WYKŁAD 1
Zrównoważony rozwój- główny cel polityki ekologicznej, po. UE. Oznacza, że wzrost gospodarczy prowadzi do zwiększania spójności społecznej oraz podnoszenia jakości środowiska naturalnego, m.in. poprzez ograniczanie szkodliwego wpływu produkcji i konsumpcji na stan środowiska i ochronę zasobów przyrodniczych.
Zarządzanie środowiskowe przedsiębiorstwem- Pol. proekologiczna jest realizowana i decyduje o tym jak wygląda ochrona środowiska.
Środowisko przyrodnicze- ogół naturalnych zasobów oraz innych walorów biosfery np. woda, powietrze. Stanowi to część kuli ziemskiej zasiedloną przez organizmy i jest przez nie wykorzystywana.
Środowisko naturalne- tam gdzie są minimalne zmiany elementów środowiska.
Środowisko geograficzne- bardziej zmienione przez średnią ingerencję człowieka np. przez gęstość zaludnienia, tereny rolnicze, regiony przemysłowe o małej liczbie zatrudnienia.
Środowisko antropogeniczne- duży zakres ingerencji, duża gęstość zaludnienia, wysokie uprzemysłowienie, duże obszary upraw rolnych
Degradacja (dewastacja)- czynienie na szkodę środowisku. Granica między kształtowaniem a degradacją jest bardzo cienka obniżenie walorów środowiska
Funkcje środowiska:
1.biologiczna-pierwotna powietrze, woda, przestrzeń, klimat
2.gospodarcza
a) środowisko jest źródłem pozyskiwania surowców i energii
b) środowisko zapewnia przestrzeń geograficzną, jest miejscem zamieszkania, wypoczynku, pole działalności gospodarczej
c) środowisko pochłania, neutralizuje uboczne skutki działania człowieka, ale tylko do pewnego określonego poziomu.
Zasoby naturalne: - mineralne, - wodne, - biotyczne (rośliny, zwierzęta), - przestrzeń geograficzna (powietrze, gleby)
Zasoby naturalne:
- niewyczerpywalne ( nie zmieniają się przez użycie, np. nasłonecznienie, lub zmieniają np. powietrze, woda)
- wyczerpywalne
*odnawialne np. woda, gleba
* częściowo odnawialne
*nieodnawialne np. złoża mineralne, węgiel, ropa, gaz
Przyczyny natury:
- demograficznej- przez wieki nastąpił bardzo duży wzrost liczby ludności co wywołało presję na środowisko, zwiększyły się potrzeby ludzi i eksploatacja środowiska
- technicznej- stosuje się różne technologie, techniki procesów wytwórczych, różne pod względem szkodliwości dla środowiska, zgodne lub nie z jego wymaganiami (ekologiczne technologie są drogie a kary są zbyt niskie by przestrzegano przepisów)
- ekonomicznej- niewłaściwa alokacja zasobów, brak polityki ekologicznej i skutecznych narzędzi, niewłaściwa struktura gospodarki, nakłady na ochronę środowiska
- kulturowej- niski poziom świadomości kulturowej, preferowany styl życia, wykształcenie
Zagrożenia atmosfery:
- naturalne- niezależne od człowieka np. pyły, gazy wulkaniczne, piasek mogą mieć poważne skutki natury gospodarczej,
- w działalności ludzkiej- transportu w wyniku spalania paliw
Zagrożenia te mogą mieć charakter lokalny lub globalny.
Zagrożenia środowiska o charakterze globalnym:
- nasilanie efektu cieplarnianego,
- niszczenie warstwy ozonowej,
- deficyt wody i zagrożenia zasobów wodnych,
- niszczenie gleb,
- susza,
- pożary,
- trzęsienia ziemi,
- niewłaściwe wykorzystywanie dóbr,
- zagrożenia różnorodności biotycznej,
- niszczenie lasów,
- przeludnienie i jego skutki.
Istotnym problemem jest deficyt wód, należy oszczędzać, gospodarować oszczędnie wodą, prawnie reguluje to Krajowy Zarząd Gospodarki Wodnej. Jest głównym organem w tej dziedzinie. Problem czystości wód rzek i jezior jest istotny bo służy ona do zaspokojenia potrzeb ludzi i zwierząt, turystyki, rekreacji.
Ochrona powietrza- dokumentuje prawo ochrony środowiska i w szczegółowych rozporządzeniach. Jakość powietrza- należy ustalić dokładnie wielkość emisji, problem ocieplania się klimatu CO2 stanowi swoiste zagrożenie. Różne pyły mają źródło w przemyśle, transporcie. Metale ciężkie dostają się do powietrza, później gleby i wody.
Ochrona powierzchni ziemi- ważna jest ziemia rolnicza i zajęta przez lasy ok. 90% naszej powierzchni. Człowiek może podnosić jakość gleby.
Ustawa o ochronie gruntów rolnych i leśnych. Należy przeznaczać pieniądze na rekultywację gruntów rolnych. Należy racjonalnie gospodarować jego zasobami.
Gospodarka potrzebuje surowców, zasobów środowiska, dlatego trzeba racjonalnie nimi gospodarować.
Ochrona zwierząt- żywych zasobów, zwierzęta są cennymi zasobami przyrody, trzeba prowadzić stosowną działalność ochronną.
Żywe zasoby ochronne:
- zwierzęta,
- parki narodowe
- parki krajobrazowe
- ochrona gatunkowa roślin i zwierząt,
- rezerwaty przyrody,
- pomniki przyrody
Formy:
Parki narodowe- szczególne walory przyrodnicze, naukowe, ścisła ochrona, można je zwiedzać, są udostępnione w stosowny sposób, określone szlaki, miejsca. W Polsce jest ich 23 niektóre powstały dość dawno, a niektóre niedawno w latach 80-tych a nawet po 2000 roku.
Rezerwaty przyrody- obszary mało zmienione, zachowane z nienaruszonym stanie
Parki krajobrazowe- ok. 80% powierzchni kraju, szczególne walory krajobrazowe, historyczne
Obszary chronione- ok. 20% powierzchni kraju, szczególne walory ekosystemu, określona fauna i flora.
WYKŁAD 2
Polityka ekologiczna- sztuka ustalania kierunków, celów, sztuka rządzenia. Świadoma i celowa działalność państwa, która polega na ochronie i umiejętnym wykorzystaniu walorów środowiska. Najważniejsza jest świadomość rządzących, menadżerów, prawników, konsumentów.
Funkcje polityki ekonomicznej:
- określenie celów, podstawowych warunków
- przeszkody realizacji warunków
- środki, instrumenty realizacji warunków
Żeby realizować politykę ekologiczną i żeby była ona skuteczna należy przestrzegać zasad:
- ład gospodarczy,
- ład społeczny,
- ład środowiskowy,
- zapobieganie zanieczyszczeń i innych obciążeń (recykling, filtry)
- kompleksowość i ekologiczność podejmowanych przedsięwzięć (ochrona wody, powietrza, gleb, żywej przyrody)
- powszechność- wszystkie jednostki, podmioty są zobowiązane do działań ochronnych,
- jednakowe prawa wszystkich podmiotów do korzystania ze środowiska i jego ochrony
- uspołecznienie podejmowanych działań (organizacje, grupy społeczne)
- regionalizacja polityki ekonomicznej
- ekonomizacja polityki ekonom.- osiąganie celów minimalnym kosztem społecznym („zanieczyszczający płaci”), płacą poszkodowani- dobrowolne włączanie się do ochrony przyrody lub użytkownik- kosztami obciąża się użytkownika danego urządzenia np. nadmierne zużycie wody oraz wspólna odpowiedzialność- realizowanie wspólnych przedsięwzięć.
Realizacja celów ekonomicznych:
Bierna polityka środowiskowa- ogranicza się do deklaracji programów , często bez środków i instrumentów.
Aktywna polityka środowiskowa- powinna działać z wyprzedzeniem , mieć charakter powszechny ( obejmować wszystkie dziedziny ) , wymogiem jest obsadzenie jej w realiach międzynarodowych oraz , że integruje ochronę środowiska z rozwojem gospodarczym.
Do 1981 r. prowadziliśmy bierną politykę ekologiczną, budowano zakłady bez zezwoleń i zwracania uwagi na szkodliwość dla środowiska, np. fabryka nawozów sztucznych w Policach. Zmieniało się to stopniowo po roku 190 na aktywną politykę. Bazuje ona na zasadach, uwzględnia aspekty ekologiczne i społeczne w realizacji celów gospodarczych.
Cele aktywnej polityki ekologicznej:
- działalność z wyprzedzeniem- przewidywanie skutków
- działalność pozaresortowa
- działalność osadzona w konkretnych realiach, uwzględnia wszystkie wcześniejsze uzgodnienia
- działalność zintegrowana
- zapewnia się działania prawne, techniczne, ekonomiczne aby realizować konkretne przedsięwzięcia.
Finansowanie działalności ekologicznej stanowi duży problem.
Reaktywna polityka- popieranie w przepisach takich projektów które pomogą sfinansować działalność ekologiczną, redukcji, neutralizacji zagrożeń środowiska. Jest to niewłaściwe podejście do problemu i często nieskuteczne a kosztowne. Lepszym jest prewencyjna polityka ochronna- chcemy aby jak najmniej szkodliwych substancji dostało się do środowiska. Działania ochronne występują od samego początku działalności i przed produkcją np. program czysta produkcja. Preferowanie takich technologii aby były przyjazne dla środowiska, podobne wykonanie wyrobu.
Instrumenty polityki ekologicznej:
1.regulacje bezpośrednie- normy, standardy emisji zanieczyszczeń, składowania odpadów, akty prawne dot. zarządzania zasobami i korzystania z nich
2.regulacje pośrednie- instrumenty ekonomiczne, podatki, opłaty ekologiczne, odszkodowania, rekompensaty, subwencje
Funkcje środowiska:
- biologiczne
- gospodarcze (potrzeba surowców i energii).
Środowisko- ogół naturalnych zasobów i innych walorów biosfery stanowiących zewnętrzną powłokę zmieni wraz z organizmami żywymi.
Nie ma możliwości rozwoju gospodarczego bez korzystania ze środowiska, należy jednak dążyć do tego, by ten rozwój był właściwy-> nie niszczyć środowiska, korzystać z niego we właściwy sposób, by mogło służyć kolejnym pokoleniom (rozwój zrównoważony ≠ gospodarka rabunkowa).
Poszczególne elementy środowiska są ze sobą powiązane. Znaczenie środowiska w gospodarce jest bezsporne, pozostaje kwestia zrozumienia tych związków i utrzymania relacji w celu trwałego rozwoju zrównoważonego. Środowisko i gospodarka powinny być ze sobą w zgodzie.
środowisko jest źródłem energii, środowisko do pracy, do konsumpcji. Po za terenami chronionymi (rezerwaty), nie wielkie zamiany mogą w środowisku zachodzić przy nieznacznym zaludnieniu. Najwyższy stopień ingerencji człowieka w środowisko ze względy na gospodarkę to: duże osiedla (aglomeracje), ośrodki przemysłowe, są to obszary antropogeniczne (w pewnym stopniu sztuczne).
Funkcje środowiska:
- biologiczne - wspieranie procesów życiowych i wszystkich elementów ożywionych w tym środowisku (w tym człowieka);
- gospodarcze - gospodarka może wywierać korzystny wpływ na środowisko a nie tylko straty; mogą zdarzyć się działania natury prawnej, gospodarka może wywierać zły wpław na środowisko:
*surowce zasilające min. Procesy produkcyjne, czerpanie energii (energia słoneczne, siła wiatru, wody)
*zapewnienie przestrzeni geograficznej (miejsce zamieszkania, wypoczynku, dają powierzchnie -> konkurencyjne sposoby wykorzystania środowiska np. ziemia rolna przejmowania na cele gospodarcze)
*środowisko jako miejsce, które pozwala przesyłać nam uboczne produkty naszej działalności (nie tylko gospodarczej, ale także z konsumpcji)-> neutralizuje, pochłania, ale tylko do pewnych granic.
Człowiek przystosowuje środowisko do swoich potrzeb. Stopień zmian na początku był niewielki. Świadomość, że środowisko cały czas będzie neutralizować odpady była mylna. Pojemność środowiska powoli się kończy. Trzeba pomagać środowisku wprowadzając procesy oczyszczające, szukać rozwiązań przyjaznych dal środowiska, ważne by cześć odpadów była odzyskiwana i kierowana ponownie do procesów produkcyjnych.
Rozwój społeczno - gospodarczy bez korzystania ze środowiska jest nie możliwy, ale trzeba to robić w sposób zrównoważony -> należy to robić tak, by wpisywało się to w kształtowanie środowiska. Inaczej dochodzi do degradacji środowiska i pogarszania warunków gospodarowania. Degradacja może przybierać różne formy -> zniszczenia, wyczerpania, dewastacji. Granica pomiędzy kształtowaniem a dewastacją nie jest wyraźna.
zasoby środowiska z punktu widzenia gospodarczego:
- zasoby niewyczerpalne
*nie zmieniają się przez używanie (położenie geograficzne, nasłonecznienie, powietrze)
- zasoby wyczerpane
* odnawialne - np. woda, biotyczne
* częściowo odnawialne - gleba, mikroklimat
* nie odnawialne - bardzo ważne z punktu widzenia G, podstawa funkcjonowania wielu dziedzin, minerały, kopaliny, szczególne wyznania dla G, aspekt musi być racjonalny; szczuje się, ze w wielu miejscach te zasoby nie wystarczą na długo; racjonalne zarządzanie + substytuty, ale nie wszystkie mają substytuty (ropa, gaz, rudy metali).
Czynniki wpływające na elementy środowiska:
- działalność człowieka, nie tylko G.
Antropogeniczne przyczyny zagrożeń środowiska, czynniki:
1) demograficzne - wzrost liczby ludności, eksplozja demograficzna (obecnie 6,5 mld); rozkład ludności jest różny (i G. też )
2) techniczne - przestarzałe technologie, lekceważenie środowiska przy opracowywaniu nowych technologii
3) geograficzne - nierównomierny rozkład ludności na świecie
4) ekonomiczne - struktura gospodarki, niewłaściwa alokacja zasobów, brak skutecznej polityki ekologicznej, małe nakłady finansowe na ochronę środowiska
5) kulturowe - wykształcenie, nawyki, styl życia, świadomość, ochrona środowiska.
Zagrożenia środowiska przez różne formy działalności człowieka:
UE- posiedzenia poświęcone zagrożeniu globalnego zagrożenia i ochrony środowiska.
-> zagrożenia atmosfery (zewnętrznej powłoki gazowej)
-emitowane są różne substancje - stałe, ciekłe, gazowe, powietrze spełnia funkcje biologiczne;
grupy zanieczyszczeń powietrze:
a)naturalne - pyły, gazy pochodzenia wulkanicznego, piasek z wydm, pustyń, sól morska
b)antropogeniczne (spowodowane przez człowieka) w wyniku spalania paliw, co jest związane z szybkim rozwojem transportu; przemysłu
-ocieplanie klimatu przez emisję gazów (pochodzenia naturalnego oraz przemysłu np. elektrownie)
-chemizacja rolnictwa i leśnictwa
-zanieczyszczenia radioaktywne
-CO2, CO, SO2
-charakter lokalny zanieczyszczeń w zależności od lokalizacji przedsiębiorstw lub globalny (ocieplenie klimatu)
->zagrożenia dla świata roślin i zwierząt (zależy od rodzaju i intensywności skażenia) ok. 60-70% globalnych emisji wydziela się przy produkcji energii elektrycznej i metali.
-efekt cieplarniany (szklarniowy) może powodować istotne zmiany klimatu, ma na to wpływ nie tylko emisja gazów ale np. wycinanie lasów.
- dziura ozonowa (ubytek ozonu spowodowany nadmierną emisją freonów, warstwa ozonowa chroni nas przed promieniowaniem ultrafioletowym)
-smog
-kwaśne deszcze 9tlenki azotu, węgla, SO2 znajdują się w opadach, powodują wzmożoną erozję, niszczą rośliny i zwierzęta)
-potrzebne są o charakterze międzynarodowym oraz lokalnym np. zmiana procesów technologicznych, np. odsiarczanie paliwa, benzyna bezołowiowa, utylizacja odpadów przemysłowych i komunalnych, przechodzenia na czyste źródła energii - wiatr, słońce; wymaga to nakładów, które przekraczają rachunek ekonomiczny.
->zagrożenia litosfery 9 skorupa ziemska do 100 km głębokości)
-zagrożenia przemysłu, produkcja rolna
-↓ powierzchni gleb w Polsce i na świecie
-działania pochłaniające zasób ziemi, ustawa o ochronie gruntów rolnych i leśnych
-budowa dróg, mieszkań (budownictwo zespołowe i indywidualne ) nie zawsze można przeznaczyć najsłabsze ziemie pod budowę
-zagrożenia gleby: naturalne - erozja, pożary, susza, trzęsienia ziemi, powodzie antropogeniczne - działalność gospodarcza dotycząca wypoczynku, turystyki, rolnictwa, zajmowanie powierzchni przez rolnictwo infrastrukturę, kopalnie odkrywkowe
- nie tylko skutkiem jest ↓ powierzchni, ale także ↓ poziomu wody (np. problem z jeziorem Gopło) na sąsiednich obszarach.
-niewłaściwa gospodarka rolna (uprawianie monokultura)
- wycinanie lasów
-Pustynnienie, stepowienie
-głównym źródłem zanieczyszczenia gleby są zakłady przemysłowe (emisja pyłów, gazów, bezpośredni związek powietrza - gleba- woda); transport (benzyna); chemia degradacja gleb ( stopniowo tracą możliwości produkcyjne, też problem regulacji stosunków wodnych, zniekształcanie gruntów przez składowiska, zwaliska)
-rekultywacja -działania mające na celu przywracanie glebom zdolności produkcyjnych (np. zabiegi biologiczne)
->zagrożenia hydrosfery
-deficyt wody w Polsce
-potrzeba gospodarki komunalnej, dużo wody zużywanej w domach
-instrumenty prawne i ekonomiczne maja pomóc w ↓ zużyciu wody, ale nie zawsze są wystarczające
-woda jako rozpuszczalnik, środek chłodzący, w transporcie źródło energii
- ważna jest jakość wody
-potrzebna w wielu przemysłach np. spożywczy, papierniczy, przetwórczy
-z jednej strony ogromne zapotrzebowanie a z drugiej ogromne zanieczyszczenia (zmiany biologiczne chemiczne)
- wraz ze ściekami do wód dostają się różne zanieczyszczenia np. detergenty, węglowodany, pestycydy, metale ciężki)ścieki przemysłowe, gospodarstw , komunalne, opadowe
-utylizacja wód kopalnianych, oczyszczanie ścieków.
-duża emisja CO2 z zakładów energetycznych i elektrowni, nawet 90% opierają się na węglu-> musi to być uwzględnione w polityce gospodarczej, by to co jest wynikiem tych procesów gospodarczych było jak najmniej szkodliwe
-polityka społeczna powinna uwzględniać problemy środowiska -> proces uspołeczniania środowiska, edukację środowiskową itp.
-działania mają być w zgodzie z rozwojem zrównoważonym
-polityka ekologiczna świadomie i celowe działania państwa w zakresie gospodarowania środowiskiem
-z jednej strony: działalność praktyczna przy pomocy różnych instrumentów, z drugiej strony teoria i nauka
-polityka ekologiczna, dziedziny: (geologiczna, leśna, ochrony przyrody, gospodarowania odpadami, zasobów wodnych) wg kryteriów oddziaływania (krajowa, regionalna, lokalna, międzynarodowa, globalna)
-jednym z najważniejszych celów polityki społecznej, gospodarczej jest - zrównoważony rozwój
-od 1969 r. - raport „ człowiek i środowisko”
1992 konferencja narodów w Bazylii zwana „szczytem ziemi: (program działań na XXI w.i konwencja o ..)
-1997 - nowa konstytucja, gdzie w kilku miejscach przedstawiono nowe aspekty ochrony środowiska
-w polityce ekologicznej należy określić: (cele ochronne, podstawowe warunki, by realizować te cele, pokonywanie przeszkód i ich przewidywanie, środki instrumenty)
-zasady wywodzące się z rozwoju zrównoważonego (ekorozwoju):
*Równorzędność polityki ekologicznej, gospodarczej i społecznej
*integralność polityki ekologicznej z społeczna i gospodarcza
*harmonizacja procesów gospodarczych z przyrodniczymi
*zapobieganie powstawania zanieczyszczeń i innych obciążeń podczas każdej działalność (przyjazne technologie, recykling, urządzenia ochronne)
*kompleksowość (objęcie ochroną wszystkich elementów środowiska) i ekologiczna nieuciążliwość podejmowania działań ochronnych
*powszechność ochrony (wszyscy są zobowiązani do ochrony środowiska)
*uspołecznienie podejmowanych działań (stworzenie prawnych warunków)
*regionalizacja (możliwości prawa samorządów do odpowiedniej modyfikacji instrumentów przy uwzględnieniu specyficznych cech w danym miejscu)
*ekonomizacja - podstawowe cele min. kosztem społecznym; reguły:
** zanieczyszczający płaci -> kosztami obciążony sprawca zanieczyszczeń
** płacą poszkodowani -> dobrowolność włączania się społeczeństwa do pokrycia kosztów ochrony, głównie jeśli szkody pochodzą z przyszłości i trudno jest określić sprawcę; finansowanie z budżetu starych, niesprawnych mogilników ( pojemników na składanie groźnych substancji jak środki ochrony roślin, leki)
** kosztami obciążony użytkownik np. kosztem nadmiernego zużycia wody w pralce obciążony użytkownik a nie producent
-polityka ekologiczna może mieć charakter:
* bierny (np. w gospodarce nakazowo-rozdzielczej) były „martwe” dokumenty, brak stosownych pozwoleń, jedynie deklarowanie programów ochrony środowiska
* aktywny (od 1991) zmiana systemu polityki- gospodarczej, przygotowanie dokumentów stowarzyszeniowych z UE;
^ działalność z wyprzedzeniem
^ działalność ponadsektorowa (zaangażowanie wszystkich sektorów, brak preferencyjnego traktowanie)
^ uwzględnienie ratyfikowanych umów dotyczących ochrony środowiska ( w ich ramach można również wykorzystać pomoc finansową, wykorzystać dopłaty)
^ przestrzeganie zasady integracji ochrony środowiska z rozwojem społeczno - gospodarczym, przestrzennym
- formy polityki ekologicznej (głównie aktywnej)
*reaktywna - reakcja na coś, co ma miejsce, rozwiązanie po fakcie, po zakończeniu procesu produkcyjnego
*prewencyjna - zapobiegawcza -> przed uruchomieniem procesu technologicznego szukamy takich rozwiązań, by później było jak najmniej zanieczyszczeń.
- podstawowym warunkiem jest kondycja gospodarki, poziom rozwoju społ-gosp, możliwości budżetu, warunki makroekonomiczne, struktura gospodarki, uwarunkowania rozwoju, świadomość społeczeństwa, info o stanie środowiska i procesach w nim zachodzących, organizacja zrządzania ochroną środowiska, środki techniczne i technologiczne (nie na wszystkie zagrożenia technika może w takim samym stopniu zaradzić), ekonomia środowiska
- metody oddziaływania na podmioty gosp., os fizyczne: *regulacje bezpośrednie - normy, standardy emisji zanieczyszczeń, zbierania i przetwarzania info, produkcji, akty prawne (dot sposobów użytkowania, ochrony środowiska), przepisy prawa budowlanego, przestrzennego, dot korzystania z zasobów naturalnych; *regulacje pośrednie-instrumenty ekonomiczne (rynkowe)-podatki, opłaty ekol, uprwnienia zbywalne, odszkodowania, subwencje, dotacje, ulgi podatkowe, perswazyjne.
WYKŁAD 4
Polityka ekologiczna UE zaczęła się wcześniej niż w Polsce, dotyczyła najpierw poszczególnych państw członkowskich. Od 1973 r. UE dotuję tę kwestię
1987 - jednolity akt Europejski-> Środowisko naturalne, główny cele znowelizowane w 1992 w traktacie z Mastrich
Podstawowe cele :
- zachowanie, ochrona i poprawa stanu środowiska
- ochrona zdrowia człowieka
- racjonalne wykorzystanie zasobów naturalnych
- wspieranie m/n działań na rzecz wspierania regionalnych i lokalnych spraw związanych ze środowiskiem
Programy:
a 1973-1975 wskazano istotne w skali europejskiej problemy ekologiczne; podstawy sformalizowania programu zadań -> zanieczyszczający płaci, zasada prewencji
b) 1976-1981 zarówno uwagi na racjonalne wykorzystanie zasobów naturalnych, objecie ochroną wód morskich; poprawa fauny i flory
-redukcja zanieczyszczeń
-racjonalne zarządzanie środowiskiem
-ochrona i poprawa stanu środowiska
-ochrona wód morskich, współpraca m/n , z naciskiem na współpracę w rejonie M. Śródziemnego , Bałtyku i Regionie Alpejskim
11 zasad w tych obu programach, np.:
-Unikanie nadmiernej eksploatacji środowiska
- edukacja ekologiczna koordynacja krajowych programów ekologicznych
c) 1982-1986 zanieczyszczający płaci, instrumenty ekonomiczne ochrony środowiska, zgodne prawa ekologiczne we wszystkich państwach członkowskich
d) 1987-1992 ogólna orientacja, cele, uwzględniony program z Jednolitego Aktu Europejskich. Przedsięwzięcia Od tego momentu kluczowe zasady obowiązujące w UE np. zanieczyszczający płaci, koszty ochrony prewencja ze wskazaniem kto powinien je ponieść, zasada pomocniczości (działania na poziomie UE tylko wtedy, gdy zapewni to duża korzyść) zasada prewencji (lepiej zapobiegać , rezygnować, z działań szkodliwych), zasada efektywności ekonomicznej, kosztowej, zasada sprawiedliwości koszty utrzymania czystości środowiska powinny w większym stopniu obciążyć państwa bogate)
e)1993-1997 „w kierunku zrównoważonego rozwoju” wydłużony do 2000; uwaga skierowana na nadmierna eksploatację niektórych zasobów, konieczność inicjowania zmian w szkodliwych dla środowiska związanych ze wzrostem gosp, dążenie do zmian we wzorach zachowań , powiązanie instrumentów ochrony środowiska , głównie opłatach na mechanizmie rynkowym, poszerza instrumenty ochrony, starano się zmienić wzorce zachowań do oszczędnego korzystania ze środowiska
f) 2001-2010 „środowisko 2010 nasza przyszłość nasz wybór” z uwzględnieniem nowych państw członkowskich, obszary priorytetowe:
-zmiany klimatu i przeciwdziałanie ociepleniu klimatu i niszczeniu warstwy ozonowej
-ochrona żywych zasobów przyrody, bioróżnorodność - natura 2000
- środowisko i zdrowie mieszkańców
- zasady naturalne i gospod. odpadami
Kierunki działań:
-Skuteczniejsze wdrażanie nowych technologii(naturalnych dla śro)- mniejsze zużycie zasobów, recykling odpadów
- zainteresowania szerszych grup
- poszukiwanie nowych instrumentów, działania legislacyjne
- szersze wykorzystanie informacji o Ś
-łatwiejszy dostęp do wiedzy o Ś
- ekologiczne podejście do przestrzennego zagospodarowania
Instytucje zajmujące się ochroną środowiska w UE:
- Komisja Środowiska Zdrowia i Ochrony Konsumentów w UE od 1992 Współpracuje z Dyrekcją Generalną Środowiska
- wzrost wydajności Ś
- sprawiedliwe i prawidłowe korzystanie ze Ś
- zapewnienie dostępu do S przyszłym pokoleniom
Dyrekcję wspiera 5 sekcji
A ogólne sprawy o znaczeniu m/n
B kierunki i harmonizacja działań m/n
C ochrona przed działaniem nuklearnym- elektrownie atomowe
D jakość środowiska, wody, gleb, hałas , wykorzystywanie zasobów ś w poszczególnych działaniach
E relacje miedzy przemysłem a Ś, substancje chemiczne, zarządzanie odpadami
Europejska Agencja Ochrony Środowiska-Główne Centrum Informacji od 1990 powołana, od 1993 działa w Kopenhadze.
W związku z pojawieniem się UE powstała nowa forma Obszary Natura 2000, obszary specjalnej ochrony ptaków, obszary specjalnej ochrony siedlisk, obszary zagrożone zaginięciem flory lub fauny np. problem w Augustowie, gdzie zaprzestano inwestycji.
Odpady- ustawa o obciążeniach przedsiębiorstw o gospodarowaniu niektórymi odpadami. Spalanie ale w odpowiednich spalarniach o danych normach, składowanie w odpowiednio przygotowanych składowiskach, selekcja.
Ekonomiczne instrumenty o działaniu pośrednim
Określona jest polityka ekologiczna na dany okres np. lata 2007- 2010. Celem jest zapobieganie degradacji, ład przestrzenny, ład środowiskowy. Są różne cele. Te instrumenty często określa się jako instrumenty rynkowe, gdyż wpływają one na ceny, rynek, mechanizm rynkowy. Uwzględnia się koszty zanieczyszczeń środowiska i inne koszty środowiskowe, co wpływa na cenę.
WYKŁAD 3
Funkcje przepisów prawa:
- organizacyjna- powoływanie do życia podmiotów zajmujących się ochroną środowiska- organy samorządu lokalnego, organy administracyjne, kontrolne, doradcze, organizacje społeczne
- reglamentacyjno-kontrolna- tworzenie przepisów: zasad np. zasady postępowania z odpadami, są to akty prawne, ograniczeń, sposobów korzystania ze środowiska np. tworzenie miejsc podlegających ochronie jak Parki Narodowe, Rezerwaty Przyrody , są to akty prawne
- stymulowania procesów gospodarczych- definiowanie instrumentów prawnych i ekonomicznych np. kary, opłaty, formy pomocy, w celu wywołania pewnych zachowań.
- wdrożenie postępu technicznego-precyzowanie warunków technicznych, norm w zakresie ochr.środowiska
- represyjna- są w niej zapisane sankcje za naruszanie zasad ochrony środowiska
- ochrony praw podmiotowych- gwarancje prawne w związku z dochodzeniem roszczeń związanych z ochr. środowiska
Prawo ochrony środowiska- dokument, który precyzuje pojęcia związane z ochroną środowiska.
Ustawa Prawo Ochrony Środowiska- Zasady ochrony i racjonalnego traktowania środowiska
Zasady gospodarowania w środowisku (ochrony środ.):
- zapobiegania (przeciwdziałania szkodzie)
- przezorności- konkretne określenie negatywnych skutków na środowisko w związku z uruchomieniem działalności
- „zanieczyszczający płaci”- państwo tworzy instrumenty, reguły, określa w jaki sposób koszty mają być ponoszone
- ochrony środowiska jako całości- ochrona jednego lub kilku elementów z uwzględnieniem pozostałych elementów zrównoważonego rozwoju i ochrony środowiska
- jawności informacji o środowisku i jego ochronie
-uspołecznienia procesu decyzyjnego
Rodzaje środków prawnych (regulacje prawne):
- środki administracyjno-prawne; a)normatywne - normy emisji, czystości wód, b)planistyczne-ład ekolog., ekonomiczny, przestrzenny, społeczny; decyzje reglamentacyjne, pozwolenia
- środki prawa cywilnego- np. odszkodowania
- środki prawa karnego- sankcje, zasady określające jakie będą kary za wykroczenia, naruszenie środowiska
- Konstytucja- najważniejszy akt prawny z 1997 r. art. 74, art. 5, art. 68, art. 86
Ustawy:
- Prawo ochrony środowiska
- O lasach
- Prawo geodezyjne i górnicze
- o gruntach rolnych i leśnych
- o utylizacji sprzętu elektronicznego
- o zagospodarowaniu przestrzennym
- Prawo łowieckie
- O utrzymaniu czystości i porządku w gminach
- Prawo wodne
- O ochronie przyrody
- O organizmach genetycznie zmodyfikowanych
- O recyklingu pojazdów wycofanych z eksploatacji
Krajowy zarząd gospodarki wodnej- instytucja dbająca o oszczędne wykorzystywanie i gospodarowanie wody, w Polsce coraz bardziej odczuwamy deficyt wody.
Parki Narodowe- (23 w Polsce) ochrona żywych zasobów przyrody, są wydzielone szlaki, po których może wędrować człowiek.
Parki Krajobrazowe- ochrona fauny i flory.
Obszary Natura 2000- obszary dot. Ochrony ptaków, zgodnie z przepisami UE, ochrona siedlisk zagrożonych gatunków roślin i zwierząt.
Instrumenty Ekonomiczne ochrony środ: mają tez wpływ na finanse- obciążają przedsiębiorstwa, są alternatywą dla regulacji bezpośrednich, -cel-realizacja założeń zawartych w polityce ekologicznej, odpowiednia jakość środowiska, -mają być narzędziem realizacji zrównoważonego rozwoju, -wpływają na rynek, na ceny produktów, na mechanizm rynkowy; -podobne jak stosowane w UE, ale w Pl podstawowe to podatki i opłaty ekologiczne.
Grupy Instrumentów ochrony środowiska::-
1.Podatki i opłaty ekologiczne,2.Rynek uprawnień zbywalnych,3.System depozytowy,4.Bodźce wspomagające egzekucję prawa (gł.kary),5.Subwencje.
- Systemy tworzenia specjalnych rynków
- Odpowiedzialność i rekompensata za szkody
- Opłaty administracyjne
- Ubezpieczenia ekologiczne
- Zastawy ekologiczne
1.Podatki ekologiczne i opłaty - instrument naprawy środowiska stosowany najczęściej, cel: ograniczenie degradacji środowiska przez nałożenie swoistej ceny za zanieczyszczenia środ. lub wprowadzanie zaniemczysz.
Opłata jest zwykle definiowana jako płatność w zamian za pewien rodzaj usługi (np. opłaty za użytkowanie kanalizacji miejskiej). Takie opłaty, z definicji, są przeznaczone na dostarczenie tej usługi.
Cechy opłat: przymusowe-konieczność terminowego uiszczania, powszechność- wszyscy ponoszą ich obowiązek, bezzwrotność, ekwiwalentność- zróżnicowanie opła wraz z różnym poziomem zanieczyszczeń.
Podatki natomiast idą do ogólnego budżetu i nie zakładają w zamian świadczenia żadnej konkretnej usługi.
Główne grupy opłat:
- opłaty za emisje - nakładane na jednostkową emisję zanieczyszczeń,
- opłaty usługowe - za wykonanie usługi mającej na celu unieszkodliwienie zanieczyszczeń, np. za utylizację odpadów
- opłaty produktowe - nakładane na cenę produktów szkodliwych dla środowiska w fazie produkcji, konsumpcji lub poprodukcyjnego /pokonsumpcyjnego składowania
- opłaty administracyjne - ponoszone przez producentów za czynności administracyjne związane np. z dopuszczeniem produktu na rynek., czynności kontrolne,
- opłata ekologiczna- za wywóz śmieci
- za korzystanie z infrastruktury środowiska- wycinanie drzew z terenu leśnego
Funkcje podatków i opłat:
- stymulująca- ma motywować podm. gosp. do racjonalnego gospodarow. środ., do zachowań proekologicznych, budować świadomość ekologiczną,
- finansowa- gromadzenie funduszy na finansowanie inwestycji proekologicznych
Zalety opłat i podatków: -minimalizacja całkowitych kosztów zanieczyszczeń,-dostarczanie motywacji do zmniejszenie poziomu zanieczyszczeń, -możliwość gromadzenia środków finansowych, Wady opłat i podatków:- trudności w określeniu stawek pozwalających na właściwą realizację celów środowiskowych(brak stosownych badań, analiz wpływu na środ., neutralizacji skutków),- niepewność skuteczności z uwagi na konflikt wielkości opłat i kosztów redukcji,-problem z substancjami wybitnie szkodliwymi-podatki i opłaty nie są odpowiednim narzędziem
2.Rynek uprawnień zbywalnych: -koniec lat 60-propozycja,-możliwość sprzedawania prawa do emisji zanieczyszczeń przyznane przedsiębiorcom w postaci płatnych certyfikatów,-ustalona całkowita ilość zanieczyszczeń zależna od liczby pozwoleń->pozwala określić wielkość problemu
3.System depozytowy: zaleca się stosować w odniesieniu do opakowań do produktów konsumpcyjnych(butelki,puszki itp.), potrzebny finansowy bodziec.
4. Bodźce wspomagające egzekucję prawa (gł. kary): rozbudowany system płacenia kar za naruszenie warunków korzystania ze środ., np. przekroczenie normy emisji zanieczyszczeń.,bezprawna wycinka drzew
5.Subwencje (są instrumentami ekonomicznymi odwracającymi zasadę „zanieczyszczający płaci" poprzez pomoc finansową dla zanieczyszczającego. Jej celem ma być ograniczenie ujemnego oddziaływania na środowisko, szczególnie w przypadku, gdy koszty tego ograniczenia są zbyt wysokie dla firmy),pomoc mogąca pozyt. Wpływać na decyz. proekol., zmianę na przyjazne technolog, zmianę technik zarządzan. i organiz.
* dotacje- bezzwrotna pomoc dla firmany konkretny cel, która zobowiąże się do redukcji oddziaływania na środowisko;np. z Narodowego Funduszu Gosp. Wodnej.
* ulgi podatkowe- zmniejszenie lub zwolnienie z części podatku firmy, która podejmie zobowiązania do redukcji oddziaływania; często występuje w formie tzw. przyspieszonej amortyzacji, która pozwala szybciej odzyskać nakłady na inwestycje związane z ochroną środowiska;
* prewencyjne pożyczki i kredyty- udzielanie kredytów (pożyczek) o stopie procentowej niższej niż rynkowa na cele związane z ochroną środowiska; różnica między stopą rynkową, a preferowaną jest pokrywana z finansów publicznych;BOŚ
Formy kreowania rynków uprawnień;
- handel emisji- określa wielkość emisji i ich handel, jedne firmy potrzebują wcześniej duży limit a po unowocześnieniach technologii mogą je zmniejszyć i odsprzedać.
- definowanie odpowiedzialności finansowej- ubezpieczenie od ryzyka ekologicznego
- bodźce wspomagające egzekucję prawa. -podstawowy instrument, który dział przed lub po naruszeniu prawa ochrony środowiska. Jest to bezpośredni instrument w postaci kar i zastawów ekologicznych.
Rodzaje kar:
za przeciwdziałanie jakościowej degradacji środowiska
za przekroczenie określonego poziomu zanieczyszczeń
za hałas
za złe składowanie odpadów.
Kary są dosyć duże, we wcześniejszym systemie były mniejsze.
Dwie grupy instrumentów zarządzania ochroną środowiska:
- oparte na przymusie administracyjnym - tzw. metody dyrektywne( - Regulacje i standardy
- Umowy dobrowolne,)Opierają się na przymusie i sankcjach; firma, która nie spełni wymagań, narażona jest na kary, a nawet na zamknięcie (tylko w przypadku, gdy wina zostanie udowodniona, co nie zawsze jest łatwe);
- oparte na mechanizmie ekonomicznym - tzw. instrumenty ekonomiczne
Przy wykorzystaniu bodźców rynkowych instrumenty tego typu mają firmę skłaniać do poprawy stanu środowiska, gdyż jest to dla firmy opłacalne.
Kryteria wyboru instrumentów ekonom.:-skuteczność,-efektywność ekonomiczna przy. Min. Koszcie społecznym,-motywacja,-elastyczność:swoboda wyboru techniczna i org. w zależności od wymagań środowiskowych,-prostota działania,-koszty wdrażania,-integracja z polityka sektorową;zgodnośc z przepisami i porozumieniami m-nar.(w Polsce zgodność z UE),-natury politycznej.
Instytucje w zakresie ochr. środowiska:-Władza ustawodawcza:-Sejm i Senat ->zajmuja się tez problemami ochr. środ;Komisja Ochr. Środ., Zasobów Naturalnych i Leśnictwa;Komisja na forum Senatu , -ustawy porządkujące zagadnienia ochrony środowiska,-duzy wkład Parlamentu w momencie wchodzenia PL do UE-.harmonizowanie prawa, ale jeszcze nie zakończony ten proces, ustanawianie prawa i nowelizacji.
Władza wykonawcza:
-Prezydent ,Rada Ministrów,
-Minister Środowiska: zarządza on 2działami administracji mieszczącymi się w odrębnych częściach budżetu paśtwa, są to: 1.Gospodarka Wodna-zajmuje się kształtowaniem, ochrona, racjonalnym korzystaniem z wód,budową i modernizacja śródlądowych dróg wodnych ,zabezpieczeniami przed powodzią,przedsięwzięcia m-nar. na wodach granicznych.2.Środowiska-ochrona, kształtowanie środ.,racjonalne wykorzystanie zasobów;ochrona przyrody (w tym roślin,zwierząt, Parki Narodowe itd.);zagadnienia dot. Geologi;gospodarka zasobami naturalnymi;kontrola przestrzenna wymagań ochr. środ.;badanie stanu środowiska;problemy leśnictwa->ochrona lasów i gatunków leśnych;ochrona gatunków rolnych;problemy łowiectwa(ochrona zwierząt, okresy ochronne,pozwolenia);problem organizmów genetycznie modyfikowanych ,departamenty:Geodezji, Leśnictwa, Globalnych problemów środowiska i zmian klimatu, Gospodarki wodnej,Funduszy Ekologicznych
-Państwowa Rada Ochr. Przyrody,-Państwowa Rada Ochr. Środowiska,-Rada Geologiczna- rady te maja określone składy:przedstawiciele nauki,praktyki, organizacji społecznych;w przypadku Rady Geologicznej także ludzie zajmujący się tymi problemami od str. Przemysłu
-Komisje oceny oddziaływania na środowisko, opracowań kartograficznych i dokumentacji hydrologicznej itp.->pomagaja,opiniują
Instytucje nadzorowane przez Ministra Środowiska(instytucje szczebla centralnego);
-Główny Inspektorat Ochrony Środ.;przy wojewodzie zlokalizowana inspekcja- problemy na poziomie wojew.zadania:-kontrola przestrzegania decyzji,lokalizacji, inwestycji,-udział w przygotowaniu do eksploatacji projektów mogacyhc pogorszyc stan środow.,-kontrola eksploatacji urządzeń służących ochr. środ,-współpraca z innymi organami,-monitoring środowiska
->.jakości, zmiany,-Ustawa o Inspekcji i Ochronie Środ.
-Dyrekcja Lasów Państwowych- gospodarka w zakresie leśnictwa, z całą struktura organizacyjna, lasy państwowe i prywatne
-Krajowy Zarząd Gospodarki Wodnej- centralny organ administr. Państwowej;Ustawa Prawo Wodne; zarząd krajowy i regionalne opracowujące analizy,projekty, koordynacja działań dot. Wód, ochrony przeciwpowodziowej,działania kontrolne dt. zagospodarow.terenów
-Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej-funkcjonuje na wszystkich szczeblach(,narodowy,woj., powiatowy, gminny);trafiają tu pieniądze z opłat i kar, utworzony w 1989r.
- Państwowa Inspekcja Jądrystyki- zagrożenia jądrowe, promieniowanie, elektrownie atomowe
Instytucje Niższego szczebla:
Szczebel wojewódzki-dualistyczna organizacja->wojewoda(organ rządowy) i Urząd Marszałkowski- organ samorządowy. Ustawa o terenowej organizacji samorządowej.Wojewoda ma do dyspozycji Wojewódzka Inspekcję Środowiska..Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska będzie przejmowała kompetencje jakie posiadał wojewoda.Wieloletnie Programy Ochr. Środ. tez na szczeblu wojew.
Źródła finansowania ochrony środowiska:
Wewnętrzne;
- budżet centralny
- budżety samorządów terytorialnych- województw, powiatów, gmin
- środki własne przedsiębiorstw-największy udział
-Ministerstwo Środowiska-finansowanie ochr. środ. i gosp. wodnej
- fundusze celowe
-gospodarstwa domowe
- fundacje, agencje, banki
Zewnętrzne:
-środki przedakcesyjne(zanim weszliśmy do UE)
-Fundusze członkowskie
System Ochrony Środowiska: Finanse Ida na 2 główne cele:1)bieżąca ochr. i działalność służb ochr. środ.,2)finansowanie inwestycji proekologicznych.Cechy Systemu Ochrony środowiska:-trwałe,prawnie zagwarantowane źródła środków finansowych,-dominacja pozabudżetowych środków fin., względnie efektywne korzystanie ze środków-działa syst. mechanizmu rynkowego,-podporządkowanie pomocy finansowej celom polityki ekologicznej państwa,-dostosowywanie systemu do dyrektyw UE. Te przedsięwzięcia trudno jest finansować z jednego źródłą. O znaczeniu ogólnokrajowym najczęściej z budżetu lub narodowego Funduszu Ochr. Środ. i Gospod. Wodnej. Fundusz ten ma 4-stopniową strukturę:-narodowy,wojewódzkie,powiatowe,gminne.
Narodowy Fundusz Ochr. Środowiska i Gosp. Wodnej:gromadzi środki głównie z kar i opłat, dofinansowuje inwestycje ochr. śr. Z dotacji i pożyczek.zakres na co mogą być wydatkowane fundusze jest obszerny.Moga się ubiegac o nie różne podmioty np. przedsiębiorstwa,urzędy, szkoły.1.VII.1989r-początek jego działalności.Dotacje inwestycyjne, nieinwestycyjne,kapitałowe, obejmowanie akcji w spólkach celem osiągnięcia ochr. środ.
Fundusz Ochrony Gruntów Rolnych- od 1982r. Śkłada się z 2 szcebli:centralny +terenowe,dochodami SA opłaty z przekształcania gruntów rolnych na cele nierolnicze(opłaty za nieterminowa rekultywację gruntów zdewastowanych).Środki na ochrone, rekultywację, poprawe jakości gruntów,wypłate odszkodowań wynikających z ustawy o Ochr. Gruntów Rolnych i Leśnych.
Fundusz Leśny-od 1982r-dysponuje nim Dyrektor Generalny Lasów Państwowych. Środki z kar, odszkodowań z wyrządzonych szkód w lasach. Środki na ochronę lasów,zakładanie nowych, badania naukowe, infrastrukturę dla prawidłowej gospodarki leśnej
EkoFundusz-fundacja mająca środki własne z ekokonwersji(kilka państw, których PL była dłużnikiem zrezygnowało ze zwrotu środków pod warunkiem wydatkowania na ochronę wód Bałtyku, wody pitnej i emisję gazów wpływających na zmiany klimatyczne. Jest to fundacja choć w nazwie jest fundusz.
System bankowy-.BOŚ, NFOŚiGW głównym akcjonariuszem, świadczenie usług dla podmiotów realizujących przedsięwzięcie dla ochr. środ.,kredyty ekologiczne, których część refundowana z Funduszu Ekologicznego,preferencyjne warunki/
Zagraniczne źródła finansowania ochrony środowiska:-środki akcesyjne->fundusze pomocowe UE;Fundusze przedakcesyjne PHARE,ISPA(kwestia środowiska i transportu),SAPARD.
Globalny Fundusz Ekologiczny->poprawa stanu środowiska, ochrona wód m-nar.,zmiany klimatyczne,warstwa ozonowa,ochrona gruntów przed degradacją.Środki z krajów bogatych dla biedniejszych.
Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gosp. I Norweski Mechanizm fin.- różne formy fin. Bieżącej ochr. środ i inwestycje w tym zakresie
.
Szczyt w Brukseli;3x 20czyli 1.obniżyć emisję gazów cieplarnianych o 20%do 2020r.,2.zmniejszyc zużycie energii o 20%,3.zwiększyc pozyskiwanie energii ze źródeł odnawialnych o 20%.
Rachunek ekonomiczny w ochronie środowiska:-stałe korzyści związane z ochr. środ. w przedsiębiorstwie,-rachunek ten potrzebny tez w skali makro(skala poszczególnych zagrożeń, ich skutki,koszty naprawcze i zapobiegawcze).-przesłanki rachunku:a)poprzedzać decyzje o sposobie realizacji przedsięwzięcia związanego e ochr. środow.;b)powinny się w nim znaleźć co najmniej 2 możliwe warianty, by był sens liczenia tego,-c)liczenie kosztów i strat w różnych rozwiązaniach możliwych do przyjęcia,d)przyjęcie najlepszej możliwości,-różne racje zdrowotne, krajobrazowe,-sprawa obwodnicy Augustowa-znowu odżyła-trzeba szukać nowego rozwiązania,-rachunek sozo-ekonomiczny(sozo-ekonomia zajmuje się identyfikacją strat, kosztów,korzyści związanych z ochroną środowiska),-wg. Prof.Piatka rach. Sozo-ekonom. To rach. poszerzony o ważne wymiary głównie społeczne i przyrodnicze,-sprawy efektywnościowe,rodzaj i liczba ograniczeń->róznia rach ekonom. I sozo-ekon.,-obowiązek przestrzegania tego rachunku wynika z prawa, umów m-nar.,1992r.-środowisko i rozwój,-ważne narzędzie służące do oceny przedsięwzięć o wymiarze gosp. i społecz. związanych z ochr. środ.,-skala makro i mikro,-wynika tez z coraz częstszej świadomości społeczeństwa,-wymiar makroekonom,skala m-nar.,np. państwa skupione nad M.Bałtyckim-optymalne relacje miedzy wykorzystaniem zasobów morza a rozwojem określonych dziedzin gospodarki ,-rachunek w skali krajowej np. optymalne relacje między rozwojem gospodarczym państwa a stanem środowiska,zasobami naturalnymi;można go uszczegółowić o inne wskazania (np.problematyka w skali wojew.,regionu, powiatu,gminy),-mikroekonomiczny-w skali pojedynczych podmiotów gospodarczych,np.uruchamianie nowej lini działu w zakład.,który może być szkodliwy dla środowiska,-można przyjąć kryteria tej oceny-np. czystoekonomiczne,ale ważna jest efektywność społeczna i ekologiczna;będą brane inne kategorie zasobów i efektów,-w celu ustalania nakładów i efektów możemu utć różne parametry,np.zewnętrzne(stawki opłat za korzystanie ze środowiska,kary, odszkodowania,warunki oganiczające- możliwości finansowe,rzeczowe,kadrowe, organizacyjne),
-straty(koszty) i korzyści ochr.srod.,negatywne skutki decyzji użytkowników środ.powstałe wskutek zanieczyszczenia,degradacji środ. utracone korzyści ,nakłady na zmniejszenie emisji zanieczyszczen,koszty odbudowy,ochrony środ.;nakłady inwestycyjne na ochr.środ i nakłady bieżące;różna systematyka strat, np.kryterium źródła(nadmierna eksploatacja,produkcja zanieczyszczeń),czas, miejsca powstawania(konsumpcja,produkcja),podst. Elementy środ.(woda,gleba,biosfer),skutki znieczyzczeń(zwzenie wó,uzczupenie warstwy ozonowej);najogólniejszy podział to bezpośrednie-trudne do policzenia ,nie dają się przedstawic wartościowo(ilość wody, gleb), wywołują zmiany jakości środowiska i pośrednie (gosp,społ.mierzalne,łatwiejsze do policzenia np.zmniejszenie plonów,spadek połowu ryb,korozja maszyn),-koszty inwestycyjne i bieżące-nowe rozwiązania,technologie,urzadzenia zwizane z redukcją negatywnych skutków;różnia się w zależności od sektora,gdzie liczymy te dwa rodzaje kosztów,-przedsięwzięcia sa bardzo kosztowne,-koszty:ochr. środ, naruszania norm ekologicznych;korzystania ze środowiska,korzyści-pozytywne skutki w wyniku zaniechania działań,zapobieganie zanieczyszczeniom środowiska(np.budowa oczyszczalni),likwidacja źródeł zanieczyszczeń(np.instalacja zamkniętych obiegów wody,wtórne wykorzystywanie odpadów)
Straty- utracone korzyści negatywne skutki decyzji użytkowników środ.powstałe wskutek zanieczyszczenia,degradacji środowiska
Koszty- nakłady, których celem jest odbudowa i poprawa, koszty działań kontrolnych i edukacyjnych.
-:-bezpośrednie-rynek dostarcza danych do wyceny,znane ceny zasobów środowiska,-pośrednie-dt. dóbr,usług pozbawionych rynku-nie ma ich cen, wartości,trzeba to w sposób pośredni oceniać, np.:-metoda substytucyjna(ceny i koszty dających się zaakceptować substytutów),-metoda odtworzeniowa(koszty działań byy odmówić lub zrekultywować zasoby środ,np.koszty pracy,sprzętu,środków),-metoda prewencyjna(koszty działań zmniejszenia lub zapobiegania zanieczyszczeń),-kompensacji(instytucji które określają rekompensaty),-metoda utraconych możliwości(dochody alternatywne zaniechanych wariantów)
Metody wyceny strat i kosztów:
m. analizy efektów produkcji- badanie produkcji i usług na środowisko
m. nakładów
m. wyceny kapitału ludzkiego- pokazuje wartość utraconej produkcji na skutek upadłości
m. tedoniczna- wartość środowiska na podstawie dóbr zastępczych
m. substytucyjna- koszty pozyskania utraconego elementu w innym miejscu lub koszt budowy urządzeń zastępczych
m. odtworzeniowa- powrót do poprzedniego stanu
Działalność środowiskowa na poziomie przedsiębiorstwa
*gł cel przeds - zysk, bez względu na stan środowiska, *polityka ekolog państwa-przepisy prawne, instrumenty natury ekonomicznej; *osiąganie efektów, wzrost sprzedaży, zapewnienie stabilności to także cele przedsiębiorstwa; *przedsiębiorstwo może czerpać niezbędne do realizacji procesów elementy środowiska, wykorzystuje możliwość wchłonięcia przez środowisko substancji odpadowych wynikających z różnych procesów-jest to jednak ograniczone; *największe zagrożenia niosą przedsiębiorstwa zajmujące się wytwarzaniem, przetwarzaniem; *po przystąpieniu do UE-zmiana na lepsze, bo z jednej str konkurencja, z drugiej konieczność przestrzegania zasad i zachęcano do stosowania tych rozstrzygnięć; *warunki polit, ekon, rynkowe, techniczne, społeczne-otoczenie przedsiębiorstwa, ważne tez warunki ekologiczne; *działania gospodarcze (suma działań wszystkich przedsiębiorstw)
Sposoby podejścia do problemów środowiskowych przedsiębiorstwa - zależą od lokalizacji przeds, rynku zbytu, charakteru produktów; silna bariera finansowa (brak środków), gł środki pochodzące ze źródeł własnych: *strategia pasywna(bierna, obojętna)-przestrzeganie przepisów, by nie narażać się na prawne konsekwencje np. kary za przekroczenie dopuszczalne wielkości emisji; działania w kierunku nie pozbawiania firmy dobrego wizerunku; *strategia ofensywna- przeds stara się wykorzystywać wszelkie środki do poprawy procesów produkcyjnych, gł pod kątem ochrony środowiska (np. Program Czystszej Produkcji), wzrost świadomości ekologicznej pracowników, zmiany organizacyjne; *strategia innowacyjna-wprowadzanie, poszukiwanie nowych rozwiązań technologicznych, finalnych wyrobów dostosowanych do wymagań ochrony środowiska, np. wprowadzanie obiegów zamkniętych, wtórne wykorzystywanie odpadów. W dłuższej perspektywie-korzystna relacja przeds-środowisko; *strategia defensywna-wycofywanie z rynku wyrobów wybitnie szkodliwych dla środowiska (gł po zakończeniu swego okresu przydatności do użytku), rozwiązania usprawniające, częściowe rozwiązania, jest to najtańszy sposób (związane z problemem rachunku ekonomicznego).
Zasady tworzenia systemu zarządzania środowiskowego: 1.ochrona środowiska jako jeden z priorytetów działania przeds, stałe wdrażanie przedsięwzięć proochronnych, bo zmieniają się okoliczności po str produkcji i elementów środowiska; 2.wdrażanie zintegrowanych systemów zarządzania, by współgrały z innymi programami przeds; 3.szkolenia, by kształtować świadomość pracowniczą (zróżnicowane w zależności od branży); 4.ekologizacja produktów i usług już na etapie projektowania (Program Czystszej Produkcji); 5.ekologizacja procesów produkcyjnych i eksploatacji urządzeń (np. oszczędność wody); 6.badania wpływu na środowisko; 7.wpływanie na podwykonawców, dostawców; 8.zgodność z odpowiednimi przepisami, normami.
Systemy zarządzania środowiskowego: *systemy ISO14000; *system EMAS
Rozstrzygnięcia programowe: *Program Czystszej Produkcji; *Odpowiedzialność i Troska-dot przemysłu chemicznego
Zarządzanie przez jakość: *zintegrowane systemy zarządzania (np. normy ISO9000); *minimalizacja ilości odpadów; *racjonalizacja zużycia energii; *szkolenia pracowników; *marketing ekologiczny; *zmiany struktury dostaw; *identyfikacja i określenie skali oddziaływania przeds na środowisko poprzez stałą i kompleksową analizę etapów procesu prod, analiza infrastruktury biorącej udział w tych procesach-określenie skali problemów w danym przeds i poszukiwanie możliwości wyeliminowania lub zmniejszenia oddziaływania.
Bilans ekologiczny-systematyczna analiza oddziaływania przeds na środowisko, dzięki temu możliwość wskazania środków doradczych. Podsystemy:
1) bilans zakładowy-inwentaryzacja wchodzących i wychodzących materiałów, energii, emisji, pozwala określić jakie jest zużycie zasobów surowcowych i energetycznych i jakie są wytwarzane emisje gazowe, pyłowe, odpady, ścieki. Badanie hałasu, promieniowania, wibracji.
2) bilans procesowy-problemy przepływu surowców, energii w poszczególnych etapach procesu prod-uchwycenie w szczegółach tego, co się dzieje w poszczególnych etapach i konkretnym czasie-gdzie ingerować by obniżyć szkodliwe zjawiska.
3) bilans linii technologicznej-ocena projektowania procesu prod, fazy konsumpcyjnej produktu (cos na kształt cyklu życia produktu).
4) bilans lokalizacji i otoczenia przeds-pozostałe obszary przeds i jego relacji ze środowiskiem, np. magazyny, obiekty administracyjne, składowiska odpadów, oczyszczalnie ścieków-ich relacje ze środowiskiem.
Suma tych bilansów daje możliwość wskazania miejsc, gdzie trzeba ingerować
Program Czystszej Produkcji - z poszukiwania kompromisu między potrzebami produkcyjnymi a ochroną środowiska naturalnego
-odpowiednie technologie, tak przygotować proces, by już w założeniu był przyjazny środowisku; czystsze technologie w porównaniu z innymi
-produkt przyjazny środowisku w poszczególnych fazach produkcji także po zakończeniu jego użytkowania-koncepcja czystszych produktów,
-połączenie czystszej technologii i produktów daje możliwości osiągania efektów przyjaznych dla środowiska w dłuższej perspektywie, przez cały cykl życia produktu
-proces zarządzania, sterowania produkcją zmierzający do ograniczenia zużywania energii, surowców, ograniczenia zagrożeń dla środowiska,
-odpowiedź na problemy, gdy trzeba było niwelować skutki po produkcji
- ideą trudną do zrealizowania byłoby wprowadzenie produkcji bezodpadowej
-by odpady były jak najmniej szkodliwe, by można je tanio i skutecznie zagospodarować,
-jak wygląda toksyczność, biodegradowalność, zapotrzebowanie na energię, wodę, odpady-kryteria przy rozważaniach technologicznych
-stosowanie obiegów zamkniętych tj. wielokrotne wykorzystywanie np. wody
-ponowne wykorzystywanie odpadów
-kryteria dla czystości produktu-sumaryczna ilość, charakter zużytych surowców, materiałów, energii, ilość i charakter emisji zanieczyszczeń, ścieków odpadów w całym cyklu życia produktu,
-ważne jest również czy produkt jest bezpieczny dla użytkownika
-możliwość przebudowy, recyclingu produktu po utracie zdolności użytkowania
Program Zarządzania Środowiskowego (początki w Kanadzie, później w dwóch krajach Europy)-Odpowiedzialność i Troska
-skierowany głównie do przemysłu chemicznego, który wywiera ogromne negatywne skutki dla środowiska
-ma za zadanie przeciwdziałać zagrożeniom środowiska
Rozwiązania systemowe
-ISO 140001 system zarządzania środowiskiem
-ISO 14000 siedem kategorii w tym ISO 14000, system rozwiązań dla przedsiębiorstwa, które decyduje się na stosowanie rozwiązań ochrony środowiska
-audyt środowiska
-etykietowanie środowiska -ekoetykietowanie
Stworzenie tych norm było spowodowane sukcesem norm ISO 9000 związanych z jakością
-norma może być stosowana przez każdą jednostkę handlową
-ma na celu prewencję tj. zapobieganie szkodliwemu działaniu na środowisko
-fakultatywność stosuje się dopiero po przyjęciu tych rozwiązań przez jednostkę
-norma może być stosowana przez wszystkich
-pomaga w dostosowaniu się do istniejących przepisów ekologicznych
Zarządzanie środowiskowe niesie za sobą szereg korzyści
System EMAS
-unijny program
-zbliżony do ISO 140001
-ekozarządzanie i audyt wspólnotowy
-opracowany dla dużej grupy przedsiębiorstw związanych z wytwarzaniem energii, gazu, pary tam gdzie duże zagrożenia
-może być wprowadzane w różnych przedsiębiorstwach nie tylko w dużych-małe i średnie
EMAS i ISO ułatwiają działanie proekologiczne
Ekoetykietowanie (związane z ISO) nadawanie produktom znaków, które wyróżniają je pod względem przyjazności dla środowiska, wyróżnia się produkt i przedsiębiorstwo. Znak ten spełnia funkcję informacyjną, edukacyjną, stymulacyjną. Proces produkcji też ma duże znaczenie, prowadzi do oszczędności środowiskowych, ma długą tradycję. Zastosowany po raz pierwszy w Szwecji 1970r.
Ekomarketing- działania marketingowe, powszechnie znane, są pkt odniesienia w przewadze konkurencyjnej, biorą pod uwagę aspekty środowiska.
Zarządzanie środowiskowe w przedsiębiorstwie, oddziaływanie na różne elementy środowiska
Programowanie, planowanie ochrony środowiska w przedsiębiorstwie dostosowane do regulacji unijnych
Zderzenie gospodarki ze środowiskiem w układzie regionalnym
-ma miejsce regionalizacja polityki ekologicznej-opracowywane plany województwie(obecnie do 2015, w perspektywie do 2020r.)
-gospodarka nasza ma taki układ, że nie kształtuje się równomiernie (lubelskie-nie mamy za dużo zakładów szkodliwych dla środowiska)
-zakłady są odbiorcami różnych elementów środowiska i emitentami różnych substancji do środowiska (gazów, pyłów, cieczy itp.)
-duża liczba małych przedsiębiorstw może też dawać znaczące efekty negatywne,
-nowe zjawiska negatywne, które dopiero się pojawiają (2007-2010 w perspektywie 2014) uwzględnione są i są środki dotyczące łagodzenia skutków, restrukturyzacja wytwarzania energii itp. (lepszych technologii do wytwarzania energii z węgla) Bogdanka, żakłady Azotowe Puławy
-duże podmioty z branży rolno-spożywczej, pokazują, że można rozwijać się przy jednoczesnej poprawie negatywnego wpływu na środowisko
-najlepszym sposobem jest suma tych działań w firmie
-skala zjawiska zmniejszona to zaleta przy produkcji
-specyficzny dział to rolnictwo, w szerokim rozumieniu (rośliny, zwierzęta) problem wymierania pszczół czego przyczyną jest stosowanie dużej ilości chemii w środowisku; trudne do zwalczenia zagrożenie u zwierząt; związek pszczół z produkcją sadowniczą, ogrodniczą itp.
Oba pojęcia gospodarka i środowisko są bardzo szerokie, a to zderzenie wywołuje jeszcze inne nowe, bardziej skomplikowane zjawiska.
TO CO JEST NA CZERWONO JAKOŚ NIE PASUJE DO WYKŁADÓW, KTÓRE MAM JA I WYGLĄDA MI NA ZLEPEK TYCH OSTATNICH DWÓCH WYKŁ, KTÓRE MIALAM PRZEPISAĆ Z AGATĄ, ALE MOŻE SIĘ MYLĘ. OPRÓCZ TEGO ZMIENIŁAM NA POCZĄTKU KOLEJNOŚĆ BO COŚ BYŁO POPRZESTWAIANE (TO CO MIAŁYŚMY PRZEPISAĆ JEST POWYŻEJ (OD: Działalność środowiskowa na poziomie przedsiębiorstwa))
WYKŁAD 5
Programy (systemy) zarządzania środowiskiem w predsiębiorstwoe:
1) program czystej produkcji- jest to wynik poszukiwań rozwiązań między rozwojem produkcji i zwiększaniem dochodów a koniecznością ochrony środowiska.
2) wzrasta świadomość zagrożenia środowiska (aspekt środowiskowy). Polityka przedsiębiorstwa na na celu przeciwdziałanie zanieczyszczeniu środowiska. W każdym procesie produkcji są różne etapy, w które różnie wpływają na środowisko. Należy oszczędzać surowce, energię, wszelkie zasoby środowiska żeby można było zredukować te zagrożenia, stworzyć mechanizmy zabezpieczające środowisko.
Skąd idea czystej produkcji?
Pozostałości, których usunięcie jest niemożliwe np. ścieki - robi się oczyszczalnie, możemy zwiększyć skuteczność działania urządzeń, składowiska odpadów po odpadach pozostałych z produkcji, filtry. Te wszystkie działania były po produkcji zaczęto więc zastanawiać się nad nowymi technologiami, które będą przyjazne dla środowiska. Taką ideą była produkcja bezodpadowa, a jeżeli są odpady by można było je wtórnie wykorzystać. Zastanawiano się jak zmniejszyć ilość odpadów, a produkt finalny był lepszy pod względem ekologicznym, żeby po jego wyczerpaniu nie było z nim problemu środowiskowego.
Koncepcja czystej produkcji idzie 2 drogami:
1)proces technologiczny powinien być bardziej przyjazny dla środowiska, powinien oszczędnie wykorzystywać zasoby środowiska, czyste technologie, by w momencie projektowania procesu uwzględnić problem ochrony środowiska.. Czyste produkty- polega na tym, by były lepsze z punktu ochrony środowiska
Kryteria w odniesieniu do techno logii (na jakie kwestie powinno się zwracać uwagę na etapie projektu).
I ilość i jakość surowców, ich odnawialność, toksyczność, czy występują substytuty
II zapotrzebowanie na energię, wodę i materiały pomocnicze, szukamy produktów energooszczędnych, wodoodzczędnych, to ma dostosować do procesu produkcji, należy stosować zamknięte obiegi wody.
III wielkość i jakość emisji zanieczyszczeń powietrza, wody, ścieków, odpadów by były jak najmniejsze
2) produkty- bierzemy kryteria tego produktu. ilość surowców, materiałów, woda, energooszczędność, emisja zanieczyszczeń, trwałość, możliwość ponownego użytkowania, jaki jest recykling produktu po jego wykorzystaniu.
Ważne jest by interesować się produktem gdy straci on swe pierwotne wartości.
Cechy ważne by realizować ten program:
a) systematyczność- poszczególne poziomy powinny uwzględniać ochronę
b) kompleksowość- traktujemy środowisko jako element ściśle związany z przedsiębiorstwem na wszystkich etapach procesu produkcyjnego,
2) Rozwiązanie systemowe-jest na wyższym poziomie, całościowe podejście, związane z wejściem do UE. Gdy przedsiębiorstwo ma wdrożone systemy np. jakościowy system zarządzania środowiskiem podnosi to jego rangę.
System jakościowy ISO 14000- Seria norm ISO 14000 składa się z norm i narzędzi dotyczących systemów zarządzania środowiskowego. Zgodnie z tym podejściem ustanowienie i wdrożenie systemu zarządzania środowiskowego jest związane z określeniem polityki środowiskowej przedsiębiorstwa oraz celów i zadań środowiskowych. Narzędzia zarządzania środowiskowego mają natomiast pomóc przedsiębiorstwu w realizacji polityki, celów i zadań środowiskowych
ISO 14000 system zarządzania środowiskiem
Norma ISO 9000- problem jakości
Zasady systemowego rozwiązania:
1) rzecz dobrowolna, wiele przedsiębiorstw godzi się na to, daje to możliwość całościowego zarządzania ochroną środowiska.
2) znaczenie ochrony środowiska jest częścią integralną zarządzania całego przedsiębiorstwa
3) odpowiednie kształtowanie i motywowanie środowiska
4) ekologizacja produktów i usług
5) przestrzeganie norm ochrony środowiska obowiązujących w danym kraju
Cechy systemu ISO 14001
-uniwersalizm- każde przedsiębiorstwo może go wprowadzić
- prewencja- zmusza do zapobiegania zagrożeniom środowiska
- rozwojowość
- opieranie się na systemach opartych na udokumentowane procedury
Korzyści finansowe:
a) bezpośrednie- oszczędność zużycia energii, surowców, mniejsze lub brak kar, opłat ekologicznych
b) pośrednie- mniejsze ryzyko środowiskowe, mniejsze składki ubezpieczeniowe, tańsze kredyty(firma ma lepszy prestiż)
c) niefinansowe- zezwolenie, konkurencyjność, wiarygodność wzrost zaufania
3) W latach 90 UE przyjęła program Promocji Ochrony Środowiska- System EKO zarządzania i Audytów Wspólnoty (EMMAS)- promowanie takiego systemy by zwracał uwagę na procedury prośrodowiskowe. Jest to system unijny, ale zbieżny z ISO 14001, procedura taka sama , istotą jest wpływanie na skutki zderzenia gospodarki ze środowiskiem, jest 7 etapów (jak w ISO), uniwersalny charakter.
4) Odpowiedzialność …..-program zawężony do branży chemicznej w ISO i EMMAS uniwersalny charakter. Są różne rodzaje zagrożeń z zakładów chemicznych, należy poprawić technologie by mniej szkodziły np. filtry, oczyszczalnie, różne urządzenia, które potrafią zmniejszać emisję odpadów z zakładów chemicznych do środowiska.
Ekoetykietowanie produktów- produktom nadaje się specjalny znak dotyczący ochrony środowiska. Etykieta pełni funkcję informacyjną, edukacyjną, spekulującą (zachęcającą). Nie sam produkt ma mieć cechę ekologiczną ale również jego proces wytwarzania.
Marketing- ekomarketing- podkreślenie produktów ekologicznych, najbardziej widoczny w produktach żywnościowych ale odnosi się również do nieżywnościowych produktów.
Zarządzanie środowiskiem- przeds. funkcjonuje w pewnym otoczeniu, potrzebne są rozstrzygnięcia, które będą wchodzić w zakres tego zarządzania. Nie powinno być problemów ze stanem środowiska. Zadanie: wprowadzanie do przedsiębiorstw zasad, które będą łączyć wpływanie na środowisko i wykorzystywanie środowiska.
Polityka środowiskowa przedsiębiorstwa:
- przeds może prowadzić swoją mikro politykę, w jej ramach posiada instrumenty np. rozstrzygnięcia programowe czy systemowe
- przeds. mogą w różny sposób prowadzić Pol. środowiskową
4 typy strategii ochrony środowiska:
1. Pasywna- bierna, obojętna. Przestrzeganie obowiązujących przepisów ochrony środowiska, by nie narazić się na sankcje, wynika z faktu by nie tracić pozytywnego wizerunku firmy
2. Ofensywna- przeds., które szerokimi środkami stara się chronić środowisko poprzez nowe technologie, podnoszenie świadomości załogi, różne sposoby by procesy były przyjazne środowisku
3. Innowacyjna- stawia na nowe technologie, konstrukcje, wymogi np. budowa obiektów zamkniętych, wtórne wykorzystywanie odpadów
4. Defensywna- wycofuje się z rynku szkodliwe wyroby dla środowiska, które nie spełniają wymogów technologicznych, naprawa zaszłości, która była szkodliwa dla środowiska.
1