MACIEJ IŁOWIECKI

KRZYWE ZWIERCIADŁO. O MANIPLUACJI W MEDIACH

1. O PRAWIE DO INFORMACJI

Każdy ma prawo do informacji co reguluje choćby Powszechna Deklaracja Praw Człowieka ONZ z 1948. Można to realizować poprzez wolność słowa. Prawo do informacji realizujemy głównie poprzez media i tutaj Iłowiecki użala się jakże to te współczesne media są uzależnione od różnych grup nacisku, które sprawiają, że poniższe rodzaje informacji bywają zmanipulowane:

Rodzaje informacji potrzebne do prawidłowego rozwoju i funkcjonowania społeczeństw:

• o świecie zew;

• o sobie samym;

• o przeszłości własnej wspólnoty i innych wspólnot.

Harold Laswell wymienia inne typy:

• Informacje o zmianach w otoczeniu, które to zmiany mogą przynosić zagrożenia lub szanse;

• Mobilizujące do działania;

• O optymalnych sposobach działania.

2. DYLEMATY DZIENNIKARSKIE

• Rynek wymusza aby media stały się towarem, co w takim razie z wartościami, które powinny realizować te instytucje?;

• Problem wzajemnego zrozumienia w komunikacji dziennikarze-społeczeństwo;

• Obowiązek dziennikarza o informowaniu o wszystkim vs obowiązek o nieszkodzeniu ludziom;

• Neutralność vs posiadanie swoich poglądów;

• Wyrażanie opinii publicznej vs kształtowanie opinii publicznej (manipulacja?);

• Kontrola wobec polityków vs kontrolowanie polityków;

• Dziennikarze występują w imieniu społeczeństwa, czyli mają takie same prawa jak wybierani w głosowaniu parlamentarzyści, ale oni akurat nie są wybierani. Mają zatem mandat społeczny czy go nie mają?.

ROZDZIAŁ 3: Z MITOLOGII MEDIÓW

Mitologia mediów - błędne zbyt wyidealizowane opinie o ich statusie i możliwościach, fałszywe przekonania o właściwościach mediów. Podsycane często przez same media.

Omawiane niżej mity dot. mediów tradycyjnych (tv, prasa, radio). Inne dot. nowych mediów.

MITY:

1. W demokracjach media są całkowicie niezależne - a naprawdę są uzależnione od grup interesów, finansowych i politycznych, co prawda w różnym stopniu i natężeniu, ale jednak. Iłowiecki wymienia kilka warunków, które czynią dziennikarzy bardziej wolnymi:

- spójny i wyrazisty system praw (zwł. dotyczących mediów)

- ukształtowana opinia publiczna i solidarna opinia samych dziennikarzy

- wyraziste kodeksy etyczne mediów i dziennikarzy (najlepiej wspólne dla wszystkich)

- rzeczywista konkurencja na rynku mediów i możliwość obrony przed jego monopolizacją

- rzeczywisty pluralizm polityczny mediów (każda opcja polit. może się wypowiedzieć)

- organizacje dziennikarskie muszą być samorządne i zdolne do obrony niezależności dziennikarzy i wolności słowa

- jak najmniejsze powiązania świata polityczno-towarzyskiego mediów ze światem biznesu i władzy

- wyraziste i spójne zasady publikowania reklam (plus etyka reklam i reklamodawców)

- wysoki poziom etyczny dziennikarzy - warunek wg Iłowieckiego najważniejszy.

Warunki te rzadko są spełniane do końca (szczególnie w Polsce - przykład TVP i w mniejszym stopniu Polskiego Radia).

2. Istnieje wystarczający pluralizm polityczny mediów - nie istnieje on nigdzie na świecie.

W mediach „pluralizm” oznacza, iż w danym kraju istnieją środki przekazu, wyrażające wszelkie istotne różnice polityczne, które mogą się pojawiać w danym społeczeństwie czyli każda opcja polityczna może prezentować swobodnie swoje poglądy. Ważne, żeby nie mylić pluralizmu politycznego z różnorodnością rodzajów i gatunków medialnych. Nie chodzi o istnienie równoważnych mediów ale o PROPORCJONALNOŚĆ zdaniem Iłow. istnieje formalna proporcjonalność (=teoretycznie każda opcja polit. ma prawo do wyrażania poglądów w mediach), ale realnie pewne grupy polityczne i światopoglądowe zyskały nieproporcjonalnie większe wpływy niż by to wynikało z rzeczywistych podziałów społeczeństwa.

3. Media są obiektywne i rzetelnie informują - rzadko się tak zdarza.

Stan ten wynika z poprzednich 2 punktów. Obiektywność i rzetelność mediów są czymś, do czego one teoret. dążą, ale naprawdę nie osiągają tego do końca. Chodzi o to, by odbiorcy mediów o tym wiedzieli i byli w stanie krytycznie oceniać to, co czytają, oglądają lub słyszą.

Wiąże się to z odróżnianiem przez odbiorcę mediów informacji od komentarzy oraz neutralności i braku własnych poglądów od obiektywności. Rzetelność nie polega na zajmowaniu się tylko prawdą, ale na braku świadomego kłamstwa i wiarygodności źródeł.

4. W demokracji cenzura została wyeliminowana w każdej postaci - nie w każdej: wyeliminowano tylko oficjalną cenzurę, ale pozostała stała autocenzura, wymuszana na dziennikarzach przez ich pracodawców.

Cenzurę prewencyjną (dokonywaną przed publikacją) zniesiono w Polsce w 1990 r. Obecnie jednak mechanizmy ekonomiczne (lek przed utratą zarobków), polityczne (naciski) czy prawne (przepisy o ochronie tajemnicy państwowej, służbowej, handlowej) wymuszają autocenzurę. Chodzi o to, że dziennikarz sam się powstrzymuje przed niektórymi wypowiedziami pod wpływem wyżej wymienionych czynników. Innym przejawem takiej autocenzury jest poprawność polityczna - język, którym „należy” się posługiwać i który narzuca „słuszne poglądy”.

5. Wolny rynek - obok prawa - gwarantuje wolność słowa i pluralizm mediów - wolny rynek sam z siebie gwarantuje tylko możliwość konkurencji.

Podporządkowuje on media celowi, jakim jest maksymalizacja zysku - zysk ważniejszy niż poziom przekazu, zasady etyczne, interes społeczny, prawda, dobro itd. Koncepcja mediów jako towaru, małe znaczenie mają wartości niekomercyjne.

JEDNAK: choć wolny rynek nie gwarantuje pełnej wolności mediów, bez niego owa wolność nie byłaby w ogóle możliwa.

6. Sondaże i badania ankietowe wskazują, jakie opinie są trafne i słuszne, mogą też wskazać, co jest prawdą, a co nie - naprawdę wskazują one wyłącznie, jaki jest rozkład opinii na dany temat i co sądzi większość danej wspólnoty.

Błędem jest osądzanie co jest słuszne, a co nie na podstawie opinii większości, a jeszcze większym jest osadzanie na tej podstawie co jest faktem a co nie.

7. Media zależą całkowicie od swych odbiorców, są więc takie właśnie, jakich chcą odbiorcy - naprawdę zależą tylko w pewnym sensie od swych odbiorców, są zaś takie, jakie przyniosą największy zysk.

Często się słyszy, że to odbiorca decyduje o wartości danego medium poprzez kupno, oglądalność itd. W istocie największa rolę pełnią tutaj ukształtowane przyzwyczajenia, reklama i dostęp, a także oferta jaką się przyjmuje do wyboru możliwe, że gdyby od początku przyzwyczajać odbiorców do wyższej kultury to ich gusta były by wysokie.

Ogólnie chodzi o to, że media wmawiają odbiorcom, jakie są ich upodobania.

8. Wolność słowa stanowi dla mediów wartość najważniejszą i wystarczającą - wolność słowa bez odpowiedzialności za słowo wyradza się i szkodzi.

Powinna być ograniczana dobrem innych

9. Kto ma media, ten ma władzę - raczej jest tak, że ten kto ma władzę, zwykle sięga po media.

Jest to ulubiony mit polityków, dlatego chętnie sięgają po media, aby ugruntować swoją władzę - szczególnie zaś po te, które kształtują opinię publiczną. Jednak zbytnia stronniczość danego środka przekazu może przynieść efekt odwrotny - zwracać opinię publiczną przeciw rządzącym. Najważniejsza dla prawdziwego polityka jest (albo powinna być) wiarygodność, która zyskuje poprzez wiarygodne media.

Są też przykłady władzy wbrew mediom - kiedy media sprzyjają opozycji i krytykują daną władzę. Również przesadna i niesprawiedliwa krytyka mediów może wywołać efekt bumerangu - wzrost sympatii dla „ofiar nagonki prasowej”. Albo, szanowane osoby i ciekawe koncepcje mogą zniknąć z pola widzenia ludzi gdy znikną z telewizji (metoda przemilczania).

10. Odbiorcy mediów (informacji) zachowują się racjonalnie - racjonalność jest rzadkością. Można natomiast określić pewne reguły wg których publiczność odbiera media.

Kilka stwierdzeń, które powinniśmy znać, by próbować być racjonalnym w odbiorze mediów:

- najchętniej akceptujemy te przekazy med., które potwierdzają nasze przekonania i odwrotnie

- na ogół nie potrafimy rozpoznać manipulacji, jaka stosują wobec nas media

- bezkrytycznie traktujemy przekazy medialne lub odwrotnie - wszystko uważamy za fałsz

- uogólniamy informacje jednostkowe (polityk kradnie = wszyscy są tacy)

- źle rozumiemy „trudniejsze” lub rzadziej spotykane pojęcia używane w mediach

- na odbiór treści w mediach wpływa nasza opinia o tym, co sądzi większość

- mamy skłonność do dychotomii (albo coś jest białe albo czarne)

- chętnie akceptujemy coś, co potwierdza najprostsze i najczęstsze stereotypy w danym społeczeństwie („Żydzi rządzą światem”, „Cygan kradnie”:):):)

11. Dziennikarze są inni niż reszta społeczeństwa, ponieważ są wybrani do jego obrony, do kontrolowania władzy - dziennikarze są na ogół tacy sami jak społ., z którego się wywodzą, ale też maja zawód szczególny, będący zawodem zaufania społecznego.

Mimo iż nikt ich nie wybierał, to mają olbrzymie uprawnienia. Mają większe od innych profesji możliwości czynienia dobra i zła, bo ich oddziaływania maja ogromny zasięg i wpływ na świadomość społeczeństwa.

Muszą sobie zdawać sprawę ze swych obowiązków, a my musimy umieć tego wymagać.

ROZDZIAŁ 4: Od reklamy do indoktrynacji. Klasyczne działania medialne

Rozdział poświęcony wynikom badań medioznawczych i teoriom. Zajmuje się on formami oddziaływania mediów na ludzi i ich skutkami, wymienionymi w Encyklopedii Blackwella, na podstawie teorii Williama McGuire'a.

Główna funkcja mediów masowych: „wpływać na przekonania, postawy lub zachowania odbiorców w pewnym zamierzonym kierunku”

Do zamierzonych prób wpływania na odbiorców należą:

1. Reklama - działa na świadomość lub na podświadomość (w wielu krajach zabronione)

2. Konkretne kampanie polityczne - czyli po prostu wyborcze

3. Oświadczenia służb państwowych - chodzi o instytucje społ. - np. parlament, trybunały sądowe, służby medyczne, policja itd. oraz o osobistości - prezydent, premier, ministrowie itd.

4. Konkretne kampanie na rzecz zmiany stylu życia - czyli kampanie społeczne „za” (zdrowym odżywianiem się itd.) i „przeciw” (piciu, AIDS, narkotykom itd.)

5. Masowa, jednolita indoktrynacja ideologiczna - gł. w systemach totalitarnych, ale także w krajach „demokracji ludowej” (miękki system totalit.) - propaganda, cenzura

6. Medialne upowszechnienie rytuałów z zakresu kontroli społecznej - wpływ takich wydarzeń medialnych jak sportowe mistrzostwa świata, igrzyska olimp., festiwale muzyczne itd., ale także seriale, reality shows - konkretnie wpływ symbolicznego uczestnictwa widza w tych wydarzeniach na jego świadomość.

Są to działania klasyfikowane jako niezamierzone, stworzone dla innych celów niż wywierani wpływu (gł. dla rozrywki). Ich efekty negat. są więc skutkiem ubocznym. Iłow. się nie zgadza do końca z tym, ale o tym będzie pisał później (tak twierdzi:) po kolejnych efektach, które wymienia McGuire i które są podobno dalej niezamierzone:

1. Telewizyjna przemoc i agresja - gł. badane pod kątem takim, czy prowadzą one do wzrostu agresji u odbiorców? Iłow. uważa, że tak i że zaprzeczanie temu to kwestia posiadania w tym interesu.

2. Niedostateczna reprezentacja i brak społecznej widzialności - w większości programów rozrywk. oraz dziennikach występują tylko określone grupy społ. i ich problemy. Mniejszości są dobierane wybiórczo. Odbiorcy rzadko więc dostrzegają tych, którzy się nie pojawiają w mediach, a ich problemy traktują marginesowo i błędnie.

3. Wpływ fałszywej prezentacji na stereotypy widzów - efekt bliski poprzedniemu. Pewne grupy ludzi są w mediach przedstawiane fałszywie, media wspierają stereotypy, co powoduje fałszywą ocenę u odbiorców mediów.

4. Wpływ erotyki i pornografii - dot. gł. myślenia, uczuć i zachowania się. Nasycenie mediów seksem uczy braku odpowiedzialności w tej sferze życia, niszczy intymność, może tez prowadzić do przemocy seksualnej. Spłycenie uczuć, permisywizm.

5. Medialne style wpływają na procesy poznawcze - obok samej informacji ogromne znaczenie ma forma jej przekazania. Forma (szybkość, obrazowość, zbliżenia, panoramy itp.) wpływa na nasz proces poznawania (odbioru, zrozumienia, oceny, zapamiętania)

6. Wpływ nowych mediów masowych na nasze myślenie - chodzi o cos ogólniejszego niż w punkcie 5: wpływ wprowadzenia TV, jako przekazu najb. masowego, na ludzkie zachowania w ogóle (postawy, rozwój intelektualny, styl życia, wolny czas itd.). Wielu ludzi wręcz dostosowuje swój tryb życia do TV.

Te 12 efektów najsilniej zdaniem specjalistów oddziałuje na człowieka. Są to jednak działania najb. oczywiste - tzn. trudno sobie wyobrazić media bez nich, bo media takie właśnie są. Wpływ mediów może się dokonywać przez manipulacje świadome lub mniej świadome. O ile pewnych działań i metod medialnych nie da się uniknąć (można tylko się próbować bronić przed nimi) to manipulacji da się i powinno się unikać, a jeśli to nie skutkuje to chociaż ograniczać ich oddziaływanie. Trzeba je jednak poznać.

ROZDZIAŁ 5: O dobrym informowaniu.

Przytoczenie zasad dobrego informowania, wykonanego dla TV POLSAT przez jej Radę Programową w 1997:

1. Informacje muszą być prawdziwe = oparte na wiarygodnym źródle. Musi ono być podane. Można nie ujawniać źródeł, gdy chcą zachować anonimowość, ale wtedy dziennikarz odpowiada za ich prawdziwość i musza być mu znane.

2. Informacje muszą być wyczerpujące - nie wolno pomijać info. istotnych lub przekazywać ich fragmentarycznie. Info. istotna = taka, kt. zapewnia wiedzę o rzeczywistości i jest niezbędna do wyrobienia sobie opinii na temat tej rzeczywistości

3. Informacje muszą być bezstronne - to chyba jasne

4. Informacje muszą być wiarygodne - wiaryg. = brak świadomego kłamstwa, bezstronność i możliwa pełność info. plus ich dokumentacja źródłowa. Przy przytaczaniu czyichś wypowiedzi trzeba zachować sens zgodny z intencją mówcy. Niedopuszczalne są skróty, które zmieniają jej treść lub wymowę.

5. Informacje powinny mieć ciągłość - zapewnienie odbiorcy relacji o wydarz. poprzedzających oraz przedstawienie dalszego ciągu, aż do zakończenia sprawy

6. Informacje powinny być udokumentowane -oznacza wyżej wspomnianą ciągłość, posługiwanie się materiałami archiw., ikonografią, schematami, opinią ekspertów

7. Informacje muszą być oddzielone od komentarza - przekazując info. należy podać opinie, jakie ewentualnie wywołują, starając się wskazać skrajne opinie. Komentarz własny dziennikarza/redakcji = rodzaj info. dla widza, pod warunkiem, że będzie wyraźnie wskazany jako komentarz wolny od technik perswazyjnych i emocjonalnych dyskredytacji innych opinii

8. Informacje muszą być przekazywane kompetentnie i zrozumiale - kompet.= znajomość tego, o czym się mówi i sprawdzanie kwestii budzących wątpliwość przed nagraniem. Zrozum.= posługiwanie się językiem powszechnie zrozumiałym, wyjaśnianie nowych lub trudnych terminów.

9. Informacje musza być przekazywane z poszanowaniem prawa - gł. prasowego, ochrony dóbr osobistych, osób i instytucji, przekonań relig., oraz związanych z pochodzeniem społ. i etnicznym

10. Przekaz ma znaczący wpływ na kulturę, w tym język, opinie i postawy widzów - sposób prezentacji jest dodatk. treścią przekazu - należy unikać wulgaryzmów, języka potocznego a także zachowań emocjonalnych.

Prawda info. polega na jej wiarygodnym udokumentowaniu, pochodzeniu z wiaryg. i znanego dziennikarzowi źródła. Daje to prawo do omyłek (które trzeba prostować), ale nie do świadomego kłamstwa.

Naruszanie powyższych zasad w sposób świadomy to manipulacja i działanie nieetyczne. Stopień naruszania zależy od wagi danej zasady.

Streszczenie rozdziałów 6 i 7 - Iłowiecki - „Dziennikarstwo internetowe”

Rozdział 6. Kłopoty z opinią publiczną.

• 
  
  
  Konstrukcja idealna:

• Opinia publiczna - to dominujące w danej grupie poglądy i oceny.

• Politycy powinni poznać te poglądy i oceny, żeby skutecznie rządzić więc opinia musi je ujawniać - kontrola społeczna.

• Opinia publiczna - to również zbiorowe przekonania wyrażane przez większe wspólnoty społeczne. Szczepański - opinie publiczne przejawia się w „w ujawnianych postawach, poglądach i przekonaniach środowiska wobec zachowania się jego członków”.

• Messner - opinia publiczna to: „wyraz autentycznych przekonań i ocen wartościujących dokonywanych przez członków społeczeństwa, które mają wpływ na jego porządek i kierownictwo”

• Opinią publiczną można manipulować.

• Treść o.p. jako wyraz opinii i ocen badają specjalne instytucje (np. Galupa, OBOP)

• Reguły rządzące o.p. nie są zbadane do końca. Te reguły to np.:

• o.p. jest zróżnicowana i zmienna

• nie jest sumą opinii jednostek, grupa to nowa jakość

• w o.p. zawierają się/ sumują stereotypy, przesądy, wrogość itp.

• o.p. ma ważną społecznie rolę - kontrola społ., wywieranie nacisków w kierunku, który społeczeństwo uzna za korzystny

• o.p. można manipulować

• relacje o.p. i mediów podlegają własnym prawom

• o.p. wyraża opinie dominujące, ale nie zawsze.

• Media powinny wyrażać o.p., mają na nią wpływ i ją współtworzą - odpowiedzialność mediów i dziennikarzy

• Prawidłowy rozwój o.p. uzależniony jest od prawdziwości informacji, które są dostarczane

• Obiektywizm i pluralizm o.p. zwiększany przez wielość mediów

• Warunkiem swobodnego kształtowania się o.p. jest możliwość dialogu i dyskusji

• O.p. jest subiektywna, może się mylić, a powszechne sądy nie muszą być prawdziwe, najważniejsza jest jednak swoboda wyrażania o.p. - to bezwzględny warunek istnienia społecznej kontroli.

• Etyka mediów zakazuje manipulowania, ale nie przekonywania o.p.

• O.p. kształtuje przeszłość i obecny stan wspólnoty będącej podmiotem tej opinii.

• o.p. kształtują też autorytety społeczne, elity, przywódcy opinii na szczeblu lokalnym i globalnym itd., gatekeeperzy

• Zjawisko: Konformizm grupowy - nie wychylać się, ważne jest to, co chce grupa; podporządkowanie grupie (np. sekty).

• Kategorie osób tworzących o.p.:

• publiczność głosująca (ci co idą do wyborów),

• publiczność świadoma (poinformowana),

• publiczność aktywna (elity polityczne).

• Dwie pierwsze (wg Lippmana - obserwatorzy, trzecia aktorzy).

• Analfabeci obywatelscy (matoły, którzy nie rozumieją co się dzieje - wiec nie mogą być obserwatorami).

• Narzędzia badania o.p.

• Sondaże i ankiety - some say: opinią publiczną jest to to, co badają sondaże.

• Muszą być bezstronne (nie-instrumentalne), pod kierownictwem autorytetów, jawne, zabezpieczone metodologicznie.

• Są tym mniej warte im mniej wiadomo o:

• Sposobie dobrania próby - musi być losowa (np. tylko mieszkańcy miast - do bani), anonimowa

• Liczebności próby - min. 1000 osób,

• Marginesie błędu - 2-3 % max.

• Okolicznościach wykonania badania - np. pytanie po serii morderstw o karę śmierci, ale też kto jak i gdzie odpowiadał na pytania

• Treści pytań - treść i forma (zamknięte, otwarte, kafeteria itd.), czy zrozumiałe, czy nie ma pytań sugerujących (ogólnie cała metodologia).

• Jak komentowane przez media i jak przez nie przedstawione - np. komentowanie korzystnego wyniku, albo niepublikowanie niekorzystnego (dla kogośtam, dla stacji TV, prezesa itd., albo komentowanie dlaczego wynik jest taki a taki

• Rzetelne media powinny:

• Podać kto, na czyje zlecenie, kiedy zrobione, jaka próba, margines błędu, treść pytania, odsetek odp. „nie wiem”, „nie mam zdania”; im mniej wiadomo tym łatwiej zmanipulować wynik i interpretację.

• Najgorsze - audiotele, sondy telefoniczne, listy to redakcji - zero obiektywizmu, najłatwiejsze do manipulacji

• Prognozy np. wyborcze, bardzo mało wiarygodne - samospełniająca się prognoza; efekt owcy - głosowanie na tego, kto ma największe poparcie w prognozach

Rozdział 7. W świecie manipulacji

• „Propaganda jest celową i systematyczną próbą kształtowania percepcji manipulowania myślami i bezpośrednimi zachowaniami w celu osiągnięcia takich reakcji , które są zgodne z pożądanymi intencjami propagandy.”

• „Manipulacja to pewne sposoby oddziaływania na jednostkę lub grupę (nawet na całe społeczeństwo) zmieniające poglądy i postawy - i dokonywane poza świadomością tych jednostek czy grup.”

• Perswazja => manipulacja => przymus => przemoc

• Perswazja - sztuka przekonywania w trakcie dialogu (pozytywny sens) - perswazja przekonująca; jest godziwym przekonywaniem, gdy ten wobec którego jest stosowana wie, że chce się go do czegoś namówić. Perswazja ukryta - manipulacja.

• Manipulacja - granica między perswazją, manipulacją i przymusem jest bardzo płynna i niejednoznaczna; pewien sposób perswazji staje się manipulacją, a manipulacja zawiera elementy przymusu; manipulacja w mediach to niejasny, podstępny, nierzetelny dobór informacji i środków językowych, który ma na celu wywarcie wpływu na nastroje, poglądy i opinie innych ludzi; uzyskanie możliwości kierowania zachowaniem ludzi, aby osiągnąć własne zamierzone cele i korzyści.

• Przymus - ekonomiczny lub prawny najczęściej (np. wymuszenie jakichś zachowań)

• Przemoc - przymuszanie siłą, pozbawianie ludzi podmiotowości, zagrożenie wolności, pozbawienie praw itd.

• Metody i efekty manipulacji w mediach:

• Ustalanie porządku prezentacji (agenda setting) - selekcja, kolejność informacji, ich wybór decyduje o tym co interesuje najbardziej ludzi; organizuje i ukierunkowuje myśli ludzi prze odpowiednią ich kategoryzację; są różne kryteria ustalania porządku informacji:

• Rzeczywiste znaczenie - waga faktu dla danej społeczności

• Rzetelność - wybór inf. Potwierdzonych

• Obiektywizm - dobór inf. tak aby nie wspierać żadnej opcji

• Odpowiednie proporcje - równowaga dobrych i złych inf.

• Zjawisko spirali milczenia - mniejszość milczy a większość się wypowiada i to się pogłębia; również istnieje zjawisko „powszechnej niewiedzy”, chcemy zasięgnąć opinii na dany temat - korzystamy z mediów, które podają błędne informacje - więc sądzimy że tak myśli większość (a jesteśmy w błędzie, bo większość sądzi inaczej)

• Efekt trzeciej osoby - przecenianie wpływu mediów na innych, a ignorowanie ich wpływu na siebie, osłabia naszą czujność i odporność

• Efekt perswazji ukrytej - oceny i opinie jakiejś grupy interesów, lub propagandę przedstawia się jako prawdę o rzeczywistości; skuteczny w warunkach gdy odbiorca jest analfabetą funkcjonalnym

• Efekt medialnej inscenizacji wydarzeń (fałszowanie rzeczywistości - np. fakty medialne) - ideałem jest opisanie rzeczywistości, a nie kreowanie sytuacji, aby podkreślać przesłanie danego dokumentu.

• Fakt medialny jest informacją stworzoną przez media całkowicie lub częściowo, nadając mu pozory prawdopodobieństwa, mimo sprostowań ciężko wymazać ślad po takim zjawisku; czasem zdarza się zwykła pomyłka jednak dziennikarz powinien jak najrzetelniej i z dochowaniem należytej staranności sprawdzić źródła pochodzenia danych inf.;

• Prowokacja dziennikarska - zał. że pewnych zjawisk nie da się ujawnić i pokazać bez ich świadomego wywołania, sprowokowania.

Maciej Iłowiecki: 12 grzechów głównych

Manipulacja w konkretnych przypadkach - celowe działania lub wynik niedouczenia.

1. Przemilczanie informacji niewygodnych, blokowanie i opóźnianie informacji

Dawniej cenzura, dziś w dobie powszechnej dostępności informacji to jednostronne przedstawianie, pomniejszanie znaczenia i inne zabiegi.

2. Nagłaśnianie informacji niewygodnych

Odwrotność manipulacji poprzedniej. Podaje się wiadomość niesprawdzoną bez informacji o tym. W sytuacji dementowania takiego oszczerstwa ludzie myślą, że skoro dementują to coś musi być na rzeczy.

3. Świadome insynuacje

Chodzi o negatywne ocenianie przeciwników politycznych, osób czy intytulacji z jakichś powodów niewygodnych, bądź takich, którzy narazili się danej grupie interesów, danej redakcji czy nawet danemu dziennikarzowi. Insynuacja to umyślne budzenie podejrzeń.

4. Inwektywy i określenia utrwalacze

Bliskie insynuacji, ale o wiele słabsze. Barwne określenia zapadają łatwo w pamięć, przyczepiają się na dłużej. Inwektywy działają na emocje. Również obrazy i dźwięki mogą pełnić rolę utrwalaczy.

5. Manipulacja tytułami i „leadami”

Tytuły oraz krótkie wprowadzanie dużo mocniej zapadają w pamięci niż treść całości, podobnie jak zapowiedzi w innych mediach. Można więc w tej części zawrzeć treść mylącą lub fałszywą by utrwalić akurat taką a nie inną ocenę w świadomości odbiorców.

6. Metoda „przykrycia”

Chodzi o podrzucenie w danym momencie ciekawej informacji, która ekscytuje ludzi aby odwrócić uwagę od innego zdarzenia, które lepiej odsunąć ze sfery zainteresowania. Amerykańscy dziennikarze nazywają to „czerwonym śledziem”.

7. Metoda autorytetów pozornych

Przywódcy opinii mają ogromną rolę na kształtowanie się poglądów. Często nazywa się ich autorytetami. Często grupy interesu starają się zniszczyć dany autorytet, ale o wiele łatwiej stworzyć pozorny. Autorytetem staje się osoba wylansowana, pokazywana często w mediach. Społeczeństwo myli autorytet z intelektualistą czy ekspertem, idolem. Ekspert może wyjaśniać, ale nie powinien określać co jest normą moralną.

8. Lansowanie amnezji historycznej

Manipulacja historią często i skutecznie stosowana jest w propagandzie. Manipulator stara się przemycić tezę o nieistnieniu w historii prawdy i fałszu, o względności.

9. Operowanie lękiem, agresją, seksem

Jaki jest wpływ powyższych scen na telewidzów, szczególnie młodych? Badania wykazały, że oglądanie takich scen potęguje skłonność do przemocy. Teoria Alberta Bandury zachowania agresywne są nabyte, wyuczone (coś mi tu śmierdzi, oglądałem Tygrysią Maskę jak byłem mały, grałem w Tekkena i nic mi nie jest). Owo wyuczenie dokonuje się przez obserwację i naśladowanie. Mamy do czynienia z modelowaniem agresji i wzmacnianiem agresji. Media przyzwyczajają ludzi do agresji i niszczą zarazem ich wrażliwość na cierpienie innych. Manipulacja wtedy gdy szefowie stacji podają coraz więcej agresji w celu zysku. W polityce zaś pokazuje się zagrożenia wynikające z działania innych podmiotów, przeciwników politycznych. Przykładowo zagrożenia wynikające z reform. W TV „jak” przeważa nad „co”, forma nad treścią.

10. Symulacja obiektywizmu i neutralności

To podstawowe przykazania etyki dziennikarza. Czasem to by nikogo nie urazić doprowadza do przesady zasadę poprawności. Często przedstawianie spektrum poglądów odsuwa od prawdy. Ale dziennikarz powinien przedstawić wszystko - to filar dyskusji demokratycznej. To niestety prowadzi do rozmycia.

11. Mieszanie postulatów politycznych z obiektywizacją rzeczywistości

Problem z odróżnieniem faktu od jego interpretacji. Również przedstawienia postulatów politycznych tak, jakby były wynikiem obserwacji, obiektywną syntezą, wynikiem badań.

12. Technika schlebiania

Wykorzystuje ludzką próżność. Tzw ingracjacja - zaskarbianie sobie łask odbiorców przekazu, przymilanie się i efekcie wywoływanie uczuć pozytywnych.

Manipulacje związane z samą informacją: a) kłamstwo, b) zatajenie prawdy, c) podawanie info. mniej ważnych zamiast ważniejszych, d) operowanie informacją tak spreparowaną by była wieloznaczna i niejasna - fabularyzacja, czyli dorabianie wątków by odwrócić uwagę od istoty rzeczy, e) informacja w nadmiarze powodująca chaos, f) blokowanie informacji, g) fragmentacja - podawanie informacji niepełnej, pomijanie tego co istotne.

Komunikacja społeczna - czyli o porozumiewaniu

Bez dostępu do informacji nie można dobrze działać na żadnym polu. Informacja wraz z energią i materią to podstawowe elementy wszechświata, każdej struktury. Wymiana informacji to porozumiewanie się, jest to jedna z podstawowych funkcji człowieka, bez której nie powstałyby np. wspólnoty społeczne.

Etymologia: z łac. communicare - połączyć się, uczynić wspólnym, naradzić

Komunikowanie jest procesem porozumiewania się jednostek, grup lub instytucji. Jego celem jest wymiana myśli, dzielenie się wiedzą, informacjami i ideami. Proces ten odbywa się na różnych poziomach, przy użyciu zróżnicowanych środków i wywołuje określone skutki.

Komunikacja społeczna powinna mieć stałe związki z prawdą, dobrem wspólnym i dobrem osoby ludzkiej. Niestety w związku z manipulacją (degeneruje komunikowanie) różnie bywa z tą powinnością.

Podział komunikacji społecznej:

• Interpersonalna - między jednostkami, spontaniczna, nieformalna, zależna od uwarunkowań psychologicznych i kulturowych, komunikacja najmniej ograniczona,

• Instytucjonalna - pomiędzy instytucjami, organizacjami, wspólnotami formalnymi, także pomiędzy rządzącymi i rządzonymi (konstytucje, ustawy), zależy od ustroju, bywa ograniczana, formalizowana politycznie, daje możliwość oceny stanu demokracji,

• Medialna - masowa, utrzymana dzięki mediom masowego przekazu, jest poddana regułom działania danego środka przekazu, zależy od kultury, tradycji, poziomu demokracji, standardów etycznych pracowników mediów

John Galbraith - jedno z głównych źródeł władzy to kontrola ludzkich wierzeń.

Dziennikarze powinni uznać ważność etyki swego zawodu, nawet wobec interesów ich szefostwa. Muszą zdawać sobie sprawę ze szkód jakie mogą wyrządzić.

Ku społeczeństwu medialnemu:

Sygnały, znaki, gesty -> mowa -> pismo -> druk -> telegraf, radio, telefon, telewizja, komputer, Internet

Możliwość porozumiewania się w skali światowej to jedna z najważniejszych cech globalizacji. Tworzy się nowy rodzaj wspólnoty - społeczeństwo medialne (w pełni uzależnione od mediów i ich interpretacji świata).

Dobre strony takowej globalizacji: a) powszechność dostępu do informacji, b) wspólnota komunikacji wzmaga poczucie ogólnej wspólnoty, c) szybkość przekazu, d) uczestnictwo w kulturze i w edukacji w wielkiej skali, e) pomoc w dokonywaniu trudnych wyborów, f) demaskowanie zła, g) ostrzeganie przed zagrożeniami, h) możliwość prawdziwego dialogu, i) rozpowszechnianie dobrych wzorów, j) pobudzanie rozwoju

Złe strony: a) możliwość manipulacji, b) budowa rzeczywistości zniekształconej, c) uzależnienie od przyjemności, rozrywki, d) wytwarzanie wtórnego analfabetyzmu kulturowego i intelektualnego, e) rozmywanie norm etycznych, f) osłabienie więzi społ. i rodzinnych, g) osłabienie możliwości krytycznych, h) rozpowszechnianie złych wzorów życiowych, i) wmawianie nowych potrzeb

Czy media dostosowują się do ludzi czy odwrotnie?

Hipoteza dwóch zwierciadeł: media są zwierciadłem ludzi, ludzie zaś mediów. Lustro odbija rzeczywistość, ale też w pewien sposób zniekształca ją. Dlatego media są krzywym zwierciadłem. Tylko, że bez lustra nie moglibyśmy zobaczyć swego odbicia, dobrze zatem wiedzieć co może ulec zniekształceniu.

Funkcje słowa

Sprawcza funkcja słowa: może przynosić równie realne funkcje jak czyn. Wierzono dawniej w magiczne działanie słowa, również tabu. Później rodzi się propaganda (to działanie słowem i obrazem, ale nie każde takie działanie jest propagandą).

Od nadawcy do odbiorcy

4 podstawowe elementy i dwa podstawowe mechanizmy oddziaływania tworzące komunikację społeczną: nadawca, przekaz, kanał, odbiorca, efekt przekazu, sprzężenie zwrotne (skutek danego przekazu działa na jego przyczynę). (polecam schematy ze strony 166)

Przekaz wpływa do mediów, gdzie dziennikarze poddają go obróbce (rzeczywistość prawdziwa ulega zamianie w medialną). Dociera do odbiorców a oni go poznają i oceniają. Sprzężenie zwrotne działa zarówno na rzeczywistość, media i na samych odbiorców.

Ten proces jest nieunikniony bo sama technika przekazu wpływa na przekaz, pośredniczy - tzw. zapośredniczenie rzeczywistości. Przyczyną bywa też działanie ludzkie, komunikaty tworzą w końcu ludzie (komunikat podlega pewnych regułom: doboru, selekcji czy zamieszczenia w czasie).

Medialni pośrednicy

McLuhan uważał, że środek wpływa na treść informacji, na sposób myślenia jej odbiorców. „Przekaźnik kształtuje świadomość i doświadczenie każdego z nas”. Obecnie uważa się, że wpływ ten nie jest aż tak duży, a utrzymywanie kontaktów interpersonalnych łagodzi go. Z drugiej strony rozwój mediów ogranicza kontakty osobiste, dlatego zdaniem wielu ta władza może się zwiększać.

Odbiorcy przekazów medialnych (przede wszystkim TV) nie są wobec nich całkowicie bierni, ale mimo to ulegają ich wpływom w większym stopniu, niż są w stanie sami to ocenić.

Telewidz nadaktywny - nie lubi się na niczym skupiać, przeskakuje z kanału na kanał, pilot to dla niego narzędzie panowania nad rzeczywistością oglądaną. Traci łatwo zdolność do koncentracji, krytycznej oceny, wyboru. Jest wolny, aktywny, niezależny i trwale niezdolny do wyższej aktywności umysłowej.

L.H. Lachman - media elektroniczne zmuszają nas do powrotu do wrażliwości cechującej nomadów przedpiśmiennych. Jego wrażliwość to przeciwstawienie wrażliwości obywatelskiej. Z nomadem związana jest siła, przyjemność, wojna, barbarzyństwo, magia, seks, okrucieństwo, namiętność. Jest ona pierwotniejsza, emocjonalna, bez ogłady i refleksji związanych z głębszą kulturą. Obywatela cechuje doświadczenie, autorytet, szczęście, budowanie, cywilizacja, pokój, historia, wątpliwości, argumentacja naukowa. Wiąże się z intelektem, wykształceniem, refleksją nad sobą i historią.

Jeśli coś nie zaistnieje w TV to może nie istnieje w ogóle?

Cechy „niusów” czyi konstrukcja przekazu

Konstrukcja programów informacyjnych w TV, przekazywanie informacji i ustalanie ich kolejności. Nius to w żargonie wiadomość godna uwagi. Wyróżniamy twarde - wiadomości poważne, dotyczące istotnych problemów, trudne w odbiorze, dla wielu nudne. Trzeba przeplatać je miękkimi czyli np. ciekawostkami z życia idoli, także dziwne lub śmieszne.

Każdy nius ma swoją wartość handlową i informacyjną - staje się towarem. Dochodzą jeszcze wiusy - komentarze. Każdy dziennikarz powinien pamiętać aby wyraźnie oddzielić wiadomość od komentarza, chociaż wielu twierdzi, że to niemożliwe.

Selekcji informacji dokonuje gatekeeper.

Cechy i reguły dzięki, którym niusy zyskują wartość:

1. krótkotrwałość - wydarzenia dziejące się krótko, w zamkniętych ramach czasowych,

2. łatwa zauważalność - kontrast z tłem, wybicie z przeciętności

3. jednoznaczność - charakter zajścia i okoliczności nie budzą wątpliwości, powoduje to często spłaszczenie,

4. zgodność z oczekiwaniami - opis wydarzenia odpowiada przekonaniom o tym, co, komu, jak, kiedy i gdzie może się wydarzyć,

5. niespodziewaność

6. aktualność

7. znaczenie - powinna być rzeczywista ważność, często błahostkom nadaje się superrangę

8. bliskość odbiorcy - kulturowa i geograficzna,

9. przewidywalność - wynika z sytuacji, łatwe do przewidzenia,

10. ważność dla odbiorcy - ważność dla konkretnych grup odbiorców,

11. związek z innymi wydarzeniami,

12. związek z ważnymi zjawiskami, procesami,

13. wyjątkowość - nadaje wagę informacji,

14. personalizacja - dot. ludzi, jest opisywane przez ich zachowania,

15. koncentracja na elitach - dot. ludzi znaczących i znanych, również ogólnie powaga dla świata,

16. zróżnicowanie przekazu - dot. zestawu wiadomości w konkretnym przekazie, powinny być bardzo zróżnicowane,

17. konkretność - odbiorcy lubią konkrety,

18. renomowane źródło - informacja pochodzi od ludzi, instytucji cieszących się dużym zaufaniem i prestiżem,

19. wyłączność - zdobyta przez właśnie oglądany środek przekazu, inni jeszcze tego nie mają,

20. drastyczność, zło - najbardziej handlowo pożądana cecha, co krwawi to zaciekawi, dostrzeżone wydarzenia powinno wyraźnie naruszać obowiązujący porządek prawny, moralny i życiowy.

Nigdy nie da się spełnić wszystkich powyższych, ale trzeba ile się da - addytywność. Wszystko zależy od tego co jest celem dziennikarza. Rzetelna informacja czy narzucenia własnej wizji i wzrost oglądalności.

Rozrywka, czyli ogłupianie, czyli: kto pogardza kulturą?

Dziś najważniejszą rolę w upowszechnianiu kultury odgrywają media elektroniczne. Stają się jedynym akceptowanym wzorem kultury. Doprowadza to do utożsamiania kultury z rozrywką. Również z informacji czyni się kiepskiego lotu rozrywkę - infotainment.

Wg Habermasa prymat rozrywki jest jedną z wiodących przeszkód w porozumiewaniu się ludzi. Arnold Toynbee: „Czas postępu kultury to czas, kiedy masy dostosowywały się do elit. Czas upadku - kiedy elity dostosowują się do mas.

Media stały się najważniejszym producentem i dystrybutorem kultury. W świecie zmedializowanym media współtworzą rzeczywistość, wręcz ją zastępują. Kultura wysokiego lotu jest tu wypierana przez kulturę masową. Cechuje ją unifikacja (na niskim poziomie) i całkowity brak intymności, należy obnażyć i pokazać wszystko. Do tego media tworzą i przekazują kulturę bezwstydu. Świat, w którym wszystko ma służyć rozrywce staje się światem bardzo ponurym. Trwa destrukcja elit i autorytetów. Informacja i rozrywka nie są w stanie zastąpić kultury wysokiej, sztuki i literatury.

Sprawa żyrafy, czyli polityczna poprawność

Obecnie poprawność polityczna (PP) staje się swego rodzaju ideologią. Korzenie PP w języku wychodzą z naukowo udowodnionej tezy, że język kształtuje postrzeganą przez nas rzeczywistość.

Poprawność polityczna jest ideologią, wywodzącą się z tzw. postmodernizmu, posługująca się własną nowomową i perswazją ukrytą - w celu uzyskania politycznej dominacji pewnych grup interesów.

Chodzi o to, że pewna ukryta perswazja sugeruje, iż pewne poglądy nie godzą się z intelektualną i moralną uczciwością. PP wyrasta z etyki postmodernistycznej (wszelkie wartościowanie to wyraz nietolerancji; wszystko co dot. ludzi przesiąknięte jest ideologią i polityką - także normy i wartości, dlatego brak moralności powszechnej itp.; kultura, tradycja, obyczaje, wartości zawierają w sobie ograniczenie wolności jednostki; wszystko jest względne i zależne od wielu rzeczy - każdy ma swoją prawdę). Główną wartością staje się tolerancja w znaczeniu, że wszystko ma równą wartość.

PP miała być rodzajem ochrony godności człowieka, tymczasem stała się swoją własną karykaturą. Prawdę odrzuca się i zastępuje równowartością i względnością. Tymczasem słuszne może być wyłącznie to co prawdziwe, również pozorny jest dylemat pomiędzy wartościami własnymi a byciem tolerancyjnym. Ochrona mniejszości nie oznacza neutralności, bo neutralność prowadzi do zła. Również wolność i odpowiedzialność nie są rozłączne. Wg Iłowieckiego podstawy postmodernizmu to obłuda i tchórzostwo (ciekawe co Mucha na to). Ukryty w poprawności konformizm zmniejsza wymagania moralne wobec innych i siebie. PP poczyna przeradzać się w swoisty terror intelektualny i moralny.

Nowa propaganda, czyli obraz Chrześcijaństwa w mediach

75% ogółu Polaków wiedzę o życiu czerpie z mediów. Jest to wiedza bardzo powierzchowna. Wpływ środków przekazu na świadomość jest bardzo duży i stale rośnie. Do tego społeczeństwo polskie było oduczone postaw obywatelskich i nauczone lekceważenia wartości. Chrześcijaństwo jest w Polsce mało znane i mało rozumiane.

Społeczeństwo polskie jest mało odporne na komunikowanie perswazyjne, bo:

• przeżywa głębokie transformacje - anomia i nieprzystosowanie,

• Polacy uczą się korzystania z wolnych mediów,

• Polak czerpie swą wiedzę o świecie z mediów, a system edukacji nie uczy go porządnej selekcji,

• Główne media reprezentują liberalno-lewicowo-laicki pogląd, w celach politycznych narzucając społeczeństwu postmodernistyczny ogląd sytuacji. W Polsce zbyt mały pluralizm w mediach. Brak mediów masowych dla poszukujących, które pokazywałyby i propagowały postawę chrześcijańską.

• Polskim katolikom brak autentyzmu chrześcijańskie wiary i akceptacji w praktyce zasad moralnych,

• W Polsce toczy się obecnie walka o różne wizje człowieka i świata,

Zasady wyboru tego co poprawne ustalają z góry ci co je stosują, z kolei i te zasady nie są jawne.

Tezy o chrześcijaństwie, które chce się nam wmówić:

1. Religia to pewna rzeczywistość zewnętrzna wobec człowieka, konstrukcja społeczna, która powstała w odpowiedzi na konkretne potrzeby. Jest nienadprzyrodzonym zjawiskiem kulturowym, pozytywnym gdy jest postępowa.

2. Wszystkie religie są równoprawne - każda oferuje coś wartościowego. (tymczasem chrześcijanin powinien bronić tożsamości swojej wiary, co jest wartościowe gdzie indziej, a co niekoniecznie) W nowej religijności powinno się wybrać to co najlepsze ze wszystkich religii.

3. wymiar religijny redukuje się do problemów ludzkich - politycznych i ideologicznych (bez informowania o tym),

4. Człowieka redukuje się do definicji naukowych.

5. Moralność katolicka to moralność religijna - przez to ograniczona, nie wynika z prawdy o człowieku,

6. Skoro religia to ideologia to podstawowe wartości mogą podlegać dyskusji,

7. Relatywizm moralny i sceptycyzm są traktowane jako wyraz demokracji.

8. Najwyższa wartość to tolerancja rozumiana jako poniechanie obrony swoich zasad.

9. Co lepsze: grzeszyć i być wolnym czy nie grzeszyć i być zniewolonym.

10. albo cenzura albo wolność bez odpowiedzialności. Ta z kolei nie powinna być zależna od opinii publicznej.

11. Kościół przedstawia się jak antydemokratyczny, zhierarchizowany, antypostępowy, jest to ziemska instytucja o poglądach wstecznych.

12. Istnieje walka ale nie przeciw kościołowi ale o jego unowocześnienie.

13. Kościół nie dba o naprawianie wad swojej wspólnoty.

14. Życie moralne nie może ani nie musi być spójne.

15. etyka chrześcijańska jest instrumentalnie używana do celów politycznych

Media zamazują obraz między dobrem a złem. Rzeczywistość chrześcijańska jest fałszowana.

Demokratyczne rządy i instytucje opinię publiczną respektują i realizują

Media tę opinię przedstawiają i kontrolują, w jaki sposób jest respektowana prze polityków i instytucje

Opinia publiczna wyraża wolę społeczeństwa w danej sprawie lub przekonania większości na dany temat

---