchu turystycznego oraz monitoring.

Należy brać pod uwagę pojemność rekreacyjną.

Problemy z turystyką na terenach leśnych.

1. Intensywna penetracja terenów leśnych przez turystów i zbieraczy.

2. zaśmiecenie lasu

3. erozja

4. pożary

5. zbieranie okazów

6. zakłócanie ciszy

7. zakazu wjazdu samochodami do lasu

21. Nowoczesne metody prognozowania zagrożeń i szkodników lasu.

metody fizykochemiczne w celach prognostycznych (najstarsze stosowane metody w ochronie lasu):

poszukiwania w glebie:

- kontrola zapędraczenia gleby (szkółki i uprawy leśne)

- jesienne poszukiwania (starsze drzewostany)

pułapki ziemne:

- tzw. pułapki Barbera - służą do odłowu owadów biegających po powierzchni gruntu,

służą do oceny stopnia rozwoju środowiska glebowego w drzewostanach sosnowych

na podstawie śr. biomasy osobniczej biegaczowatych

opaski lepowe i pułapki nadrzewne:

- opaski i pierścienie lepowe

- pułapki kołnierzowe

otrząsanie i ścinka na płachty (rzadko stosowane)

do nowoczesnych metod prognozowania zagrożeń i szkodników lasu jest wykorzystanie

SIP (Systemu Informacji Przestrzennej) zwanego również GIS (Geograficzny System

Informacyjny)

leśnicy zajmujący się ochroną lasu, określają stopień zagrożenia i jego źródło np. zbyt duże populacje szkodliwych owadów; a następnie wyznaczają strefy i metody przeciwdziałania.

już dziś stosowana jest metoda prognozowania zagrożenia pożarowego na podstawie wilgotności ściółki i zintegrowana metoda wyznaczania miejsca powstania pożaru wraz ze wskazaniem pozycji, dróg dojazdowych oraz miejsc czerpania wody.

22. Zoo- i fitomelioracja w uodparnianiu drzewostanów.

To metody biologiczne zmierzające do poprawy stosunków mikroklimatycznych i produktywności gleby i środowiska lesnego przez wprowadzenie organizmów roślinnych i zwierzęcych.

Działania pozostają w ścisłym związku z dążeniem do wzorca w postaci lasu wielofunkcyjnego zbliżonego do lasu naturalnego.

Las naturalny- to las o zróżnicowanej strukturze pionowej i poziomej, zawierający wszystkie stadia rozwojowe drzew, o doskonale dostosowanym składzie gatunkowym do warunków siedliskowych, zawierający w swym składzie wszystkie gatunki drzew, krzewów i roslin zielnych występujących w danym obszarze geograficznym, wraz z cała jego naturalną różnorodnością biologiczną również innych organizmów i możliwością wypełniania funkcji wynikających z potrzeb człowieka

Zoo- i fitomelioracje służą osiągnięciu homeostazy (stabilności) poprzez wzbogacenie biologiczne (bioróżnorodność).

Fitomelioracje: uruchamiaja i i polepszają naturalne zdolności produkcyjne siedlisk na siedliskach zdegradowanych lub siedliskach wykazujących „zmęczenie gleby” poprzez uprawę monokulturową. Można stosować na pow.zrębowych, haliznach i nieużytkach, jak również w uprawach i d-stanach starszych. Często zabiegi te wymagają jednoczesnego wykonania prac agromelioracyjnych (uprawowych)

Metody:

- wprowadzenie łubinu trwałego ( ostrożnie bo powierzchnie z łubinem są miejscem rozmnoży gryzoni!) lub innych roślin motylkowych (janowiec, żarnowiec) oraz olszy

- wprowadzenie borówki czernicy (szczególnie na gleby porolne)

- wprowadzenie podszytów

- powierzchnie metody ogniskowo-kompleksowej

-uzupełnienia luk pohubowych, dolesienia, wprowadzenie II pietra, itp.

Zoomelioracje: aktywna restytucja fauny leśnej, działania mające na celu wzbogacenie biocenoz leśnych poprzez utrzymanie lub wprowadzenie org. zwierzęcych

Metody:

- powierzchnie metody ogniskowo-kompleksowej z kolonizacją mrówki ćmawej i rudnicy

- stworzenie sprzyjających warunków do bytowania ptaków i innych zwierząt (budki legowe, poidła, podsadzenia, itp.)

--dodawanie ściółki i próchnicy leśnej do gleb zalesianych gruntów porolnych (przeniesienie mikroflory i fauny)

Pewnego rodzaju zabiegami z zakresu zoo-i fito melioracji są działania hodowlane zmierzające do przebudowy drzewostanów o niskiej odporności biologicznej, kształtowania stref ekotonowych lub tworzenie pasów biocenotycznych.

Przebudowa tych drzewostanów na mieszane, różnowiekowe i o zróżnicowanej strukturze powierzchniowej i budowie pionowej, w konsekwencji prowadzi do pojawienia się różnych organizmów roślinnych i zwierzęcych bytujących na wprowadzonej roślinności a tym samym przekształcających ekosystem leśny na bardziej stabilny biologicznie poprzez zróżnicowanie gatunkowe.

23. Znaczenie i problemy ochrony lasów na terenach poklęskowych.

Do terenów poklęskowych zaliczamy:

• Wiatrołomy, wiatrowały, Śniegowały, śniegołomy.

Problemy z tym związane.

1. Wywracanie i łamanie drzew co w konsekwencji prowadzi do osłabienia odporności i stabilności drzewostanów, a w rezultacie podatność na choroby grzybowe (opieńka, korzeniowiec i in.) oraz szkodniki owadzie.

Znaczenie ochrony lasu:

1) Ochrona drzewostanów przed szkodnikami fizjologicznymi (kambiofagami).

2. Zagrożenia i strategia ochrony przed szkodnikami wtórnymi na terenach poklęskowych.

3. Stosowanie na pniakach saprofitycznego grzyba.

• Drzewostany popowodziowe:

Problemy z tym związane:

1. Powoduje różne reakcje gatunków drzew i krzewów na długookresowe zalanie. Większość gatunków traci aparat asymilacyjny. Nasilenie się procesów gnilnych, powoduje obumieranie korzeni i zabicie roślin. Wystąpienie chorób grzybowych (opieńka) oraz szkodniki owadzie.

2. Na powierzchni wylesionej brak stabilizacji stosunków wodnych, utrzymujących się przez wiele lat.

24. Problemy rozpadu i zamierania świerkowych drzewostanów w Beskidach.

Winni Habsburgowie Większość drzewostanów świerkowych w Beskidach to drzewostany zasadzone w końca XIX i początku XX w. Pierwotnie rosła tu puszcza karpacka, którą tworzyły lasy bukowe z jodłą, jaworem i świerkiem. W XIX w miejsce wyciętych buków sadzono świerki, które szybciej dawały ówczesnym właścicielom lasów potrzebne drewno. Zakładano zwykle lite drzewostany o składzie nie dostosowanym do siedliska. Świerk jako gatunek nie powinien mieć w tych górach udziału większego niż 10-20%, a zajmuje obecnie blisko 80%. Dodatkowo są to świerczyny często obcego pochodzenia, nie przystosowane do lokalnego mikroklimatu, co czyni je wyjątkowo podatnymi na zmieniające się warunki środowiska

Tak osłabione drzewostany zaatakowała opieńka oraz kornik drukarz, tzw. szkodniki wtórne, które powodują zamieranie świerków. Lasy Państwowe w 2003 r. opracowały strategię rozwiązania problemu związanego z zamieraniem tych lasów, tzw. Program dla Beskidów. Głównym sposobem rozwiązania problemu były cięcia sanitarne i przebudowa drzewostanu w kierunku lasów bukowo-jodłowych. Dla wszystkich bazujących na rzetelnej wiedzy naukowej, dotyczącej strategii masowych pojawów kambiofagów (gatunków głównie owadów żyjących pod korą lub w korze drzew i krzewów) jest oczywiste, że cięcia sanitarne nie rozwiązują problemu zamierania świerczyn. Zarówno w takich lasach, jak sztuczne monokultury świerkowe w Beskidach, jak i w drzewostanach o mniej lub bardziej zachowanych cechach lasu naturalnego. Wiadomo, że jeśli wytnie się świeżo zasiedlone drzewa, nie zdeprecjonuje się surowiec i będzie go można sprzedać. Być może (ale to nie jest takie oczywiste) spowolni się też nieco i rozciągnie w czasie proces rozwoju gradacji, ale jej efekty zawsze będą takie same. Nie można więc w przypadku takich działań mówić o ochronie przyrody lasu, lecz o ochronie drewna przeznaczonego na sprzedaż.

Jednak sposób wykonania przebudowy (ze świerczyn na buczyny) ma zasadnicze znaczenie dla ochrony przyrody i funkcji środowiskowych lasu gospodarczego. Brutalne uprzątanie wszystkiego, co się tylko da i czym się da (np. ciężkim sprzętem), powoduje zupełne zniszczenie pokrywy roślinnej, odsłonięcie gleby mineralnej, prowadzi do erozji itp.

Wycinka drzew w Beskidach prowadzona jest jednak z pominięciem zaleceń dobrej gospodarki leśnej - świerki wycinane są na wielohektarowych połaciach, co powoduje erozję i zniszczenie gleby. Do usuwania drzew wykorzystywany jest ciężki sprzęt, co niszczy roślinność podszytu, w tym gatunki chronione oraz kiełkujące siewki młodego pokolenia drzew, które mogą zastąpić drzewa obecnie obumierające.

Skutki

Masowe usuwanie świerków krytykują autorytety naukowe.

W miejscu zrębów powstaną duże, podlegające erozji powierzchnie. Tam, gdzie drzewa zostaną pozostawione, z całą pewnością takie tereny będą przyrodniczo wartościowsze - nie uruchomi się erozja powierzchniowa, martwe drzewa stanowić będą ostoję wielu cennych gatunków, dzięki którym zwiększy się szansa na naturalną odbudowę siedlisk. Młodsze drzewa nie zostaną zniszczone podczas prac pozyskaniowych, będą miały większą szansę na przetrwanie i staną się zaczątkiem kolejnego pokolenia

mówi znany entomolog, dr Lech Buchholz ze Świętokrzyskiego Parku Narodowego.

Zagraniczne wzorce

To, co dzieje się obecnie w Beskidach, miało miejsce ponad 10 lat temu w parkach narodowych Bawarski Las w Niemczech i w Szumawie w Czechach.

To był idealny przykład, jak powinno się oraz jak nie należy rozwiązywać podobnych problemów.

Drzewostany w Bawarskim Lesie były nie tylko pochodzenia sztucznego, ale także naturalnego. Ich zamieranie oraz gradacja kornika drukarza były dużym zaskoczeniem dla leśników i naukowców. Wcześniej wśród entomologów panowało przekonanie, że gradacja tego owada na wysokościach powyżej 1200 m n.p.m. w podobnych warunkach klimatycznych nie może się zdarzyć. Gdy się zdarzyła, postanowiono podjąć skrupulatne badania. Wynika z nich, że jednowiekowe świerczyny, nawet pochodzenia naturalnego, po osiągnięciu dojrzałości w wieku ok. 80 lat są bardzo podatne na zmieniające się warunki środowiska i gradacje kambiofagów. Jest to naturalna wymiana pokoleń. Stare, rozpadające się drzewostany, są źródłem martwego drewna o ogromnej masie substancji organicznych i mineralnych, stają się więc podłożem dla nowego pokolenia lasu. A kornik drukarz w tym procesie nie jest grabarzem, lecz swoistym akuszerem. Przyroda pokazuje nam na tym przykładzie, że to, co zwykliśmy uważać za katastrofę, jest naturalnym procesem, który i dzisiaj zdarza się w pierwotnych lasach borealnych na przestrzeni tysięcy hektarów iglasty lasów.

Inaczej postąpiono po czeskiej stronie granicy, w Parku Narodowym Szumawa. Do 2003 r. dyrekcja tego parku realizowała koncepcję ingerencji w procesy zagrażające trwałości lasów górskich. Wycięto znaczne połacie drzewostanów, doprowadzając do powstania bezleśnych przestrzeni, które dodatkowo powiększają się przy silnych wiatrach - drzewa na okraju tych polan łatwo się łamią. Istnieją także problemy z odnowieniem lasu. Od 2004 r., po zmianie dyrekcji, park skłania się ku koncepcji bawarskiej, czyli nieingerowania w naturalne procesy.

________________________________________________________________________

Dzisiaj zarówno ekolodzy, jak i leśnicy są zgodni, że obserwowany ostatnimi latami rozpad posadzonych w XIX i na początku XX wieku drzewostanów świerkowych w lasach Beskidów wynika m.in. z sadzenia wyłącznie świerka w uprawach, w dodatku sprowadzanego często spoza regionu.

Oczywiście ma to jakiś wpływ na współczesny rozpad świerczyn pod wpływem żerowania zespołu gatunków kornika drukarza i grzyba opieńki. Konsekwentnie pomija się jednak fakt, że w ciągu ostatnich 20 lat masowe gradacje korników występują na milionach hektarów drzewostanów iglastych i mieszanych Północnej Ameryki i Azji. W Europie, w porównaniu z borealną tajgą, lasów już właściwie nie ma, dlatego taka skala gradacji korników jest dla nas nieprawdopodobna. Tak właściwie to nawet nasz najlepszy specjalista od biologii korników, prof. Jacek Michalski, nie wie, dlaczego gradacje korników w Północnej Ameryce i Azji zdarzają się zarówno w lasach iglastych posadzonych planowo, jak i w drzewostanach naturalnego pochodzenia. Nawet setki tysięcy hektarów naturalnej tajgi (pralasów) o pierwotnej strukturze, są masowo opadane przez korniki.

Tak ostatnio podkreślane dawne błędy w sztuce hodowli lasu, polegające na sadzeniu samego tylko świerka, w dodatku często obcego pochodzenia, nie są kluczową przyczyną obserwowanego dzisiaj zamierania świerków w lasach Beskidów.

Świerk zamiera również w lasach Puszczy Białowieskiej, a wiemy, że tam aż do początku XX w. nikt świerka nie sadził. Zamierał też świerk masowo w XVIII i XIX wieku w byłych Prusach, w wyniku gradacji brudnicy mniszki oraz dobijającej świerka gradacji kornika drukarza. To, że do dzisiaj świerk licznie tam występuje na tzw. mocnych siedliskach (np. Puszcza Romincka, Borecka) wynika wyłącznie z masowego sadzenia.

Nie są też kluczową przyczyną zamierania świerków emisje przemysłowe, ponieważ większość lasów Ameryki i Azji, nękanych ostatnimi latami gradacjami korników, to ekosystemy leśne zdrowe i biotycznie różnorodne w porównaniu z silnie skażonymi lasami Europy Środkowej, a szczególnie z Beskidami czy dawniej Sudetami.

Nie bez znaczenia jest też fakt, że największe jak dotąd problemy z rozpadem wtórnych i naturalnych drzewostanów ze znacznym udziałem świerka (np. Las Bawarski, Czeski, Tatry) zaczęły się w tym samym czasie, co największe w historii gradacje korników w lasach borealnych i subborealnych Ameryki Północnej i Azji,tj. na początku lat 90. XX wieku. Owszem, zanieczyszczenie przemysłowe środowiska leśnego ma wpływ na zamieranie świerków przez kornika drukarza, jak dowodzi doc. Wojciech Grodzki. Widać tylko, że nie jest to wpływ bezpośredni, ani też kluczowy, na co zwrócił uwagę już prof. Jerzy M. Gutowski. Widzimy przecież, sadząc świerki w ogródkach Górnego Śląska, że drzewka żyją. W wysokogórskim borze na Pilsku czy na Babiej Górze, świerk przeżyje nawet 300 lat, jeśli nie zostanie wycięty.

Zwróćmy uwagę, że tak masowe ostatnio gradacje zespołu korników na północnej półkuli (obejmujące swoim zasięgiem miliony hektarów lasów), jak dotąd najprawdopodobniej się nie zdarzały.

Gradacje owadów czy też masowy pojaw patogennych grzybów to zjawiska jak najbardziej pierwotnie, naturalnie występujące w ewolucji i spontanicznej dynamice lasów borealnych i lasów klimatu umiarkowanego.

Skoro jednak w XIX w. leśnicy pisać umieli, to zapytać możemy, dlaczego 100 lat temu nie obserwowali na północnej półkuli aż tak masowych gradacji korników jak ostatnimi latami.

Świerk to nie gatunek śródziemnomorski

Lata 90. XX w. były najcieplejszą dekadą w okresie ostatnich 200 lat, a prawdopodobnie także w ostatnim tysiącleciu, co wiąże się powszechnie z tzw. efektem cieplarnianym. Z drugiej strony są badania wskazujące, że zmiany klimatu przez wzrost dwutlenku węgla w atmosferze mają przyczynę w procesach naturalnych.

Zauważmy, że korniki, związane biologicznie z drzewami iglastymi, nie interesuje przyczyna i charakter ocieplenia. Dla nich cieplej oznacza lepiej

Amerykańcy ekolodzy i leśnicy zgodnie podkreślają, że zmiany klimatyczne wpływają zarówno bezpośrednio, jak i pośrednio na populacje korników związanych biologicznie z sosnami i świerkami. Cieplejsze zimy bezpośrednio prowadzą do wzrostu przeżywalności korników, a cieplejsze lato wpływa na skrócenie ich cyklu rozwojowego. Powoduje to znaczny wzrost liczebności korników, pod warunkiem, że znajdują one w lesie potencjalny materiał lęgowy, w którym gradacja może się wydłużać w czasie, a populacja wzrastać liczebnie. Tym materiałem są nie tylko drzewa iglaste, zainfekowane przez patogenne grzyby i złamane przez wiatry, okiść i starsze drzewa, ale coraz częściej także drzewa przynajmniej pozornie zdrowe.

Pośrednio właśnie susze jako efekt cieplejszego klimatu redukują zdolność świerków i sosen do skutecznej obrony przed atakami korników.

Co czeka lasy borealne i tajgę w przyszłości? Z pewnością większa częstotliwość występowania gradacji owadów, bardziej rozległe powierzchniowo zjawiska zamierania dojrzałych i starszych drzewostanów (powyżej 80 lat) pod wpływem korników, zwiększona śmiertelność drzew w drzewostanach opadniętych przez korniki oraz wzrost udziału w lasach gatunków liściastych (osiki, brzozy).

Zręby i gniazda kornikowe

Już przede mną leśnicy podkreślali, że zamieranie w lasach świerka, szczególnie w Beskidach, może być pierwszym objawem zachodzących zmian klimatycznych

W trakcie gradacji kornika w Tatrach, w latach 1993-1998 też nie zauważono, żeby skrupulatne usuwanie drzew kornikowych miało redukujący wpływ na ilość obumierającego świerka. Z tego powodu niepoważne są twierdzenia, że ,,obumierające drzewa, zaatakowane przez kornika, trzeba szybko usuwać, ponieważ inaczej nie będzie dla lasów ratunku”.

Dla beskidzkich świerczyn i tak nie ma ratunku, ponieważ nie widać, żeby klimat miał się wkrótce ochłodzić. Poza tym, w warunkach lasów górskich, w odróżnieniu od lasów na nizinach, nie jesteśmy w stanie usuwać praktycznie każdego świerka z kornikami.

Dlatego kluczowym teraz dla nas zadaniem w Beskidach jest, żeby jak najszybciej:

1) Zminimalizować negatywny efekt tak wzmożonego ostatnio pozyskania posuszu świerkowego na glebę, ponieważ to gleba decyduje o tym, że las „rośnie na litej skale”,

2) Zacząć wprowadzać buka i jodłę praktycznie we wszystkie świerczyny w tzw. III i IV klasie wieku (do 80 lat), ponieważ na zrębie sanitarnym po korniku jodła nie urośnie,

3) Zmniejszyć udział świerka w reglu dolnym z docelowych dzisiaj 40%, do 10-20%, ponieważ mówienie, że w dawnej puszczy beskidzkiej świerka było w składzie dolnego regla więcej niż 10-20% to jakiś żart. Tym bardziej, że oczekiwana zmiana klimatu czyni tak wysoki, 40-procentowy udział świerka w nowym pokoleniu lasów zbyt dużym ryzykiem hodowlanym dla następnego pokolenia leśników,

4) Przynajmniej 20% masy obumierającego świerka zostawić na gruncie w celu ułatwienia spontanicznego odnawiania się świerka, eliminując przy tym młodzież świerkową obcego pochodzenia,

5) zostawić w całkowitym spokoju rezerwaty przyrody, ponieważ nawet ewentualna migracja korników z rezerwatów na lasy gospodarcze nie jest kluczowym powodem zamierania świerków, skoro atakująca je opieńka tak licznie występuje tutaj w glebie.

Jeżeli świerk na niżu Polski oraz w reglu dolnym gór wymrze, to nie przez korniki, ale z powodu zmian klimatu- tak twierdzą botanicy.

W ściśle chronionych lasach Białowieskiego Parku Narodowego już za ok. 20 lat świerka znajdziemy bardzo mało, jak podkreśla prof. Bogdan Brzeziecki.

Wymieranie świerków na północnym wschodzie Polski nie może być spowodowane tylko żerowaniem kornika drukarza, choćby z tego powodu, że przez ostatnie ok. 150 lat wyrosło bardzo dużo świerka spontanicznie (samosiewem naturalnym).

Obniżanie kondycji zdrowotnej świerków przez zanieczyszczenia przemysłowe czyni świerk bardziej podatnym na ataki kornika drukarza, ale jest też drugi problem: wymieranie saproksylicznych gatunków świerka w wyniku szablonowego usuwania drzew z kornikami.

Większość badaczy uznaje kornika drukarza za gatunek dobijający pozornie zdrowe świerki (osłabione żerowaniem innych owadów, zanieczyszczeniami, sędziwym wiekiem, grzybami). Jednak zdaniem prof. Michalskiego kornik drukarz uśmierci nawet zdrowe drzewo.

Wiadomo, że ,,spory nie trwałyby tak długo, gdyby brak słuszności był tylko po jednej stronie”.

Dlatego wymieranie świerka najlepiej wyjaśnia cieplejszy ostatnio klimat i spadek poziomu wód gruntowych jako główne czynniki obniżające kondycję zdrowych świerków.

Wynika to z tego, że zanieczyszczenia cywilizacyjne oraz dawne przekształcenia naturalnych typów lasu (masowe sadzenie świerka) też mają wpływ na skuteczne opadanie świerka przez korniki, a przez to na strukturę czasowo-przestrzenną zamierania drzewostanów świerkowych.

---