Układ pokarmowy

1. W jego skład wchodzi przewód pokarmowy oraz gruczoły zaścienne (wątroba, trzustka, ślinianki).

2. Funkcje:

1. pobieranie pokarmu;

2. przyswajanie pokarmu;

3. wydalanie niestrawionych resztek pokarmu.

ŚCIANA PRZEWODU POKARMOWEGO

blaszka nabłonkowa błony śluzowej

(w początkowych odcinkach nabłonek

wielowarstwowy płaski, u człowieka nie

rogowacieje do przełyku włącznie; od

żołądka błonę śluzową wyściela nabłonek

jednowarstwowy walcowaty - jelitowy)

Błona śluzowa blaszka właściwa błony śluzowej WYJĄTEK,

(do żołądka włącznie występuje tkanka że 3 blaszki

łączna wiotka, w jelicie tkanka łączna

siateczkowata)

blaszka mięśniowa błony śluzowej

(tworzą ją komórki mięśni gładkich

ułożone okrężnie i podłużnie)

Utkanie podśluzowe tkanka łączna wiotka, komórki tłuszczowe, sploty nerwowe

warstwa okrężna błony mięśniowej - warstwa wewnętrzna

Błona mięśniowa

warstwa podłużna błony mięśniowej - warstwa zewnętrzna

Błona podsurowicza tylko u człowieka

blaszka właściwa błony surowiczej

Błona surowicza

blaszka nabłonkowa błony surowiczej

Jama ustna

(cavum oris)

Miejsce, gdzie znajduje się język, następuje mechaniczne rozdrabnianie pokarmu, jego nawodnienie, początkowe trawienie, formowanie kęsów oraz percepcja smaku pokarmu.

NARZĄDY JAMY USTNEJ

1. Wargi (labium):

1. okalają otwór ustny;

2. to fałd skórno-mięśniowy pokryty skórą owłosioną od strony zewnętrznej i błoną śluzową od strony wewnątrznej

3. 3 części:

• skórna:

• pokryta naskórkiem;

• skóra właściwa;

• włosy, gruczoły itp.;

• w miejscu przejścia nabłonka jest cieńszy, silnie unaczyniony, tworząc czerwień wargową.

• śluzowa:

• blaszka nabłonkowa;

• blaszka właściwa = tkanka łączna wiotka, gruczoły wargowe śluzowo-surowicze;

• nabłonek wielowarstwowy płaski rogowaciejący.

• środkowa:

• mięśnie poprzecznie prążkowane szkieletowe ułożone okrężnie.

2. Policzki - budowa identyczna, jak warg;

3. Podniebienie:

1. twarde:

• błona śluzowa nieprzepuszczalna; blaszka przechodzi w okostną;

• nabłonek płaski nierogowaciejący, ale złuszcza się;

2. miękkie:

• fałd z 2 części:

• ustna - nabłonek płaski nierogowaciejący;

• nosowo-gardłowa - nabłonek oddechowy;

• w blaszce właściwej gruczoły podniebienne, grudki chłonne;

4. Dziąsła:

1. to błona śluzowa otaczająca szyjkę zęba i pokrywająca przestrzenie międzyzębowe;

2. nabłonek wielowarstwowy płaski nierogowaciejący;

3. przechodzi od razu w okostną;

4. w blaszce właściwej błony śluzowej nie występują gruczoły i grudki chłonne;

5. zębodoły;

5. Zęby:

1. 3 części: korona, korzeń i szyjka;

2. główną masę zęba stanowi twardy, zmineralizowany materiał - zębina;

3. korona zęba pokryta jest szkliwem, a korzeń - cementem;

4. wewnątrz korony zęba znajduje się podłużna jama - komora zęba, w której znajduje się tkanka łączna właściwa podtrzymująca naczynia i nerwy, czyli miazga zęba;

5. w korzeniu komora zęba przechodzi w kanał zęba kończący się otworem szczytowym;

6. zęby znajdują się w zębodołach i są umocowane w kości za pomocą ozębnej;

6. Język:

1. narząd bardzo ruchliwy związany z rodzajem pobieranego pokarmu;

2. funkcje:

• narząd smaku - główna funkcja;

• odbieranie temperatury;

• termoregulacja;

• dotyk, ból;

• narząd pomocniczy w formowaniu kęsa pokarmowego, ssanie;

• wydawanie głosu;

• oczyszcza jamę ustną, powierzchnię skóry;

3. 3 części:

• trzon - długi;

• wierzchołek - ruchliwy;

• nasada (korzeń) - połączona z kością gnykową i zrośnięty z dnem jamy ustnej;

4. część dogrzbietowa i dobrzuszna - błona śluzowa różni się stopniem zrogowacenia - rogowaciejący i nierogowaciejący;

5. wzdłuż trzonu bruzda językowa;

6. główną masę stanowią mięśnie poprzecznie prążkowane szkieletowe:

• podłużne tuż pod błoną śluzową i tworzą 2 pokłady (góra i dół);

• poprzeczne od bruzdy języka do brzegu języka;

• pionowe ułożone pomiędzy poprzecznymi od grzbietowej części języka do brzusznej;

• między komórkami mięśniowymi znajduje się tkanka łączna właściwa luźna śródmięsnej i omięsnej, która podtrzymuje naczynia krwionośne i nerwy.

7. błona śluzowa nie jest gładka, bo:

• brodawki - uwypuklenia błony śluzowej, tylko na dogrzbietowej stronie;

• mechaniczne - biorą udział w rozdrabnianiu i pobieraniu pokarmu:

• nitkowate - są na całej powierzchni języka; mają kształt długich nitek zwróconych ku tyłowi języka; nabłonek pokrywający jest silnie zrogowaciały;

• stożkowate - przesuwają pokarm na brodawki smakowe;

• soczewkowate - występują głównie u zwierząt przeżuwających, biorą udział w przytrzymywaniu pokarmu;

• smakowe - biorą udział w odbieraniu wrażeń smakowych; występują kubki smakowe w nabłonku wielowarstwowym płaskim:

• grzybowate - uwypuklenia w kształcie grzyba, rozmieszczone między nitkowatymi; są na trzonie i wierzchołku; mają one cienki nabłonek, przez który przeświecają naczynia krwionośne;

• okolone - na trzonie; u człowieka i mięsożernych układają się na granicy między trzonem a nasadą w kształcie odwróconej litery V; u człowieka 8-15;

• liściaste - są na brzegach języka, kształtem przypominają liść;

• kubki smakowe:

• komórki je budujące wywodzą się z nerwogleju;

• 2 rodzaje komórek: podporowe (zrębowe - pełnią rolę wzmacniającą) i smakowe;

• na powierzchni kom. smakowych zwróconych ku otworkowi smakowemu liczne mikrokosmki, pomiędzy którymi jest gęsta substancja tworząca pręciki smakowe;

• silnie unerwione;

• kształt: jajowaty (człowiek), melona (koń), eliptyczny, kulisty (pies, kot), wrzecionowaty (u świni);

8. na dobrzusznej stronie jest pręt zbudowany z tkanki chrzęstnej szklistej - lyssa;

PYTANIE NA EGZAMINIE: Struktury błony śluzowej układu pokarmowego.

Przełyk

(esophagus)

1. Charakter rury;

2. Od światła:

1. błona śluzowa:

• budowana z 3 blaszek;

• nabłonek płaski nierogowaciejącym;

• tworzy fałdy - uwypuklenia błony śluzowej i podśluzowej biegnące podłużnie;

2. błona podśluzowa:

• występują tu gruczoły, przede wszystkim cewkowate; wydzielają śluz ułatwiający przesuwanie się pokarmu;

3. błona mięśniowa:

• mięśnie poprzecznie prążkowane szkieletowe(1/3 u człowieka), następnie mięśnie gładkie;

• wewnętrzna warstwa - okrężna, zewnętrzna - podłużna;

4. przydanka.

3. Jedyną funkcją jest transport = brak innych procesów.

Żołądek

(gaster)

1. 3 części: wpust, dno (trzon), odźwiernik, które różnią się występującymi gruczołami.

2. Błona śluzowa:

1. gruczoły cewkowe mogą być rozgałęzione, długie lub krótkie.

2. gruczoły wpustowe:

• krótkie cewki, rozgałęzione, luźno ułożone pomiędzy tkanką łączną;

• uchodzą do dołków żołądkowych;

• głównie gruczoły śluzowe;

• komórki okładzinowe oraz czasami główne;

• wydzielają również enzym - lizozym, który rozkłada ścianę komórkową bakterii;

3. gruczoły trawienne:

• długie cewki;

• wyróżnia się 4 części gruczołu:

• dno - opierają się nim na blaszce mięśniowej;

• szyjka

• cieśń

• ujście

• ściana gruczołów zbudowana z:

• komórki główne :

• wydzielają pepsynogen, który przekształca się w pepsynę pod wpływem kwaśnego środowiska;

• zasadochłonna cytoplazma;

• w szyjce i dnie gruczołów;

• u niemowląt syntetyzują i wydzielają podpuszczkę, czyli chymozynę, która ścina mleko;

• wydzielanie pepsynogenu jest pobudzane przez gastrynę i histaminę;

• komórki okładzinowe:

• w szyjce i cieśni;

• kwasochłonna cytoplazmie;

• w cytoplazmie:

CO₂ i H₂O -(dehydrataza węglanowa)-> H₂CO₃-> H⁺ + HCO₃^-

• wydzielają HCl - tak się mówi, jednak nie do końca, bo jony H⁺ łączą się z jonami Cl^-;

• wydzielają glikoproteinę lub czynnik CASTLE'A ułatwiający wchłanianie B12;

• produkcja HCl pobudzana jest przez nerw błędny, gastrynę i histaminę;

• komórki śluzowe - w szyjce i cieśni; wydzielają śluz obojętny chroniący przed działaniem HCl;

• komórki endokrynowe (srebrnochłonne);

4. gruczoły odźwiernikowe:

• cewki rozgałęzione;

• umiejscowione są między blaszką mięśniową błony śluzowej a powierzchnią żołądka;

• komórki śluzowe zasadowe;

• komórki endokrynowe G (gastryna - pobudza wydzielanie soku żołądkowego i HCl) i D (somatostatyna - hamowanie); dodatkowo lizozym;

5. czynności nabłonka żołądka:

• gruczoły produkują płyn zwany sokiem żołądkowym, który zawiera enzymy trawienne;

• pH wynosi około 1,0;

• duże stężenie HCl i obecność czynnych enzymów trawiennych stwarza możliwość uszkodzenia nabłonka i głębszych warstw żołądka, dlatego na jego wewnętrznej powierzchni znajduje się stosunkowo gruba warstwa glikokaliksu, pokryta śluzem przesyconym jonami węglanowymi;

• śluz stanowi barierę dla soku żołądkowego, a jony węglanowe służą do neutralizacji soku przedostającego się do glikokaliksu;

6. blaszka mięśniowa błony śluzowej:

• leży pod gruczołami błony śluzowej i składa się z 2 warstw miocytów gładkich: wewnętrzna (przebieg komórek okrężnym) i zewnętrzna (o przebiegu podłużnym);

• skurcze tych mięśni zmieniają ukształtowanie powierzchni żołądka i wyciskają wydzielinę gruczołów ku powierzchni żołądka.

3. Błona podśluzowa:

1. składa się z tkanki łącznej zbitej;

2. zawiera liczne włókna kolagenowe oraz limfocyty, granulocyty kwasochłonne i komórki tuczne;

3. gęsta sieć naczyń krwionośnych i limfatycznych;

4. Błona mięśniowa:

1. 3 grube warstwy miocytów gładkich o przebiegu skośnym, okrężnym i podłużnym;

2. Funkcje:

• pozwala po rozkurczeniu na wypełnienie żołądka pokarmem;

• zapewnia mieszanie pokarmu z sokiem żołądkowym, co usprawnia trawienie;

• przesuwa trawioną treść pokarmową do dwunastnicy.

5. Błona surowicza (otrzewna) pokrywa mięśnie gładkie i składa się z tkanki łącznej luźnej pokrytej od strony zewnętrznej nabłonkiem surowiczym (mesothelium). Przechodzi w sieć mniejszą i większą.

Jelito cienkie

(intestinum tenue)

1. Znajduje się między odźwiernikiem a kątnicą i wyróżnia się w nim 3 odcinki:

1. dwunastnicę (duodenum);

2. jelito czcze (ieiunum);

3. jelito kręte (ileum).

2. Odbywa się tu trawienie pokarmu oraz wchłanianie strawionych składników pokarmowych, a także wydzielanie wielu miejscowych pokarmów, m.in. usprawniających trawienie i wchłanianie pokarmu. Wydzielają również śluz i immunoglobuliny klasy A, które chronią przed szkodliwym działaniem składników pokarmowych i antygenami światła jelita.

3. Błona śluzowa:

1. wytwarza kosmki jelitowe (uwypuklenia błony śluzowej) i krypty jelitowe (wgłobienia nabłonka do błony śluzowej właściwej);

2. kosmki jelitowe:

• mają kształt liściasty lub palczasty;

• składają się z blaszki właściwej błony śluzowej, blaszki mięśniowej błony śluzowej i są pokryte jednowarstwowym nabłonkiem walcowatym;

• zwiększają powierzchnię jelita 8-krotnie;

• w skład nabłonka wchodzą:

• komórki adsorpcyjne (enterocyty):

• posiadają mikrokosmki, a ich obecność zwiększa powierzchnię chłonną 20-krotnie;

• otoczone są glikokaliksem, na którym znajduje się warstwa śluzu;

• wytwarzają antybiotyki peptydowe w stanach zapalnych;

• w ich błonie znajdują się enzymy trawienne: enteropeptydaza, maltaza, izomaltaza, laktaza i sacharaza kończące proces trawienia;

• komórki kubkowe (śluzowe) - to jednokomórkowe gruczoły wydzielające śluz wiążący wodę;

• komórki endokrynowe;

• limfocyty śródnabłonkowe;

3. krypty jelitowe:

• główną czynnością jest ciągła produkcja i odnawianie komórek nabłonkowych;

• w skład nabłonka wchodzą również:

• komórki Panetha:

• znajdują się tu liczne pęcherzyki kwasochłonne zawierające lizozym oraz ludzkie antybiotyki peptydowe - defensyny;

• defensyny mogą wbudowywać się w ścianę komórki bakteryjnej i niszczyć ją;

• mają zdolność po fagocytozy;

• komórki adsorpcyjne;

• komórki kubkowe;

• komórki enteroendokrynowe - gromadzą sole chromu i srebra;

4. blaszka mięśniowa błony śluzowej - składa się z 2 warstw miocytów gładkich: wewnętrznej - okrężnej, i zewnętrznej - podłużnej; skurcze tej blaszki modulują stopień pofałdowania błony śluzowej oraz wyciskają wydzielinę do światła jelita;

4. Błona podśluzowa:

1. zbudowana z tkanki łącznej właściwej luźnej;

2. zawiera liczne naczynia krwionośne i limfatyczne oraz sploty nerwowe błony podśluzowej;

3. w błonie dwunastnicy znajdują się gruczoły dwunastnicze (Brunnera), które wydzielają obojętny śluz, a ich płynna wydzielina jest zasadowa; przyczynia się do utrzymania w dwunastnicy środowiska zasadowego, potrzebnego do uaktywnienia enzymów trzustki; chroni także nabłonek przed kwaśną treścią pokarmową;

5. Błona mięśniowa:

1. 2 warstwy miocytów gładkich: wewnętrznej - okrężnej, i zewnętrznej - podłużnej;

2. między nimi występują sploty liczne sploty nerwowe błony mięśniowej;

3. między nimi też komórki śródmiąższowe, które są rozrusznikami wytwarzającymi impulsy do skurczów mięśni gładkich;

6. Błona surowicza i przydanka:

1. z tkanki łącznej właściwej luźnej;

2. pokryta od zewnątrz mesothelium;

Jelito grube

(intestinum crassum)

1. W skład wchodzi: okrężnica (colon), odbytnica (rectum) i odbyt (anus).

2. Ściana jest zbudowana z błony śluzowej, błony podśluzowej, błony mięśniowej i błony surowiczej (z wyjątkiem części wstępującej i zstępującej okrężnicy oraz dalszej części odbytnicy, które leżą poza otrzewną).

3. Brak tu fałdów okrężnych i kosmków.

4. Wewnętrzna powierzchnia jelita wysłana jest nabłonkiem jednowarstwowym walcowatym, z wyjątkiem odbytu, który wysłany jest nabłonkiem wielowarstwowym płaskim.

5. Okrężnica:

1. błona śluzowa ma liczne krypty jelitowe dłuższe niż te w jelicie cienkim;

2. komórki dzielą się wolniej niż w jelicie cienkim;

3. błona śluzowa i podśluzowa zbudowana jest podobnie jak w jelicie cienkim;

4. błona mięśniowa:

• warstwa wewnętrzna - okrężna, jest dobrze rozwinięta;

• warstwa zewnętrzna - podłużna, jest uformowana w 3 pasma podłużne zwane pasmami okrężnicy;

6. Wyrostek robaczkowy:

1. to uchyłek kątnicy, którego ściana składa się z błony śluzowej, podśluzowej, mięśniowej i surowiczej;

2. obfita tkanka limfatyczna jelita, która wypełnia błonę śluzową i podśluzową, grudki chłonne;

7. Odbytnica:

1. składa się z odbytnicy właściwej i kanału odbytu;

2. ściana odbytnicy właściwej ma budowę podobną do ściany okrężnicy, z tym że krypty jelitowe są dłuższe i zawierają więcej komórek kubkowych;

8. Czynności jelita grubego:

1. absorbuje NaCl oraz wodę, co prowadzi do zagęszczenia treści pokarmowej;

2. wydziela śluz do światła, co nadaje konsystencję treści pokarmowej;

3. formuje kał, który głównie składa się z martwych bakterii i błonnika roślin pożywienia;

4. flora bakteryjna jelita grubego bierze udział w wytwarzaniu witaminy B12 (wpływającej na erytrocytopoezę) oraz witaminy K (potrzebnej do prawidłowego krzepnięcia krwi i kościotworzenia);

5. chroni przed antygenami, głównie flory bakteryjnej światła jelita, zawiera bowiem obfitą tkankę limfatyczną jelita;

Wątroba

(hepar)

1. Stanowi 5% masy organizmu (1500-1700g).

2. Zbudowana z 4 płatów nie całkowicie oddzielonych od siebie.

3. Wrota wątroby to miejsce, przez które wnika do wątroby: tętnica, żyła wrotna i naczynie limfatyczne, a opuszcza przewód żółciowy.

4. Tętnicą wpływa do wątroby krew o znaczeniu odżywczym , bogatą w tlen (25%), a żyłą wrotną 75% o znaczeniu czynnościowym bogatą w składniki odżywcze.

5. Zrąb wątroby:

1. otoczona torebką łącznotkankową zawierającą komórki tuczne; jest zrośnięta z błoną surowiczą (otrzewną) pokrytą nabłonkiem surowiczym (mesothelium);

2. tkanka łączna rozgałęzia się, tworząc zrazy i zraziki;

6. Unaczynienie wątroby:

1. w każdym płaciku jest żyłą centralna zbierająca krew z naczyń włosowatych;

2. w miejscu stykania się 3 płacików jest przestrzeń, w której znajduje się tetrada wątrobowa: naczynie chłonne, międzypłacikowy przewód żółciowy, tętnica i żyła międzypłacikowa;

3. układ dziwny żylno-żylny - krew z odgałęzień żyły wrotnej za pośrednictwem naczyń włosowatych przepływa do odgałęzień żyły wątrobowej;

7. Hepatocyty:

1. ułożone są promieniście od żyły środkowej;

2. w hepatocycie występują 3 powierzchnie:

• zatokowa (70%);

• kanalikowa (15%) - żółć przechodzi do kanalika żółciowego włosowatego;

• podstawowa (15%) - komórki nie kontaktują się z kanalikiem żółciowym i naczyniem włosowatym;

8. Gronko wątrobowe to zgrupowanie hepatocytów wraz ze zrębem, naczyniami krwionośnymi i kanalikami żółciowymi.

9. Funkcje:

1. synteza i wydzielanie żółci, która emulguje tłuszcz;

2. wydala bilirubinę;

3. synteza białek, albumin itp.;

4. synteza czynników krzepnięcia krwi;

5. przetwarzanie lipidów i białek w glukozę - glukoneogeneza; stymulują to hormony kory nadnerczy;

6. magazynuje witaminy, glikogen;

7. powstaje tu mocznik - deaminacja aminokwasów;

8. udział w detoksykacji i unieczynnianiu leków;

9. narząd krwiotwórczy w życiu płodowym;

Trzustka

(pancreas)

1. Gruczoł zewnątrzwydzielniczy (główna masa narządu) i wewnątrzwydzielniczy (składa się ze zgrupowań komórek endokrynowych, tworzących wyspy trzustki Langerhansa, które są rozrzucone wśród składników części zew-wydz.).

2. Pokryta tkanką łączną właściwą, która nie tworzy wyraźnej torebki, od zewnątrz błona surowicza.

3. 3 części: głowa, trzon i ogon.

4. Produkcja soku trzustkowego zawierającego enzymy trawienne: lipaza trzustkowa, amylaza, trypsyna, chymotrypsyna.

5. Komórki L = glukagon, B = insulina (25%), C = somatostatyna.

6. Wydzielanie soku trzustkowego pobudzane jest przez nerw błędny oraz hormony: sekretynę pankreozyminę i gastrynę; hamowana przez somatostatynę.

Ślinianki

(glandulae salivariae)

1. Znajdują się poza jamą ustną, a swoją wydzielinę odprowadzają do jamy ustnej.

2. Wydzielina ta wraz z wydzieliną gruczołów błony śluzowej jamy ustnej składa się na ślinę.

3. Gruczoł ślinowy przyuszny:

1. otoczony torebką łącznotkankową, której odnogi wnikają w głąb narządu, dzieląc go na płaty i płaciki i wytwarzając zrąb narządu;

2. w zrębie dużo limfocytów i komórek plazmatycznych;

3. jednostką wydzielniczą jest pęcherzyk zbudowany z typowych komórek wydzielniczych;

4. w wierzchołkowych częściach komórek liczne pęcherzyki wydzielnicze zwane ziarnami zymogenu, zawierające białka, w tym także amylazę;

5. pęcherzyki wydzielnicze są otoczone komórkami mioidalnymi, które wyciskają wydzielinę z ich światła;

6. wydzielina uchodzi do jamy ustnej przez wspólny przewód przyusznicy znajdujący się na wysokości drugich zębów trzonowych; wysłany jest nabłonkiem wielorzędowym lub wielowarstwowym nabłonkiem walcowatym;

4. Gruczoł ślinowy podżuchwowy:

1. jest ślinianką o wydzielaniu mieszanym surowiczo-śluzowym;

2. uchodzi do jamy ustnej za dolnymi siekaczami;

5. Gruczoł ślinowy podjęzykowy:

1. jest ślinianką o wydzielaniu mieszanym surowiczo-śluzowym;

2. nie ma wyraźnej torebki łącznotkankowej;

6. Czynności gruczołów ślinowych:

1. wytwarzają ślinę (woda, Na, K, Cl, HCO, J, amylaza, lizozym, immunoglobina klasy A, czynnik wzrostu nerwów i czynnik wzrostu naskórka);

2. 2 mechanizmy wytwarzania śliny:

• przesącz z krwi do światła gruczołów płynu składającego się głównie z wody i elektrolitów;

• wydzielanie białek i proteoglikanów przez komórki części wydzielniczych;

3. ślina jest hipotoniczna;

4. ślina zwilża pokarm, umożliwiając formowanie kęsów, ułatwia połykanie i umożliwia odbieranie wrażeń smakowych;

5. dzięki amylazie śliny rozpoczyna się trawienie zwilżonego pokarmu;

6. zwilża i spłukuje powierzchnię błon śluzowych;

7. pełni funkcje obronne: zawiera defensyny, lizozym i immunoglobiny typu A.

Strona | 10

---