CZĘŚĆ SKRYPTU Z EGZEKUCYJNEGO
III. Podmioty postępowania egzekucyjnego
1. Organ egzekucyjny
W literaturze proponowana jest definicja organu egzekucyjnego jako
organu uprawnionego do rozstrzygania w sprawach dotyczących interesów
wierzyciela, jak i zobowiązanego. Wydaje się, że położenie nacisku na proces
orzekania powoduje przesunięcie na dalszy plan istoty postępowania
egzekucyjnego, którą jest ciąg czynności służących wykonaniu określonego
obowiązku. To, że w toku tego procesu adresat czynności egzekucyjnych może mieć
pozycję strony, nie zmienia tej zasady. Posłużenie się analogiami z postępowaniem
administracyjnym ogólnym, niewątpliwie zasadne choćby ze względu na to, że w
toku czynności egzekucyjnych wydawane są rozstrzygnięcia, którym nadać trzeba
określony reżim procesowy, nie zmienia tego, że przedmiotem postępowania jest
wykonanie obowiązku w drodze czynności egzekucyjnych (materialno-technicznych).
To, że w toku tego rodzaju czynności zapadają rozstrzygnięcia regulujące
postępowanie służące ich wykonaniu, zasady tej nie zmienia. Można zatem
zaproponować określenie organu egzekucyjnego, jako organu wydającego akty
procesowe oraz dokonującego czynności faktycznych w postępowaniu służącym
osiągnięciu celu egzekucji.
Por. w tej sprawie Z. Leoński, Istota administracyjnych czynności
egzekucyjnych w świetle przepisów ustawy z 17.6.1966 r., RPEiS 1969, kwartał IV,
s. 65. Należy jednak odnotować, że Z. Leoński omawiając kompetencje organu
egzekucyjnego wylicza wydawanie rozstrzygnięć w toku postępowania
egzekucyjnego, kontrolę czynności egzekucyjnych, a dopiero następnie same
czynności egzekucyjne, por. też R. Hauser, Z. Leoński, Komentarz, s. 60.
Organem egzekucji obowiązków pieniężnych jest zgodnie z art. 19
EgzAdmU naczelnik urzędu skarbowego oraz właściwy organ jednostki samorządu
terytorialnego, jeżeli odrębne przepisy tak stanowią.
Zgodnie z postanowieniami § 8-9 powołanego rozporządzenia z 23.12.1996 r.
niektóre organy administracji rządowej i niektórzy wierzyciele będący państwowymi
jednostkami organizacyjnymi zostali upoważnieni do prowadzenia postępowania
egzekucyjnego i zabezpieczającego w określonym zakresie. Do podmiotów tych
przepisy zaliczają:
1) organy sprawujące obsługę komisji orzekających w sprawach o naruszenie
dyscypliny budżetowej,
2) jednostki świadczące usługi w zakresie pomocy społecznej,
3) jednostki organizacyjne Zakładu Ubezpieczeń Społecznych oraz inne organy
emerytalne i rentowe,
4) dyrektorów urzędów celnych,
5) terenowe oddziały Wojskowej Agencji Mieszkaniowej.
W myśl art. 21 § 1 EgzAdmU Rada Ministrów może w drodze rozporządzenia
upoważnić także inne organy administracji publicznej "do prowadzenia jako organy
egzekucyjne egzekucji administracyjnej w zakresie oznaczonych rodzajów spraw
albo niektórych czynności egzekucyjnych, a także postępowania
zabezpieczającego".
Zgodnie z art. 21 § 2 EgzAdmU, Rada Ministrów może w drodze rozpo-
rządzenia upoważnić niektórych wierzycieli będących państwowymi jednostkami
organizacyjnymi, do prowadzenia (jako organy egzekucyjne), w określonym zakresie
egzekucji administracyjnej dotyczącej obowiązków w sprawach objętych zakresem
ich właściwości. W wykonaniu tego upoważnienia Rada Ministrów na mocy § 7
powołanego rozporządzenia z 23.12.1996 r., upoważniła dyrektorów urzędów
celnych do egzekwowania należności celnych wraz z odsetkami oraz należności z
tytułu grzywien, kar pieniężnych, kosztów postępowania i innych należności
pieniężnych w postępowaniu karnym skarbowym w zakresie spraw należących do
właściwości organów administracji celnej.
Przykład: Przykładem wykonania upoważnienia zawartego w art. 21 § 2
EgzAdmU może być zawarte w § 8 rozporządzenia upoważnienie terenowych
oddziałów Wojskowej Agencji Mieszkaniowej do egzekwowania należności z tytułu
czynszów, opłat i innych świadczeń, związanych z zajmowaniem kwater i lokali
mieszkalnych, stanowiących zasób mieszkaniowy Wojskowej Agencji
Mieszkaniowej.
Przepisy szczególne ustanawiają inne podmioty niż naczelnicy urzędów
skarbowych i organy jednostek samorządu terytorialnego czy podmioty upoważnione
do prowadzenia egzekucji na podstawie powołanego rozporządzenia.
Przykład: Na mocy art. 12 ustawy z 8.1.1993 r. o podatku od towarów i usług
oraz o podatku akcyzowym (Dz.U. Nr 11, poz. 50 ze zm.), organami egzekucyjnymi
w rozumieniu przepisów o postępowaniu egzekucyjnym w administracji, w zakresie
należności z tytułu tych podatków, są urzędy celne.
Bardziej złożona jest sprawa właściwości organu egzekucyjnego w
zakresie egzekucji należności niepieniężnych. Organami tymi w zakresie zadań
administracji rządowej są przede wszystkim zgodnie z art. 20 § 1 pkt 1 EgzAdmU
rzeczowo właściwe terenowe organy administracji rządowej pierwszej instancji.
Jeżeli przedmiotem egzekucji jest obowiązek o charakterze niepieniężnym
wynikający z decyzji wydanej w zakresie funkcji zleconych przedsiębiorstwom, innym
państwowym jednostkom organizacyjnym, stowarzyszeniom, organizacjom
zawodowym, związkom zawodowym, samorządowym, spółdzielczym i innym
organizacjom społecznym, organem egzekucyjnym jest organ administracji rządowej
pierwszej instancji, z którego właściwością związana jest sprawa. Jeżeli istnieją
wątpliwości co do właściwości takiego organu lub ze względu na przedmiot sprawy
takiego organu nie ma, organ właściwy wyznacza wojewoda (art. 20 § 3 EgzAdmU).
Właściwy organ jednostki samorządu terytorialnego będzie organem egze-
kucyjnym obowiązków o charakterze niepieniężnym w zakresie zadań własnych,
zadań zleconych i zadań z zakresu administracji rządowej oraz obowiązków
wynikających z decyzji i postanowień z zakresu administracji publicznej wydanych
przez samorządowe jednostki organizacyjne (art. 20 § 1 pkt 2 EgzAdmU).
Stosownie do rodzaju zobowiązania oraz organu prowadzącego postępo-
wanie egzekucyjne, organami rozpatrującymi zażalenia na działania organów
egzekucyjnych lub pełniącymi funkcje nadzorcze będą właściwe organy wyższego
stopnia, gdy wynika to z przepisów szczególnych, lub samorządowe kolegia
odwoławcze. Ustalenie organu wyższego stopnia nastąpi na podstawie normy art. 17
KPA, który ma w postępowaniu egzekucyjnym zastosowanie zgodnie z art. 18
EgzAdmU.
W przypadkach określonych przepisami szczególnymi organami egzeku-
cyjnymi obowiązków niepieniężnych są również organy Policji, Urzędu Ochrony
Państwa, Straży Granicznej lub Straży Pożarnej kierujące akcją ratowniczą, a także
inne organy powołane do ochrony spokoju bezpieczeństwa i porządku, zdrowia
publicznego lub mienia społecznego (art. 20 § 2 EgzAdmU).
W wypadku należności niepieniężnych czynności egzekucyjne są
wykonywane przez organ egzekucyjny lub wyznaczonego pracownika zwanego
egzekutorem. W zakresie egzekucji należności pieniężnych czynności prowadzone
są przez urząd skarbowy lub działającego w jego imieniu poborcę skarbowego.
Właściwość miejscową organu egzekucyjnego ustala się zgodnie z art.
22 EgzAdmU według miejsca zamieszkania (siedziby) zobowiązanego w kraju, a w
braku zamieszkania w kraju - według miejsca pobytu. W sprawach o odebranie
rzeczy lub opróżnienie budynków i pomieszczeń właściwość miejscową określa się
według miejsca wykonania obowiązku lub według miejsca położenia rzeczy, a przy
egzekucji należności pieniężnych również według miejsca położenia mienia
zobowiązanego.
Na podstawie normy art. 18 EgzAdmU w sprawach nieuregulowanych w
ustawie odpowiednie zastosowanie mają przepisy KPA. Zatem w wypadku potrzeby
rozstrzygnięcia sporu o właściwość będą miały zastosowanie art. 22 KPA, a także
przepisy o wyłączeniu pracownika i organu (art. 24 i 25 KPA). W postępowaniu
egzekucyjnym znajdują też zastosowanie przepisy działu V KPA normujące
postępowanie przed Kolegium Kompetencyjnym przy Sądzie Najwyższym.
W postępowaniu egzekucyjnym ważną rolę mogą pełnić organy Policji, Straży
Granicznej i Urzędu Ochrony Państwa. Organy te biorą udział w czynnościach
egzekucyjnych na wezwanie organu egzekucyjnego, które w wypadkach pilnych
może też mieć formę ustną. Przesłanką wystąpienia o udział tych organów jest
natrafienie na opór przy wykonywaniu czynności egzekucyjnych, który utrudnia lub
uniemożliwia wykonywanie czynności, a także gdy istnieje uzasadnione
przypuszczenie, że taki opór wystąpi. Zgodnie z art. 46 § 2 EgzAdmU wezwane
organy nie mogą odmówić udzielenia egzekutorowi pomocy.
Czynności egzekucyjnych w obrębie budynków wojskowych i zajmowanych
przez Policję, Urząd Ochrony Państwa lub Straż Graniczną oraz na okrętach
wojennych można dokonywać tylko po uprzednim zawiadomieniu właściwego
komendanta i w asyście wyznaczonych organów tych służb (art. 50 § 2 EgzAdmU).
Zarządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych z 18.6.1994 r. w sprawie
obowiązków organów Policji, Urzędu Ochrony Państwa i Straży Granicznej przy
udzielaniu pomocy bądź asysty organom egzekucyjnym, M.P. Nr 37, poz. 321 oraz
zarządzenie Ministra Obrony Narodowej z 31.8.1994 r., w sprawie obowiązków
wojskowych organów porządkowych udzielających pomocy i asystujących przy
czynnościach egzekucyjnych, M.P. Nr S2, poz. 441.
2. Wierzyciel
Podmiotem uprawnionym do żądania wykonania w drodze egzekucji
administracyjnej obowiązku poddanego tej egzekucji, czyli wierzycielem (art. 5
EgzAdmU) może być w odniesieniu do obowiązków wynikających z decyzji
lub postanowień organów administracji rządowej i organów samorządu tery-
torialnego właściwy do orzekania organ pierwszej instancji
Dla obowiązków wynikających z orzeczeń sądów lub innych organów albo
bezpośrednio z przepisów prawa, organem egzekucyjnym jest organ lub instytucja
bezpośrednio zainteresowana w wykonaniu obowiązku, a w braku takiej jednostki
lub jej bezczynności - podmiot, na którego rzecz wydane zostało orzeczenie lub
którego interesy prawne zostały naruszone w wyniku niewykonania obowiązku.
Wierzycielem mogą zatem być organy egzekucyjne lub inny podmiot. Jeżeli
wierzyciel nie jest organem egzekucyjnym, będą mu służyć uprawnienia
przysługujące organowi państwowemu pełniącemu funkcję publiczną, np. wysłanie
upomnienia, (art. 15 EgzAdmU), wystawienie tytułu wykonawczego, (art. 26 § 1
EgzAdmU), składanie zażaleń (art. 59 § 4 EgzAdmU), wnioski o zawieszenie
postępowania (art. 56 § 1 pkt 4 EgzAdmU) lub jego umorzenie (art. 59 § 1 pkt 10
EgzAdmU). Ma także obowiązek zawiadamiania o okolicznościach uzasadniających
zaniechanie prowadzenia egzekucji (art. 55 § 1 EgzAdmU). W przypadku wniesienia
powództwa do sądu wierzyciel egzekucyjny powinien zawiadomić o tym organ
egzekucyjny pod rygorem określonym w art. 55 EgzAdmU i wstrzymać
postępowanie egzekucyjne do czasu rozstrzygnięcia sprawy przez sąd.
Uwzględnienie przez sąd powództwa o ustalenie spowoduje w rezultacie na mocy
art. 59 § 1 pkt 1 lub 2 EgzAdmU umorzenie postępowania egzekucyjnego.
Artykuł 6 nakłada na wierzyciela obowiązek podjęcia czynności zmierzających
do zastosowania środków egzekucyjnych. Przepis ten pozostaje w związku z art. 16
EgzAdmU statuującym pierwszeństwo stosowania środków egzekucyjnych przed
represyjnymi, co służyć ma realizacji obowiązku, nie zaś karaniu w miejsce
stosowania egzekucji.
Drugi paragraf art. 6 zobowiązuje Ministra Finansów do określenia sposobu
postępowania wierzycieli należności pieniężnych przy podejmowaniu czynności
zmierzających do zastosowania środków egzekucyjnych.
Rozporządzenie Ministra Finansów z 21.5.1999 r. w sprawie sposobu
postępowania wierzycieli należności pieniężnych przy podejmowaniu czynności
zmierzających do zastosowania środków egzekucyjnych (Dz.U. Nr 50, poz. 510).
3. Zobowiązany
Zobowiązanym - w starszej literaturze zwanym też egzekutem - jest
podmiot, na którym ciąży obowiązek wykonania określonego świadczenia, którego
realizacja może nastąpić w trybie egzekucji. Ustawa nie definiuje zobowiązanego. W
literaturze uznaje się, że zobowiązanym jest podmiot, do którego kierowane są
czynności organu egzekueyjnego. Zobowiązanymi mogą być osoby fizyczne,
prawne, jednostki organizacyjne nie posiadające osobowości prawnej.
Do podmiotu wykonującego akt administracyjny można odnieść trzy pojęcia:
1) zobowiązany do wykonania aktu,
2) odpowiedzialny za wykonanie aktu,
3) wykonujący akt.
Pojęcia te mogą dotyczyć tej samej osoby, np. gdy jest to osoba fizyczna, lub
różnych podmiotów, np. w wypadku gdy zobowiązanym będzie osoba prawna lub
jednostka organizacyjna nie posiadająca osobowości prawnej. Ze względu na ten
podział ustawa zawiera przepisy dostosowujące tryb i charakter czynności do ich
adresata.
Przykład: Art. 76 czy art. 120 EgzAdmU.
4. Prokurator, Rzecznik Praw Obywatelskich, organizacja społeczna
Podmioty te mogą brać udział w postępowaniu egzekucyjnym zgodnie
z regulacją KPA. Z tego względu funkcja organizacji społecznej polega na dążeniu
do zapewnienia przebiegu i wyniku postępowania zgodnie z wymogami interesu
społecznego. Przesłanki udziału tego podmiotu w postępowaniu określone są w art.
31 KPA.
Podstawą udziału prokuratora jest regulacja art. 182-l 89 KPA. Zgodnie z tymi
przepisami, prokurator może brać udział w postępowaniu w celu zapewnienia
zgodności przebiegu i wyniku postępowania z prawem. Prokuratorowi służą te same
środki prawne, którymi posługiwać się może zobowiązany.
Rzecznik Praw Obywatelskich, może brać udział w postępowaniu na takich
samych zasadach jak prokurator. Może też posługiwać się tymi samymi środkami
prawnymi. Przesłanką jego udziału w postępowaniu jest zapewnienie przestrzegania
praw obywateli w zakresie określonym ustawą o urzędzie Rzecznika Praw
Obywatelskich.
5. Uczestnicy postępowania
W postępowaniu egzekucyjnym występuje grupa uczestników, którzy
nie są wierzycielem, zobowiązanym ani też nie działają na prawach strony, jak
np. prokurator czy organizacja społeczna.
Uczestnikami postępowania egzekucyjnego o takim statusie są:
1) Osoby trzecie, czyli podmioty, które np, kwestionują czynności dokonane w toku
postępowania i żądają wyłączenia spod egzekucji rzeczy lub innych praw
majątkowych (art. 38 § 1 EgzAdmU).
2) Świadkowie, którzy winni być obecni przy czynnościach egzekucyjnych w
przypadkach przewidzianych ustawą. Ustawa stanowi, że za obecność przy
czynnościach egzekucyjnych nie należy się wynagrodzenie (art. 51 EgzAdmU),
dopuszcza też udział w tym charakterze pełnoletnich członków rodziny i
domowników zobowiązanego.
3) Biegli biorą udział postępowaniu w postępowaniu egzekucyjnym w wyniku
powołania ich przez organ egzekucyjny. Na podstawie art. 18 EgzAdmU do
uregulowania pozycji prawnej biegłego stosuje się przepisy KPA. Ustawa
egzekucyjna wprowadza jednak pewne odrębności, które wynikają z dwóch
źródeł. Po pierwsze, powołanie biegłego jest w pewnych wypadkach obo-
wiązkowe. Po drugie, przepisy przewidują udział biegłych sądowych.
Zgodnie z art. 99 § 1 EgzAdmU, jeżeli zobowiązany w terminie 5 dni od daty
zajęcia ruchomości złoży zażalenie na oszacowanie dokonane przez poborcę
skarbowego, to organ skarbowy jest obowiązany powołać biegłego dla oszacowania
wartości zajętej ruchomości.
Poza tym postępowanie egzekucyjne zna dwa wypadki, w których powołanie
biegłego jest obowiązkowe (art. 99 § 2 EgzAdmU):
a) zajęcie wyrobów użytkowych ze złota, platyny, srebra i innych kruszców,
b) zajęcie maszyn i innych urządzeń produkcyjnych oraz pojazdów samochodowych
i ciągników.
W celu oszacowania kosztowności organ egzekucyjny powołuje
rzeczoznawcę z listy biegłych sądowych. Z oszacowania sporządza się protokół na
zasadach określonych w § 24 i § 25 rozporządzenia Ministra Finansów
(rozporządzenie Ministra Finansów z 4.7.1990 r. w sprawie opłat za czynności
egzekucyjne oraz sposobu przeprowadzania publicznej licytacji i trybu postępowania
przy przechowywaniu i egzekucyjnej sprzedaży niektórych rodzajów nieruchomości -
Dz.U. Nr 47, poz. 281 ze zm.).
Oszacowania maszyn i urządzeń produkcyjnych oraz pojazdów samo-
chodowych i ciągników dokonuje biegły spoza listy biegłych sądowych, również
zgodnie z powołanym rozporządzeniem.
Niezależnie od zarysowanej regulacji organ egzekucyjny może też zwrócić się
do biegłego o wydanie opinii, jeżeli uzna to za potrzebne w innych sytuacjach.
4) Dozorca jest osobą zobowiązaną do zapewnienia prawidłowego przechowywania
i nie usuwania rzeczy zajętych w toku egzekucji przez egzekutora, jeżeli rzeczy
ruchome nie zostają zabrane z miejsca prowadzenia egzekucji. Ze względu na
zapewnienie skuteczności egzekucji ustanowienie dozorcy jest obowiązkiem
prowadzącego egzekucję'. Ewentualne wydatki poniesione w związku z
przechowaniem rzeczy podlegają zwrotowi, o czym organ egzekucyjny orzeka w
formie zaskarżalnego postanowienia (art. 100-102 EgzAdmU).
§ 64. Środki egzekucyjne
I. Założenia ogólne
Środkiem egzekucyjnym jest przewidziany w ustawie o postępowaniu
egzekucyjnym środek przymusu, za pomocą którego organ egzekucyjny bądź
skłania zobowiązanego do wykonania ciążącego na nim obowiązku (środek przymu-
szający), bądź wykonuje ten obowiązek (środek egzekucyjny realizujący).
Ustawa dzieli środki egzekucyjne na:
I. Środki administracyjnej egzekucji należności pieniężnych, które obejmują:
1) egzekucję z pieniędzy,
2) egzekucję z wynagrodzenia za pracę,
3) egzekucję ze świadczeń z zaopatrzenia emerytalnego oraz z ubezpieczenia
społecznego,
4) egzekucję z rachunków bankowych i wkładów oszczędnościowych,
5) egzekucję z innych wierzytelności pieniężnych i innych praw majątkowych, 6)
egzekucję z ruchomości.
II. Środki egzekucji administracyjnej obowiązków o charakterze niepieniężnym,
którymi są:
1) grzywna w celu przymuszenia,
2) wykonanie zastępcze,
3) odebranie rzeczy ruchomej,
4) odebranie nieruchomości, opróżnienie lokali i innych pomieszczeń,
5) przymus bezpośredni.
II. Środki egzekucyjne obowiązków o charakterze pieniężnym
Zespół środków służących egzekucji należności pieniężnych jest
katalogiem instrumentów prawnych związanych z określonym przedmiotem postę-
powania i jedynie tymi środkami posługiwać się może organ egzekucyjny. Regulacja
przewiduje jednak w tym zakresie pewne odstępstwa.
1. Egzekucja z pieniędzy
Egzekucja z pieniędzy jest najprostszym środkiem egzekucyjnym, a
jednocześnie środkiem najmniej dolegliwym dla zobowiązanego. Choć ujęty w re-
latywnie lakoniczną regulację prawną jest to środek skuteczny i wymagający
niewielkich nakładów.
Czynności egzekucyjne polegają na tym, że poborca skarbowy wzywa zobo-
wiązanego do zapłacenia objętej egzekucją sumy należności pieniężnej. Jeżeli
zobowiązany wyda egzekutorowi żądaną sumę stanowi to wypełnienie objętego
egzekucją obowiązku. Zakończenie czynności stanowi wystawienie przez egze-
kutora pokwitowania, które jest równorzędne pokwitowaniu wierzyciela.
Czynności tego rodzaju mogą jednak mieć charakter bardziej złożony. Zo-
bowiązany może twierdzić, że nie dysponuje środkami na pokrycie wymaganej
kwoty. W takim wypadku egzekutor przystąpi do czynności służących ustaleniu
rzeczywistego stanu w tym zakresie, co oznacza przeszukanie rzeczy
zobowiązanego, pomieszczeń, schowków, i innych miejsc w celu znalezienia
ukrytych przez zobowiązanego środków. W wypadku podjęcia takich czynności (art.
47 EgzAdmU) okazać się może, że poszukiwane środki zostały ukryte w odzieży
zobowiązanego lub innych osób. Przeszukanie może też objąć wymienione
przedmioty poza mieszkaniem, zakładem lub przedsiębiorstwem zobowiązanego.
Tryb takich czynności unormowany jest w art. 48 EgzAdmU z zastrzeżeniem
dotyczącym dokonywania przeszukania przez osoby tej samej płci.
2. Egzekucja z wynagrodzenia za pracę
Jeżeli zastosowanie najprostszego środka egzekucyjnego nie da
wyniku lub, według wiedzy organu egzekucyjnego, zobowiązany nie dysponuje
środkami pieniężnymi na pokrycie należności, egzekucja może być skierowana do
wynagrodzenia za pracę. Ustawa rozumie przez pojęcie "wynagrodzenie za pracę"
każde wynagrodzenie, tj. pochodzące ze stosunku pracy, zlecenia czy umowy o
dzieło.
Zastosowanie tego środka polega na skierowaniu do zakładu pracy zobo-
wiązanego zawiadomienia o zajęciu części wynagrodzenia za pracę, która nie jest
zwolniona spod egzekucji stosownie do art. 8, 9 i 11 EgzAdmU (art. 72 § 1 pkt 1
EgzAdmU), wraz z kosztami egzekucyjnymi. Jednocześnie organ egzekucyjny
wzywa zakład pracy do wpłacania zajętej części wynagrodzenia na rzecz
egzekwowanej należności pieniężnej, do organu egzekucyjnego lub bezpośrednio
do wierzyciela zawiadamiając o tym każdorazowo organ egzekucyjny.
Równolegle organ egzekucyjny zawiadamia zobowiązanego o zajęciu jego
wynagrodzenia za pracę i doręcza mu odpis tytułu wykonawczego wraz z odpisem
wezwania przesłanego do zakładu pracy (art. 72 § 1 pkt 2 EgzAdmU).
Zawiadomienie informuje, że zobowiązanemu nie wolno pobierać ani w inny sposób
rozporządzać wynagrodzeniem poza częścią wolną.
Zajęcie wynagrodzenia za pracę jest dokonane z chwilą doręczenia zakładowi
pracy zawiadomienia o zajęciu i zachowuje moc do czasu pobrania całości kwoty
poddanej egzekucji, niezależnie od zmiany stanowiska pracy, a także zmiany
pracodawcy. Zmiana zakładu pracy powoduje obowiązek zawiadomienia o tym
fakcie organu egzekucyjnego. Zakład pracy, który zna nowego pracodawcę, przesyła
mu w terminie siedmiu dni dokumenty dotyczące zajęcia wynagrodzenia, co
powoduje ten sam skutek w zakresie zajęcia wynagrodzenia w nowym zakładzie
pracy.
Naruszenie obowiązków w zakresie zawiadomienia organu, lub przekazania
dokumentów nowemu zakładowi pracy, a także wypłacenie zajętej części
wynagrodzenia jest podstawą do ukarania osoby ponoszącej za to odpowiedzialność
grzywną w wysokości trzykrotnego najniższego wynagrodzenia określonego przez
Ministra Pracy i Polityki Socjalnej. Na postanowienie w sprawie ukarania służy
zażalenie. W razie niezapłacenia grzywny podlega ona ściągnięciu w trybie
egzekucji administracyjnej.
Ustawa przewiduje też możliwość ściągnięcia należności pieniężnej od
zakładu pracy, jeżeli bezpodstawnie uchyla się od wypłacenia zajętej części
wynagrodzenia. Przed wszczęciem egzekucji w tym zakresie organ egzekucyjny jest
zobowiązany doręczyć zakładowi pracy upomnienie z zagrożeniem egzekucją, jeżeli
zajęta część wynagrodzenia nie zostanie wpłacona w terminie siedmiu dni.
Egzekucja może być prowadzona dla wyegzekwowania należności pienięż-
nych kilku wierzycieli. W takim wypadku organ egzekucyjny wraz z zawiadomieniem
o zajęciu wynagrodzenia zawiadamia zakład pracy, aby wpłacał potrącone kwoty
bezpośrednio tym wierzycielom. Organ określa też, z zachowaniem pierwszeństwa
zaspokojenia, jaki procent każdej pobranej sumy należy przekazać poszczególnym
wierzycielom.
3. Egzekucja ze świadczeń z zaopatrzenia emerytalnego oraz z ubezpieczenia
społecznego
Egzekucja tego rodzaju, uregulowana w artykule 79, jest oparta na tych
samych zasadach co egzekucja z wynagrodzenia za pracę (por. art. 72 § 1 i 2
oraz art. 79 § 1 i 2 EgzAdmU). Pierwszym elementem czynności egzekucyjnych jest
zawiadomienie właściwego organu ubezpieczeń społecznych o zajęciu części
świadczenia, która zgodnie z art. 10 § 1 EgzAdmU nie jest wolna od egzekucji i
wezwanie do wpłacania zajętej części na rachunek organu egzekucyjnego lub
bezpośrednio wierzycielowi, zawiadamiając organ o każdorazowej wpłacie. Zajęcie
świadczenia jest skuteczne z chwilą doręczenia organowi ubezpieczeniowemu
zawiadomienia o zajęciu.
Organ egzekucyjny wraz z zawiadomieniem o zajęciu zwraca się do organu
dokonującego wypłat, aby w terminie siedmiu dni poinformował go o wysokości
przysługujących zobowiązanemu świadczeń i zawiadamiał o każdej zmianie w tym
zakresie. Organ ubezpieczeń społecznych winien też poinformować organ
egzekucyjny o istnieniu przeszkód do wypłaty świadczenia oraz o roszczeniach w
stosunku do zajętych świadczeń.
4. Egzekucja z rachunków bankowych i wkładów oszczędnościowych
Przedmiotem egzekucji administracyjnej mogą być pieniądze złożone
na rachunkach bankowych oraz wkłady oszczędnościowe zobowiązanego.
Egzekucja jest oparta na tych samych zasadach, co w wypadku omawianych
już konstrukcji. Składa się z dwu podstawowych czynności.
Pierwszą, jest przesłanie do jednostki organizacyjnej banku zawiadomienia o
zajęciu wierzytelności pieniężnej zobowiązanego, do wysokości posiadanej kwoty
wraz z kosztami egzekucyjnymi i wezwanie banku, aby nie dokonywał bez zgody
organu egzekucyjnego wypłat z zajętego rachunku do wysokości objętej egzekucją
kwoty. Zajęcie wierzytelności jest dokonane z chwilą doręczenia zawiadomienia o
zajęciu. Doręczenie zawiadomienia oznacza obowiązek dokonywania wpłat
zgromadzonych na rachunku środków na rachunek organu egzekucyjnego lub
bezpośrednio wierzyciela.
Drugą czynnością, jest zawiadomienie zobowiązanego o dokonanym zajęciu
wierzytelności z jego rachunku bankowego. Wraz z tymi czynnościami organ
egzekucyjny doręcza zobowiązanemu odpis tytułu wykonawczego i odpis
skierowanego do banku zawiadomienia o zakazie wypłaty zajętej kwoty.
Zasadą egzekucji z rachunku bankowego jest, że egzekucja nie obejmuje
jedynie środków znajdujących się na koncie w chwili dokonania zajęcia. Kolejne
wpłaty wpływające na zajęte konto są zaliczane na rzecz poddanej egzekucji
należności aż do pokrycia egzekwowanej kwoty.
Wyjątkiem od tej zasady jest wyłączenie spod wymogu uzyskania zgody
organu wypłat na wynagrodzenia za pracę oraz na alimenty i renty o charakterze
alimentacyjnym zasądzone z tytułu odszkodowania.
Egzekucja z rachunku bankowego lub wkładu oszczędnościowego może być
związana z koniecznością odebrania dokumentu niezbędnego do dokonywania
określonych czynności w obrocie bankowym (np. książeczki oszczędnościowej lub
innego dokumentu, z którego posiadaniem związana jest wierzytelność na rachunku
bankowym). Egzekucja odbywa się przez odebranie tego dokumentu i sporządzenie
protokołu, w którym oznaczona zostaje wysokość egzekwowanej należności wraz z
kosztami egzekucyjnymi (por. art. 84 i 85 EgzAdmU). Jeżeli czynności te nie mogą
być przeprowadzone z powodu niemożności odebrania dokumentu, poborca
skarbowy stwierdza tę okoliczność sporządzając protokół. Organ egzekucyjny
dokonuje następnie zajęcia wkładu oszczędnościowego w drodze skierowania
zawiadomienia o zajęciu do właściwego oddziału banku. Zajęcie dokonywane jest z
chwilą doręczenia tego zawiadomienia. Skutkiem zajęcia jest wstrzymanie wszelkich
wypłat z zajętego konta. Bank odpowiada za dokonanie wypłaty zajętej kwoty. Tryb
zawiadamiania placówek bankowych i innych dysponujących środkami pieniężnymi
określony został w akcie wykonawczym do omawianych przepisów.
Zarządzenie Prezesa NBP z 21.4.1992 r. w sprawie trybu zawiadamiania
placówek obsługujących obrót oszczędnościami o zajęciu w drodze egzekucji
administracyjnej rachunku bankowego stanowiącego wkład oszczędnościowy, M.P.
Nr 12, poz. 88.
Organ egzekucyjny niezwłocznie zawiadamia właściciela o zajęciu wkładu.
Dokonanie wypłaty na podstawie dokumentu, którego nie wydał pomimo wezwania
stanowi podstawę do pociągnięcia go do odpowiedzialności karnej za usunięcie
mienia spod egzekucji (por. art. 300 § 2 KK).
Naruszenie przepisów dotyczących obowiązków banku w zakresie egzekucji
powoduje odpowiedzialność banku za szkodę wyrządzoną wierzycielowi. Kierownik
lub pracownik jednostki organizacyjnej banku, który dokonał wypłaty z naruszeniem
przepisów, podlega ukaraniu grzywną. Organ egzekucyjny może ściągnąć w drodze
egzekucji równowartość wypłaconej sumy.
W wypadku zbiegu egzekucji sądowej i administracyjnej do tej samej wie-
rzytelności z rachunku bankowego, jeżeli istniejąca na koncie kwota nie pozwala na
pokrycie wszystkich należności egzekucyjnych, bank jest obowiązany wstrzymać
wypłaty i zawiadomić właściwe organy egzekucyjne, które obowiązane są ustalić
organ właściwy w drodze zastosowania przepisów o zbiegu egzekucji sądowej i
administracyjnej (art. 62 i 63 EgzAdmU). Wobec zbieżności regulacji art. 62 i 82
EgzAdmU ten ostatni przepis stanowi dla banku wskazówkę, jak postępować wobec
zbiegu egzekucji.
5. Egzekucja z innych wierzytelności pieniężnych i praw majątkowych
Przedmiotem egzekucji mogą też być wierzytelności pieniężne z tytułu
dostaw, robót i usług, sumy pochodzące z przekazów pocztowych, czy weksle.
Czynności egzekucyjne polegają na wezwaniu dłużnika zajętej wierzytelności
lub prawa, aby należnej zobowiązanemu sumy lub świadczenia nie przekazywał,
lecz wpłacał organowi egzekucyjnemu na pokrycie należności.
Jednocześnie organ egzekucyjny zawiadamia zobowiązanego, że nie wolno
mu pobierać ani dysponować zajętą sumą lub ustanowionym dla niej za-
bezpieczeniem.
Jednocześnie z wezwaniem dłużnika zajętej wierzytelności lub prawa do
dokonania wypłaty organ egzekucyjny wzywa go, aby w terminie siedmiu dni złożył
oświadczenie:
1) czy uznaje zajętą wierzytelność lub prawo zobowiązanego,
2) czy wypłaci z zajętej wierzytelności lub prawa kwoty na pokrycie należności lub. z
jakiego powodu wypłaty tej odmawia,
3) czy i przed jakim sądem lub organem toczy się lub toczyła sprawa o zajęcie
wierzytelności lub prawa.
Jeżeli dłużnik zajętej wierzytelności lub prawa złożył oświadczenie niezgodnie
z prawdą lub wypłacił zajętą sumę zobowiązanemu, odpowiada za wyrządzoną
przez to wierzycielowi szkodę. Jeżeli dłużnik uchyla się od zapłaty, pomimo że
wierzytelność lub prawo zostały przez niego uznane i są wymagalne, organ
egzekucyjny może zajętą sumę ściągnąć od dłużnika w drodze egzekucji
administracyjnej.
W zakresie egzekucji administracyjnej coraz większego znaczenia nabiera
kierowanie czynności egzekucyjnych do należności przypadających udziałowcom i
akcjonariuszom spółek kapitałowych. Egzekucja może być w takim wypadku
prowadzona, np. z dywidendy (wyrok NSA z 7.2.1996 r., III SA 327/95; opubl. ONSA
z. 4/1996, poz. 193) lub akcji i udziałów'.
6. Egzekucja z ruchomości
Egzekucja z ruchomości obejmuje dwa etapy. Pierwszym jest zajęcie
rzeczy ruchomych, drugim ich sprzedaż.
Przedmiotem egzekucji mogą być rzeczy ruchome będące we władaniu
zobowiązanego lub osób trzecich, jeżeli nie zostały na mocy postanowień ustawy
wyłączone spod egzekucji (art. 38 EgzAdmU) lub od niej zwolnione (art. 40
EgzAdmU).
Zajęcie następuje na podstawie protokołu zajęcia, który podpisuje zobowią-
zany i świadkowie oraz poborca skarbowy. Rzeczy zajęte przez poborcę zostają tak
oznaczone, aby widoczny był fakt ich zajęcia. W razie zajęcia pojazdów
podlegających rejestracji, poborca skarbowy zamieszcza w dowodzie rejestracyjnym
pojazdu adnotację o zajęciu. O dokonaniu zajęcia organ egzekucyjny niezwłocznie
zawiadamia właściwy organ prowadzący rejestrację pojazdów.
Ustawa normuje sposób ustalania wartości rzeczy, co do których konieczne
jest oznaczenie ich wartości. Wartość ustalana jest przez poborcę skarbowego,
jednak w wypadku zażalenia zobowiązanego poborca ma obowiązek powołać
biegłego dla oznaczenia wartości rzeczy. Zajęte wyroby z metali szlachetnych,
kosztowności, a także maszyny wyliczone w art. 99 § 2 EgzAdmU, z zasady
podlegają wycenie przez biegłego. W celu zapewnienia należytego przechowania
rzeczy objętych zajęciem poborca skarbowy ustanawia dozorcę. Dozorca jest
obowiązany przechowywać rzeczy z należytą starannością, aby nie utraciły wartości
oraz wydać je na wezwanie organu egzekucyjnego.
Sprzedaż rzeczy ruchomych następuje w sposób uzależniony od tego, czy są
to rzeczy łatwo psujące się, czy nadające się do przechowywania. Jeżeli rzecz nie
podlega sprzedaży w szczególnej drodze (np. w wypadku przedmiotów o wartości
historycznej, naukowej lub artystycznej), to jest sprzedawana w drodze licytacji.
Sposób prowadzenia licytacji, sprzedaży, oraz przechowywania niektórych
przedmiotów został uregulowany w rozporządzeniu Ministra Finansów z 4.7.1990 r.
w sprawie opłat za czynności egzekucyjne oraz sposobu przeprowadzenia
publicznej licytacji i trybu postępowania przy przechowywaniu i egzekucyjnej
sprzedaży niektórych rodzajów ruchomości, Dz.U. Nr 47, poz. 281 ze zm.
7. Szczególne zasady egzekucji należności pieniężnych
Przepisy tego rozdziału normują szczególne zasady postępowania, w
sytuacji, gdy zobowiązanym jest jednostka budżetowa. Specyfika regulacji po
lega na tym, że zobowiązanymi są w istocie Skarb Państwa lub jednostki samorządu
terytorialnego. Powoduje to, że stosowanie do takich jednostek tych samych
środków egzekucyjnych, co w wypadku pozostałych podmiotów mogłoby prowadzić
do osłabienia ich możliwości realizowania zadań publicznych. Zmiany, które
nastąpiły zarówno w sferze prawa prywatnego, jak i publicznego w stosunku do tych
jednostek jako szczególnych podmiotów egzekucji, ograniczyły wprawdzie istniejące
odrębności w pozycji tych podmiotów zarówno na gruncie egzekucji sądowej, jak i
administracyjnej, nadal jednak są one traktowane odmiennie niż pozostali
zobowiązani.
Gdy zobowiązanym jest państwowa jednostka budżetowa, wierzyciel składa
tytuł wykonawczy bezpośrednio tej jednostce, z której działalnością jest związana
egzekwowana należność. Na jednostce spoczywa obowiązek bezzwłocznego
uiszczenia należności. Jeżeli należność nie zostanie uiszczona w terminie siedmiu
dni, jednostka nadrzędna zobowiązanego na wniosek wierzyciela zarządzi pokrycie
należności ze środków zobowiązanego.
W wyniku zmiany ustawy egzekucyjnej dokonanej art. 3 ustawy z 22.6.1995
r., o zmianie ustawy o organizacji i finansowaniu ubezpieczeń społecznych oraz o
zmianie niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 85, poz. 426), do art. 112 dodano ustęp 2
stanowiący, że przepis ustępu pierwszego nie ma zastosowania do należności z
tytułu składek na ubezpieczenie społeczne i zobowiązań podatkowych. Osobliwością
legislacyjną tej regulacji jest fakt, że tekst EgzAdmU podzielony jest na paragrafy,
jedynie zaś art. 112 składa się z dwóch ustępów.
Zapewnieniu dyscypliny w realizacji obowiązków w zakresie egzekucji służy
przepis art. 92 pkt 7 ustawy o finansach publicznych. Stanowi on, że wydatki
nieprzewidziane, których obowiązkowe płatności wynikają z tytułów egzekucyjnych,
mogą być pokrywane bez względu na poziom środków finansowych zaplanowanych
na ten cel. Jednostka budżetowa nie może uchylać się od wykonania obowiązków
objętych egzekucją powołując się na brak środków przewidzianych na określone
zobowiązanie.
Na tle przedstawionych rozwiązań należy odnotować szczególną regulację
dotyczącą banku centralnego. Pomimo, że Narodowy Bank Polski jest wyposażony
w osobowość prawną (art. 2 ust. 1 ustawy z 29.8.1997 r. o NBP Dz.U. Nr 140, poz.
938), to egzekucja należności pieniężnych od NBP może być prowadzona, gdy
wierzyciel złożył w banku tytuł egzekucyjny, a w ciągu miesiąca objęte nim
świadczenie nie zostało wykonane. Do wykonania obowiązku stosuje się wówczas
odpowiednio art. 1060 KPC, który reguluje egzekucję przeciwko Skarbowi Państwa
(art. 57 ust. 2 ustawy o NBP).
Gdy egzekucja należności pieniężnych przez zastosowanie środków egze-
kucyjnych przewidzianych w art. 67 EgzAdmU nie może być przeprowadzona lub
okazała się bezskuteczna, albo też gdy zastosowanie środków egzekucyjnych nie
jest wskazane ze względów gospodarczych lub społecznych, dla realizacji
należności można posłużyć się instrumentem egzekucji z nieruchomości. Nie
następuje to jednak w trybie egzekucji administracyjnej, lecz egzekucji sądowej.
Jeżeli zatem nie można egzekucji przeprowadzić, z powodu jednej z wymienionych
wyżej przesłanek, z pieniędzy zobowiązanego ani z wierzytelności (por. środki
egzekucyjne wymienione w art. 67 pkt 2-5 EgzAdmU), zaś ruchomości
zobowiązanego nie podlegają zajęciu, zastosować można środek przewidziany w
art. 70 EgzAdmU, którym jest egzekucja w trybie sądowym z nieruchomości
zobowiązanego' (por. art. 921 do 1013 KPC).
Postępowanie w tej sprawie wymaga zgodnie z art. 784 KPC nadania przez
sąd klauzuli wykonalności tytułowi pochodzącemu od organu administracji. Do tytułu
należy dołączyć zaświadczenie organu egzekucyjnego, że egzekucja
administracyjna nie może być przeprowadzona lub okazała się bezskuteczna, albo,
że zastosowanie środków przewidzianych w ustawie o postępowaniu egzekucyjnym
w administracji nie jest wskazane.
Zastosowanie przepisów KPC w omawianej sytuacji poddane jest przez
ustawę istotnemu ograniczeniu. Zgodnie z art. 70 § 2 EgzAdmU egzekucja z
nieruchomości może być prowadzona tylko w celu wyegzekwowania należności
pieniężnych ustalonych w decyzji ostatecznej.
Analizą podstaw egzekucji prowadzonej na podstawie art. 70 § 2 EgzAdmU w
sytuacji, gdy przedmiotem egzekucji są odsetki od dochodzonej należności zajął się
Sąd Najwyższy w uchwale z 7.1 1.1997 r., III CZP 53/97; opubl. OSNCP Nr 4/1998,
poz. 38.
Ustawa odsyła do postępowania cywilnego w jeszcze jednej ważnej kwestii w
wypadku niemożności osiągnięcia celu egzekucji. Jeżeli bowiem egzekucja okaże
się bezskuteczna, zgodnie z art. 71 EgzAdmU organ egzekucyjny lub wierzyciel
mogą zwrócić się do sądu o nakazanie zobowiązanemu wyjawienia majątku zgodnie
z przepisami Kodeksu postępowania cywilnego. O nakazanie wyjawienia majątku
można też zwrócić się przed wszczęciem egzekucji lub w jej toku, jeżeli zachodzi
uzasadnione przypuszczenie, że egzekwowana należność pieniężna nie będzie
mogła być zaspokojona ze znanego majątku zobowiązanego ani też z jego
wynagrodzenia za pracę lub przypadających mu periodycznych świadczeń za okres
sześciu miesięcy.
Przed wystąpieniem do sądu z wnioskiem o wyjawienia majątku, organ
egzekucyjny lub wierzyciel musi także zwrócić się do sądu o nadanie klauzuli
wykonalności tytułowi wykonawczemu.
Przepisy postępowania cywilnego w sprawie wyjawienia majątku zostały
zawarte w art. 913 do 920 KPC.
III. Egzekucja obowiązków o charakterze niepieniężnym
Artykuł 116 EgzAdmU wymienia następujące środki egzekucji
obowiązków o charakterze niepieniężnym:
1) grzywna w celu przymuszenia,
2) wykonanie zastępcze,
3) odebranie rzeczy ruchomej,
4) odebranie nieruchomości, opróżnienie lokali i innych pomieszczeń,
5) przymus bezpośredni.
1. Grzywna w celu przymuszenia
Ten jedyny środek przymuszający jest stosowany, gdy zobowiązany
winien spełnić określony obowiązek polegający na znoszeniu lub zaniechaniu, lub
też realizacji czynności, która jest związana z osobą zobowiązanego. Chodzi o
obowiązki, które nie mogą być zrealizowane np. w drodze wykonania zastępczego
lub innego środka egzekucji obowiązków o charakterze niepieniężnym.
Grzywna tego rodzaju nie jest karą. Może być nakładana kilkakrotnie do
osiągnięcia celu czynności egzekucyjnych lub do osiągnięcia kwoty określonej przez
ustawodawcę jako górna dopuszczalna granica nakładanego obowiązku. Ustawa
stanowi, że w stosunku do osób fizycznych grzywna może być nakładana w
wysokości do 5000 zł. W stosunku do osób prawnych i jednostek nie posiadających
osobowości prawnej do 25 000 zł. Nakładana wielokrotnie grzywna nie może
przekraczać 10 000 zł w stosunku do osób fizycznych i 100 000 zł w stosunku do
osób prawnych i jednostek organizacyjnych nie posiadających osobowości prawnej.
Jeżeli egzekucja dotyczy obowiązku wynikającego z przepisów Prawa bu-
dowlanego, grzywna w celu przymuszenia jest jednokrotna. Wysokość grzywny w
przypadku obowiązku przymusowej rozbiórki budynku lub jego części stanowi
iloczyn powierzchni zabudowy budynku lub jego części objętego nakazem rozbiórki i
1 /5 ceny 1 m= powierzchni użytkowej budynku mieszkalnego, ustalonej przez
Ministra Gospodarki Przestrzennej i Budownictwa do obliczania premii gwarancyjnej
dla posiadaczy oszczędnościowych książeczek mieszkaniowych, obowiązującej w
kwartale, w którym grzywna jest nakładana.
Ponieważ, jak powiedziano, grzywna nie jest karą i może być stosowna
kilkakrotnie, w wypadku, gdy nastąpiło wykonanie obowiązku określonego w tytule
wykonawczym, nałożona lecz nie uiszczona lub nie ściągnięta grzywna podlega
umorzeniu. Jest to następstwem uzyskania skutku, dla którego grzywna została
zastosowana. Zastosowanie grzywny w celu przymuszenie nie stoi na przeszkodzie
orzeczenia grzywny w postępowaniu w sprawach o wykroczenia, jeżeli określony
czyn jest ścigany w tym trybie.
Przykład: Wymuszenie przy pomocy grzywny dopełnienia obowiązku
meldunkowego nie znosi możliwości orzeczenia grzywny za wykroczenie z art. 147
Kodeksu wykroczeń (ustawa z 20.5.1971 r., Dz.U. Nr 12, poz. 114 ze zm.), na mocy
którego karze podlega kto nie dopełnia ciążącego na nim obowiązku tego rodzaju.
Grzywnę w celu przymuszenia nakłada organ egzekucyjny, który doręcza
zobowiązanemu odpis tytułu wykonawczego i postanowienie o nałożeniu grzywny.
Nie uiszczona grzywna podlega ściągnięciu w trybie egzekucji należności
pieniężnych.
Na postanowienie o zastosowaniu grzywny służy zażalenie. W uzasadnionych
wypadkach, na wniosek zobowiązanego, który wykonał obowiązek, uiszczona
grzywna może być zwrócona w całości lub w części na mocy orzeczenia organu
egzekucyjnego, za zgodą jednostki nadrzędnej.
2. Wykonanie zastępcze
Podstawą zastosowania tego środka jest możliwość wykonania
ustalonego obowiązku przez inną osobę niż zobowiązany, przy obciążeniu go
ryzykiem działania innego podmiotu oraz kosztami wykonania obowiązku przez
osobę trzecią. Ściśle rzecz biorąc wykonanie zastępcze nie powinno być zaliczane
do środków egzekucyjnych, gdyż jest ono realizacją obowiązku nie połączoną z
zastosowaniem przymusu, jak długo zobowiązany nie przeciwstawia się wykonaniu
zastępczemu. Przedmiotem wykonania mogą być jedynie świadczenia, które mogą
wykonać osoby trzecie w zastępstwie zobowiązanego.
Przystępując do zastosowania tego środka organ egzekucyjny doręcza zo-
bowiązanemu odpis tytułu wykonawczego oraz postanowienie, że obowiązek
określony w tytule wykonawczym zostanie wykonany przez inną osobę na koszt i
niebezpieczeństwo zobowiązanego. Jednocześnie organ egzekucyjny może wezwać
zobowiązanego do wpłacenia określonej kwoty tytułem zaliczki na koszty wykonania
zastępczego, z pouczeniem, że niewpłacenie tej kwoty spowoduje jej ściągnięcie w
drodze egzekucji należności pieniężnych. W postanowieniu organ egzekucyjny może
też nakazać zobowiązanemu dostarezenie posiadanej dokumentacji, a także
materiałów i środków przewozowych niezbędnych do realizacji obowiązku, z
zagrożeniem zastosowania środków egzekucyjnych w wypadku uchylenia się od
jego wykonania.
Zobowiązanemu służy prawo zgłoszenia zarzutów i wniesienia zażalenia na
prowadzenie postępowania egzekucyjnego (art. 33 i 34) oraz prawo do wniesienia
zażalenia na postanowienie o zastosowaniu wykonania zastępczego.
Jeżeli w postanowieniu w sprawie wykonania zastępczego nie wskazano
osoby, której powierzono wykonanie zastępcze, organ egzekucyjny w ciągu
miesiąca zleci wykonanie czynności określonej przez siebie osobie i zawiadomi o
tym zobowiązanego.
W ustawie przyjęto, że jeżeli nie będzie to stało na przeszkodzie realizacji
obowiązku, zobowiązany może w każdym czasie przystąpić do jego wykonania.
Możliwość ta opatrzona jest zastrzeżeniem, że wykonawca musi na to wyrazić
zgodę, a zobowiązany oświadczy, że wykona obowiązek w terminie wskazanym
przez organ egzekucyjny. Organ ten może uzależnić zgodę od zabezpieczenia
realizacji obowiązku w formie, którą uzna za wskazaną. Na postanowienie w sprawie
zaniechania dalszego stosowania wykonania zastępczego służy zobowiązanemu
zażalenie.
Wraz z zakończeniem czynności poddanych egzekucji organ egzekucyjny
zawiadamia o tym zobowiązanego i doręcza mu wykaz kosztów wykonania
zastępczego z wezwaniem do pokrycia tych kosztów w odpowiednim terminie.
Niewywiązanie się z tego obowiązku powoduje ściągnięcie kosztów w drodze
egzekucyjnej.
3. Odebranie rzeczy ruchomej
Środek ten jest stosowany w celu wydania rzeczy osobie uprawnionej.
Przedmiotem czynności może być:
Przykład: Uzyskanie sprzętu niezbędnego do akcji ratowniczej w związku z
usuwaniem skutków klęski żywiołowej lub uzyskanie od zobowiązanego rzeczy
stanowiącej jego własność lub własność innej osoby, a niezbędnej dla realizacji
określonego obowiązku. Podobnie też celem działania może być zniszczenie roślin,
produktów roślinnych oraz przedmiotów' lub ubój zwierząt w celu usunięcia
zagrożenia epidemiologicznego.
Przedmiotem czynności nie mogą być nieruchomości. Przypadki, gdy ten
środek egzekucyjny może być zastosowany do rzeczy określonych jedynie co do
gatunku, regulują odrębne przepisy.
Przystępując do czynności egzekucyjnych egzekutor doręcza zobowiąza-
nemu odpis tytułu wykonawczego oraz postanowienie organu egzekucyjnego o
wezwaniu zobowiązanego do wydania rzeczy określonej w tym tytule z zagrożeniem
zastosowania środka egzekucyjnego.
Zobowiązanemu służy prawo wniesienia zarzutów i zażalenia w sprawie
prowadzenia postępowania egzekucyjnego.
4. Odebranie nieruchomości, opróżnienie lokali i innych pomieszczeń
Choć zastosowanie tego środka egzekucyjnego ma szeroki zakres i
obejmuje zarówno nieruchomości służące celom gospodarczym, jak i lokale miesz-
kalne, należy zwrócić uwagę na pewną ewolucję przepisów dotyczących lokali
mieszkalnych.
Pod rządami ustawy z 10.4.1974 r. Prawo lokalowe (Dz.U. z 1987 r. Nr 30,
poz. 165 ze zm.) zgodnie z art. 64 ust. 1, egzekucja w sprawach o opróżnienie lokali
podlegających jej przepisom była prowadzona w trybie postępowania egzekucyjnego
w administracji. Wynikało to z oparcia gospodarki lokalami na tzw. szczególnym
trybie najmu, czyli na konstrukcji przewidującej, że zawarcie umowy najmu
następowało na podstawie decyzji administracyjnej o przydziale lokalu. Po wejściu w
życie obowiązującej dziś ustawy z 2.7.1994 r. o najmie lokali mieszkalnych i
dodatkach mieszkaniowych (Dz.U. Nr 105, poz. 509 ze zm.), która uchyliła ustawę z
1974 r., najem lokali poddano co do zasady regulacji cywilnoprawnej i w
konsekwencji egzekucji prowadzonej na podstawie przepisów KPC.
W sprawie specyfiki takiego postępowania por. uchwałę SN z 6.2.1996 r., III
CZP 7/96; opubl. MoP Nr 7/1996, s. 251 oraz powołane tam orzecznictwo.
Pewien wyjątek stanowi art. 18 ust. 1 obecnej ustawy, który przewiduje w
wypadku samowolnego zajęcia lokalu możliwość opróżnienia go przez właściciela w
drodze samopomocy przy udziale Policji lub Straży Miejskiej.
Ustawa o najmie lokali i dodatkach mieszkaniowych w art. 65 zawiera też
przepis przejściowy stanowiący, że wydane i nie wykonane przed jej wejściem w
życie orzeczenia sądowe i decyzje administracyjne w sprawie opróżnienia lokali
poddanych przepisom ustawy Prawo lokalowe podlegają wykonaniu przez organy
gmin w trybie przepisów o postępowaniu egzekucyjnym w administracji.
Regulacja art. 141-147 EgzAdmU ma obecnie zastosowanie, np. do nieru-
chomości wywłaszczanych na podstawie ustawy z 21.8.1997 r. o gospodarce
nieruchomościami (Dz.U. Nr 1 15, poz. 741 ) oraz w innych wypadkach, gdy przepisy
przewidują obowiązek opróżnienia pomieszczeń lub nieruchomości.
Przykład: Art. 74 ustawy z 24.10.1974 r. Prawo wodne, przewiduje możliwość
zarządzenia ewakuacji ludności z terenów bezpośrednio zagrożonych powodzią.
Omawiany środek egzekucyjny jest też stosowany w sytuacjach, gdy istnieje
konieczność czasowego zajęcia nieruchomości.
Przykład: Zgodnie z art. 126 ustawy o gospodarce nieruchomościami, w
wypadku siły wyższej lub nagłej potrzeby zapobieżenia powstaniu znacznej szkody,
wojewoda może zezwolić na czasowe zajęcie nieruchomości na okres nie dłuższy
niż 6 miesięcy. Także zgodnie z art. 90 ust. I ustawy z 4.2.1994 r. Prawo górnicze i
geologiczne (Dz.U. Nr 27, poz. 96), w razie zagrożenia dla życia lub zdrowia
ludzkiego, bezpieczeństwa zakładu górniczego i jego ruchu oraz urządzeń
użyteczności publicznej w związku z ruchem zakładu górniczego, właściwy organ
państwowego nadzoru górniczego może wydać decyzję zezwalającą na zajęcie
nieruchomości na czas niezbędny do usunięcia zagrożenia i jego skutków.
Podobnie, jak w wypadku regulacji dotyczącej odebrania rzeczy ruchomej,
czynności typu technicznego są wykonywane przez wyznaczonego pracownika
organu egzekucyjnego. Z mocy art. 31 uprawnienie takie ma także organ
egzekucyjny.
Przedmiotem postępowania egzekucyjnego, w wypadku stosowania tego
środka, jest realizacja obowiązku wydania budynku lub gruntu wraz z tym, co jest z
gruntem trwale związane. Opróżnienie lokalu i innych pomieszczeń oznacza
doprowadzenie do zwolnienia lokalu od zajmowania go przez zobowiązanego wraz z
rodziną i domownikami. Oznacza to, że egzekucja jest prowadzona nie tylko przeciw
zobowiązanemu, lecz także jego rodzinie i domownikom, a także innym osobom
zajmującym nieruchomość lub lokal.
Przystępując do czynności egzekutor doręcza zobowiązanemu odpis tytułu
wykonawczego i postanowienie organu egzekucyjnego o wezwaniu do wykonania
obowiązku wydania nieruchomości.
Zobowiązanemu służy prawo złożenia zarzutów i wniesienia zażalenia w
sprawie prowadzenia postępowania egzekucyjnego (art. 33 i 34) oraz prawo
wniesienia zażalenia na postanowienie w sprawie środka egzekucyjnego.
Egzekutor usuwa z nieruchomości lub lokalu (pomieszczenia), znajdujące się
tu ruchomości oraz wzywa osoby przebywające w pomieszczeniach (w lokalu lub na
nieruchomości) do jego opuszczenia z zagrożeniem zastosowania środków
przymusu bezpośredniego.
Usunięte ruchomości egzekutor oddaje zobowiązanemu lub innej osobie
spośród jego rodziny lub domowników albo przekazuje na przechowanie lub na
skład, na koszt i niebezpieczeństwo zobowiązanego. Rzeczy te mogą też być
przeniesione na inną jego nieruchomość lub do innego lokalu.
Uprawnienie do usunięcia rzeczy lub oddania ich na skład w trybie
postępowania egzekucyjnego nie wyłącza odpowiedzialności za szkodę wywołaną
zaniedbaniami funkcjonariusza, który dokonuje egzekucji lub jest odpowiedzialny za
przechowanie rzeczy. Wyrok SN z 29.3.1978 r., II CR 50/78, nie publikowany.
Rzeczy, których zobowiązany nie odebrał w terminie, lub gdy koszty prze-
chowania są wyższe niż wartość tych rzeczy, organ egzekucyjny może sprzedać
stosując odpowiednio przepisy o sprzedaży odebranych ruchomości.
5. Przymus bezpośredni
Ten środek egzekucyjny polega na zastosowaniu wobec
zobowiązanego lub innych osób, środków służących ograniczeniu ich wolności
osobistej dla usunięcia oporu stojącego na przeszkodzie wykonaniu obowiązku,
który ma być realizowany w drodze egzekucji.
Przykład: Przykładem tego rodzaju czynności jest obezwładnienie przez
funkcjonariuszy policji osoby, do której przymus bezpośredni jest kierowany, czy też
zatrzymanie jej w zamkniętym pomieszczeniu. W niezbędnych wypadkach
stosowane też mogą być środki obezwładniające.
Zastosowanie tego środka egzekucyjnego może też być podyktowane ko-
niecznością niezwłocznego osiągnięcia celu działania administracji. W niektórych
sytuacjach zwłoka może przesądzić o bezskuteczności podejmowania określonych
czynności.
Por. § 5 rozporządzenia z 14.7.1953 r. w sprawie wykonania art. S dekretu o
świadczeniach w celu zwalczania klęsk żywiołowych, Dz.U. Nr 37, poz. 158.
Cechą szczególną tego środka jest to, że może być kierowany także do
innych osób niż zobowiązany, jeżeli utrudniają one lub udaremniają czynności
egzekucyjne, a wezwanie ich do zaniechania oporu nie dało skutku. Środek ten
może być stosowany także w toku stosowania innych środków egzekucji
obowiązków o charakterze niepieniężnym.